История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 48

48. Eo die Sci­pio, C. Lae­lio cum so­ciis na­va­li­bus ur­bem cus­to­di­re ius­so, [2] ip­se in castra le­gio­nes re­du­xit fes­sos­que mi­li­tes om­ni­bus uno die bel­li ope­ri­bus, quip­pe qui et acie di­mi­cas­sent et ca­pien­da ur­be tan­tum la­bo­ris pe­ri­cu­li­que adis­sent et cap­ta cum iis qui in ar­cem con­fu­ge­rant ini­quo etiam lo­co pug­nas­sent, cu­ra­re cor­po­ra ius­sit. [3] Pos­te­ro die mi­li­ti­bus na­va­li­bus­que so­ciis con­vo­ca­tis pri­mum dis im­mor­ta­li­bus lau­des gra­tes­que egit, qui se non ur­bis so­lum opu­len­tis­si­mae om­nium in His­pa­nia uno die com­po­tem fe­cis­sent, sed an­te eo con­ges­sis­sent om­nis Af­ri­cae at­que His­pa­niae opes, ut ne­que hos­ti­bus quic­quam re­lin­que­re­tur, et si­bi ac suis om­nia su­pe­res­sent. [4] Mi­li­tum dein­de vir­tu­tem con­lau­da­vit quod eos non erup­tio hos­tium, non al­ti­tu­do moe­nium, non inexplo­ra­ta stag­ni va­da, non cas­tel­lum in al­to tu­mu­lo si­tum, non mu­ni­tis­si­ma arx de­ter­ruis­set quo mi­nus transcen­de­rent om­nia per­rum­pe­rentque. [5] Ita­que quam­quam om­ni­bus om­nia de­be­ret, prae­ci­puum mu­ra­lis co­ro­nae de­cus eius es­se qui pri­mus mu­rum as­cen­dis­set; pro­fi­te­re­tur qui se dig­num eo du­ce­ret do­no. [6] Duo pro­fes­si sunt, Q. Tre­bel­lius, cen­tu­rio le­gio­nis quar­tae, et Sex. Di­gi­tius, so­cius na­va­lis. Nec ip­si tam in­ter se ac­ri­ter con­ten­de­bant quam stu­dia ex­ci­ta­ve­rant uter­que sui cor­po­ris ho­mi­num. [7] So­ciis C. Lae­lius, prae­fec­tus clas­sis, le­gio­na­riis M. Sempro­nius Tu­di­ta­nus ade­rat. [8] Ea con­ten­tio cum pro­pe se­di­tio­nem ve­ni­ret, Sci­pio tris re­cu­pe­ra­to­res cum se da­tu­rum pro­nun­tias­set qui cog­ni­ta cau­sa tes­ti­bus­que audi­tis iudi­ca­rent uter prior in op­pi­dum transcen­dis­set, [9] C. Lae­lio et M. Sempro­nio, ad­vo­ca­tis par­tis ut­rius­que, P. Cor­ne­lium Cau­di­num de me­dio adie­cit eos­que tris re­cu­pe­ra­to­res con­si­de­re et cau­sam cog­nos­ce­re ius­sit. [10] Cum res eo maio­re age­re­tur cer­ta­mi­ne quod amo­ti tan­tae dig­ni­ta­tis non tam ad­vo­ca­ti quam mo­de­ra­to­res stu­dio­rum fue­rant, C. Lae­lius re­lic­to con­si­lio ad tri­bu­nal ad Sci­pio­nem ac­ce­dit, [11] eum­que do­cet rem si­ne mo­do ac mo­des­tia agi, ac pro­pe es­se ut ma­nus in­ter se con­fe­rant. Ce­te­rum, etiam si vis ab­sit, ni­hi­lo mi­nus de­tes­ta­bi­li exemplo rem agi, quip­pe ubi frau­de ac pe­riu­rio de­cus pe­ta­tur vir­tu­tis. [12] Sta­re hinc le­gio­na­rios mi­li­tes, hinc clas­si­cos, per om­nis deos pa­ra­tos iura­re ma­gis quae ve­lint quam quae sciant ve­ra es­se, et obstrin­ge­re pe­riu­rio non se so­lum suum­que ca­put, sed sig­na mi­li­ta­ria et aqui­las sac­ra­men­ti­que re­li­gio­nem. [13] Haec se ad eum de sen­ten­tia P. Cor­ne­lii et M. Sempro­nii de­fer­re. Sci­pio con­lau­da­to Lae­lio ad con­tio­nem ad­vo­ca­vit pro­nun­tia­vit­que se sa­tis com­per­tum ha­be­re Q. Tre­bel­lium et Sex. Di­gi­tium pa­ri­ter in mu­rum es­cen­dis­se, se­que eos am­bos vir­tu­tis cau­sa co­ro­nis mu­ra­li­bus do­na­re. [14] Tum re­li­quos prout cui­us­que me­ri­tum vir­tus­que erat do­na­vit; an­te om­nis C. Lae­lium prae­fec­tum clas­sis et om­ni ge­ne­re lau­dis si­bi­met ip­se aequa­vit et co­ro­na aurea ac tri­gin­ta bu­bus do­na­vit.