114. Ìàðöèàí â 8-é êíèãå «Èíñòèòóöèé».
( pr.) Ïîäâëàñòíûé ñûí, åñëè îí âîèí èëè âåòåðàí, õîòÿ áû è óìåð áåç çàâåùàíèÿ, âïðàâå îáðåìåíèòü ôèäåèêîìèññîì îòöà, ïîòîìó ÷òî èìååò ïðàâî è ñîñòàâëÿòü çàâåùàíèå.
( 1) Åñëè âîëüíîîòïóùåííèê óìåð, íå îñòàâèâ çàâåùàíèÿ, îí âïðàâå îáðåìåíèòü ïàòðîíà ôèäåèêîìèññîì â îòíîøåíèè òîãî, ÷òî ïðåâûøàåò ïðè÷èòàþùóþñÿ òîìó äîëþ, èáî åñëè áû îí ñîñòàâëÿë çàâåùàíèå, òî ìîã áû îñòàâèòü åìó òîëüêî çàêîííóþ äîëþ.
( 2) Òîò, êòî óìèðàåò áåç çàâåùàíèÿ è çíàåò, ÷òî åãî èìóùåñòâî êàê âûìîðî÷íîå îòîéäåò ê ôèñêó, âïðàâå îáðåìåíÿòü ôèäåèêîìèññîì ôèñê.
( 3) Ó Ìàðöåëëà â 12-é êíèãå äèãåñò ðàçáèðàåòñÿ òàêîé âîïðîñ. Íåêòî, îòêàçàâ ïî çàâåùàíèþ ïîìåñòüå, îáðåìåíèë îòêàçîïðèíèìàòåëÿ ôèäåèêîìèññîì, ïîïðîñèâ ïåðåäàòü ïîñëå ñìåðòè ýòî ïîìåñòüå Ñåìïðîíèþ, è òîãî æå ëåãàòàðèÿ îáðåìåíèë ôèäåèêîìèññîì, ïîïðîñèâ äàòü Òèöèþ 100; ñïðàøèâàåòñÿ: êàêîå ðåøåíèå ñîîòâåòñòâóåò ïðàâó? È Ìàðöåëë ãîâîðèò: åñëè çàâåùàòåëü îñòàâèë Òèöèþ 100 çà ñ÷åò ïëîäîâ, êîòîðûå ëåãàòàðèé ïîëó÷èò ïðè æèçíè, è ëåãàòàðèé óìåð ñïóñòÿ ñòîëüêî âðåìåíè, ÷òî îò ïëîäîâ íàáðàëîñü 100, Òèöèé ïîëó÷èò 100; åñëè ëåãàòàðèé, ïîëó÷èâ ëåãàò, òóò æå óìåð, ôèäåèêîìèññ Òèöèÿ óòðà÷èâàåò ñèëó, èáî ðåøåíî, ÷òî íèêîãî íåëüçÿ ïðîñèòü ïåðåäàòü áîëüøå òîãî, ÷òî åìó áûëî îñòàâëåíî.
( 4) Íî åñëè ôèäåèêîìèññ Òèöèÿ íå ïðèóðî÷åí êî âðåìåíè ñìåðòè ëåãàòàðèÿ, ïðè÷èòàþùååñÿ ïî ôèäåèêîìèññó, ãîâîðèò Ìàðöåëë, ñëåäóåò îòäàòü Òèöèþ íåìåäëåííî, îäíàêî ïîòðåáîâàâ ñ òîãî ãàðàíòèþ, ÷òî îí âåðíåò ïîëó÷åííûé èçëèøåê, êàêîâàÿ ãàðàíòèÿ âñòóïàåò â ñèëó, åñëè ëåãàòàðèé óìðåò ïðåæäå, ÷åì ïîëó÷èò çà ñ÷åò ïëîäîâ 100. <Íî åäâà ëè (çàâåùàòåëü) õîòåë, ÷òîáû ëåãàòàðèé äàâàë èç äîõîäîâ ïðåæäå, ÷åì ïîëó÷èë ïëîäû; êîíå÷íî, ñëåäóåò âûñëóøàòü ëåãàòàðèÿ, åñëè îí ïîæåëàåò ïðåäîñòàâèòü âñå ïîìåñòüå â êà÷åñòâå ãàðàíòèè òîãî, ÷òî îòäàñò (ïðè÷èòàþùååñÿ ïî ôèäåèêîìèññó); âåäü íåëåïî, ÷òîáû îí äàâàë 100 èç ñâîèõ ñðåäñòâ, îñîáåííî åñëè ïîìåñòüå ñòîèò 100 èëè íåìíîãèì áîëüøå. Ýòîé íîðìå ìû è ñëåäóåì >63.
( 5) Åñëè êîìó-òî äîçâîëåííûì îáðàçîì áûëî îñòàâëåíî íå÷òî èëè íåêîå ïðàâî, à ñàì (âûãîäîïîëó÷àòåëü) ýòîãî èìåòü íå ìîã èç-çà ïîðîêà ñâîåãî òåëà, èëè èç-çà êà÷åñòâà îñòàâëåííîãî, èëè ïî êàêîé-ëèáî èíîé âåðîÿòíîé ïðè÷èíå, äðóãîé æå ìîã, — îí (âûãîäîïîëó÷àòåëü) ïîëó÷èò äåíåæíóþ îöåíêó â ðàçìåðå ñóììû, çà êàêóþ ýòî îáû÷íî ïîêóïàþò.
( 6) Íèêîãî íåëüçÿ ïðîñèòü (ïîñðåäñòâîì ôèäåèêîìèññà) íàçíà÷èòü êîãî-òî íàñëåäíèêîì (ñåáå): ñåíàò îïðåäåëåííî ïîñòàíîâèë, ÷òî (â òàêîì ñëó÷àå) ñëåäóåò ñ÷èòàòü, áóäòî (çàâåùàòåëü) ðàñïîðÿäèëñÿ ïåðåäàòü íàñëåäñòâî (ôèäåèêîìèññàðèþ).
( 7) Òàê ÷òî æå, åñëè íàñëåäíèêó ïîðó÷åíî ïîñëå ñìåðòè (çàâåùàòåëÿ) ïåðåäàòü (ôèäåèêîìèññàðèþ) ÷åòâåðòü ñâîåãî (ñîáñòâåííîãî) íàñëåäñòâà? ß ñ÷èòàþ áîëåå ïðàâèëüíûì (òàê è Ñöåâîëà çàìå÷àåò, è Ïàïèðèé Ôðîíòîí ïèøåò), ÷òî ôèäåèêîìèññ èìååò ñèëó, äàæå åñëè áû áûëî ïîðó÷åíî ïåðåäàòü ñâîå íàñëåäñòâî (öåëèêîì); è åãî íàäëåæèò (èñïîëíèòü) íàñòîëüêî, íàñêîëüêî äîïóñêàåò íàñëåäñòâî çàâåùàòåëÿ, â ñîîòâåòñòâèè ñ îáû÷íîé íîðìîé ïðàâà.
( 8) Íî åñëè (íàñëåäíèêà) ïîïðîñèëè ýìàíöèïèðîâàòü ñîáñòâåííûõ äåòåé, åãî íå ïðèíóæäàþò äåëàòü ýòî: âåäü îòå÷åñêàÿ âëàñòü îöåíêå íå ïîäëåæèò.
( 9) Ïîñòðîéêó, ïîäëåæàùóþ ñíîñó, íåëüçÿ íè îòêàçàòü ïî çàâåùàíèþ, íè îñòàâèòü ïîñðåäñòâîì ôèäåèêîìèññà; è òàê ïîñòàíîâèë ñåíàò.
( 10) Åñëè ôèäåèêîìèññ îñòàâëåí (â ïîëüçó) ÷óæîãî ðàáà áåç åãî îñâîáîæäåíèÿ, à îí ïîëó÷èò ñâîáîäó, ñëåäóåò ñêàçàòü, ÷òî åãî ìîæíî äîïóñòèòü ê ïîëó÷åíèþ (ïî ôèäåèêîìèññó).
( 11) Áîæåñòâåííûå Ñåâåð è Àíòîíèí äàëè òàêîé îòâåò: îáðåìåíåííûé ôèäåèêîìèññîì ïîä óñëîâèåì ïåðåäàòü (÷òî-òî) ñûíîâüÿì ñâîåãî áðàòà äî âñòóïëåíèÿ ôèäåèêîìèññà â ñèëó íå ìîæåò äàæå ïî èõ æåëàíèþ ïåðåäàòü èì, íàõîäÿùèìñÿ ïîä îòå÷åñêîé âëàñòüþ, õîòÿ ñî âñòóïëåíèåì ôèäåèêîìèññà â ñèëó ìîæåò áûòü îáÿçàí ïåðåäàòü èì æå, ñòàâøèì ëèöàìè ñâîåãî ïðàâà, èëè, åñëè êòî-òî èç íèõ óìðåò ïðåæäå, íå âñåì.
( 12) Òå æå èìïåðàòîðû äàëè òàêîé îòâåò: äî òîãî, êàê âîçíèêíåò ïðàâî èñòðåáîâàòü ôèäåèêîìèññ, ïåðåäàâàòü ñûíîâüÿì ìàòåðèíñêîå íàñëåäñòâî íå äîëæíî, íî íàñëåäíèê ìîæåò äàòü îáû÷íóþ ãàðàíòèþ èëè, åñëè îí íå ñìîæåò åå ïðåäîñòàâèòü, ìîæíî ââåñòè äåòåé âî âëàäåíèå ðàäè ñîõðàíåíèÿ ôèäåèêîìèññà, ÷òîáû îíè âëàäåëè áóäòî çàëîãîì, à íå â êà÷åñòâå ñîáñòâåííèêîâ, èëè èìåëè ïðàâî îò÷óæäàòü, íî êàê çàëîã, ÷òîáû ñûí ïðèîáðåòàë ïëîäû ÷åðåç îòöà, à ðàá — ÷åðåç ãîñïîäèíà 64.
( 13) Êîãäà íàñëåäíèêà ïîïðîñÿò, åñëè îí óìðåò áåçäåòíûì, ïåðåäàòü (ïîëó÷åííîå íàñëåäñòâî) ïîñðåäñòâîì ôèäåèêîìèññà, áóäåò ñ÷èòàòüñÿ, ÷òî óñëîâèå íå èñïîëíèëîñü, åñëè äåòè ïåðåæèëè îòöà, è íå âûÿñíÿåòñÿ, ñòàëè ëè îíè åãî íàñëåäíèêàìè.
( 14) Áîæåñòâåííûå Ñåâåð è Àíòîíèí äàëè òàêîé îòâåò: òå, êòî â çàâåùàíèè çàïðåùàþò ÷òî-òî îò÷óæäàòü è íå ïðèâîäÿò ïðè÷èíó, ïî êîòîðîé ýòîãî õîòÿò, <åñëè íå íàõîäèòñÿ ëèöî, ñ îãëÿäêîé íà êîòîðîå çàâåùàòåëåì ñäåëàíî òàêîå ðàñïîðÿæåíèå >65, çàïèñü íå èìååò ñèëû, êàê áóäòî îíè îñòàâèëè íè ê ÷åìó íå îáÿçûâàþùåå íàñòàâëåíèå, èáî òàêóþ íîðìó çàâåùàíèåì îíè óñòàíàâëèâàòü íå âïðàâå; åñëè îíè âûðàæàþò òàêîãî ðîäà ïîæåëàíèå, çàáîòÿñü î äåòÿõ, ïîòîìêàõ, èëè î âîëüíîîòïóùåííèêàõ, èëè íàñëåäíèêàõ, èëè êàêèõ-íèáóäü èíûõ ëèöàõ, åãî ñëåäóåò èñïîëíÿòü, íî îíî íå äåéñòâóåò âî âðåä íè êðåäèòîðàì, íè ôèñêó: âåäü åñëè èç-çà êðåäèòîðîâ çàâåùàòåëÿ áûëî ïðîäàíî ñ òîðãîâ èìóùåñòâî íàñëåäíèêà, ôèäåèêîìèññàðèè òàêæå ðàçäåëÿþò îáùóþ ó÷àñòü.
( 15) Êîãäà îòåö ñûíà, íàçíà÷åííîãî íàñëåäíèêîì, îáðåìåíèë ôèäåèêîìèññîì íå îò÷óæäàòü ïîìåñòüå è îñòàâèòü åãî â ñåìüå è ñûí, óìèðàÿ, äâîèõ íàçíà÷èë íàñëåäíèêàìè, òðåòüåãî íàñëåäñòâà ëèøèë, à ýòî ïîìåñòüå îòêàçàë ïî çàâåùàíèþ ïîñòîðîííåìó, áîæåñòâåííûå Ñåâåð è Àíòîíèí äàëè îòâåò, ÷òî ñûí äåéñòâèòåëüíî íå ïîä÷èíèëñÿ âîëå îòöà.
( 16) Íî è åñëè îí, ëèøèâ äâîèõ íàñëåäñòâà è íàçíà÷èâ íàñëåäíèêîì îäíîãî, îòêàçàë ïîìåñòüå ïîñòîðîííåìó, ïî ìíåíèþ Ìàðöåëëà, ëèøåííûå íàñëåäñòâà âïðàâå ïîòðåáîâàòü èñïîëíåíèÿ ôèäåèêîìèññà. Òàêîå ñëó÷àåòñÿ è åñëè áû îí ïðè æèçíè ýìàíöèïèðîâàë ñûíîâåé è ïîñëå ýòîãî ïðîèçâåë îò÷óæäåíèå ïîìåñòüÿ.
( 17) Íî åñëè âñå ñûíîâüÿ íàçíà÷åíû íàñëåäíèêàìè â íåðàâíûõ äîëÿõ, çàïèñàííûå â ìåíüøåé äîëå íå âïðàâå òðåáîâàòü èñïîëíåíèÿ ôèäåèêîìèññà, ñ òåì ÷òîáû ïîëó÷èòü â ýòîì (ïîìåñòüå) ðàâíûå, à íå íàñëåäñòâåííûå äîëè: âåäü äåéñòâèòåëüíî (çàâåùàòåëü) îñòàâèë åãî â ñåìüå, õîòÿ è îñòàâèë êîìó-òî îäíîìó.
( 18) Òàêæå è åñëè áû îäíîãî íàçíà÷èë íàñëåäíèêîì è íè÷åãî íå îòêàçàë ïî çàâåùàíèþ, ëèøåííûå íàñëåäñòâà, ïîêóäà âåùü íàõîäèòñÿ â ñåìüå, íè÷åãî òðåáîâàòü íå ìîãóò.
( 19) Èíîãäà äàæå ñ âûãîäîé äëÿ íàñëåäíèêà óìèðàåò îòêàçàííûé ïî çàâåùàíèþ èëè îñòàâëåííûé ïîñðåäñòâîì ôèäåèêîìèññà ðàá, áóäü òî ÷óæîé èëè åãî ñîáñòâåííûé, îäíàêî îñòàâëåííûé ìíîãèì ïî îòäåëüíîñòè <òàêèì îáðàçîì, ÷òîáû êàæäûé ïðèîáðåë åãî öåëèêîì >66, — ðàçóìååòñÿ, åñëè òîò óìåð íå ïî âèíå íàñëåäíèêà.
|
114. Marcianus libro octavo institutionum
B. 44, 1, 109 (pr.) Filius familias miles vel veteranus licet sine testamento decedat, potest fideicommittere a patre, quia etiam testamentum facere potest.
(1) Si libertus ab intestato decesserit, a patrono potest usque ad partem debitam fideicommissum relinquere, quia, si testamentum faceret, licebat ei partem debitam solam relinquere.
(2) Qui intestato decedit et scit bona sua ad fiscum perventura vacantia, fidei fisci committere potest.
(3) Apud Marcellum libro duodecimo digestorum talis quaestio agitatur. quidam ab eo cui fundum legaverat fideicommisserat, ut eum fundum post mortem suam restitueret Sempronio: eiusdem legatarii fidei commisserat, ut Titio daret centum: quaeritur quid iuris sit. et ait Marcellus, si Titio testator centum ex fructibus, quos vivus legatarius perceperit, reliquerit et legatarius post tantum temporis decessisset, ut ex fructibus centum fierent, Titium centum accepturum: si post acceptum legatum confestim decessisset legatarius, Titii fideicommissum extingui, quia placet non plus posse rogari quem restituere quam quantum ei relictum est.
(4) Sed si Titii fideicommissum non est in tempus mortis legatarii collatum, ait Marcellus confestim fideicommissum Titio dandum, sed cautione exacta quanto amplius ceperit reddi: quam cautionem ita committi, si prius legatarius decesserit, quam ex fructibus centum perciperet. sed vix est, ut legatarium ex reditibus voluit ante dare, quam fructus legatarius percepisset: certe erit legatarius audiendus, si velit totum fundum praestare, si de restituendo cavetur: absurdum enim est de suo eum praestare centum, maxime si fundus centum vel non multo pluris est: quo iure utimur.
(5) Si quid alicui licite fuerit relictum vel ius aliud, quod ipse quidem propter corporis sui vitium vel propter qualitatem relicti vel aliam quamcumque probabilem causam habere non potuit, alius tamen hoc habere potuit: quanti solet comparari, tantam aestimationem accipiet.
(6) Ut quis heredem instituat aliquem, rogari non potest: plane senatus censuit perinde habendum, atque si rogasset hereditatem restitui.
(7) Quid ergo, si heres post mortem suam rogatus fuerit hereditatis suae partem quartam restituere? verius esse existimo, quod et Scaevola notat et Papirius Fronto scribit, valere fideicommissum, atque si de hereditate sua restituenda rogatus esset: et eatenus restituenda est, quatenus hereditas testatoris patitur, secundum volgarem formam iuris.
(8) Sed si liberos suos emancipare rogatus fuerit, non cogitur hoc facere: potestas enim patria inaestimabilis est.
(9) Aedes destruendae neque legari neque per fideicommissum relinqui possunt: et ita senatus censuit.
(10) Si fideicommissum relictum fuerit servo alieno sine libertate et ad libertatem pervenerit, dicendum est posse eum admitti ad capiendum.
(11) Divi Severus et Antoninus rescripserunt eum, qui rogatus est sub condicione fratris sui filiis restituere, ante diem fideicommissi cedentem ne quidem ex voluntate eorum posse restituere his in potestate patris agentibus, cum possit die fideicommissi cedente sui iuris constitutis ipsis debere restitui vel, si aliquis ex his ante decesserit, non omnibus.
(12) Idem principes rescripserunt filiis ante diem fideicommissi venientem restitui hereditatem maternam necesse non esse, sed praestare heredem posse volgarem cautionem aut, si praestare eam non poterit, mitti liberos in possessionem fideicommissi servandi causa, ut pro pignore, non ut pro dominis possideant vel alienandi ius, sed ut pignus habeant, ut filius per patrem fructus consequatur et servus per dominum.
(13) Cum erit rogatus, si sine liberis decesserit, per fideicommissum restituere, condicio defecisse videbitur, si patri supervixerint liberi, nec quaeritur, an heredes exstiterint.
(14) Divi Severus et Antoninus rescripserunt eos, qui testamento vetant quid alienari nec causam exprimunt, propter quam id fieri velint, nisi invenitur persona, cuius respectu hoc a testatore dispositum est, nullius esse momenti scripturam, quasi nudum praeceptum reliquerint, quia talem legem testamento non possunt dicere: quod si liberis aut posteris aut libertis aut heredibus aut aliis quibusdam personis consulentes eiusmodi voluntatem significarent, eam servandam esse, sed haec neque creditoribus neque fisco fraudi esse: nam si heredis propter testatoris creditores bona venierunt, fortunam communem fideicommissarii quoque sequuntur.
(15) Cum pater filio herede instituto, ex quo tres habuerat nepotes, fideicommisit, ne fundum alienaret et ut in familia relinqueret, et filius decedens duos heredes instituit, tertium exheredavit, eum fundum extraneo legavit, divi Severus et Antoninus rescripserunt verum esse non paruisse voluntati defuncti filium.
(16) Sed et si, cum duos exheredavit, unum heredem instituit, fundum extraneo legavit, ut putat Marcellus posse exheredatos petere fideicommissum. quod evenit et si vivus filios emancipasset et postea fundum alienasset.
(17) Sed si omnes filii heredes instituti sint ex disparibus partibus, non possunt petere fideicommissum ex minore parte scripti, ut viriles, non hereditarias partes in eo habeant: verum est enim in familia reliquisse, licet uni reliquisset.
(18) Item si unum heredem instituisset nec quicquam legasset, exheredati nihil interim, quamdiu in familia res est, petere possunt.
(19) Interdum etiam cum lucro heredis moritur servus legatus vel per fideicommissum relictus, veluti si alienus vel licet proprius, pluribus tamen separatim ita relictus, ut unusquisque in solidum capiat, scilicet si sine culpa heredis mortuus sit.
|