Ïåðåâîä Í. À. Ïîçäíÿêîâîé. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
47. (1) Èòàê, íà ýòîì êðûëå ñðàæåíèå âîçîáíîâèëîñü, à íà äðóãîì ñòîëü æå äåÿòåëüíî ðàçæèãàë áèòâó êîíñóë Ãíåé Ìàíëèé, è óäà÷à áûëà òàì òàêîé æå èçìåí÷èâîé. (2) Êàê çà Êâèíòîì Ôàáèåì íà äðóãîì êðûëå, òàê è çäåñü, çà êîíñóëîì Ìàíëèåì, ãíàâøèì âðàãîâ, ñëîâíî óæå ðàçáèòûõ, íåóòîìèìî ñëåäîâàëè âîèíû; íî, êîãäà îí, òÿæåëî ðàíåííûé, ïîêèíóë ñòðîé, âîèíû, äóìàÿ, ÷òî îí óáèò, ïîäàëèñü íàçàä (3) è ïîêèíóëè áû ïîëå, åñëè áû íå ïðèñêàêàë ñþäà âî âåñü îïîð äðóãîé êîíñóë ñ íåñêîëüêèìè êîííûìè òóðìàìè101, êðè÷à, ÷òî æèâ òîâàðèù åãî, à ñàì îí, ðàçáèâ âðàãà íà äðóãîì êðûëå, ÿâèëñÿ ñþäà ïîáåäèòåëåì. Ýòèì îí ïîääåðæàë ïîøàòíóâøååñÿ óñåðäèå, (4) à òóò è ñàì Ìàíëèé îáúÿâëÿåòñÿ ïåðåä âîéñêîì, ÷òîáû âîññòàíîâèòü ñòðîé. È çíàêîìûå ëèöà îáîèõ êîíñóëîâ âîîäóøåâëÿþò âîèíîâ. Íåïðèÿòåëüñêèé ñòðîé ìåæäó òåì ïîðåäåë, òàê êàê âðàãè, ïîíàäåÿâøèñü íà ñâîå ÷èñëåííîå ïðåâîñõîäñòâî, ïîñëàëè çàïàñíûå îòðÿäû áðàòü ðèìñêèé ëàãåðü. (5) Çäåñü èõ íàòèñê íå âñòðåòèë áîëüøèõ ïðåïÿòñòâèé; è ïîêà îíè, áîëüøå äóìàÿ î äîáû÷å, ÷åì î ñðàæåíèè, òðàòèëè âðåìÿ âïóñòóþ, ðèìñêèå òðèàðèè102, íå ñóìåâøèå îòðàçèòü ïåðâîãî íàïàäåíèÿ, îòïðàâèëè êîíñóëàì äîíåñåíèå î ïîëîæåíèè äåë, à ñàìè, ñîáðàâøèñü ó êîíñóëüñêîé ïàëàòêè, íà ñâîé ñòðàõ âîçîáíîâèëè ñðàæåíèå. (6) Êîíñóë Ìàíëèé âîçâðàòèëñÿ ê ëàãåðþ è, ïîñòàâèâ îòðÿäû ó âñåõ âîðîò, ïðåãðàäèë âðàãàì ïóòü ê îòñòóïëåíèþ. Îò÷àÿíèå ïðîáóäèëî â ýòðóñêàõ íå îòâàãó äàæå, à áåøåíñòâî. Ìå÷àñü â ïîèñêàõ âûõîäà, îíè ñäåëàëè íåñêîëüêî áåñïëîäíûõ ïîïûòîê ïðîðâàòüñÿ, à ïîòîì êó÷êà ìîëîäåæè áðîñèëàñü íà ñàìîãî êîíñóëà, óçíàâ åãî ïî äîñïåõàì. (7) Ïåðâûå óäàðû ïðèíÿëè íà ñåáÿ åãî ñïóòíèêè, íî èì íå õâàòèëî ñèë äëÿ çàùèòû: êîíñóë ïàäàåò, ñìåðòåëüíî ðàíåííûé, è âñå ðàçáåãàþòñÿ ïî ñòîðîíàì. (8) Ýòðóñêè âîîäóøåâëÿþòñÿ; ïåðåïóãàííûå ðèìëÿíå â óæàñå áåãóò ïî ëàãåðþ; è íå ìèíîâàòü áû ñàìîãî õóäøåãî, åñëè áû ëåãàòû, ïîäõâàòèâ òåëî êîíñóëà, íå îòêðûëè îäíè âîðîòà, îñâîáîäèâ ïóòü âðàãàì. (9) Óñòðåìÿñü â ýòè âîðîòà áåñïîðÿäî÷íîé òîëïîé, âðàãè ñòàëêèâàþòñÿ ñî âòîðûì êîíñóëîì, óæå ïîáåäîíîñíûì — è çäåñü èõ âíîâü áüþò è ãîíÿò. ñ.103 Ïîáåäà áûëà áëèñòàòåëüíàÿ, íî îìðà÷åííàÿ ãèáåëüþ äâóõ ñëàâíûõ ìóæåé. (10) Ïîýòîìó íà ðåøåíèå ñåíàòà î òðèóìôå êîíñóë îòâåòèë, ÷òî åñëè ìîæåò âîéñêî áåç ïîëêîâîäöà ñïðàâëÿòü òðèóìô, òî â ýòîé âîéíå îíî åãî çàñëóæèëî, è îí îõîòíî äàñò ñâîå ïîçâîëåíèå; íî ñàì èç-çà ñìåðòè áðàòà. Êâèíòà Ôàáèÿ, ïîãðóçèâøåé â ñêîðáü åãî äîì, èç-çà óòðàòû âòîðîãî êîíñóëà, íàïîëîâèíó îñèðîòèâøåé ãîñóäàðñòâî, íå ïðèìåò ëàâðîâîãî âåíêà, íåïðèëè÷íîãî åìó â ãîñóäàðñòâåííûõ è äîìàøíèõ ïå÷àëÿõ. (11) Ñëàâíåå ëþáîãî îòïðàçäíîâàííîãî áûë ýòîò îòâåðãíóòûé èì òðèóìô; òàê, îòñòðàíåííàÿ â ñâîé ÷àñ ñëàâà èíîãäà âîçâðàùàåòñÿ ñòîðèöåé. Äâàæäû êðÿäó çàòåì ñîâåðøèë îí ïîõîðîííûé îáðÿä — íàä òîâàðèùåì è íàä áðàòîì; òîìó è äðóãîìó ñêàçàë îí ïîõâàëüíîå ñëîâî è, óñòóïàÿ èì ñâîþ ñëàâó, ïðîñëàâèëñÿ ñàì. (12) Íå çàáûë îí è î òîì, ÷òî çàäóìûâàë â íà÷àëå êîíñóëüñòâà: ÷òîáû âîññòàíîâèòü äîâåðèå ïëåáååâ, îí ðàñïðåäåëèë ðàíåíûõ âîèíîâ ïî ïàòðèöèàíñêèì äîìàì äëÿ ëå÷åíèÿ — Ôàáèè ïðèíÿëè ê ñåáå î÷åíü ìíîãèõ, è íèãäå óõîä çà ðàíåíûìè íå áûë ëó÷øå. Ñ òîé ïîðû Ôàáèè áûëè ëþáèìû íàðîäîì, è òîëüêî çà èõ ÷åñòíîñòü è áëàãîðîäñòâî, ñïàñèòåëüíûå äëÿ îáùåãî äåëà. |
47. proelio ex parte una restituto nihilo segnius in cornu altero Cn. Manlius consul pugnam ciebat, ubi prope similis fortuna est versata. [2] nam ut altero in cornu Q. Fabium, sic in hoc ipsum consulem Manlium iam velut fusos agentem hostis et inpigre milites secuti sunt et, ut ille gravi vulnere ictus ex acie cessit, interfectum rati gradum rettulere; [3] cessissentque loco, ni consul alter cum aliquot turmis equitum in eam partem citato equo advectus, vivere clamitans collegam, se victorem fuso altero cornu adesse, rem inclinatam sustinuisset. [4] Manlius quoque ad restituendam aciem se ipse coram offert. duorum consulum cognita ora accendunt militum animos. simul et vanior iam erat hostium acies, dum abundante multitudine freti subtracta subsidia mittunt ad castra oppugnanda. [5] in quae haud magno certamine impetu facto, dum praedae magis quam pugnae memores tererent tempus, triarii Romani, qui primam inruptionem sustinere non potuerant, missis ad consules nuntiis, quo loco res essent, conglobati ad praetorium redeunt et sua sponte ipsi proelium renovant. [6] et Manlius consul revectus in castra ad omnes portas milite opposito hostibus viam clauserat. ea desperatio Tuscis rabiem magis quam audaciam accendit. nam cum incursantes, quacumque exitum ostenderet spes, vano aliquotiens impetu issent, globus iuvenum unus in ipsum consulem insignem armis invadit. [7] prima excepta a circumstantibus tela; sustineri deinde vis nequit. consul mortifero vulnere ictus cadit, fusique circa omnes. [8] Tuscis crescit audacia; Romanos terror per tota castra trepidos agit, et ad extrema ventum foret, ni legati rapto consulis corpore patefecissent una porta hostibus viam. [9] ea erumpunt; consternatoque agmine abeuntes in victorem alterum incidunt consulem. ibi iterum caesi fusique passim. victoria egregia parta, tristis tamen duobus tam claris funeribus. [10] itaque consul decernente senatu triumphum, si exercitus sine imperatore triumphare possit, pro eximia eo bello opera facile passurum respondit; se, familia funesta Q. Fabi fratris morte, re publica ex parte orba, consule altero amisso, publico privatoque deformem luctu lauream non accepturum. [11] omni acto triumpho depositus triumphus clarior fuit; adeo spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit. funera deinde duo deinceps collegae fratrisque ducit, idem in utroque laudator, cum concedendo illis suas laudes ipse maximam partem earum ferret. [12] neque inmemor eius, quod initio consulatus inbiberat, reconciliandi animos plebis, saucios milites curandos dividit patribus. Fabiis plurimi dati nec alibi maiore cura habiti. inde populares iam esse Fabii nec hoc ulla re nisi salubri rei publicae arte. |