Òåððîðèçì â ïîçäíåé àíòè÷íîñòè?
Ðàçìûøëåíèÿ î ëàâðåíòüåâñêîé ñõèçìå â îñòðîãîòñêîé Èòàëèè*
© 2024 ã. Ïåðåâîä ñ èòàëüÿíñêîãî Â. Ã. Èçîñèíà.
Á. Êðî÷å, Èñòîðèÿ êàê ìûøëåíèå è êàê äåéñòâèå, 1938
ñ.43 Èçäàííûé íåäàâíî ïîä ðåäàêöèåé Òèìîòè Õîó è Ëè Ë. Áðàéñà ñáîðíèê Brill’s Companion to Insurgency and Terrorism in the Ancient Mediterranean îòêðûâàåòñÿ òåîðåòè÷åñêèì ââåäåíèåì â ïðîáëåìó òåððîðèçìà â äðåâíîñòè, êîòîðîå îòìå÷àåò íå òîëüêî ñîìíèòåëüíîñòü ïðèëîæåíèÿ òåðìèíà «òåððîðèçì» ê ïåðèîäàì, ïðåäøåñòâîâàâøèì åãî ïîÿâëåíèþ âî Ôðàíöèè âî âðåìåíà òàê íàçûâàåìîãî ðåæèìà Òåððîðà (1793–1794), íî è çàòðóäíèòåëüíîñòü, åñëè íå íåâîçìîæíîñòü, ïðåäëîæèòü åäèíîå è áåñïðèñòðàñòíîå îïðåäåëåíèå ïîíÿòèÿ òåððîðèçìà, ïîñêîëüêó îíî èñïîëüçîâàëîñü äëÿ îáîçíà÷åíèÿ òèïîëîãè÷åñêè ðàçíûõ ÿâëåíèé â äàë¸êèõ äðóã îò äðóãà êîíòåêñòàõ1.  êíèãå ñ.44 ñîáðàíû case-studies[1] ñ äðåâíåãî Áëèæíåãî Âîñòîêà, èç ãðåêî-ýëëèíèñòè÷åñêîãî è ðèìñêîãî ìèðà, à çàâåðøàåòñÿ îíà ýïèëîãîì, äîâåðåííûì Äæîíàòàíó Ï. Ðîòó, êîòîðûé, ñòðåìÿñü âûâåñòè èç ïðîâåä¸ííîãî àâòîðàìè ñòàòåé àíàëèçà èíòåðïðåòàòèâíóþ ìîäåëü, ñóìåë íàéòè òîíêèå êðàñíûå íèòè, ñâÿçûâàþùèå îäèí ýïèçîä ñ äðóãèì2. Íàñòîÿùàÿ ñòàòüÿ ïðèçâàíà âíåñòè ñâîé âêëàä â ñëîæíóþ è êàâåðçíóþ äèñêóññèþ, ïðåäëàãàÿ íåêîòîðûå ìåòîäîëîãè÷åñêèå ðàçìûøëåíèÿ, ïîëåçíûå, êàê íàì ïðåäñòàâëÿåòñÿ, äëÿ ïðàâèëüíîé ïîñòàíîâêè ïðîáëåìû â ýïîõó ïîçäíåé àíòè÷íîñòè.
Ìû ñî÷ëè öåëåñîîáðàçíûì íà÷àòü ñ ñóùíîñòíîãî îïðåäåëåíèÿ, ïðåäëîæåííîãî Âàëüòåðîì Ëàêåðîì â êíèãå No End to War: Terrorism in the Twenty-First Century: òåððîðèçì – ýòî «ñèñòåìàòè÷åñêîå èñïîëüçîâàíèå óáèéñòâ, òåëåñíûõ ïîâðåæäåíèé, ðàçðóøåíèé èëè óãðîç ñîâåðøåíèÿ ïîäîáíûõ äåéñòâèé, íàïðàâëåííîå íà äîñòèæåíèå ïîëèòè÷åñêèõ öåëåé»3. Ê ýòèì êðèòåðèÿì Ðîáåðò Àïïåëüáàóì â ìîíîãðàôèè, îçàãëàâëåííîé Terrorism Before the Letter, äîáàâëÿåò, ÷òî íàñèëèå, ÷òîáû áûòü «òåððîðèñòè÷åñêèì», äîëæíî èìåòü õàðàêòåð ïðåñòóïíûé èëè ïðîòèâîïðàâíûé, ìÿòåæíûé, òî åñòü íàïðàâëåííûé íà ïîäðûâ èíñòèòóöèîíàëüíîãî ïîðÿäêà, è îïðàâäàííûé, ñî ñòîðîíû òåððîðèñòîâ, àïåëëÿöèåé ê âûñøèì ïîáóæäåíèÿì4. Ïîñêîëüêó âî âðåìÿ ëàâðåíòüåâñêîé ñõèçìû, ðàñêîëîâøåé â íà÷àëå VI âåêà ðèìñêóþ öåðêîâü, ïðîèçîøëî ìíîãî ýïèçîäîâ íàñèëèÿ5, ìíå õîòåëîñü áû îöåíèòü, íàñêîëüêî óìåñòíî ïðèìåíÿòü â äàííîì ñëó÷àå ñóùíîñòíîå îïðåäåëåíèå òåððîðèçìà, ñïîñîáíîå îõâàòèòü âîçìîæíî íàèáîëüøåå ÷èñëî ñëó÷àåâ.
Êàê èçâåñòíî, ðåêîíñòðóêöèÿ ëàâðåíòüåâñêîãî ðàñêîëà äàëåêî íå ïðîñòà, à ïðàâèëüíàÿ äàòèðîâêà ðàçëè÷íûõ ðèìñêèõ ñèíîäîâ, ñîñòîÿâøèõñÿ ìåæäó 499 è 502 ãã., ÿâëÿåòñÿ ñïîðíîé6. Ìîìåíòû âñïûøåê íàñèëèÿ îïðåäåëèòü ëåã÷å áëàãîäàðÿ ïåðåêð¸ñòíîìó ñðàâíåíèþ ñèíîäàëüíûõ àêòîâ, ïèñåì, îòïðàâëåííûõ Òåîäåðèõîì ñîáðàâøèìñÿ íà ñèíîäå åïèñêîïàì (Anagnostica è Praeceptiones), òð¸õ äðåâíåéøèõ âåðñèé Liber pontificalis (ñîñòàâëåííûõ ìåæäó ñ.45 ïîíòèôèêàòàìè Ãîðìèçäû, 514–523 ãã., è Àãàïèòà, 533–535 ãã.)7, Fragmentum Laurentianum, ñîáðàíèé ïèñåì Ýííîäèÿ Ïàâèéñêîãî è Àâèòà Âüåííñêîãî. Àêòû ñèíîäà îò 1 ìàðòà 499 ãîäà ñîîáùàþò, ÷òî, êîãäà 22 íîÿáðÿ 498 ãîäà äèàêîí Ñèììàõ áûë èçáðàí â áàçèëèêå Ñàí-Äæîâàííè-èí-Ëàòåðàíî, à Ëàâðåíòèé, àðõèïðåñâèòåð òèòóëÿðíîé öåðêâè ñâ. Ïðàêñåäû, áûë ïðîâîçãëàø¸í â áàçèëèêå Ñàíòà-Ìàðèÿ-Ìàäæîðå, ñðåäè íàñåëåíèÿ âñïûõíóëè âîëíåíèÿ; ñàì Ñèììàõ, ïî ñóòè, íàäåÿëñÿ, ÷òî:
Ýòó èíôîðìàöèþ ïîäòâåðæäàåò Fragmentum Laurentianum, ñîãëàñíî êîòîðîìó â ñòîëêíîâåíèÿ òàêæå áûëî âîâëå÷åíî äóõîâåíñòâî:
Èç Liber pontificalis è Àíîíèìà Âàëåçèÿ ìû óçíà¸ì, ÷òî îáå ôðàêöèè ïîïðîñèëè Òåîäåðèõà âìåøàòüñÿ è âûáðàòü îäíîãî èç äâóõ êàíäèäàòîâ10, è êîðîëü ïåðåäàë ìåñòî Ñèììàõó, ïîñêîëüêó òîò áûë èçáðàí ðàíüøå11. Ñïóñòÿ ÷åòûðå ãîäà ñåíàòîðàì Ôåñòó è Ïðîáèíó óäàëîñü äîâåñòè äî Òåîäåðèõà îáâèíåíèå ïðîòèâ Ñèììàõà è òàéíî âûçâàòü â Ðèì Ëàâðåíòèÿ, êîòîðîãî Ñèììàõ ïåðåâ¸ë â åïàðõèþ Íî÷åðû. Çàòåì ïî ïðîñüáå ñåíàòà è ñ.46 êëèðà Òåîäåðèõ ñîçâàë ñèíîä, êîòîðûé äîëæåí áûë ñóäèòü Ñèììàõà12, è íàçíà÷èë visitator’îì Ïåòðà Àëüòèíñêîãî äëÿ ïðàçäíîâàíèÿ Ïàñõè, ïîêà äåëî ïàïû íå áóäåò ðåøåíî13.
Çàñåäàíèÿ òàê íàçûâàåìîãî «ñóäåáíîãî» ñèíîäà ñîïðîâîæäàëèñü íîâûìè âñïûøêàìè íàñèëèÿ â ãîðîäå. Òàê, ïîñëå ïåðâîé ñåññèè, ïðîâåä¸ííîé â áàçèëèêå Þëèÿ (Ñàíòà-Ìàðèÿ-èí-Òðàñòåâåðå) â ïðèñóòñòâèè Ñèììàõà14, âòîðîå çàñåäàíèå ñîñòîÿëîñü â Ñåññîðèàíñêîé áàçèëèêå (Ñàíòà-Êðî÷å-èí-Äæåðóñàëåììå)15, è äåÿíèÿ ñèíîäà ñîîáùàþò, ÷òî Ñèììàõ, õîòÿ è ñîïðîâîæäàåìûé maiores domus îñòðîãîòàìè Àðèãåðíîì, Ãóäèëîé è Áåäåóëüôîì, ïîäâåðãñÿ íàïàäåíèþ ïðè ïîïûòêå äîáðàòüñÿ äî áàçèëèêè, è ïðîèçîøëî èçáèåíèå åãî ñòîðîííèêîâ, ñðåäè êîòîðûõ íàõîäèëîñü ìíîãî ïðåñâèòåðîâ:
Çàòåì â íå óêàçàííîì ìåñòå ñîñòîÿëîñü òðåòüå çàñåäàíèå, âî âðåìÿ êîòîðîãî åïèñêîïû ðåøèëè îòïðàâèòü ïîñîëüñòâî ê ñåíàòó, è, íàêîíåö, â ìåñòå, íàçûâàåìîì Ad Palmas, áûëî ñîçâàíî ÷åòâ¸ðòîå è ïîñëåäíåå çàñåäàíèå, çàêîí÷èâøååñÿ îïðàâäàíèåì Ñèììàõà, ïîñêîëüêó âñëåäñòâèå ìíîæåñòâà ïðè÷èí (íå â ïîñëåäíþþ î÷åðåäü èç-çà åãî íåÿâêè) îí íå ìîã ïðåäñòàòü ïåðåä ñóäîì, êîòîðîãî òðåáîâàëè åãî îáâèíèòåëè17; òàêèì îáðàçîì, Ñèììàõ áûë âîññòàíîâëåí â ïðàâàõ åïèñêîïà Ðèìà. Êàê ñîîáùàåò Liber pontificalis, ïîñëå çàâåðøåíèÿ ñèíîäà â ãîðîäå âíîâü âñïûõíóëî íàñèëèå:
ñ.48 Ýòó èíôîðìàöèþ ïîäòâåðæäàåò Fragmentum Laurentianum, ñîãëàñíî êîòîðîìó äî 11 ìàðòà 507 ãîäà Ãîðîä ðàçäèðàëè íåïðåðûâíûå ñòîëêíîâåíèÿ:
Îáñóæäåíèå â ñåíàòå è ñèíîäå, âìåøàòåëüñòâî Òåîäåðèõà è, ïðåæäå âñåãî, ïðÿìîå ó÷àñòèå ñåíàòîðîâ ðàñêðûâàþò ïîëèòè÷åñêèé õàðàêòåð íàñèëüñòâåííûõ äåéñòâèé. Äåéñòâèòåëüíî, ïðàâîìåðíî ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ñåíàòîðû èñïîëüçîâàëè êàê ñîáñòâåííûõ ðàáîâ (î ÷¸ì ñâèäåòåëüñòâóþò Variae ïðè äðóãèõ îáñòîÿòåëüñòâàõ)20, òàê è ñâîèõ clientes è êëèðèêîâ tituli, êîòîðûå ïî ñâåäåíèÿì, ñîäåðæàùèìñÿ â ïåðåïèñêå Ýííîäèÿ, áûëè ìîáèëèçîâàíû21. Âîçìîæíî, ÷òî â íåêîòîðûõ ñëó÷àÿõ ñåíàòîðû âûõîäèëè íà ïîëå áîÿ, ñ.49 ÷òîáû âîçãëàâèòü ñîâåðøàåìûå ðàáàìè è êëèåíòàìè íàïàäåíèÿ, êàê ýòî ïðîèçîøëî, íàïðèìåð, îêîëî 508/509 ãîäà, êîãäà ïàòðèöèé Òåîäîð è èëëþñòðèé Èìïîðòóí èç ðîäà Äåöèåâ áûëè îáâèíåíû Òåîäåðèõîì â òîì, ÷òî óñòðîèëè íàïàäåíèå íà ôðàêöèþ Çåë¸íûõ22.
Òå æå Ôåñò è Ïðîáèí ïîñëå òîãî, êàê îáâèíèëè Ñèììàõà ÷åðåç ïîñëàííûé Òåîäåðèõó libellus23, ïîäàëè ãîñóäàðþ relatio – âåðîÿòíî, ðåçóëüòàò îáñóæäåíèÿ ñëîæèâøåéñÿ ñèòóàöèè, êîòîðóþ ýòè äâà ñåíàòîðà ñóìåëè äîíåñòè äî ñåíàòà:
 ÷àñòíîñòè, ïîñêîëüêó âî Fragmentum Laurentianum ãîâîðèòñÿ, ÷òî senatus electior íàïðàâèë petitionem regi pro persona Laurenti, ñëåäóåò äóìàòü, ÷òî Ôåñò è Ïðîáèí çàïðîñèëè ìíåíèå (sententia) ñåíàòà îòíîñèòåëüíî âîçìîæíîñòè ïðîñèòü Òåîäåðèõà çàìåíèòü Ñèììàõà íà Ëàâðåíòèÿ, ó÷èòûâàÿ ïóíêòû îáâèíåíèÿ ïðîòèâ ïåðâîãî. Ýòèì äâóì ñåíàòîðàì, âîçìîæíî, óäàëîñü îòêðûòü äèñêóññèþ ïî ýòîé òåìå â ñåíàòå áëàãîäàðÿ âèäíîìó ïîëîæåíèþ, êîòîðîå îíè îáà çàíèìàëè â òî âðåìÿ â ñîáðàíèè, ïîñêîëüêó Ôåñò îïðåäåëÿåòñÿ â èñòî÷íèêàõ êàê caput senati25, senatorum nobilissimus26 è, âìåñòå ñ ïàòðèöèåì Ñèììàõîì, nobilis ñ.50 curiae principatus27; Ïðîáèí, âîñõâàëÿåìûé Ýííîäèåì çà åãî ïðîñëàâëåííûõ ïðåäêîâ28, ñ÷èòàåòñÿ âìåñòå ñ Ôåñòîì âûäàþùèìñÿ ÷ëåíîì ñåíàòà (senatus electior29). Âûäâèãàâøèå ïðåäëîæåíèå ñåíàòîðû, âåðîÿòíî, àïåëëèðîâàëè ê scriptura, êîòîðóþ â 483 ãîäó ïðåôåêò ïðåòîðèÿ â ïðàâèòåëüñòâå Îäîàêðà, Öåöèíà Äåöèé Ìàêñèì Âàñèëèé, èçäàë íà îñíîâàíèè íåîôèöèàëüíîãî ïðåäëîæåíèÿ ïàïû Ñèìïëèöèÿ; îíà óñòàíàâëèâàëà, ÷òî äëÿ ïðååìñòâåííîñòè ðèìñêîãî åïèñêîïà áûëî íåîáõîäèìî ïðîêîíñóëüòèðîâàòüñÿ ñ ìèðÿíàìè. Äåéñòâèòåëüíî, â ñèíîäàëüíûõ àêòàõ ñîîáùàåòñÿ, ÷òî ýòîò äîêóìåíò áûë îäíèì èç îáñóæäàâøèõñÿ åïèñêîïàìè òåêñòîâ30.
Èòàê, ñîáðàâøèåñÿ íà ñèíîä ïðåëàòû è ñåíàòîðû â êóðèè îáñóæäàëè îäíè è òå æå âîïðîñû, êîãäà íà òðåòüåì çàñåäàíèè åïèñêîïû ðåøèëè îòïðàâèòü â ñåíàò ïîñîëüñòâî ñ öåëüþ ïðîèíôîðìèðîâàòü îòöîâ-ñåíàòîðîâ î õîäå ñâîåé ðàáîòû:
ñ.51 Òåì âðåìåíåì Òåîäåðèõ îòïðàâëÿë ïîñëàíèÿ ñîáðàâøèìñÿ åïèñêîïàì. Ýòè òåêñòû ïðåäñòàâëÿþò èíòåðåñ äëÿ íàñòîÿùåãî èññëåäîâàíèÿ, ïîñêîëüêó ïîçâîëÿþò ïîíÿòü òî÷êó çðåíèÿ ïðàâèòåëüñòâà íà ðàñêîëüíè÷åñêîå íàñèëèå. Ïðîèñõîäèâøèå â Ðèìå ñòîëêíîâåíèÿ îáîçíà÷àþòñÿ ÿçûêîì, êîòîðûì â Variae îïèñûâàëèñü òå óãðîæàâøèå áåçîïàñíîñòè è ïîðÿäêó â ãîðîäå íàðîäíûå âîëíåíèÿ, êîòîðûå áûëè ïîäàâëåíû âîåííîé ñèëîé è ïðåñëåäîâàëèñü ïî çàêîíó Òåîäåðèõîì: ðàñêîëüíè÷åñêîå íàñèëèå ñðàâíèâàåòñÿ ñ ìÿòåæíûìè áåñïîðÿäêàìè (seditiosis motibus), âûçâàííûìè áåñôîðìåííîé òîëïîé (turba), à òàêæå âîëíåíèÿìè (tumultus), ñîçäàâàâøèìè ñèòóàöèþ ñìÿòåíèÿ (confusio)32. Òàêèì îáðàçîì, î÷åâèäíî, ÷òî äëÿ ïðàâèòåëåé ðå÷ü øëà î ïðîòèâîçàêîííûõ è ïîäðûâíûõ äåéñòâèÿõ, è òî, ÷òî Òåîäåðèõ âìåñòî òîãî, ÷òîáû âìåøàòüñÿ è ïðîòèâîäåéñòâîâàòü íàñèëèþ âîåííûìè è ïðàâîâûìè ìåðàìè, ïðåäîñòàâèë ñïîðÿùèì ñòîðîíàì êîðîëåâñêèé ýñêîðò33, çàâèñåëî îò åãî ïîëèòèêî-èíñòèòóöèîíàëüíîãî ïîëîæåíèÿ rex’à, à íå îò õàðàêòåðà ñòîëêíîâåíèé34.
Ñîãëàñíî ïðîâåä¸ííîìó ê äàííîìó ìîìåíòó èññëåäîâàíèþ, íàñèëèå, èìåâøåå ìåñòî â ñâÿçè ñ ëàâðåíòüåâñêèì ðàñêîëîì, îáëàäàåò õàðàêòåðèñòèêàìè, êîòîðûå, ïî ìíåíèþ Ëàêåðà è Àïïåëüáàóìà, áûëè áû òèïè÷íû äëÿ «òåððîðèñòè÷åñêîãî» ôåíîìåíà â ëþáóþ èñòîðè÷åñêóþ ñ.52 ýïîõó: îíî ïðåñëåäóåò ïîëèòèêî-ïîäðûâíûå öåëè, êîòîðûå èìåþò óãîëîâíî-ïðîòèâîïðàâíûé õàðàêòåð è ìîãóò áûòü îïðàâäàíû âûñøèìè ìîòèâàìè ñî ñòîðîíû èõ àêòîðîâ.
Åñëè, îäíàêî, ïðèíÿòü âî âíèìàíèå ïðîâåä¸ííûé íåêîòîðûìè ñîâðåìåííèêàìè ïîëèòè÷åñêèé àíàëèç ñîáûòèé, ïåðñïåêòèâà èçìåíèòñÿ. Fragmentum Laurentianum ïðÿìî ãîâîðèò î bella civilia, òðèæäû ïðèáåãàÿ ê öèöåðîíîâñêîìó ÿçûêó î ïîëèòè÷åñêèõ partes35. Òàêæå Ýííîäèé â ïèñüìå In Christi signo, ñîñòàâëåííîì ïîñëå 23 îêòÿáðÿ 502 ãîäà, ïðèáåãàåò ê öèöåðîíîâñêîé òåðìèíîëîãèè äëÿ îïèñàíèÿ ðàçîáù¸ííîñòè ÷ëåíîâ ðèìñêîãî îáùåñòâà, âûçâàííîé ðàñêîëüíè÷åñêèì êîíôëèêòîì: «íàêîíåö ðèìñêèå ÷ëåíû âîññîåäèíèëèñü ïîä ðóêîâîäñòâîì ñâîåé ãëàâû»36. Êàê äëÿ Ýííîäèÿ, òàê è äëÿ Àâèòà Âüåííñêîãî ãàðìîíèÿ èíñòèòóöèîíàëüíîãî îðãàíèçìà, òî åñòü çäîðîâüå res publica, ïðèøëà â óïàäîê, ïîòîìó ÷òî áàëàíñ ìåæäó äâóìÿ èíñòèòóòàìè, öåðêîâüþ è ñåíàòîì, ñ êîòîðûìè îòîæäåñòâëÿëîñü îáùåñòâî â öåëîì, áûë íàðóøåí: Ýííîäèé, ïî ñóòè, âîñõâàëÿë Òåîäåðèõà çà òî, ÷òî òîò âåðíóë «åñòåñòâåííûå» ôóíêöèè è ïîëíîìî÷èÿ ñåíàòó, êîñâåííî âçûâàÿ ê òðàäèöèîííîé ìåäèêî-áèîëîãè÷åñêîé ìåòàôîðå res publica: «áëàæåííûé àïîñòîë ϸòð âåðíóë öåðêâè íà ñâî¸ ìåñòî è ÷åðåç êîðîëÿ íàäëåæàùèå ïîëíîìî÷èÿ ñåíàòó, òåïåðü áîëåå ñâîáîäíîìó»37.
Àâèò ïðèçûâàë ñåíàòîðîâ Ôàóñòà è Ñèììàõà çàáîòèòüñÿ î áëàãîïîëó÷èè öåðêâè íå ìåíüøå, ÷åì î áëàãîïîëó÷èè res publica:
ñ.53 Ñîãëàñíî ðåñïóáëèêàíñêèì è èìïåðñêèì èñòî÷íèêàì, bellum civile õàðàêòåðèçîâàëàñü âíóòðåííèì ðàñêîëîì ìåæäó ãðóïïàìè èíòåðåñîâ, ðóêîâîäèâøèìè ðèìñêîé ïîëèòèêîé, è ïðîâîöèðîâàëà ðàñïàä ðàíåå ñîñòàâëÿâøåãî åäèíîå öåëîå ãðàæäàíñêîãî îáùåñòâà; òåðìèí discordia, ÷àñòî èñïîëüçóåìûé â òåêñòàõ, â ïîëíîé ìåðå ïåðåäà¸ò ýòîò îáðàç39. Ýòî ïîÿñíÿåò Âàððîí, îïðåäåëèâøèé èñòî÷íèê ðèìñêèõ ãðàæäàíñêèõ âîéí â èñòîðèè Ãðàêõîâ, ïîñêîëüêó Ãàé, â 122 ãîäó äî í.ý. îòíÿâ ñóäû ó ñåíàòà, ÷òîáû ââåðèòü èõ âñàäíè÷åñêîìó ñîñëîâèþ, ñîçäàë äâóãëàâîå ãðàæäàíñêîå òåëî (bicipitem civitatem fecit)40. Àíàëîãè÷íûé àíàëèç èñòîðèè Ãðàêõîâ Öèöåðîí âëîæèë â óñòà Ëåëèþ:
Òàêèì îáðàçîì, âûñêàçûâàíèÿ ñîâðåìåííèêîâ ïîçâîëÿþò ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ðèìñêàÿ ïîëèòè÷åñêàÿ ìûñëü ðàçðàáîòàëà ïîíÿòèå äëÿ îïèñàíèÿ ÿâëåíèé, ïîäîáíûì òåì, êîòîðûå íûíåøíèå ïîëèòîëîãè îïðåäåëèëè áû êàê «òåððîðèñòè÷åñêèå», à èìåííî bellum civile.  ÷àñòíîñòè, ñ.54 àíàëèç ïîêàçûâàåò, ÷òî ïðåäëîæåííàÿ Àïïåëüáàóìîì ìîäåëü äëÿ ðàñïîçíàâàíèÿ òåððîðèñòè÷åñêèõ àêòîâ â äîñîâðåìåííóþ ýïîõó ðèñêóåò îêàçàòüñÿ óïðîùåí÷åñêîé è äåçîðèåíòèðóþùåé, ïîñêîëüêó ñîñðåäîòî÷åíà íà õàðàêòåðèñòèêàõ íàñèëèÿ è èãíîðèðóåò ãîëîñà ñâèäåòåëåé, êîòîðûå, êàê ïîêàçûâàåò èçó÷åííûé ñëó÷àé, èìåþò âàæíîå çíà÷åíèå äëÿ ïðàâèëüíîé èíòåðïðåòàöèè ñîáûòèé. Ýòîò àñïåêò äàæå â ýïèëîãå Brill’s Companion to Insurgency and Terrorism in the Ancient Mediterranean îòõîäèò íà âòîðîé ïëàí ïî ñðàâíåíèþ ñ êîíêðåòíîé ðåêîíñòðóêöèåé íàñèëüñòâåííûõ ñîáûòèé42. Ëþáîå èññëåäîâàíèå òåððîðèçìà â äðåâíîñòè áûëî áû ïðåäïî÷òèòåëüíåå íà÷èíàòü ñ ìíåíèé è ðàçìûøëåíèé ñâèäåòåëåé ñîáûòèé, è òàêîé ïîäõîä íàõîäèò ïîäòâåðæäåíèå â ñàìèõ èñòîêàõ ãåíåàëîãèè ïîíÿòèÿ «òåððîðèçì». Êàê èçâåñòíî, èìåííî Ðîáåñïüåð â çíàìåíèòîì äîêëàäå «Î ïðèíöèïàõ ïîëèòè÷åñêîé ìîðàëè», ïðåäñòàâëåííîì íà Íàöèîíàëüíîì êîíâåíòå â 1794 ãîäó, âûäâèíóë òåîðèþ ñèñòåìàòè÷åñêîãî ïðèìåíåíèÿ òåððîðà â çàùèòó ñâîáîäû, ðàâåíñòâà è îáùåé ÷åëîâå÷åñêîé ñóäüáû. Ñïóñòÿ íåñêîëüêî ëåò, â 1798 ãîäó, íà îñíîâå ýòîãî Ìàíèôåñòà Dictionnaire de l’Académie Française ðàçðàáîòàë ïåðâîå ñîâðåìåííîå îïðåäåëåíèå òåððîðèçìà43.
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß
Acta synhod. = Acta synhodorum habitarum Romae, a. CCCCXCVIIII. DI. DII, edidit Th. Mommsen, â: Cassiodori senatoris Variae, recensuit Th. Mommsen (MGH AA 12), Berlin 1894, 393–455.
Anon. Vales. pars. post. = Anonymi Valesiani pars posterior, edidit Th. Mommsen, â: Chronica minora saec. IV, V, VI, VII, recensuit Th. Mommsen (MGH AA 9), Berlin 1892, 306–329.
Frag. Laur. = Fragmentum Laurentianum, edidit Th. Mommsen, â: Liber Pontificalis. Teil I, recensuit Th. Mommsen (MGH Gest. Pont. Rom. 1), Berlin 1898, IX–XI.
LP = Le Liber pontificalis, edidit L. Duchesne, Paris 1886.