(1) § 1 Èòàê, åñòü ìèð è â íåì èìåþòñÿ çåìëè, íàðîäû, ìîðÿ, íåîáûêíîâåííûå îñòðîâà è ãîðîäà. Ïðèðîäà æèâûõ ñóùåñòâ â íåì ïî÷òè ñîâñåì íå èçó÷åíà, õîòÿ, âïðî÷åì, ÷åëîâå÷åñêèé äóõ è íå â ñîñòîÿíèè èññëåäîâàòü âñå. Ïåðâåíñòâî æå ïî ïðàâó áóäåò îòäàíî ÷åëîâåêó, ðàäè êîòîðîãî ìîãóùåñòâåííàÿ ïðèðîäà, êàæåòñÿ, ïîðîäèëà âñå îñòàëüíîå, âîçäàâ ñóðîâîé ïëàòîé çà ñâîè ñòîëü ùåäðûå äàðû, òàê ÷òî òðóäíî îïðåäåëèòü, áûëà ëè îíà ÷åëîâåêó áîëüøå ðîäèòåëüíèöåé èëè çëîé ìà÷åõîé.
2 Ïðåæäå âñåãî, èç âñåõ æèâûõ ñóùåñòâ åãî îäíîãî îíà óêðàøàåò ÷óæèìè ñðåäñòâàìè, îñòàëüíûì äàðóåò ñâîå ðàçëè÷íîå ïîêðûòèå: ðàêîâèíû, ïàíöèðè, øêóðû, èãëû, ìîõíàòóþ øåðñòü, ùåòèíó, âîëîñû, ïóõ, ïåðüÿ, ÷åøóþ è ãóñòóþ øåðñòü. Äàæå ñòâîëû äåðåâüåâ îíà çàùèòèëà îò õîëîäà è çíîÿ êîðîé, èíîãäà äâîéíîé. ×åëîâåêà ñòîëü ãîëîãî è íà ãîëîé çåìëå â äåíü ðîæäåíèÿ îíà ïîáóæäàåò ïîñòîÿííî ê êðèêó è ïëà÷ó è, êàê íèêàêîå äðóãîå èç âñåõ æèâîòíûõ, ê ñëåçàì, è ýòî â ñàìîì íà÷àëå æèçíè. À òàêæå, êëÿíóñü Ãåðêóëåñîì, ýòîò ðàííèé è ñàìûé ñêîðî íàñòóïàþùèé ñìåõ íèêîìó íå äàåòñÿ ðàíüøå 40 äíÿ.
3 Ñ ñàìîãî íà÷àëà æèçíè ðåìíè, êîòîðûå íå ñêîâûâàþò äàæå ðîäèâøèõñÿ ñðåäè íàñ äèêèõ æèâîòíûõ, îõâàòûâàþò åãî, ñêîâûâàÿ âñå ÷ëåíû; èòàê, áëàãîïîëó÷íî ðîæäåííûé ëåæèò ñâÿçàííûé ïî ðóêàì è íîãàì, ýòî ïëà÷óùåå æèâîå ñóùåñòâî ñîáèðàåòñÿ ïðàâèòü îñòàëüíûìè è ìîëèòâàìè íàáëþäàåò æèçíü âñëåäñòâèå îäíîé òîëüêî âèíû, ïî êîòîðîé áûëî ðîæäåíî. Î, áåçóìèå ñ÷èòàþùèõ ñ ñàìîãî íà÷àëà, ÷òî îíè ðîæäåíû äëÿ ãîðäîñòè!
4 Ïåðâîå îæèäàíèå ñèëû è ïåðâûé äàð âðåìåíè äåëàþò åãî ïîäîáíûì ÷åòâåðîíîãîìó. Êîãäà ÷åëîâåê íà÷èíàåò õîäèòü! Êîãäà ó íåãî ïîÿâëÿåòñÿ ãîëîñ! Êîãäà ðîò ñòàíîâèòñÿ êðåïêèì äëÿ ïèùè! Êàê äîëãî íå äåðæèòñÿ ãîëîâà, ïðèçíàê íàèâûñøåé ñðåäè âñåõ æèâîòíûõ áåñïîìîùíîñòè! Óæå ñòîëüêî áîëåçíåé è ñòîëüêî ëåêàðñòâ ïðîòèâ íèõ ïðèäóìàíî, è îíè âñêîðå òàêæå ïîáåæäåíû íîâûìè! È îñòàëüíûå æèâîòíûå ÷óâñòâóþò ñâîþ ïðèðîäó, îäíè ïîëüçóþòñÿ ñêîðîñòüþ, äðóãèå ñïîñîáíû áûñòðî ëåòàòü, ó òðåòüèõ — îñòðûé íþõ; ÷åëîâåê æå íè÷åãî íå óìååò, íè÷åãî áåç îáó÷åíèÿ, íè ãîâîðèòü, íè õîäèòü, íè åñòü, êîðî÷å ãîâîðÿ, íè÷åãî èíîãî ïî âîëå ïðèðîäû, êðîìå êàê ïëàêàòü! Ïîýòîìó ìíîãî îêàçàëîñü òåõ, êîòîðûå ïîëàãàþò, ÷òî ëó÷øå âñåãî íå ðîæäàòüñÿ èëè êàê ìîæíî ñêîðåå óìåðåòü.
5 Îäíîìó èç æèâûõ ñóùåñòâ äàíà ïå÷àëü, îäíîìó — ñòðàñòü ê ðîñêîøè, è äàæå áåñ÷èñëåííûìè ñïîñîáàìè è ïî îòäåëüíûì ÷ëåíàì, îäíîìó — òùåñëàâèå, îäíîìó — æàäíîñòü, îäíîìó — íåóåìíàÿ æàæäà æèçíè, îäíîìó — ñóåâåðíûé ñòðàõ, îäíîìó — çàáîòà î ïîãðåáåíèè è äàæå î áóäóùåì ïîñëå ñåáÿ. Íèêîìó íå äàíà æèçíü áîëåå õðóïêàÿ, íèêîìó — âëå÷åíèå êî âñÿêèì ïðåäìåòàì áîëåå ñèëüíîå, íèêîìó — ñòðàõ áîëåå áåñïîðÿäî÷íûé, íèêîìó — ÿðîñòü áîëåå æåñòîêàÿ. Íàêîíåö, îñòàëüíûå æèâûå ñóùåñòâà â ñâîåì îêðóæåíèè æèâóò õîðîøî. Ìû æå ñòðåìèìñÿ ñîáðàòüñÿ è áîðîòüñÿ ïðîòèâ íåïîõîæåãî. Ñâèðåïûå ëüâû ìåæäó ñîáîé íå áîðþòñÿ, çìåè íå êóñàþò çìåé, äàæå ìîðñêèå ÷óäîâèùà è ðûáû íå ñâèðåïñòâóþò, ðàçâå òîëüêî â îòíîøåíèè ïðîòèâîïîëîæíûõ âèäîâ. À ÷åëîâåêó, êëÿíóñü Ãåðêóëåñîì, íàèáîëüøèå íåñ÷àñòüÿ îò ÷åëîâåêà.
1. 6 Èòàê, ìû ñêàçàëè óæå îá óíèâåðñàëüíîñòè ÷åëîâå÷åñêîãî ðîäà ïî áîëüøåé ÷àñòè â îòíîøåíèè ðîäîâ. È, êîíå÷íî, ìû íå áóäåì ñåé÷àñ ðàññìàòðèâàòü îáû÷àè è íðàâû, ïî÷òè ñòîëü æå áåñ÷èñëåííûå, ñêîëü è ñîîáùåñòâà ëþäåé, îäíàêî ÿ ñ÷èòàþ, ÷òî íåëüçÿ îñòàâèòü áåç âíèìàíèÿ êîå-êîãî è îñîáåííî æèâóùèõ äàëåêî îò ìîðÿ, ñðåäè êîòîðûõ, ÿ íå ñîìíåâàþñü, áóäåò óâèäåíî ìíîãî ñòðàííîãî è íåâåðîÿòíîãî. Âåäü êòî ïîâåðèë áû â ñóùåñòâîâàíèå ýôèîïîâ, ïîêà íå óâèäåë èõ ñâîèìè ãëàçàìè? Èëè ÷òî íå ÿâëÿåòñÿ ÷óäîì, êàê òîëüêî ñòàíîâèòñÿ èçâåñòíûì? Ñêîëü ìíîãîå, êàê ñ÷èòàþò, ÿâëÿåòñÿ íåâîçìîæíûì, ïðåæäå ÷åì îíî ñòàíîâèòñÿ ôàêòîì?
7 Îäíàêî ñèëà è âåëè÷èå ïðèðîäû âåùåé â ëþáîé ìîìåíò ëèøàåòñÿ äîâåðèÿ, åñëè êòî-òî ïîñòèãíåò óìîì òîëüêî åå ÷àñòè, à íå âñþ öåëèêîì. ×òîáû íå óïîìèíàòü î ïàâëèíàõ, ïÿòíàõ òèãðîâ è ïàíòåð è ñòîëü ìíîãî÷èñëåííûõ ðàñêðàñêàõ æèâîòíûõ, ìàëî ñêàçàòü, íî ìîæíî áåñêîíå÷íî ðàññóæäàòü, ñòîëüêî ó íàðîäîâ íàðå÷èé, ñòîëüêî ÿçûêîâ, òàêîå ðàçíîîáðàçèå ãîâîðîâ, ÷òî ÷óæåçåìåö áëèçîê ê ñóäüáå ÷åëîâåêà.
8 Òàê êàê óæå íà íàøåì ëèöå åñòü äåñÿòü èëè ÷óòü áîëüøå ÷ëåíîâ, òî íåëüçÿ îáíàðóæèòü ñðåäè ñòîëüêèõ òûñÿ÷ ëþäåé äâà îäèíàêîâûõ îáðàçà, ïîýòîìó íèêàêàÿ íàóêà ñðåäè íåìíîãèõ ïóñòü íå âûñòóïàåò íà ïåðâûé ïëàí! Îäíàêî ÿ â áîëüøèíñòâå èç ýòèõ ñëó÷àåâ íå áóäó äîâåðÿòü, à ëó÷øå áóäó ññûëàòüñÿ íà òåõ àâòîðîâ, êîòîðûå ïðåäàþòñÿ ðàçíûì ñîìíåíèÿì, òîëüêî áû âñëåäñòâèå ïåäàíòñòâà íå ñëåäîâàòü ãðåêàì èç-çà èõ ÷ðåçìåðíîãî óñåðäèÿ èëè áîëåå äðåâíåãî ëþáîïûòñòâà.
|
(1) [1] Mundus et in eo terrae, gentes, maria, . . . . insignia, insulae, urbes ad hunc modum se habent, animantium in eodem natura nullius prope partis contemplatione minore, etsi ne hic quidem omnia exsequi humanus animus queat. Principium iure tribuetur homini, cuius causa videtur cuncta alia genuisse natura, magna, saeva mercede contra tanta sua munera, non ut sit satis aestimare, parens melior homini an tristior noverca fuerit.
[2] ante omnia unum animantium cunctorum alienis velat opibus. ceteris sua varie tegimenta tribuit, testas, cortices, coria, spinas, villos, saetas, pilos, plumam, pinnas, squamas, vellera; truncos etiam arboresque cortice, interdum gemino, a frigoribus et calore tutata est: hominem tantum nudum et in nuda humo natali die abicit ad vagitus statim et ploratum, nullumque tot animalium aliud ad lacrimas, et has protinus vitae principio; at Hercule risus praecox ille et celerrimus ante XL diem nulli datur.
[3] ab hoc lucis rudimento quae ne feras quidem inter nos genitas vincula excipiunt et omnium membrorum nexus; itaque feliciter natus iacet manibus pedibusque devinctis, flens animal ceteris imperaturum, et a suppliciis vitam auspicatur unam tantum ob culpam, qua natum est. heu dementia ab his initiis existimantium ad superbiam se genitos!
[4] prima roboris spes primumque temporis munus quadripedi similem facit. quando homini incessus! quando vox! quando firmum cibis os! quam diu palpitans vertex, summae inter cuncta animalia inbecillitatis iudicium! iam morbi totque medicinae contra mala excogitatae, et hae quoque subinde novitatibus victae! et cetera sentire naturam suam, alia pernicitatem usurpare, alia praepetes volatus, alia nare: hominem nihil scire, nihil sine doctrina, non fari, non ingredi, non vesci, breviterque non aliud naturae sponte quam flere! itaque multi extitere qui non nasci optimum censerent aut quam ocissime aboleri.
[5] uni animantium luctus est datus, uni luxuria et quidem innumerabilibus modis ac per singula membra, uni ambitio, uni avaritia, uni inmensa vivendi cupido, uni superstitio, uni sepulturae cura atque etiam post se de futuro. nulli vita fragilior, nulli rerum omnium libido maior, nulli pavor confusior, nulli rabies acrior. denique cetera animantia in suo genere probe degunt. congregari videmus et stare contra dissimilia: leonum feritas inter se non dimicat, serpentium morsus non petit serpentes, ne maris quidem beluae ac pisces nisi in diversa genera saeviunt. at Hercule homini plurima ex homine sunt mala. 1.
[6] Et de universitate quidem generis humani magna ex parte in relatione gentium diximus. neque enim ritus moresque nunc tractabimus innumeros ac totidem paene quot sunt coetus hominum, quaedam tamen haut omittenda duco maximeque longius ab mari degentium, in quibus prodigiosa aliqua et incredibilia multis visum iri haud dubito. quis enim Aethiopas ante quam cerneret credidit? aut quid non miraculo est, cum primum in notitiam venit? quam multa fieri non posse prius quam sunt facta iudicantur?
[7] naturae vero rerum vis atque maiestas in omnibus momentis fide caret, si quis modo partes eius ac non totam complectatur animo. ne pavonis ac tigrium pantherarumque maculas et tot animalium picturas commemorem, parvum dictu, sed inmensum aestimatione, tot gentium sermones, tot linguae, tanta loquendi varietas, ut externus alieno paene non sit hominis vice!
[8] iam in facie vultuque nostro cum sint decem aut paulo plura membra, nullas duas in tot milibus hominum indiscretas effigies existere, quod ars nulla in paucis numero praestet adfectando! nec tamen ego in plerisque eorum obstringam fidem meam potiusque ad auctores relegabo, qui dubiis reddentur omnibus, modo ne sit fastidio Graecos sequi, tanto maiore eorum diligentia vel cura vetustiore.
|