Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
27. (1) Ó ôàëèñêîâ âåëîñü, ÷òîáû ó÷èòåëåì è âîñïèòàòåëåì ó ðåáåíêà áûë îäèí è òîò æå ÷åëîâåê; êðîìå òîãî, íà ïîïå÷åíèè îäíîãî âîñïèòàòåëÿ îáû÷íî íàõîäèëîñü ïî ìíîãó äåòåé, ÷òî è ïîñåé÷àñ ïðèíÿòî â Ãðåöèè59. Äåòåé çíàòíûõ ãðàæäàí, êàê ýòî ÷àñòî áûâàåò, ó÷èë íåêèé ÷åëîâåê, ïðåóñïåâøèé â íàóêàõ. (2) Òàê âîò, îí åùå âî äíè ìèðà âçÿë çà ïðàâèëî âûâîäèòü äåòåé äëÿ èãð è óïðàæíåíèé çà ãîðîä. Íå îòñòóïèëñÿ îí îò ñâîåé ïðèâû÷êè è âî âðåìÿ âîéíû, óâîäÿ èõ òî áëèæå, òî äàëüøå îò âîðîò, è îäíàæäû, êîãäà ïðåäñòàâèëñÿ ñëó÷àé, çàâëåê äåòåé èãðàìè è áåñåäàìè äàëüøå îáû÷íîãî, ïðèâåë ê âðàæåñêèì ïîñòàì, ïîòîì ê ðèìñêîìó ëàãåðþ è, íàêîíåö, — â ïàëàòêó Êàìèëëà. (3) Òàì îí ïðåñòóïíîå ñâîå äåÿíèå óñóãóáèë ðå÷üþ åùå áîëåå ïðåñòóïíîé: ÷òî-äå, ïåðåäàâ âî âëàñòü ðèìëÿí ýòèõ äåòåé, (4) ÷üè ðîäèòåëè ãëàâåíñòâóþò â Ôàëåðèÿõ, îí òåì ñàìûì è ãîðîä îòäàë â èõ ðóêè. (5) Óñëûõàâ òàêîå, Êàìèëë ñêàçàë: «Íå ïîõîæè íà òåáÿ, çëîäåé, íè íàðîä, íè ïîëêîâîäåö, ê êîòîðûì òû ÿâèëñÿ ñî ñâîèì çëîäåéñêèì äàðîì. (6) Òîé îáùíîñòè, êîòîðàÿ óñòàíàâëèâàåòñÿ ìåæäó ëþäüìè ïî äîãîâîðó, ó íàñ ñ ôàëèñêàìè íåò, íî åñòü è ïðåáóäåò òà, ÷òî ïðèðîäîé âðîæäåíà âñåì. Âîéíà òàê æå èìååò çàêîíû, êàê è ìèð, à ìû óìååì âîåâàòü ñòîëü æå ñïðàâåäëèâî, ñêîëü è õðàáðî. (7) Íàøå îðóæèå íàïðàâëåíî íå ïðîòèâ òåõ, ÷åé âîçðàñò ïðèíÿòî ùàäèòü äàæå ïðè âçÿòèè ãîðîäîâ, íî ïðîòèâ âîîðóæåííûõ ìóæåé, êîòîðûå â ñâîå âðåìÿ ñàìè íàïàëè íà ðèìñêèé ëàãåðü ïîä Âåéÿìè áåç âñÿêîãî ïîâîäà èëè âûçîâà ñ íàøåé ñòîðîíû. (8) Íàñêîëüêî áûëî â ñ.257 òâîèõ ñèëàõ, òû, ïîæàëóé, ïðåâçîøåë èõ åùå áîëüøèì çëîäåÿíèåì, ÿ æå ñîáèðàþñü ïîáåäèòü ïî-ðèìñêè: äîáëåñòüþ, îñàäîé è îðóæèåì, êàê ýòî áûëî è ñ Âåéÿìè». (9) Ïîòîì îí ïðèêàçàë ðàçäåòü ýòîãî ÷åëîâåêà, ñâÿçàòü åìó ðóêè çà ñïèíîé è ïåðåäàòü äåòÿì äëÿ âîçâðàùåíèÿ â Ôàëåðèè, äà âåëåë âðó÷èòü èì ðîçãè, ÷òîáû îíè ãíàëè èìè ïðåäàòåëÿ ê ãîðîäó. (10) Ïåðâûì äåëîì íà ýòî óäèâèòåëüíîå çðåëèùå ñáåæàëñÿ ñìîòðåòü âåñü íàðîä; çàòåì äîëæíîñòíûå ëèöà ñîçâàëè ñåíàò, ÷òîáû îáñóäèòü íåñëûõàííîå ïðîèñøåñòâèå. Îíî íàñòîëüêî èçìåíèëî íàïðàâëåíèå óìîâ, ÷òî âñå áåç èñêëþ÷åíèÿ ñòàëè òðåáîâàòü ìèðà. À äàâíî ëè îíè, îáåçóìåâ îò çëîáû è íåíàâèñòè, ïðåäïî÷èòàëè ñêîðåå ïîãèáíóòü, êàê âåéÿíå, ÷åì, ïîäîáíî êàïåíöàì, ïîïðîñèòü î ìèðå. (11) È íà ôîðóìå, è â êóðèè âñå ïðîñëàâëÿëè ÷åñòíîñòü ðèìëÿí, ñïðàâåäëèâîñòü ïîëêîâîäöà. Ñî âñåîáùåãî ñîãëàñèÿ â ëàãåðü ê Êàìèëëó áûëè îòïðàâëåíû ïîñëû; îòòóäà îíè ñ åãî ðàçðåøåíèÿ ïîåõàëè â Ðèì, ÷òîáû èçâåñòèòü ñåíàò î ñäà÷å Ôàëåðèè. (12) Ïåðåäàþò, ÷òî, êîãäà èõ ââåëè â ñåíàò, îíè çàÿâèëè ñëåäóþùåå: «Îòöû-ñåíàòîðû! Ìû ñäàåìñÿ âàì, ïîáåæäåííûå âàìè è âàøèì ïîëêîâîäöåì, íî ïîáåäà ýòà òàêîãî ñâîéñòâà, ÷òî íå ìîæåò âûçâàòü íè÷üåé çàâèñòè — íè áîæåñêîé, íè ÷åëîâå÷åñêîé. Ìû äóìàåì, ÷òî íàì ëó÷øå áóäåò æèòü ïîä âàøåé âëàñòüþ, ÷åì ïîä ñåíüþ ñîáñòâåííûõ çàêîíîâ, — à ÷òî ìîæåò áûòü ñëàùå äëÿ ïîáåäèòåëÿ, ÷åì òàêàÿ óâåðåííîñòü ïîáåæäåííîãî! (13) Èñõîä ýòîé âîéíû ÿâëÿåò ðîäó ÷åëîâå÷åñêîìó äâà äîñòîéíûõ ïîäðàæàíèÿ ïðèìåðà: âû áëàãîðîäñòâî â âîéíå ïðåäïî÷ëè âåðíîé ïîáåäå, ìû æå äîáðîâîëüíî óñòóïèëè åå âàì, ïîòðÿñåííûå ýòèì áëàãîðîäñòâîì. Ìû ïîêîðÿåìñÿ âàì. (14) Ìîæåòå ïðèñûëàòü çà îðóæèåì è çàëîæíèêàìè. Ãîðîä îòêðûë âîðîòà — áåðèòå åãî. Íè âàì íå ïðèäåòñÿ ðàçî÷àðîâàòüñÿ â íàøåé âåðíîñòè, íè íàì â âàøåé âëàñòè». (15) Êàìèëëó áûëè ïðèíåñåíû áëàãîäàðíîñòè êàê îò âðàãîâ, òàê è îò ñîãðàæäàí; ñ ôàëèñêîâ âçûñêàëè äåíüãè íà ãîäîâîå æàëîâàíüå âîèíàì, ÷òîáû îñâîáîäèòü ðèìñêèé íàðîä îò ïîäàòè, è ïî çàêëþ÷åíèè ìèðà âîéñêî âåðíóëîñü â Ðèì. |
27. mos erat Faliscis eodem magistro liberorum et comite uti, simulque plures pueri, quod hodie quoque in Graecia manet, unius curae demandabantur. principum liberos, sicut fere fit, qui scientia videbatur praecellere erudiebat. [2] is cum in pace instituisset pueros ante urbem lusus exercendique causa producere, nihil eo more per belli tempus intermisso, modo brevioribus modo longioribus spatiis trahendo eos a porta lusu sermonibusque variatis, longius solito ubi res dedit progressus inter stationes eos hostium castraque inde Romana in praetorium ad Camillum perduxit. [3] ibi scelesto facinori scelestiorem sermonem addit, [4] Falerios se in manus Romanis tradidisse, quando eos pueros quorum parentes capita ibi rerum sint in potestatem dediderit. [5] quae ubi Camillus audivit, «non ad similem» inquit «tui nec populum nec imperatorem scelestus ipse cum scelesto munere venisti. [6] nobis cum Faliscis quae pacto fit humano societas non est: quam ingeneravit natura utrisque est eritque. sunt et belli sicut pacis iura, iusteque ea non minus quam fortiter didicimus gerere. [7] arma habemus non adversus eam aetatem cui etiam captis urbibus parcitur, sed adversus armatos et ipsos, qui nec laesi nec lacessiti a nobis castra Romana ad Veios oppugnarunt. [8] eos tu quantum in te fuit novo scelere vicisti: ego Romanis artibus, virtute opere armis, sicut Veios vincam». [9] denudatum deinde eum manibus post tergum inligatis reducendum Falerios pueris tradidit, virgasque eis quibus proditorem agerent in urbem verberantes dedit. [10] ad quod spectaculum concursu populi primum facto, deinde a magistratibus de re nova vocato senatu tanta mutatio animis est iniecta ut qui modo efferati odio iraque Veientium exitum paene quam Capenatium pacem mallent, apud eos pacem universa posceret civitas. [11] fides Romana, iustitia imperatoris in foro et curia celebrantur; consensuque omnium legati ad Camillum in castra, atque inde permissu Camilli Romam ad senatum, qui dederent Falerios proficiscuntur. [12] introducti ad senatum ita locuti traduntur: «patres conscripti, victoria cui nec deus nec homo quisquam invideat victi a vobis et imperatore vestro dedimus nos vobis, rati, quo nihil victori pulchrius est, melius nos sub imperio vestro quam legibus nostris victuros. [13] eventu huius belli duo salutaria exempla prodita humano generi sunt: vos fidem in bello quam praesentem victoriam maluistis; nos fide provocati victoriam ultro detulimus. [14] sub dicione vestra sumus; mittite qui arma, qui obsides, qui urbem patentibus portis accipiant. [15] nec vos fidei nostrae nec nos imperii vestri paenitebit». Camillo et ab hostibus et a civibus gratiae actae. Faliscis in stipendium militum eius anni, ut populus Romanus tributo vacaret, pecunia imperata. pace data exercitus Romam reductus. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß