Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1929. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
49. (1)  äðóãîé ÷àñòè áðàííîãî ïîëÿ203 Ïàâåë, õîòÿ è òÿæåëî ðàíåííûé â ñàìîì íà÷àëå ñðàæåíèÿ êàìíåì èç ïðàùè, (2) ñ ïëîòíûì ñòðîåì ñîëäàò íå ðàç íàïàäàë íà Ãàííèáàëà: îõðàíÿåìûé ðèìñêèìè êîííèêàìè, îí â íåñêîëüêèõ ìåñòàõ çàñòàâèë ñîëäàò âíîâü èäòè â áîé; ïîä êîíåö êîííèêè ñïåøèëèñü, âèäÿ, ÷òî ó êîíñóëà óæå íåò ñèë ñïðàâëÿòüñÿ ñ êîíåì. (3) Ðàññêàçûâàþò, ÷òî Ãàííèáàë, óçíàâ î ïðèêàçå êîíñóëà âñàäíèêàì ñïåøèòüñÿ, âîñêëèêíóë: «Ëó÷øå á, ñâÿçàâ èõ, ïðèâåë êî ìíå!»204 (4) Âñàäíèêè ñðàæàëèñü ïåøèìè; ïîáåäà íåïðèÿòåëÿ áûëà íåñîìíåííîé, îäíàêî ïîáåæäåííûå ïðåäïî÷èòàëè óìèðàòü, íå ñõîäÿ ñ ìåñòà, íî íå áåæàòü. Ïîáåäèòåëè, äîñàäóÿ íà òåõ, êòî ìåøàë ïîëíîé ïîáåäå, ñòàëè èçáèâàòü òåõ, êîãî îòîãíàòü íå ñìîãëè. (5) Íåìíîãèõ óöåëåâøèõ, óñòàëûõ îò áîÿ è ðàí, âñå-òàêè îòîãíàëè: íà÷àëîñü áåñïîðÿäî÷íîå áåãñòâî; êòî ìîã, âñêàêèâàë íà ñâîåãî êîíÿ è íåññÿ ïðî÷ü. (6) Ãíåé Ëåíòóë, âîåííûé òðèáóí, ïðîåçæàâøèé ìèìî âåðõîì, óâèäåë êîíñóëà: îí, âåñü â êðîâè, ñèäåë íà êàìíå, (7) «Ëóöèé Ýìèëèé, — îáðàòèëñÿ ê íåìó Ëåíòóë, — òû îäèí íåïîâèíåí â ñåãîäíÿøíåì ïîðàæåíèè, è áîãè äîëæíû áû òåáÿ ïîæàëåòü; ïîêà ó òåáÿ åñòü åùå ñèëû, ÿ ïîäñàæó òåáÿ íà êîíÿ è ïîéäó, ïðèêðûâàÿ, ðÿäîì. (8) Íå îìðà÷àé ýòîò äåíü åùå ñìåðòüþ êîíñóëà; è òàê õâàòèò ñëåç è ãîðÿ». (9) «Õâàëà òâîåé äîáëåñòè, Ãíåé Êîðíåëèé, — îòâåòèë êîíñóë, — íå òåðÿé âðåìåíè, ïîïóñòó ñîêðóøàÿñü; åãî è òàê ìàëî — ñïåøè, ñïàñàéñÿ èç âðàæåñêèõ ðóê. (10) Óõîäè, îáúÿâè âñåíàðîäíî ñåíàòîðàì; ïóñòü, ïîêà åùå íå ïîäîøåë âðàã-ïîáåäèòåëü, óêðåïÿò Ðèì è óñèëÿò îõðàíó; Êâèíòó Ôàáèþ ñêàæè, Ëóöèé Ýìèëèé ïîìíèë åãî ñîâåòû, ïîêà æèë, ïîìíèò è òåïåðü, óìèðàÿ. (11) Ìåíÿ îñòàâü óìèðàòü ñðåäè ìîèõ ïàâøèõ ñîëäàò: ÿ íå õî÷ó âòîðîé ðàç èç êîíñóëà ñòàòü îáâèíÿåìûì205 è íå õî÷ó ñòàòü îáâèíèòåëåì ñâîåãî êîëëåãè, ÷òîáû ÷óæîþ âèíîé çàùèùàòü ñâîþ íåâèíîâíîñòü». (12) Çà ýòèì ðàçãîâîðîì èõ çàñòèãëà ñíà÷àëà òîëïà áåãóùèõ ñîãðàæäàí, à ïîòîì è âðàãîâ: íå çíàÿ, ÷òî ïåðåä íèìè êîíñóë, îíè çàêèäàëè åãî äðîòèêàìè; Ëåíòóëà èç ïåðåäåëêè âûíåñ êîíü. Òóò ïîâñþäó íà÷àëîñü îáùåå áåñïîðÿäî÷íîå áåãñòâî. (13) Ñåìü òûñÿ÷ ðèìëÿí óêðûëèñü â ìåíüøåì ëàãåðå, äåñÿòü — â áîëüøåì, òûñÿ÷ îêîëî äâóõ — â ñàìîé äåðåâíå, â Êàííàõ; çäåñü îíè ñðàçó æå áûëè îêðóæåíû Êàðôàëîíîì è åãî êîííèêàìè, òàê êàê äåðåâíÿ íå áûëà óêðåïëåíà. (14) Âòîðîé êîíñóë íå ïðèñîåäèíèâøèñü — òî ëè ñëó÷àéíî, òî ëè íàìåðåííî, — íè ê êàêîìó îòðÿäó áåãëåöîâ: ñ ïÿòüþäåñÿòüþ ïðèìåðíî âñàäíèêàìè äîáðàëñÿ äî Âåíóçèè205a. (15) Óáèòî áûëî, ãîâîðÿò, ñîðîê ïÿòü òûñÿ÷ ïÿòüñîò ïåõîòèíöåâ è äâå òûñÿ÷è ñåìüñîò êîííèêîâ — ãðàæäàí è ñîþçíèêîâ ïî÷òè ïîðîâíó206. (16)  ÷èñëå óáèòûõ áûëè äâà êîíñóëüñêèõ êâåñòîðà207, Ëóöèé Àòèëèé è Ëóöèé Ôóðèé Áèáàêóë, äâàäöàòü äåâÿòü âîåííûõ òðèáóíîâ208, íåñêîëüêî áûâøèõ êîíñóëîâ, ñ.97 áûâøèõ ïðåòîðîâ è ýäèëîâ (ñðåäè íèõ Ãíåé Ñåðâèëèé Ãåìèí è Ìàðê Ìèíóöèé, áûâøèé â ïðåäûäóùåì ãîäó [221 ã.][1] íà÷àëüíèêîì êîííèöû, à íåñêîëüêî ëåò íàçàä209 — êîíñóëîì); (17) óáèòî áûëî âîñåìüäåñÿò ñåíàòîðîâ è áûâøèõ äîëæíîñòíûõ ëèö, êîòîðûå äîëæíû áûëè áûòü âêëþ÷åíû â ñåíàò210: ëþäè ýòè äîáðîâîëüíî ïîøëè âîèíàìè â ëåãèîíû. (18) Âçÿòî â ïëåí â ýòîì ñðàæåíèè áûëî, ãîâîðÿò, òðè òûñÿ÷è ïåõîòèíöåâ è òûñÿ÷à ïÿòüñîò âñàäíèêîâ. |
49. Parte altera pugnae Paulus, quamquam primo statim proelio funda graviter ictus fuerat, [2] tamen et occurrit saepe cum confertis Hannibali et aliquot locis proelium restituit, protegentibus eum equitibus Romanis, omissis postremo equis, quia consulem vel ad regendum equum vires deficiebant. [3] Tum nuntianti cuidam, iussisse consulem ad pedes descendere equites, dixisse Hannibalem ferunt: «Quam mallem, vinctos mihi traderet!» [4] Equitum pedestre proelium, quale iam haud dubia hostium victoria, fuit, cum victi mori in vestigio mallent quam fugere, victores morantibus victoriam irati trucidarent, quos pellere non poterant. [5] Pepulerunt tamen iam paucos superantes et labore ac volneribus fessos, inde dissipati omnes sunt equosque ad fugam qui poterant repetebant. [6] Cn. Lentulus tribunus militum, cum praetervehens equo sedentem in saxo cruore oppletum consulem vidisset, [7] «L. Aemili», inquit, «quem unum insontem culpae cladis hodiernae dei respicere debent, cape hunc equum, dum et tibi virium aliquid superest et comes ego te tollere possum ac protegere. [8] Ne funestam hanc pugnam morte consulis feceris; etiam sine hoc lacrimarum satis luctusque est». [9] Ad ea consul: «Tu quidem, Cn. Corneli, macte virtute esto: sed cave frustra miserando exiguum tempus e manibus hostium evadendi absumas. [10] Abi, nuntia publice patribus, urbem Romanam muniant ac priusquam victor hostis advenit praesidiis firment; privatim Q. Fabio, L. Aemilium praeceptorum eius memorem et vixisse adhuc et mori. [11] Me in hac strage militum meorum patere exspirare, ne aut reus iterum e consulatu sim aut accusator collegae exsistam, ut alieno crimine innocentiam meam protegam». [12] Haec eos agentes prius turba fugientium civium deinde hostes oppressere; consulem ignorantes quis esset, obruere telis, Lentulum inter tumultum abripuit equus. Tum undique effuse fugiunt. [13] Septem milia hominum in minora castra, decem in maiora, duo ferme in vicum ipsum Cannas perfugerunt; qui extemplo a Carthalone atque equitibus nullo munimento tegente vicum circumventi sunt. [14] Consul alter, seu forte seu consilio nulli fugientium insertus agmini, cum quinquaginta fere equitibus Venusiam perfugit. [15] Quadraginta quinque milia quingenti pedites, duo milia septingenti equites et tantadem prope civium sociorumque pars caesi dicuntur; [16] in his ambo consulum quaestores, L. Atilius et L. Furius Bibaculus, et undetriginta tribuni militum, consulares quidam praetoriique et aedilicii — inter eos Cn. Servilium Geminum et M. Minucium numerant, qui magister equitum priore anno, aliquot annis ante consul fuerat, — [17] octoginta praeterea aut senatores aut qui eos magistratus gessissent unde in senatum legi deberent cum sua voluntate milites in legionibus facti essent. [18] Capta eo proelio tria milia peditum et equites mille et quingenti dicuntur. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß