Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
21. (1) Îãðîìíîå ìíîæåñòâî íàðîäà çàïîëîíèëî ëàãåðü. Òîãäà, ïî ñâåðøåíèè àóñïèöèé, äèêòàòîð îòäàë âîèíàì ïðèêàç ê îðóæèþ, ñàì æå âûñòóïèë âïåðåä è âîçãëàñèë: (2) «Ïîä òâîèì âîäèòåëüñòâîì, î Ïèôèéñêèé Àïîëëîí, è ïî òâîåìó ìàíîâåíèþ ñ.251 âûñòóïàþ ÿ äëÿ íèñïðîâåðæåíèÿ ãðàäà Âåéè, è äàþ îáåò ïîæåðòâîâàòü òåáå äåñÿòèíó äîáû÷è èç íåãî. (3) Ìîëþ è òåáÿ, öàðèöà Þíîíà, ÷òî íûíå îáèõàæèâàåøü Âåéè: ïîñëåäóé çà íàìè, ïîáåäèòåëÿìè, â íàø ãîðîä, êîòîðûé ñòàíåò ñêîðî è òâîèì. Òàì òåáÿ ïðèìåò õðàì, äîñòîéíûé òâîåãî âåëè÷èÿ». (4) Òàêóþ ìîëèòâó ïðîèçíåñ äèêòàòîð. Ïîëüçóÿñü ÷èñëåííûì ïåðåâåñîì, îí íà÷àë ïðèñòóï ñî âñåõ êîíöîâ îäíîâðåìåííî, ÷òîáû âðàãè íå çàìåòèëè îïàñíîñòè, ãðîçèâøåé ñî ñòîðîíû ïîäêîïà. (5) Âåéÿíå íå çíàëè, ÷òî äàæå èõ ñîáñòâåííûå ïðîðèöàòåëè, äàæå ÷óæåçåìíûå îðàêóëû èõ ïðåäàëè, ÷òî áîãîâ óæå çîâóò ê äåëåæó âåéñêîé äîáû÷è, à äðóãèõ áîãîâ âûìàíèëè èç ñîáñòâåííîãî ãîðîäà îáåòàìè è òåïåðü èõ æäåò íîâîå æèëèùå âî âðàæåñêèõ êóìèðíÿõ. Íå çíàëè âåéÿíå è òîãî, ÷òî ýòîò äåíü ñòàíåò äëÿ íèõ ïîñëåäíèì. (6) Íî ìåíåå âñåãî ìîãëè îíè îæèäàòü, ÷òî ïîä ñòåíàìè âûðûò ïîäçåìíûé õîä è â êðåïîñòü óæå ïðîíèêëè âðàãè. Âîîðóæèâøèñü ÷åì ïîïàëî, ãîðîæàíå áðîñèëèñü ê ñòåíàì. (7) Îíè íåäîóìåâàëè, ÷òî ñëó÷èëîñü: íà ðèìñêèõ óêðåïëåíèÿõ â òå÷åíèå ñòîëüêèõ äíåé íå áûëî çàìåòíî íèêàêîãî äâèæåíèÿ — è âäðóã ðèìëÿíå, ñëîâíî îõâà÷åííûå âíåçàïíûì áåøåíñòâîì, ðèíóëèñü íà ïðèñòóï. (8) Ê ýòîìó ìîìåíòó ïðèóðî÷èâàþò îáû÷íî òàêóþ ëåãåíäó: âåéñêèé öàðü ïðèãîòîâèëñÿ ê ñîâåðøåíèþ æåðòâåííîãî îáðÿäà, è ãàðóñïèê îáúÿâèë, ÷òî ïîáåäà äàðóåòñÿ òîìó, êòî ðàçðóáèò âíóòðåííîñòè èìåííî ýòîãî æèâîòíîãî. Óñëûøàâ åãî ñëîâà èç ïîäêîïà, ðèìñêèå âîèíû âûâåëè ïîäçåìíûé õîä íàðóæó, ïîõèòèëè âíóòðåííîñòè æåðòâåííîãî æèâîòíîãî è ïðèíåñëè èõ äèêòàòîðó47. (9) Êîãäà îïèñûâàåøü ñòîëü ãëóáîêóþ äðåâíîñòü, òî è ïðàâäîïîäîáíîå ïðèíèìàåøü çà ïðàâäó: çà÷åì ïîäòâåðæäàòü èëè îïðîâåðãàòü òî, ÷åìó ìåñòî ñêîðåå íà îõî÷èõ äî ÷óäåñ òåàòðàëüíûõ ïîäìîñòêàõ, ÷åì â äîñòîâåðíîé èñòîðèè48. (10) Òåì âðåìåíåì íåêîòîðûå îïûòíûå âîèíû ñ îðóæèåì â ðóêàõ âûøëè èç ïîäçåìíîãî õîäà è îêàçàëèñü â õðàìå Þíîíû, ïðÿìî ïîñðåäè âåéñêîé êðåïîñòè. Òóò îäíè ñ òûëà íàïàëè íà âðàãîâ, ñòîÿâøèõ ïî ñòåíàì, äðóãèå ñáèëè çàñîâû ñ âîðîò, òðåòüè çàïàëèëè êðûøè äîìîâ, ïîñêîëüêó æåíùèíû è ðàáû øâûðÿëè îòòóäà êàìíè è ÷åðåïèöó. (11) Ïîâñþäó ïîäíÿëñÿ âîïëü, â êîòîðîì ðàçíîãîëîñüå óæàñà è óãðîç ñìåøàëîñü ñ ïëà÷åì æåíùèí è äåòåé. (12)  ìãíîâåíèå îêà ñî âñåõ ñòåí áûëè ñáðîøåíû âîîðóæåííûå çàùèòíèêè, à âîðîòà îòâîðåíû, è â òî âðåìÿ, êàê îäíè ðèìëÿíå òîëïîé ñòàëè ïðîðûâàòüñÿ â ãîðîä, äðóãèå íà÷àëè êàðàáêàòüñÿ ïî îñòàâëåííûì ãîðîæàíàìè ñòåíàì. Ãîðîä íàïîëíèëñÿ ðèìëÿíàìè, (13) áîé øåë ïîâñþäó. Ïîñëå óæàñàþùåé ðåçíè áèòâà íà÷àëà îñëàáåâàòü. Òîãäà äèêòàòîð ïðèêàçàë ãëàøàòàÿì îáúÿâèòü, ÷òîáû íå òðîãàëè áåçîðóæíûõ, ÷òî è ïîëîæèëî êîíåö êðîâîïðîëèòèþ. (14) Ãîðîæàíå ñòàëè ñêëàäûâàòü îðóæèå è ñäàâàòüñÿ, à âîèíû ñ ðàçðåøåíèÿ äèêòàòîðà áðîñèëèñü ãðàáèòü. Ãîâîðÿò, ÷òî, êîãäà Êàìèëë ñâîèìè ãëàçàìè óâèäåë, íàñêîëüêî ýòà ãðîìàäíàÿ ñ.252 äîáû÷à ïðåâîñõîäèò öåííîñòüþ âñå óïîâàíèÿ, îí âîçäåë ðóêè ê íåáó è ìîëèëñÿ, (15) ÷òîáû íå ñëèøêîì äîðîãîé öåíîé ïðèøëîñü ïëàòèòü çà âñå ýòî åìó è ðèìñêîìó íàðîäó — âåäü òî íåâåðîÿòíîå ñ÷àñòüå, êîòîðîå äîñòàëîñü ñåãîäíÿ åìó ñàìîìó è âñåì ðèìëÿíàì, ìîæåò âûçâàòü çàâèñòü ó áîãîâ è ëþäåé. (16) Ïåðåäàþò, ÷òî ïîñðåäè ñâîåé ìîëèòâû îí îñòóïèëñÿ è óïàë: íåñêîëüêèìè ãîäàìè ïîçæå, êîãäà Êàìèëë áûë îñóæäåí, à Ðèì âçÿò è ðàçãðàáëåí, ìíîãèå âñïîìíèëè ïðî ýòîò ñëó÷àé è ñî÷ëè åãî ïðåäçíàìåíîâàíèåì. (17) À òîãäà äåíü ïðîøåë â èçáèåíèè âðàãîâ è îãðàáëåíèè áîãàòåéøåãî ãîðîäà. |
21. ingens profecta multitudo replevit castra. tum dictator auspicato egressus cum edixisset ut arma milites caperent, [2] «tuo ductu» inquit, «Pythice Apollo, tuoque numine instinctus pergo ad delendam urbem Veios tibique hinc decimam partem praedae voveo. [3] te simul, Iuno regina, quae nunc Veios colis, precor, ut nos victores in nostram tuamque mox futuram urbem sequare, ubi te dignum amplitudine tua templum accipiat». [4] haec precatus superante multitudine ab omnibus locis urbem adgreditur, quo minor ab cuniculo ingruentis periculi sensus esset. [5] Veientes ignari se iam a suis vatibus, iam ab externis oraculis proditos, iam in partem praedae suae vocatos deos, alios votis ex urbe sua evocatos hostium templa novasque sedes spectare, seque ultimum illum diem agere, [6] nihil minus timentes quam subrutis cuniculo moenibus arcem iam plenam hostium esse, in muros pro se quisque armati discurrunt, [7] mirantes quidnam id esset quod, cum tot per dies nemo se ab stationibus Romanus movisset, tum velut repentino icti furore improvidi currerent ad muros. [8] inseritur huic loco fabula: immolante rege Veientium vocem haruspicis, dicentis qui eius hostiae exta prosecuisset ei victoriam dari, exauditam in cuniculo movisse Romanos milites ut adaperto cuniculo exta raperent et ad dictatorem ferrent. [9] sed in rebus tam antiquis si quae similia veri sint pro veris accipiantur, satis habeam: haec ad ostentationem scaenae gaudentis miraculis aptiora quam ad fidem neque adfirmare neque refellere est operae pretium. [10] cuniculus delectis militibus eo tempore plenus in aedem Iunonis, quae in Veientana arce erat, armatos repente edidit, et pars aversos in muris invadunt hostes, pars claustra portarum revellunt, pars cum ex tectis saxa tegulaeque a mulieribus ac servitiis iacerentur, inferunt ignes. [11] clamor omnia variis terrentium ac paventium vocibus mixto mulierum ac puerorum ploratu complet. [12] momento temporis deiectis ex muro undique armatis patefactisque portis cum alii agmine inruerent, alii desertos scanderent muros, urbs hostibus impletur; omnibus locis pugnatur; [13] deinde multa iam edita caede senescit pugna, et dictator praecones edicere iubet ut ab inermi abstineatur. [14] is finis sanguinis fuit. dedi inde inermes coepti, et ad praedam miles permissu dictatoris discurrit. quae cum ante oculos eius aliquantum spe atque opinione maior maiorisque pretii rerum ferretur, dicitur manus ad caelum tollens precatus esse [15] ut si cui deorum hominumque nimia sua fortuna populique Romani videretur, ut eam invidiam lenire quam minimo suo privato incommodo publicoque populi Romani liceret. [16] convertentem se inter hanc venerationem traditur memoriae prolapsum cecidisse; idque omen pertinuisse postea eventu rem coniectantibus visum ad damnationem ipsius Camilli, captae deinde urbis Romanae, quod post paucos accidit annos, cladem. [17] atque ille dies caede hostium ac direptione urbis opulentissimae est consumptus. |