Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
19. (1) È óæå íàïðàâèëèñü áûëî êîíñóëû â ðàçíûå ñòîðîíû, êîãäà ëåãàòû è òðèáóíû èç Àïïèåâà âîéñêà îáñòóïèëè èõ ñî âñåõ ñòîðîí. Îäíè óìîëÿëè ñâîåãî íà÷àëüíèêà íå ïðåíåáðå÷ü äîáðîâîëüíîþ ïîìîùüþ òîâàðèùà, î êîòîðîé ñëåäîâàëî áû ïðîñèòü; (2) äðóãèå — èõ áûëî áîëüøå — ïðåãðàäèëè ïóòü Âîëóìíèþ, çàêëèíàÿ íå ïðåäàâàòü îáùåãî äåëà èç íåäîñòîéíîãî ñîïåðíè÷åñòâà ñ òîâàðèùåì ïî äîëæíîñòè; âåäü ñëó÷èñü òåïåðü êàêîå íåñ÷àñòüå, áî́ëüøàÿ âèíà ïàäåò íå íà áðîøåííîãî â áåäå, à íà ñ.474 áðîñèâøåãî: (3) òàê óæ ñëó÷èëîñü, ÷òî è ñëàâà è ïîçîð ýòðóññêîé âîéíû ëîæàòñÿ íà Ëóöèÿ Âîëóìíèÿ. Ëþäè ñïðàøèâàòü áóäóò íå îá Àïïèåâûõ ñëîâàõ, à îá ó÷àñòè âîéñêà; (4) ïóñòü Àïïèé åãî îòñûëàåò — ãîñóäàðñòâî è âîéñêî åãî óäåðæèâàþò; ïóñòü îí òîëüêî ñïðîñèò, ÷åãî õîòÿò âîèíû. (5) Ñ òàêîâûìè óâåùåâàíèÿìè è çàêëèíàíèÿìè ïðèòàùèëè îíè åäâà íå óïèðàâøèõñÿ êîíñóëîâ íà ìåñòî ñõîäêè. Çäåñü ãîâîðèëè áîëåå ïðîñòðàííî, íî ïî÷òè î òîì æå, î ÷åì òîëêîâàëè ñïåðâà â óçêîì êðóãó. (6) È êîãäà Âîëóìíèé îêàçàëñÿ ïðè ñâîåì âûèãðûøíîì ïîëîæåíèè åùå è âåñüìà ðå÷èñò äàæå ðÿäîì ñî ñâîèì êðàñíîðå÷èâåéøèì òîâàðèùåì, òî Àïïèé çàìåòèë ñ èçäåâêîþ: (7) íóæíî, ìîë, âîçäàòü äîëæíîå åìó, Àïïèþ, çà òî, ÷òî áåññëîâåñíûé è êîñíîÿçû÷íûé èõ êîíñóë ñòàë òàêèì ðå÷èñòûì, âåäü â ïðåæíåå èõ êîíñóëüñòâî, ïî êðàéíåé ìåðå â ïåðâûå åãî ìåñÿöû, Âîëóìíèé ðòà íå ñìåë ðàñêðûòü, òåïåðü æå ïðîèçíîñèò äàæå ðå÷è ïåðåä íàðîäîì. (8) «Êóäà ëó÷øå áûëî áû, — âîçðàçèë Âîëóìíèé, — åñëè á òû ó ìåíÿ âûó÷èëñÿ êðóòî äåéñòâîâàòü, à íå ÿ ó òåáÿ — êðàñíî ãîâîðèòü!» È çàòåì îí ïðåäëîæèë óñòðîèòü òàê, ÷òîá ðåøèòü, êòî èç íèõ ëó÷øèé íå îðàòîð, à ïîëêîâîäåö, — èáî ýòî äëÿ ãîñóäàðñòâà âàæíåå. (9) Âîåâàòü ïðåäñòîèò è â Ýòðóðèè, è â Ñàìíèè — ïóñòü æå Àïïèé ñàì âûáåðåò, ÷òî åìó áîëüøå ïî äóøå, à îí ñî ñâîèì âîéñêîì îäèíàêîâî ãîòîâ äåéñòâîâàòü õîòü â Ýòðóðèè, õîòü â Ñàìíèè. (10) Íî âîèíû â îòâåò çàøóìåëè, ÷òî îáîèì íàäî âìåñòå âçÿòüñÿ çà ýòðóñêîâ. (11) Âèäÿ òàêîå åäèíîäóøèå, Âîëóìíèé ñêàçàë: «Åñëè äàæå ÿ íåâåðíî ïîíÿë æåëàíèå òîâàðèùà, òî î âàøåé âîëå ñîìíåíèÿ íå äîïóùó: äàéòå êðèêîì çíàòü, îñòàâàòüñÿ ìíå èëè óõîäèòü?» (12) È òóò ãðÿíóë òàêîé êðèê, ÷òî çàñòàâèë âðàãîâ ïîêèíóòü ëàãåðü. Îðóæèå ðàñõâàòàëè è âûñòðîèëèñü íà ðàâíèíå. Òîãäà è Âîëóìíèé òîæå ïðèêàçàë òðóáèòü ê áîþ è âûíîñèòü èç ëàãåðÿ çíàìåíà. (13) Àïïèé, ãîâîðÿò, çàêîëåáàëñÿ, ïîíèìàÿ, ÷òî, âñòóïèò ëè îí â áèòâó èëè âîçäåðæèòñÿ îò íåå, ïîáåäà âñå ðàâíî äîñòàíåòñÿ òîâàðèùó; íî ïîòîì, îïàñàÿñü, êàê áû è åãî ëåãèîíû íå ïîñëåäîâàëè çà Âîëóìíèåì, óñòóïèë íàñòîÿíèÿì ñâîèõ âîèíîâ è òîæå ïîäàë çíàê ê áîþ. (14) Íè òå íè äðóãèå íå óñïåëè äîëæíûì îáðàçîì ïîñòðîèòüñÿ; âîæäü ñàìíèòîâ Ãåëëèé Ýãíàöèé ñ íåñêîëüêèìè êîãîðòàìè îòëó÷èëñÿ çà ïðîäîâîëüñòâèåì, òàê ÷òî âîèíû åãî áðîñèëèñü â áîé ñêîðåé ñàìè, ÷åì ïî ïðèêàçó è ïðèìåðó; (15) íî è â ðèìñêèõ âîéñêàõ íå áûëî åäèíîíà÷àëèÿ, äà è âðåìåíè äëÿ ïîñòðîåíèÿ íå õâàòèëî. Âîëóìíèé óæå íà÷àë áîé, êîãäà Àïïèé åùå íå ïîäîøåë ê íåïðèÿòåëþ, ïîýòîìó âîéñêà ñîøëèñü, íå âûðîâíÿâ ðÿäîâ, (16) è ñëîâíî íåêèé æðåáèé ïîìåíÿë ìåñòàìè ïðèâû÷íûõ íåäðóãîâ: ýòðóñêè ñòàëè ïðîòèâ Âîëóìíèÿ, à ñàìíèòû, ÷óòü ïîêîëåáàâøèñü áåç âîæäÿ, âûøëè íàâñòðå÷ó Àïïèþ. (17) Ãîâîðÿò, ÷òî â ñàìûé ðàçãàð ñðàæåíèÿ Àïïèé âîçäåë ðóêè ê íåáó òàê, ÷òîá âèäíî áûëî â ïåðâûõ ðÿäàõ, è âçìîëèëñÿ: «Áåëëîíà71, ñ.475 åñëè òû äàðóåøü íûíå íàì ïîáåäó, ÿ îáåòóþ òåáå õðàì»72. (18) Ïîñëå ýòîé ìîëèòâû, ñëîâíî âäîõíîâåííûé áîãèíåþ, îí ñðàâíÿëñÿ äîáëåñòüþ ñ òîâàðèùåì, à âîéñêî åãî — ñî ñâîèì âîæäåì. È âîò óæå è âîæäè èñïîëíÿþò äîëã ïîëêîâîäöåâ è âîèíû ñòàðàþòñÿ èçî âñåõ ñèë, ÷òîáû äðóãîå êðûëî íå ïåðåõâàòèëî ïîáåäó. (19) Òàê îíè îïðîêèäûâàþò âðàãà è îáðàùàþò â áåãñòâî, èáî òðóäíî áûëî åìó ïðîòèâîñòîÿòü ñèëå, ìíîãî ïðåâîñõîäÿùåé òó, ñ êàêîþ îí ïðèâûê èìåòü äåëî. (20) Òåñíÿ îòñòóïàþùèõ, ïðåñëåäóÿ áåãóùèõ, ðèìëÿíå îòîãíàëè âðàãîâ ê èõ ëàãåðþ. Òàì ñ ïîÿâëåíèåì Ãåëëèÿ è ñàáåëëüñêèõ êîãîðò áèòâà íåíàäîëãî âîçîáíîâèëàñü. Íî âñêîðå è ýòè ïðîòèâíèêè áûëè ðàññåÿíû, è ïîáåäèòåëè ïîäñòóïèëè ê ëàãåðþ. (21) Ñàì Âîëóìíèé ïîâåë âîéñêà ê âîðîòàì, Àïïèé, âíîâü è âíîâü âçûâàÿ ê ïîáåäíîé Áåëëîíå, âîñïëàìåíÿë âîèíîâ, è âîò ðèìëÿíå ÷åðåç âàë è ðâû âîðâàëèñü â ëàãåðü. (22) Îí áûë çàõâà÷åí è ðàçãðàáëåí; âçÿòàÿ òàì îãðîìíàÿ äîáû÷à äîñòàëàñü âîèíàì. Óáèòî áûëî ñåìü òûñÿ÷ äåâÿòüñîò íåïðèÿòåëüñêèõ áîéöîâ, à äâå òûñÿ÷è ñòî äâàäöàòü âçÿòî â ïëåí. |
19. Digredientes iam consules legati tribunique ex Appiano exercitu circumsistunt. Pars imperatorem suum orare, ne collegae auxilium, quod acciendum ultro fuerit, sua sponte oblatum sperneretur; [2] plures abeunti Volumnio obsistere; obtestari ne pravo cum collega certamine rem publicam prodat: si qua clades incidisset, desertori magis quam deserto noxae fore; [3] eo rem adductam ut omne rei bene aut secus gestae in Etruria decus dedecusque ad L. Volumnium sit delegatum; neminem quaesiturum quae verba Appi sed quae fortuna exercitus fuerit; [4] dimitti ab Appio eum sed a re publica et ab exercitu retineri; experiretur modo voluntatem militum. [5] Haec monendo obtestandoque prope restitantes consules in contionem pertraxerunt. Ibi orationes longiores habitae in eandem ferme sententiam in quam inter paucos certatum verbis fuerat. [6] Et cum Volumnius, causa superior, ne infacundus quidem adversus eximiam eloquentiam collegae visus esset, [7] cavillansque Appius sibi acceptum referre diceret debere, quod ex muto atque elingui facundum etiam consulem haberent; priore consulatu, primis utique mensibus, hiscere eum nequisse, nunc iam populares orationes serere, [8] «Quam mallem» inquit Volumnius, «tu a me strenue facere quam ego abs te scite loqui didicissem». Postremo condicionem ferre quae decretura sit non orator — neque enim id desiderare rem publicam — sed imperator uter sit melior. [9] Etruriam et Samnium provincias esse; utram mallet eligeret; suo exercitu se vel in Etruria vel in Samnio rem gesturum. [10] Tum militum clamor ortus ut simul ambo bellum Etruscum susciperent. [11] Quo animadverso consensu Volumnius «Quoniam in collegae voluntate interpretanda» inquit «erravi, non committam ut quid vos velitis obscurum sit: manere an abire me velitis clamore significate». [12] Tum vero tantus est clamor exortus ut hostes e castris exciret. Armis arreptis in aciem descendunt. Et Volumnius signa canere ac vexilla efferri castris iussit; [13] Appium addubitasse ferunt, cernentem seu pugnante seu quieto se fore collegae victoriam; deinde veritum ne suae quoque legiones Volumnium sequerentur, et ipsum flagitantibus suis signum dedisse. [14] Ab neutra parte satis commode instructi fuerunt; nam et Samnitium dux Gellius Egnatius pabulatum cum cohortibus paucis ierat suoque impetu magis milites quam cuiusquam ductu aut imperio pugnam capessebant et Romani exercitus nec pariter ambo ducti nec satis temporis ad instruendum fuit. [15] Prius concurrit Volumnius quam Appius ad hostem perveniret; [16] itaque fronte inaequali concursum est; et velut sorte quadam mutante adsuetos inter se hostes Etrusci Volumnio, Samnites parumper cunctati, quia dux aberat, Appio occurrere. [17] Dicitur Appius in medio pugnae discrimine, ita ut inter prima signa manibus ad caelum sublatis conspiceretur, ita precatus esse: «Bellona, si hodie nobis victoriam duis, ast ego tibi templum voveo». [18] Haec precatus, velut instigante dea, et ipse collegae et exercitus virtutem aequavit ducis. Iam et duces imperatoria opera exsequuntur, et milites ne ab altera parte prius victoria incipiat adnituntur. [19] Ergo fundunt fugantque hostes, maiorem molem haud facile sustinentes quam cum qua manus conserere adsueti fuerant. [20] Urgendo cedentes insequendoque effusos compulere ad castra. Ibi interventu Gelli cohortiumque Sabellarum paulisper recruduit pugna. Iis quoque mox fusis iam a victoribus castra oppugnabantur; [21] et cum Volumnius ipse portae signa inferret, Appius Bellonam victricem identidem celebrans accenderet militum animos, per vallum, per fossas inruperunt. [22] Castra capta direptaque; praeda ingens parta et militi concessa est. Septem milia octingenti hostium occisi, duo milia et centum viginti capti. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß