Ïåðåâîä Í. À. Ïîçäíÿêîâîé. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
30. (1) Ìíîãèì ïðåäëîæåíèå Àïïèÿ êàçàëîñü ñóðîâûì è æåñòîêèì, êàêèì îíî, âïðî÷åì, è áûëî; ñ äðóãîé ñòîðîíû, ïðåäëîæåíèÿ Âåðãèíèÿ è Ëàðöèÿ ïîäàâàëè äóðíîé ïðèìåð, â îñîáåííîñòè ïîñëåäíåå, óíè÷òîæàâøåå âñÿêóþ âåðó â äåíåæíûõ äåëàõ. Ñàìûì áåñïðèñòðàñòíûì è ñäåðæàííûì ïðåäñòàâëÿëñÿ îáåèì ñòîðîíàì ñîâåò Âåðãèíèÿ; (2) íî ïî ëè÷íûì è ìåæäîóñîáíûì ñ.87 îòíîøåíèÿì, êîòîðûå âñåãäà ìåøàëè è áóäóò ìåøàòü îáùåñòâåííûì îáñóæäåíèÿì, âåðõ âçÿë Àïïèé, è äåëî åäâà íå äîøëî äî òîãî, ÷òîáû îí è ñòàë äèêòàòîðîì, (3) à ýòî íåìèíóåìî îòòîëêíóëî áû ïðîñòîé íàðîä â ñàìîå îïàñíîå âðåìÿ, êîãäà âîëüñêè, ýêâû è ñàáèíÿíå ðàçîì äâèíóëèñü âîéíîþ íà Ðèì. (4) Îäíàêî êîíñóëû è ñòàðøèå ñåíàòîðû ïîçàáîòèëèñü, ÷òîáû äîëæíîñòü ñî ñòîëü ìîùíîþ âëàñòüþ ïåðåäàòü ÷åëîâåêó ñäåðæàííîìó. (5) Äèêòàòîðîì èçáðàëè Ìàíèÿ Âàëåðèÿ, ñûíà Âîëåçà. Ïëåáåè õîòÿ è ïîíèìàëè, ÷òî èçáðàíèå äèêòàòîðà íàïðàâëåíî ïðîòèâ íèõ, íî, ïàìÿòóÿ, ÷òî çàêîí îá îáæàëîâàíèè äàë èì åãî áðàò, íè÷åãî êðóòîãî è íåäîáðîãî îò ýòîãî ðîäà íå îæèäàëè. (6) À äèêòàòîðñêèé óêàç, âåñüìà ñõîæèé ñ óêàçîì êîíñóëà Ñåðâèëèÿ, ïîäêðåïèë ýòî ìíåíèå; è ðàññóäèâ, ÷òî è íà ýòîãî ÷åëîâåêà, è íà åãî âëàñòü ìîæíî ïîëîæèòüñÿ, ïëåáåè îñòàâèëè ïðåðåêàíèÿ è ñòàëè çàïèñûâàòüñÿ â âîéñêî. (7) Íàáðàëîñü íåñëûõàííîå âîéñêî èç äåñÿòè ëåãèîíîâ; ïî òðè ëåãèîíà îòäàëè êîíñóëàì, à ÷åòûðå — â ðàñïîðÿæåíèå äèêòàòîðà. (8) Äîëüøå íåëüçÿ áûëî îòêëàäûâàòü âîéíó. Ýêâû âñòóïèëè íà ëàòèíñêóþ çåìëþ. Ëàòèíñêèå ïîñëû îáðàòèëèñü â ñåíàò ñ ïðîñüáîé èëè íàïðàâèòü èì ïîìîùü, èëè ïîçâîëèòü âîîðóæèòüñÿ ñàìèì äëÿ çàùèòû ñâîèõ ãðàíèö. (9) Ðåøåíî áûëî, ÷òî áåçîïàñíåå âñòàòü íà çàùèòó áåçîðóæíûõ ëàòèíîâ, ÷åì ïîçâîëèòü èì âíîâü âçÿòüñÿ çà îðóæèå. Ïîñëàëè êîíñóëà Âåòóçèÿ, è íàáåãàì áûë ïîëîæåí êîíåö. Ýêâû îòñòóïèëè ñ ïîëåé è, áîëüøå ïîëàãàÿñü íà âûãîäû ìåñòíîñòè, ÷åì íà îðóæèå, îòñèæèâàëèñü íà âåðøèíàõ ãîð. (10) Äðóãîé êîíñóë ïîøåë íà âîëüñêîâ è, ÷òîáû íå òåðÿòü âðåìåíè, æåñòîêèì îïóñòîøåíèåì ïîëåé ñàì âûíóäèë âðàãà ïðèáëèçèòü ëàãåðü è ïðèãîòîâèòüñÿ ê áîþ. (11)  ïîëå ìåæäó äâóìÿ ëàãåðÿìè âûñòðîèëèñü îáà âîéñêà, êàæäîå ïåðåä ñâîèì âàëîì. (12) Âîëüñêè ïðåâîñõîäèëè ïðîòèâíèêà ÷èñëåííîñòüþ, ïîýòîìó îíè íà÷àëè áîé íåñòðîéíî è áåñïå÷íî. Ðèìñêèé êîíñóë ïðèêàçàë âîéñêó íå äâèãàòüñÿ è íå îòâå÷àòü íà áðàííûé êðèê, à ñòîÿòü íà ìåñòå, âîòêíóâ êîïüÿ â çåìëþ, è, ëèøü âïëîòíóþ ïîäïóñòèâ âðàãà, âñåþ ñèëîþ óäàðèòü íà íåãî ñ ìå÷àìè. (13) Âîëüñêè, óòîìëåííûå áåãîì è êðèêàìè, êèíóëèñü áûëî íà ðèìëÿí, êàçàëîñü, îñòîëáåíåâøèõ îò ñòðàõà, íî, íåîæèäàííî âñòðåòèâ îòïîð è óâèäåâ ïåðåä ãëàçàìè ñâåðêàþùèå ìå÷è, ïðèøëè â ñìÿòåíèå, ñëîâíî ïîïàâ â çàñàäó, è ïîâåðíóëè íàçàä. Íî è äëÿ áåãñòâà ó íèõ íå áûëî óæå ñèë, ïîòîìó ÷òî áåãîì îíè íà÷èíàëè áîé; (14) ðèìëÿíå æå, âñòðåòèâøèå áèòâó ñïîêîéíî ñòîÿ, ñî ñâåæèìè ñèëàìè ëåãêî íàñòèãëè óòîìëåííûõ è îäíèì íàòèñêîì âçÿëè ëàãåðü. Èç ëàãåðÿ âðàã áåæàë â Âåëèòðû; â ïîãîíå çà íèì âìåñòå ñ ïîáåæäåííûìè è ïîáåäèòåëè âîðâàëèñü â ãîðîä; (15) áîëüøå êðîâè áûëî ïðîëèòî â îáùåé ðåçíå, íåæåëè íà ïîëå áîÿ. Áûëè ïîìèëîâàíû ëèøü íåìíîãèå: òå, êòî ñäàëñÿ â ïëåí, áðîñèâ îðóæèå. |
30. multis, ut erat, horrida et atrox videbatur Appi sententia; rursus Vergini Larcique exemplo haud salubres, uti Larci putabant sententiam, quae totam fidem tolleret. medium maxime et moderatum utroque consilium Vergini habebatur; [2] sed factione respectuque rerum privatarum, quae semper offecere officientque publicis consiliis, Appius vicit, ac prope fuit, ut dictator ille idem crearetur; [3] quae res utique alienasset plebem periculosissimo tempore, cum Volsci Aequique et Sabini forte una omnes in armis essent. [4] sed curae fuit consulibus et senioribus patrum, ut imperio suo vehemens magistratus mansueto permitteretur ingenio. M.′ Valerium dictatorem Volesi filium creant. [5] plebes etsi adversus se creatum dictatorem videbat, tamen, cum provocationem fratris lege haberet, nihil ex ea familia triste nec superbum timebat. [6] edictum deinde a dictatore propositum confirmavit animos Servili fere consulis edicto conveniens; sed et homini et potestati melius rati credi omisso certamine nomina dedere. quantus nunquam ante exercitus, [7] legiones decem effectae; ternae inde datae consulibus, quattuor dictator usus. nec iam poterat bellum differri. [8] aequi Latinum agrum invaserant. oratores Latinorum ab senatu petebant, ut aut mitterent subsidium aut se ipsos tuendorum finium causa capere arma sinerent. [9] tutius visum est defendi inermes Latinos quam pati retractare arma. Vetusius consul missus est. is finis populationibus fuit. cessere Aequi campis locoque magis quam armis freti summis se iugis montium tutabantur. [10] alter consul in Volscos profectus, ne et ipse tereret tempus, vastandis maxime agris hostem ad conferenda propius castra dimicandumque acie excivit. [11] medio inter castra campo ante suum quisque vallum infestis signis constitere. multitudine aliquantum Volsci superabant; itaque effusi et contemptim pugnam iniere. consul Romanus nec promovit aciem, [12] nec clamorem reddi passus defixis pilis stare suos iussit: ubi ad manum venisset hostis, tum coortos tota vi gladiis rem gerere. [13] Volsci cursu et clamore fessi cum se velut stupentibus metu intulissent Romanis, postquam inpressionem sensere ex adverso factam et ante oculos micare gladios, haud secus, quam si in insidias incidissent, turbati vertunt terga; et ne ad fugam quidem satis virium fuit, quia cursu in proelium ierant. [14] Romani contra, quia principio pugnae quieti steterant, vigentes corporibus, facile adepti fessos et castra impetu ceperunt et castris exutum hostem Velitras persecuti uno agmine victores cum victis in urbem inrupere; [15] plusque ibi sanguinis promiscua omnium generum caede quam in ipsa dimicatione factum. paucis data venia, qui inermes in deditionem venerunt. |