Ïåðåâîä Â. Ì. Ñìèðèíà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
23. (1) Ýòó âåñòü àëüáàíöû óíîñÿò äîìîé. È âîò îáå ñòîðîíû ñòàëè âñåìè ñèëàìè ãîòîâèòü âîéíó, âñåãî áîëåå ñõîæóþ ñ ãðàæäàíñêîé, ïî÷òè ÷òî âîéíó ìåæ îòöàìè è ñûíîâüÿìè, âåäü îáà ïðîòèâíèêà áûëè ïîòîìêè òðîÿíöåâ: Ëàâèíèé âåë íà÷àëî îò Òðîè, îò Ëàâèíèÿ — Àëüáà, îò àëüáàíñêîãî öàðñêîãî ðîäà — ðèìëÿíå. (2) Èñõîä âîéíû, ïðàâäà, íåñêîëüêî óìåðÿåò ãîðå÷ü ðàçìûøëåíèé îá ýòîé ðàñïðå, ïîòîìó ÷òî äî ñðàæåíèÿ íå äîøëî, ïîãèáëè ëèøü çäàíèÿ îäíîãî èç ãîðîäîâ, à îáà íàðîäà ñëèëèñü â îäèí. (3) Àëüáàíöû ïåðâûå ñ îãðîìíûì âîéñêîì âòîðãëèñü â ðèìñêèå çåìëè. Ëàãåðü îíè ðàçáèâàþò åäâà ëè äàëüøå, ÷åì â ïÿòè ìèëÿõ îò ãîðîäà; îáâîäÿò ëàãåðü ðâîì; Êëóèëèåâ ðîâ — òàê, ïî èìåíè èõ âîæäÿ, çâàëñÿ îí íåñêîëüêî ñòîëåòèé, ïîêóäà, îáâåòøàâ, íå èñ÷åçëè è ñàìûé ðîâ, è ýòî èìÿ. (4)  ëàãåðå Êëóèëèé, àëüáàíñêèé öàðü, óìèðàåò; àëüáàíöû èçáèðàþò äèêòàòîðà, Ìåòòèÿ Ôóôåòèÿ83. Ìåæ òåì Òóëë, îñîáåííî îæåñòî÷èâøèéñÿ ïîñëå ñìåðòè öàðÿ, îáúÿâëÿåò, ÷òî êàðà âñåñèëüíûõ áîãîâ çà áåççàêîííóþ âîéíó ïîñòèãíåò, íà÷àâ ñ ãîëîâû, âåñü àëüáàíñêèé íàðîä, è, ìèíîâàâ íî÷üþ íåïðèÿòåëüñêèé ëàãåðü, âåäåò âîéñêî â çåìëè àëüáàíöåâ. Ýòî çàñòàâèëî Ìåòòèÿ ñíÿòüñÿ ñ ìåñòà. (5) Îí ïîäõîäèò ê ïðîòèâíèêó êàê ìîæíî áëèæå è, îòïðàâèâ âïåðåä ïîñëà, ïîðó÷àåò åìó ïåðåäàòü Òóëëó, ÷òî, ïðåæäå ÷åì ñðàæàòüñÿ, íóæíû ïåðåãîâîðû — ñ.30 îí, Ìåòòèé, óâåðåí: åñëè ïîëêîâîäöû âñòðåòÿòñÿ, òî ó íåãî íàéäåòñÿ ñîîáùåíèå, íå ìåíåå âàæíîå äëÿ ðèìëÿí, íåæåëè äëÿ àëüáàíöåâ. (6) Õîòÿ ýòî âûãëÿäåëî ïóñòûì õâàñòîâñòâîì, Òóëë íå ïðåíåáðåã ïðåäëîæåíèåì è âûñòðîèë âîéñêî. Íàïðîòèâ âûñòðîèëèñü àëüáàíöû. Êîãäà äâà ñòðîÿ ñòàëè äðóã ïðîòèâ äðóãà, âîæäè ñ íåìíîãèìè ïðèáëèæåííûìè âûøëè íà ñåðåäèíó. (7) Òóò àëüáàíåö çàãîâîðèë. «Íàíåñåííàÿ îáèäà è îòêàç óäîâëåòâîðèòü îáîñíîâàííîå äîãîâîðîì òðåáîâàíèå î âîçìåùåíèè óùåðáà — òàêîâà ïðè÷èíà íûíåøíåé âîéíû, ÿ è ñàì, êàæåòñÿ, ñëûøàë î òîì èç óñò íàøåãî öàðÿ Êëóèëèÿ, äà è òû, Òóëë, íå ñîìíåâàþñü, âûäâèãàåøü òå æå äîâîäû. (8) Íî, åñëè íóæíî ãîâîðèòü ïðàâäó, à íå êðàñèâûå ñëîâà, ýòî æàæäà âëàñòè òîëêàåò ê âîéíå äâà ðîäñòâåííûõ è ñîñåäíèõ íàðîäà. Õîðîøî ýòî èëè äóðíî, ÿ ñåé÷àñ îáúÿñíÿòü íå áóäó: ïóñòü ðàçìûñëèò îá ýòîì òîò, êòî çàòåÿë âîéíó, ìåíÿ æå àëüáàíöû èçáðàëè, ÷òîáû åå âåñòè. À òåáå, Òóëë, õîòåë áû íàïîìíèòü ÿ âîò î ÷åì. Ñêîëü âåëèêà äåðæàâà ýòðóñêîâ, îêðóæàþùàÿ è íàøè âëàäåíèÿ, è îñîáåííî âàøè, òû êàê èõ áëèæàéøèé ñîñåä çíàåøü åùå ëó÷øå, ÷åì ìû: âåëèêà èõ ìîùü íà ñóøå, åùå ñèëüíåé îíè íà ìîðå. (9) Ïîìíè æå: êàê òîëüêî ïîäàøü òû çíàê ê áèòâå, îáà ñòðîÿ îêàæóòñÿ ó íèõ íà âèäó, ÷òîáû ñðàçó îáîèì, è ïîáåäèòåëþ è ïîáåæäåííîìó, óñòàëûì è îáåññèëåííûì, ñäåëàòüñÿ æåðòâîþ íàïàäåíèÿ. Âèäÿò áîãè, ðàç óæ ìû íå äîâîëüñòâóåìñÿ âåðíîé ñâîáîäîé è â ñîìíèòåëüíîé èãðå ñòàâèì íà êîí ãîñïîäñòâî è ðàáñòâî, òàê íàéäåì ïî êðàéíåé ìåðå êàêóþ-íèáóäü âîçìîæíîñòü ðåøèòü áåç êðîâîïðîëèòèÿ, áåç ãèáåëüíîãî äëÿ îáåèõ ñòîðîí óðîíà, êàêîìó íàðîäó âëàñòâîâàòü, êàêîìó ïîä÷èíÿòüñÿ». (10) Òóëë ñîãëàñèëñÿ, õîòÿ è îò ïðèðîäû, è â òâåðäîé íàäåæäå íà óñïåõ áûë ñêëîíåí ê áîëåå âîèíñòâåííîìó ðåøåíèþ. Îáåèì ñòîðîíàì ïðèõîäèò â ìûñëü âîñïîëüçîâàòüñÿ ñëó÷àåì, êîòîðûé ïîñûëàëà èì ñàìà Ñóäüáà. |
23. haec nuntiant domum Albani. et bellum utrimque summa ope parabatur, civili simillimum bello, prope inter parentes natosque, Troianam utramque prolem, cum Lavinium ab Troia, ab Lavinio Alba, ab Albanorum stirpe regum oriundi Romani essent. [2] eventus tamen belli minus miserabilem dimicationem fecit, quod nec acie certatum est et tectis modo dirutis alterius urbis duo populi in unum confusi sunt. [3] Albani priores ingenti exercitu in agrum Romanum impetum fecere. castra ab urbe haud plus quinque milia passuum locant; fossa circumdant; fossa Cluilia ab nomine ducis per aliquot saecula appellata est, donec cum re nomen quoque vetustate abolevit. [4] in his castris Cluilius, Albanus rex, moritur; dictatorem Albani Mettium Fufetium creant. interim Tullus ferox, praecipue morte regis, magnumque deorum numen ab ipso capite orsum in omne nomen Albanum expetiturum poenas ob bellum inpium dictitans, nocte praeteritis hostium castris infesto exercitu in agrum Albanum pergit. ea res ab stativis excivit Mettium. [5] ducit quam proxume ad hostem potest. inde legatum praemissum nuntiare Tullo iubet, priusquam dimicent, opus esse colloquio; si secum congressus sit, satis scire ea se allaturum, quae nihilo minus ad rem Romanam quam ad Albanam pertineant. haud aspernatus Tullus, [6] tamen, si vana adferantur, in aciem educit. exeunt contra et Albani. postquam structi utrimque stabant, cum paucis procerum in medium duces procedunt. [7] ibi infit Albanus: «iniurias et non redditas res ex foedere quae repetitae sint et ego regem nostrum Cluilium causam huiusce esse belli audisse videor nec te dubito, Tulle, eadem prae te ferre; sed si vera potius quam dictu speciosa dicenda sunt, cupido imperii duos cognatos vicinosque populos ad arma stimulat. [8] neque, recte an perperam, interpreter; fuerit ista eius deliberatio, qui bellum suscepit; me Albani gerendo bello ducem creavere. illud te, Tulle, monitum velim: Etrusca res quanta circa nos teque maxime sit, quo propior es Tuscis, hoc magis scis. multum illi terra, plurimum mari pollent. [9] memor esto, iam cum signum pugnae dabis, has duas acies spectaculo fore, ut fessos confectosque, simul victorem ac victum, adgrediantur. itaque, si nos di amant, quoniam non contenti libertate certa in dubiam imperii servitiique aleam imus, ineamus aliquam viam, qua, utri utris imperent, sine magna clade, sine multo sanguine utriusque populi decerni possit.» [10] haud displicet res Tullo, quamquam cum indole animi tum spe victoriae ferocior erat. quaerentibus utrimque ratio initur, cui et fortuna ipsa praebuit materiam. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß