Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
32. (1) Ðàçîñëàâ ãëàøàòàåâ ïî âñåìó ãîðîäó, äèêòàòîð ñîçâàë âñòðåâîæåííûõ ãðàæäàí íà ñîáðàíèå è ðàçáðàíèë èõ çà òî, (2) ÷òî ìàëåéøàÿ íåóäà÷à äåëàåò èõ ìàëîäóøíûìè, è çà òî, ÷òî îíè, õîòÿ ïîíåñåííîå èìè ìåëêîå ïîðàæåíèå áûëî ñëåäñòâèåì íå õðàáðîñòè âåéÿí èëè òðóñîñòè ðèìëÿí, íî ëèøü ðàçäîðîâ ìåæäó òðåìÿ ïîëêîâîäöàìè, èñïóãàëèñü âåéÿí, ïðîòèâíèêà, óæå øåñòü ðàç ïîáåæäåííîãî, è Ôèäåí — ãîðîäà, êîòîðûé ñäàâàëè åäâà ëè íå ÷àùå, ÷åì îñàæäàëè. (3) È ðèìëÿíå, è íåïðèÿòåëè, ãîâîðèò îí, îñòàëèñü òåìè æå, ÷òî áûëè âñåãäà: ñòîëüêî æå ó íèõ ìóæåñòâà, ñòîëüêî æå ñèë è îðóæèå òî æå, ÷òî ïðåæäå; è ñàì îí — òîò æå äèêòàòîð Ìàìåðê Ýìèëèé, ÷òî ó Íîìåíòà ðàññåÿë âåéÿí è ôèäåíÿí âêóïå ñ ôàëèñêàìè81; (4) è íà÷àëüíèêîì êîííèöû â áîé èäåò òîò æå Àâë Êîðíåëèé, ÷òî â ìèíóâøóþ âîéíó, áóäó÷è âîåííûì òðèáóíîì, íà âèäó ó îáîèõ âîèíñòâ óáèë öàðÿ âåéÿí Ëàðòà Òîëóìíèÿ è ïðèíåñ òó÷íûå äîñïåõè82 â äàð õðàìó Þïèòåðà Ôåðåòðèÿ. (5) Ïóñòü æå ðèìëÿíå áåðóòñÿ çà îðóæèå, ïàìÿòóÿ î òîì, ÷òî ýòî ó íèõ òðèóìôû, ó íèõ ñíÿòûå ñ âðàãà äîñïåõè, ó íèõ ïîáåäà, à èõ âðàã óáèéñòâîì ïîñëîâ ïîïðàë óñòàíîâëåíèÿ ñ.205 íàðîäîâ, â ìèðíîå âðåìÿ ïåðåáèë ïîñåëåíöåâ â Ôèäåíàõ, íàðóøèë ïåðåìèðèå è â ñåäüìîé ðàç íà ñâîå íåñ÷àñòüå ðàçîðâàë ñ Ðèìîì. (6) Îí, äèêòàòîð, âïîëíå óâåðåí, ÷òî ñòîèò òîëüêî äâóì ëàãåðÿì ñòàòü äðóã ïðîòèâ äðóãà, è îñêâåðíåííîìó çëîäåéñòâàìè íåïðèÿòåëþ óæå íå ïðèäåòñÿ ðàäîâàòüñÿ ïîçîðó ðèìñêîãî âîéñêà, à íàðîä ðèìñêèé óðàçóìååò, (7) ÷òî ãîñóäàðñòâî êóäà áîëüøèì îáÿçàíî òåì, êòî â òðåòèé ðàç îáúÿâèë åãî äèêòàòîðîì, íåæåëè òåì, êòî çà îòîáðàííóþ èì ó öåíçîðîâ öàðñêóþ âëàñòü íàëîæèë êëåéìî íà âòîðóþ åãî ïðîøëîãîäíþþ äèêòàòóðó. (8) Ïðîèçíåñÿ âñëåä çà òåì îáåòû, äèêòàòîð âûñòóïèë è, ïðèêðûòûé ñïðàâà ãîðàìè, à ñëåâà Òèáðîì, ïîñòàâèë ëàãåðü, íå äîõîäÿ ïîëóòîðà ìèëü äî Ôèäåíà. (9) Ëåãàòó Òèòó Êâèíêöèþ Ïóíèéöó îí ïðèêàçàë çàíÿòü â ãîðàõ è òîò ñêðûòûé èç âèäó ïåðåâàë, ÷òî â òûëó ó âðàãà. (10) Íà ñëåäóþùèé äåíü, êîãäà ýòðóñêè, âäîõíîâëåííûå ñêîðåå óäà÷íûì, ÷åì âûèãðàííûì íàêàíóíå, ñðàæåíèåì, âñòóïèëè â áîé, äèêòàòîð ÷óòü-÷óòü ïîìåäëèë, ïîêà ðàçâåä÷èêè íå äîíåñëè åìó î òîì, ÷òî Êâèíêöèé âûøåë ê ïåðåâàëó íåäàëåêî îò ôèäåíñêîé êðåïîñòè83, è òîãäà, ïîäíÿâ çíàìåíà, äâèíóë íà âðàãà ñòðåìèòåëüíóþ ïåõîòó, (11) à íà÷àëüíèêó êîííèöû íå âåëåë âñòóïàòü â áîé áåç ïðèêàçà: åñëè ïîíàäîáèòñÿ ïîìîùü êîííèöû, îí, ìîë, ñàì ïîäàñò çíàê. Âîò òîãäà, â äåëå, ïóñòü íå çàáûâàåò ïðî ïîåäèíîê ñ öàðåì, ïðî òó÷íûé ñâîé äàð Ðîìóëó è Þïèòåðó Ôåðåòðèþ. (12) Ïîëîí ÿðîñòè íàïîð ëåãèîíîâ. Ïûëàåò íåíàâèñòüþ ðèìëÿíèí, îáçûâàåò íå÷åñòèâöåì ôèäåíÿíèíà, ïðåäàòåëåì âåéÿíèíà, à èõ îáîèõ íàðóøèòåëÿìè ïåðåìèðèÿ, çëîäåéñêè ïðîëèâøèìè êðîâü ïîñëîâ è çàïÿòíàâøèìè ñåáÿ êðîâüþ ïîñåëåíöåâ â ñâîåì ãîðîäå, íåâåðíûìè ñîþçíèêàìè è òðóñàìè: è äåëîì è ñëîâîì óòîëÿåò îí ñâîþ íåíàâèñòü. |
32. cum trepidam civitatem praeconibus per vicos dimissis dictator ad contionem advocatam increpuit [2] quod animos ex tam levibus momentis fortunae suspensos gererent ut parva iactura accepta, quae ipsa non virtute hostium nec ignavia Romani exercitus sed discordia imperatorum accepta sit, Veientem hostem sexiens victum pertimescant Fidenasque prope saepius captas quam oppugnatas. [3] eosdem et Romanos et hostes esse qui per tot saecula fuerint; eosdem animos, easdem corporis vires, eadem arma gerere; se quoque eundem dictatorem Mam. Aemilium esse qui antea Veientium Fidenatiumque adiunctis Faliscis ad Nomentum exercitus fuderit, [4] et magistrum equitum A. Cornelium eundem in acie fore qui priore bello tribunus militum, Larte Tolumnio rege Veientium in conspectu duorum exercituum occiso, spolia opima Iovis Feretri templo intulerit. [5] proinde memores secum triumphos, secum spolia, secum victoriam esse, cum hostibus scelus legatorum contra ius gentium interfectorum, caedem in pace Fidenatium colonorum, indutias ruptas, septimam infelicem defectionem, arma caperent. [6] simul castra castris coniunxissent, satis confidere nec sceleratissimis hostibus diuturnum ex ignominia exercitus Romani gaudium fore, [7] et populum Romanum intellecturum quanto melius de re publica meriti sint qui se dictatorem tertium dixerint quam qui ob ereptum censurae regnum labem secundae dictaturae suae imposuerint. [8] votis deinde nuncupatis profectus mille et quingentos passus citra Fidenas castra locat, dextra montibus, laeva Tiberi amne saeptus. [9] T. Quinctium Poenum legatum occupare montes iubet occultumque id iugum capere quod ab tergo hostibus foret. [10] ipse postero die cum Etrusci pleni animorum ab pristini diei meliore occasione quam pugna in aciem processissent, cunctatus parumper, dum speculatores referrent Quinctium evasisse in iugum propinquum arci Fidenarum, signa profert peditumque aciem instructam pleno gradu in hostem inducit; [11] magistro equitum praecipit ne iniussu pugnam incipiat: se cum opus sit equestri auxilio signum daturum; tum ut memor regiae pugnae, memor opimi doni Romulique ac Iovis Feretri rem gereret. [12] legiones impetu ingenti confligunt. Romanus odio accensus impium Fidenatem, praedonem Veientem, ruptores indutiarum, cruentos legatorum infanda caede, respersos sanguine colonorum suorum, perfidos socios, imbelles hostes compellans, factis simul dictisque odium explet. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß