Åñòåñòâåííàÿ èñòîðèÿ

Êí. II, ãë. 107

Òåêñò ïî èçäàíèþ: Àðõèâ èñòîðèè íàóêè è òåõíèêè. Âûï. 3. Ñáîðíèê ñòàòåé. Íàóêà, Ìîñêâà, 2007. Ñ. 287—366.
Ïåðåâîä ñ ëàò. è êîììåíòàðèè Á. À. Ñòàðîñòèíà.
Ëàò. òåêñò: C. Plini Secundi Naturalis Historiae Libri XXXVII. Vol. 1, ed. C. Mayhoff. Lipsiae, Teubner, 1906.
Ñêàí òîéáíåðîâñêîãî èçä. 1906.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
  • 107. (111) 239 Êðî­ìå òîãî, òîëü­êî ýòîé ñòè­õèè, [îãíþ], ñâîé­ñò­âåí ïðèí­öèï ñàìî­âîñ­ïðî­èç­âåäå­íèÿ è ñàìî­ïî­ðîæ­äå­íèÿ (ra­tio foe­cun­da, se­que ip­se pa­riat): ñêîëü­êè­ìè êîñò­ðà­ìè ìîæåò ïîêðûòü Çåì­ëþ îãîíü, âûðîñ­øèé èç ìåëü­÷àé­øèõ èñêð!  ÷åì çàêëþ­÷à­åò­ñÿ òîò ïðè­ðîä­íûé ïðèí­öèï, êîòî­ðûé ñàì íèñêîëü­êî íå ïîâðåæ­äà­åò, ïèòà­åò ñïî­ñîá­íîñòü ê èñòðåá­ëå­íèþ è ïîæè­ðà­íèþ âî âñåì ìèðå? Äîáàâü­òå áåñ­÷èñ­ëåí­íûå çâåçäû è îãðîì­íîå Ñîëí­öå, äîáàâü­òå îãíè, çàæè­ãàå­ìûå ÷åëî­âå­êîì, è òå, ÷òî âíóò­ðåííå ïðè­ñó­ùè êàì­íÿì, èëè äåðå­âüÿì — è èçâëå­êà­þò­ñÿ ïóòåì òðå­íèÿ; è åùå îãíè òó÷ è èñòî÷­íè­êè ìîë­íèé. È òîãäà ìû óâèäèì, ÷òî âåëè­÷àé­øåå ÷óäî óæå òî, ÷òî íàì äàíî ïðî­ñó­ùå­ñò­âî­âàòü õîòÿ áû îäèí äåíü, èçáåã­íóâ âñå­ëåí­ñêî­ãî ïîæà­ðà. Ïîäó­ìàé­òå åùå è î òîì, ÷òî çåð­êà­ëà, îáðà­ùåí­íûå âîãíó­òî­ñòüþ ê ëó÷àì Ñîëí­öà, âîñ­ïëà­ìå­íÿ­þò ëåã­÷å ëþáî­ãî äðó­ãî­ãî îãíÿ.
  • 240 À ðàç­âå íå êèøèò âñÿ Çåì­ëÿ íåèñ­÷èñ­ëè­ìûì ìíî­æå­ñò­âîì ìåë­êèõ, íî ïîðîæ­äåí­íûõ ñàìîé ïðè­ðî­äîé îãíåé? Íà [ãîðå] Íèì­ôåé182 èç çåì­ëè âûõî­äèò ïëà­ìÿ, êîòî­ðîå äîæäü ëèøü óñè­ëè­âà­åò. Òî æå è îêî­ëî Ñêàí­òèé­ñêèõ èñòî÷­íè­êîâ [â Êàì­ïà­íèè]. Çäåñü ïëà­ìÿ, âïðî­÷åì, ñëà­áîå, è êîãäà îíî ïåðå­õî­äèò íà êàêîå-íèáóäü äðó­ãîå âåùå­ñòâî, ïîñëåä­íåå ãîðèò íå äîë­ãî; ÿñåíü, óêðû­âàþ­ùèé ýòîò îãíåí­íûé èñòî÷­íèê, ïîêðûò âå÷­íî­çå­ëå­íîé ëèñò­âîé. Äðó­ãîé òàêîé èñòî÷­íèê â Ìóòèí­ñêîì ïîëå äàåò îãîíü â äíè, ïîñâÿ­ùåí­íûå áîãó Âóë­êà­íó. Åñòü ñâèäå­òåëü­ñòâà, ÷òî â ïîëÿõ ïîä Àðè­öè­åé [Àðåö­öî] åñòü òàêàÿ çåì­ëÿ, ÷òî åñëè óðî­íèòü íà íåå óãîëü, îíà çàãî­ðèò­ñÿ; â Ñàáèí­ñêîì è Ñèäè­öèí­ñêîì ïîëÿõ [â Êàì­ïà­íèè] òàêèå êàì­íè, êîòî­ðûå çàãî­ðà­þò­ñÿ, åñëè èõ ïîìà­çàòü îïðå­äå­ëåí­íîé ìàçüþ; â Ñàëåí­òèí­ñêîì ãîðî­äå Ýãíà­öèè [â Àïó­ëèè] íåêèé ñâÿ­ùåí­íûé êàìåíü: åñëè ïîëî­æèòü íà íåãî êóñîê äåðå­âà, îíî ñðà­çó âñïûõíåò. Íà Ëàöè­íèé­ñêîì ìûñå [Êàïî-äåë­ëå-Êîëîííå] àëòàðü Þíî­íû. Îí ïîä îòêðû­òûì íåáîì, íî ïåïåë íà íåì îñòà­åò­ñÿ íåïî­äâèæ­íûì, êàêèå áû íè áóøå­âà­ëè áóðè.
  • 241 Äàæå â âîäàõ è â òåëàõ, íå èñêëþ­÷àÿ ÷åëî­âå­÷å­ñêèå, âíå­çàï­íî ìîãóò âîç­íè­êàòü îãíè. [Èñòî­ðèê] Âàëå­ðèé Àíòè­àñ ðàñ­ñêà­çû­âà­åò òàêèå ñëó­÷àè: îäíà­æäû ïûëà­ëî âñå Òðà­çè­ìåí­ñêîå îçå­ðî; êîãäà Ñåð­âèé Òóë­ëèé â äåò­ñòâå ñïàë, èç åãî ãîëî­âû âûðû­âà­ëîñü ïëà­ìÿ; ïîäîá­íîå æå ïëà­ìÿ ãîðå­ëî íàä Ë. Ìàð­öè­åì â Èñïà­íèè, êîãäà îí çàêëè­íàë ñîë­äàò îòî­ìñòèòü çà îáî­èõ Ñöè­ïè­î­íîâ, [áðà­òüåâ Ïóá­ëèÿ Êîð­íå­ëèÿ è Ãíåÿ Êîð­íå­ëèÿ], ïîãèá­øèõ â áèò­âå ñ êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè. Ïîç­æå ÿ ïîâåäàþ ìíî­ãî òàêèõ ñëó­÷à­åâ è ðàç­áå­ðó èõ ïîäðîá­íåå. Ïîêà æå ÿ áåðó èõ êàê áû â íåêî­åé ñìå­ñè, â êà÷å­ñòâå ÷óäåñ­íûõ çíà­ìå­íèé. Èñõî­äÿ èç òàêîé èíòåð­ïðå­òà­öèè ïðè­ðî­äû, ÿ ñïå­øó ïðî­âå­ñòè ÷èòà­òå­ëÿ êàê áû çà ðóêó, ïîêà­çû­âàÿ åìó ìèð â öåëîì.
  • 107. (111) [239] Prae­te­rea cum sit hui­us uni­us ele­men­ti ra­tio fe­cun­da se­que ip­sa pa­riat et mi­ni­mis cres­cat a scin­til­lis, quid fo­re pu­tan­dum est in tot ro­gis ter­rae? quae est il­la na­tu­ra, quae vo­ra­ci­ta­tem in to­to mun­do avi­dis­si­mam si­ne dam­no sui pas­cit? ad­dan­tur his si­de­ra in­nu­me­ra in­gensque sol, ad­dan­tur hu­ma­ni ig­nes et la­pi­dum quo­que in­si­ti na­tu­rae attritique in­ter se lig­ni, iam nu­bium et ori­gi­nes ful­mi­num: ex­ce­det pro­fec­to mi­ra­cu­la om­nia ul­lum diem fuis­se, quo non cuncta conflag­ra­rent, cum spe­cu­la quo­que con­ca­va ad­ver­sa so­lis ra­diis fa­ci­lius etiam ac­cen­dant quam ul­lus ali­us ig­nis.
  • [240] quid quod in­nu­me­ra­bi­les par­vi, sed na­tu­ra­les, sca­tent? in Nym­phaeo exit e pet­ra flam­ma, quae plu­viis ac­cen­di­tur; exit et ad aquas Scan­tias, haec qui­dem in­va­li­da, cum tran­sit, nec lon­ge in alia du­rans ma­te­ria — vi­ret aeter­no hunc fon­tem ig­neum con­te­gens fra­xi­nus; — exit in Mu­ti­nen­si ag­ro sta­tis Vol­ca­no die­bus. re­pe­ri­tur apud auc­to­res su­biec­tis Ari­ciae ar­vis, si car­bo de­ci­de­rit, ar­de­re ter­ram, in ag­ro Sa­bi­no et Si­di­ci­no unctum flag­ra­re la­pi­dem, in Sal­len­ti­no op­pi­do Gna­tia in­po­si­to lig­no in sa­xum quod­dam ibi sac­rum pro­ti­nus flam­mam exis­te­re, in La­ci­niae Iuno­nis ara sub diu si­ta ci­ne­rem in­mo­bi­lem es­se perflan­ti­bus un­di­que pro­cel­lis;
  • [241] quin et re­pen­ti­nos exis­te­re ig­nes et in aquis et in cor­po­ri­bus, etiam hu­ma­nis: Tra­si­me­num la­cum ar­sis­se to­tum; Ser­vio Tul­lio dor­mien­ti in pue­ri­tia ex ca­pi­te flam­mam emi­cuis­se, L. Mar­cio in His­pa­nia in­te­remptis Sci­pio­ni­bus con­tio­nan­ti et mi­li­tes ad ul­tio­nem ex­hor­tan­ti ar­sis­se si­mi­li mo­do Va­le­rius An­tias nar­rat. plu­ra mox et dis­tincti­us; nunc enim qua­dam mix­tu­ra re­rum om­nium ex­hi­ben­tur mi­ra­cu­la. ve­rum eg­res­sa mens in­terpre­ta­tio­nem na­tu­rae fes­ti­nat le­gen­tium ani­mos per to­tum or­bem ve­lu­ti ma­nu du­ce­re.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 182Íà [ãîðå] Íèì­ôåé… — ñì. §§ 209 è 237, à òàê­æå III. 144, IV. 29.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010306 1260010307 1260010308 1327002108 1327002109 1327003000