Ïåðåâîä Â. Ì. Ñìèðèíà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
48. (1) Âî âðåìÿ ýòîé ðå÷è ÿâèëñÿ Ñåðâèé, âûçâàííûé òðåâîæíîþ âåñòüþ, è åùå èç ïðåääâåðèÿ êóðèè ãðîìêî âîñêëèêíóë: «×òî ýòî çíà÷èò, Òàðêâèíèé? Òû äî òîãî îáíàãëåë, ÷òî ñìååøü ïðè ìîåé æèçíè ñîçûâàòü îòöîâ è ñèäåòü â ìîåì êðåñëå?» (2) Òàðêâèíèé ãðóáî îòâåòèë, ÷òî çàíÿë êðåñëî ñâîåãî îòöà, ÷òî öàðñêèé ñûí, à íå ðàá — ïðÿìîé íàñëåäíèê öàðþ, ÷òî ðàá è òàê óæ äîñòàòî÷íî äîëãî ãëóìèëñÿ íàä ñîáñòâåííûìè ãîñïîäàìè. Ïðèâåðæåíöû êàæäîãî ïîäíèìàþò êðèê, â êóðèþ ñáåãàåòñÿ íàðîä, è ñòàíîâèòñÿ ÿñíî, ÷òî öàðñòâîâàòü áóäåò òîò, êòî ïîáåäèò. (3) Òóò Òàðêâèíèé, êîòîðîìó íè÷åãî èíîãî óæå íå îñòàâàëîñü, ðåøàåòñÿ íà êðàéíåå. Áóäó÷è è ìíîãî ìîëîæå, è ìíîãî ñèëüíåå, îí ñõâàòûâàåò Ñåðâèÿ â îõàïêó, âûíîñèò èç êóðèè è ñáðàñûâàåò ñ ñ.53 ëåñòíèöû, ïîòîì âîçâðàùàåòñÿ â êóðèþ ê ñåíàòó. (4) Öàðñêèå ïðèñëóæíèêè è ïðîâîæàòûå îáðàùàþòñÿ â áåãñòâî, à ñàì Ñåðâèé, ïîòåðÿâ ìíîãî êðîâè, åäâà æèâîé, áåç ïðîâîæàòûõ ïûòàåòñÿ äîáðàòüñÿ äîìîé, íî ïî ïóòè ãèáíåò ïîä óäàðàìè ïðåñëåäîâàòåëåé, êîòîðûõ Òàðêâèíèé ïîñëàë âäîãîíêó çà áåãëåöîì. (5) Ñ÷èòàþò, ïàìÿòóÿ î ïðî÷èõ çëîäåÿíèÿõ Òóëëèè, ÷òî è ýòî áûëî ñîâåðøåíî ïî åå íàóùåíüþ. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, äîñòîâåðíî èçâåñòíî, ÷òî îíà âúåõàëà íà êîëåñíèöå íà ôîðóì è, íå îðîáåâ ñðåäè òîëïû ìóæ÷èí, âûçâàëà ìóæà èç êóðèè è ïåðâàÿ íàçâàëà åãî öàðåì. (6) Òàðêâèíèé îòîñëàë åå ïðî÷ü èç áåñïîêîéíîãî ñêîïèùà; äîáèðàÿñü äîìîé, îíà äîñòèãëà ñàìîãî âåðõà Êèïðèéñêîé óëèöû, ãäå åùå íåäàâíî ñòîÿë õðàì Äèàíû, è êîëåñíèöà óæå ïîâîðà÷èâàëà âïðàâî ê Óðáèåâó âçâîçó, ÷òîáû ïîäíÿòüñÿ íà Ýñêâèëèíñêèé õîëì, êàê âîçíèöà â óæàñå îñàäèë, íàòÿíóâ ïîâîäüÿ, è óêàçàë ãîñïîæå íà ëåæàùåå òåëî çàðåçàííîãî Ñåðâèÿ. (7) Òóò, ïî ïðåäàíèþ, è ñîâåðøèëîñü ãíóñíîå è áåñ÷åëîâå÷íîå ïðåñòóïëåíèå, ïàìÿòíèêîì êîòîðîãî îñòàåòñÿ òî ìåñòî: åãî íàçûâàþò «Ïðîêëÿòîé óëèöåé». Òóëëèÿ, îáåçóìåâøàÿ, ãîíèìàÿ ôóðèÿìè-îòìñòèòåëüíèöàìè144 ñåñòðû è ìóæà, êàê ðàññêàçûâàþò, ïîãíàëà êîëåñíèöó ïðÿìî ïî îòöîâñêîìó òåëó è íà îêðîâàâëåííîé ïîâîçêå, ñàìà çàïÿòíàííàÿ è îáðûçãàííàÿ, ïðèâåçëà ïðîëèòîé îòöîâñêîé êðîâè ê ïåíàòàì ñâîèì è ìóæíèíûì. Ðàçãíåâàëèñü äîìàøíèå áîãè, è äóðíîå íà÷àëî öàðñòâîâàíèÿ ïðèâåëî çà ñîáîþ â íåäàëåêîì áóäóùåì äóðíîé êîíåö. (8) Ñåðâèé Òóëëèé öàðñòâîâàë ñîðîê ÷åòûðå ãîäà è òàê, ÷òî äàæå äîáðîìó è óìåðåííîìó ïðååìíèêó íåëåãêî áûëî áû ñ íèì òÿãàòüñÿ. Íî ñëàâà åãî åùå âîçðîñëà, îòòîãî ÷òî ñ íèì âìåñòå óáèòà áûëà çàêîííàÿ è ñïðàâåäëèâàÿ öàðñêàÿ âëàñòü. (9) Âïðî÷åì, äàæå è ýòó âëàñòü, òàêóþ ìÿãêóþ è óìåðåííóþ, Ñåðâèé, êàê ïèøóò íåêîòîðûå, èìåë â ìûñëÿõ ñëîæèòü, ïîñêîëüêó îíà áûëà åäèíîëè÷íîé, è ëèøü çàðîäèâøååñÿ â íåäðàõ ñåìüè ïðåñòóïëåíèå âîñïðåïÿòñòâîâàëî åìó èñïîëíèòü ñâîé çàìûñåë è îñâîáîäèòü îòå÷åñòâî145. |
48. huic orationi Servius cum intervenisset trepido nuntio excitatus, extemplo a vestibulo curiae magna voce «quid hoc» inquit, «Tarquini, rei est? qua tu audacia me vivo vocare ausus es patres aut in sede considere mea?» [2] cum ille ferociter ad haec, se patris sui tenere sedem, multo quam servum potiorem filium regis regni heredem, satis illum diu per licentiam eludentem insultasse dominis, clamor ab utriusque fautoribus oritur, et concursus populi fiebat in curiam apparebatque regnaturum, qui vicisset. [3] tum Tarquinius necessitate iam etiam ipsa cogente ultima audere, multo et aetate et viribus validior, medium arripit Servium elatumque e curia in inferiorem partem per gradus deicit; [4] inde ad cogendum senatum in curiam redit. fit fuga regis apparitorum atque comitum; ipse prope exanguis, cum sine regio comitatu domum se reciperet, ab iis, qui missi ab Tarquinio fugientem consecuti erant, interficitur. [5] creditur, quia non abhorret a cetero scelere, admonitu Tulliae id factum. carpento certe, id quod satis constat, in forum invecta nec reverita coetum virorum evocavit virum e curia regemque prima appellavit. [6] a quo facessere iussa ex tanto tumultu cum se domum reciperet pervenissetque ad summum Cyprium vicum, ubi Dianium nuper fuit, flectenti carpentum dextra in Urbium clivum, ut in collem Esquiliarum eveheretur, restitit pavidus atque inhibuit frenos is, qui iumenta agebat, iacentemque dominae Servium trucidatum ostendit. [7] foedum inhumanumque inde traditur scelus, monumentoque locus est. Sceleratum vicum vocant, quo amens agitantibus furiis sororis ac viri Tullia per patris corpus carpentum egisse fertur partemque sanguinis ac caedis paternae cruento vehiculo, contaminata ipsa respersaque, tulisse ad penates suos virique sui, quibus iratis malo regni principio similes prope diem exitus sequerentur. Servius Tullius regnavit annos quattuor [8] et quadraginta ita, ut bono etiam moderatoque succedenti regi difficilis aemulatio esset. ceterum id quoque ad gloriam accessit, quod cum illo simul iusta ac legitima regna occiderunt. [9] id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium tamen, quia unius esset, deponere eum in animo habuisse quidam auctores sunt, ni scelus intestinum liberandae patriae consilia agitanti intervenisset. |