Åñòåñòâåííàÿ èñòîðèÿ

Êí. VII, ãë. 1

Âåñòíèê Óäìóðòñêîãî óíèâåðñèòåòà. Ñåðèÿ «Èñòîðèÿ è ôèëîëîãèÿ». Èæåâñê: 2010, âûï. 1 (§§ 1—32).
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî è êîììåíòàðèè À. Í. Ìàðêèíà (Óäìóðòñêèé ãîñ. óí-ò).
Ëàò. òåêñò: C. Plini Secundi Naturalis Historiae Libri XXXVII. Vol. 2, ed. C. Mayhoff. Lipsiae, Teubner, 1909.
Ñêàí òîéáíåðîâñêîãî èçä. 1909 (äîñòóïåí òîëüêî äëÿ IP èç ÑØÀ).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8
  • (1) § 1 Èòàê, åñòü ìèð è â íåì èìå­þò­ñÿ çåì­ëè, íàðî­äû, ìîðÿ, íåîáûê­íî­âåí­íûå îñò­ðî­âà è ãîðî­äà. Ïðè­ðî­äà æèâûõ ñóùåñòâ â íåì ïî÷òè ñîâñåì íå èçó­÷å­íà, õîòÿ, âïðî­÷åì, ÷åëî­âå­÷å­ñêèé äóõ è íå â ñîñòî­ÿ­íèè èññëå­äî­âàòü âñå. Ïåð­âåí­ñòâî æå ïî ïðà­âó áóäåò îòäà­íî ÷åëî­âå­êó, ðàäè êîòî­ðî­ãî ìîãó­ùå­ñò­âåí­íàÿ ïðè­ðî­äà, êàæåò­ñÿ, ïîðî­äè­ëà âñå îñòàëü­íîå, âîçäàâ ñóðî­âîé ïëà­òîé çà ñâîè ñòîëü ùåä­ðûå äàðû, òàê ÷òî òðóä­íî îïðå­äå­ëèòü, áûëà ëè îíà ÷åëî­âå­êó áîëü­øå ðîäè­òåëü­íè­öåé èëè çëîé ìà÷å­õîé.
  • 2 Ïðåæ­äå âñå­ãî, èç âñåõ æèâûõ ñóùåñòâ åãî îäíî­ãî îíà óêðà­øà­åò ÷óæè­ìè ñðåä­ñòâà­ìè, îñòàëü­íûì äàðó­åò ñâîå ðàç­ëè÷­íîå ïîêðû­òèå: ðàêî­âè­íû, ïàí­öè­ðè, øêó­ðû, èãëû, ìîõ­íà­òóþ øåðñòü, ùåòè­íó, âîëî­ñû, ïóõ, ïåðüÿ, ÷åøóþ è ãóñòóþ øåðñòü. Äàæå ñòâî­ëû äåðå­âüåâ îíà çàùè­òè­ëà îò õîëî­äà è çíîÿ êîðîé, èíî­ãäà äâîé­íîé. ×åëî­âå­êà ñòîëü ãîëî­ãî è íà ãîëîé çåì­ëå â äåíü ðîæ­äå­íèÿ îíà ïîáóæ­äà­åò ïîñòî­ÿí­íî ê êðè­êó è ïëà­÷ó è, êàê íèêà­êîå äðó­ãîå èç âñåõ æèâîò­íûõ, ê ñëå­çàì, è ýòî â ñàìîì íà÷à­ëå æèç­íè. À òàê­æå, êëÿ­íóñü Ãåð­êó­ëå­ñîì, ýòîò ðàí­íèé è ñàìûé ñêî­ðî íàñòó­ïàþ­ùèé ñìåõ íèêî­ìó íå äàåò­ñÿ ðàíü­øå 40 äíÿ.
  • 3 Ñ ñàìî­ãî íà÷à­ëà æèç­íè ðåì­íè, êîòî­ðûå íå ñêî­âû­âà­þò äàæå ðîäèâ­øèõ­ñÿ ñðå­äè íàñ äèêèõ æèâîò­íûõ, îõâà­òû­âà­þò åãî, ñêî­âû­âàÿ âñå ÷ëå­íû; èòàê, áëà­ãî­ïî­ëó÷­íî ðîæ­äåí­íûé ëåæèò ñâÿ­çàí­íûé ïî ðóêàì è íîãàì, ýòî ïëà­÷ó­ùåå æèâîå ñóùå­ñòâî ñîáè­ðà­åò­ñÿ ïðà­âèòü îñòàëü­íû­ìè è ìîëèò­âà­ìè íàáëþäà­åò æèçíü âñëåä­ñò­âèå îäíîé òîëü­êî âèíû, ïî êîòî­ðîé áûëî ðîæ­äå­íî. Î, áåçó­ìèå ñ÷è­òàþ­ùèõ ñ ñàìî­ãî íà÷à­ëà, ÷òî îíè ðîæ­äå­íû äëÿ ãîð­äî­ñòè!
  • 4 Ïåð­âîå îæè­äà­íèå ñèëû è ïåð­âûé äàð âðå­ìå­íè äåëà­þò åãî ïîäîá­íûì ÷åò­âå­ðî­íî­ãî­ìó. Êîãäà ÷åëî­âåê íà÷è­íà­åò õîäèòü! Êîãäà ó íåãî ïîÿâ­ëÿ­åò­ñÿ ãîëîñ! Êîãäà ðîò ñòà­íî­âèò­ñÿ êðåï­êèì äëÿ ïèùè! Êàê äîë­ãî íå äåð­æèò­ñÿ ãîëî­âà, ïðè­çíàê íàè­âûñ­øåé ñðå­äè âñåõ æèâîò­íûõ áåñ­ïî­ìîù­íî­ñòè! Óæå ñòîëü­êî áîëåç­íåé è ñòîëü­êî ëåêàðñòâ ïðî­òèâ íèõ ïðè­äó­ìà­íî, è îíè âñêî­ðå òàê­æå ïîáåæ­äå­íû íîâû­ìè! È îñòàëü­íûå æèâîò­íûå ÷óâ­ñò­âó­þò ñâîþ ïðè­ðî­äó, îäíè ïîëü­çó­þò­ñÿ ñêî­ðî­ñòüþ, äðó­ãèå ñïî­ñîá­íû áûñò­ðî ëåòàòü, ó òðåòüèõ — îñò­ðûé íþõ; ÷åëî­âåê æå íè÷å­ãî íå óìå­åò, íè÷å­ãî áåç îáó­÷å­íèÿ, íè ãîâî­ðèòü, íè õîäèòü, íè åñòü, êîðî­÷å ãîâî­ðÿ, íè÷å­ãî èíî­ãî ïî âîëå ïðè­ðî­äû, êðî­ìå êàê ïëà­êàòü! Ïîýòî­ìó ìíî­ãî îêà­çà­ëîñü òåõ, êîòî­ðûå ïîëà­ãà­þò, ÷òî ëó÷­øå âñå­ãî íå ðîæ­äàòü­ñÿ èëè êàê ìîæ­íî ñêî­ðåå óìå­ðåòü.
  • 5 Îäíî­ìó èç æèâûõ ñóùåñòâ äàíà ïå÷àëü, îäíî­ìó — ñòðàñòü ê ðîñ­êî­øè, è äàæå áåñ­÷èñ­ëåí­íû­ìè ñïî­ñî­áà­ìè è ïî îòäåëü­íûì ÷ëå­íàì, îäíî­ìó — òùå­ñëà­âèå, îäíî­ìó — æàä­íîñòü, îäíî­ìó — íåóåì­íàÿ æàæ­äà æèç­íè, îäíî­ìó — ñóå­âåð­íûé ñòðàõ, îäíî­ìó — çàáîòà î ïîãðå­áå­íèè è äàæå î áóäó­ùåì ïîñëå ñåáÿ. Íèêî­ìó íå äàíà æèçíü áîëåå õðóï­êàÿ, íèêî­ìó — âëå­÷å­íèå êî âñÿ­êèì ïðåä­ìå­òàì áîëåå ñèëü­íîå, íèêî­ìó — ñòðàõ áîëåå áåñ­ïî­ðÿäî÷­íûé, íèêî­ìó — ÿðîñòü áîëåå æåñòî­êàÿ. Íàêî­íåö, îñòàëü­íûå æèâûå ñóùå­ñòâà â ñâî­åì îêðó­æå­íèè æèâóò õîðî­øî. Ìû æå ñòðå­ìèì­ñÿ ñîáðàòü­ñÿ è áîðîòü­ñÿ ïðî­òèâ íåïî­õî­æå­ãî. Ñâè­ðå­ïûå ëüâû ìåæ­äó ñîáîé íå áîðþò­ñÿ, çìåè íå êóñà­þò çìåé, äàæå ìîð­ñêèå ÷óäî­âè­ùà è ðûáû íå ñâè­ðåï­ñò­âó­þò, ðàç­âå òîëü­êî â îòíî­øå­íèè ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íûõ âèäîâ. À ÷åëî­âå­êó, êëÿ­íóñü Ãåð­êó­ëå­ñîì, íàè­áîëü­øèå íåñ÷à­ñòüÿ îò ÷åëî­âå­êà.
  • 1. 6 Èòàê, ìû ñêà­çà­ëè óæå îá óíè­âåð­ñàëü­íî­ñòè ÷åëî­âå­÷å­ñêî­ãî ðîäà ïî áîëü­øåé ÷àñòè â îòíî­øå­íèè ðîäîâ. È, êîíå÷­íî, ìû íå áóäåì ñåé­÷àñ ðàñ­ñìàò­ðè­âàòü îáû­÷àè è íðà­âû, ïî÷òè ñòîëü æå áåñ­÷èñ­ëåí­íûå, ñêîëü è ñîîá­ùå­ñòâà ëþäåé, îäíà­êî ÿ ñ÷è­òàþ, ÷òî íåëü­çÿ îñòà­âèòü áåç âíè­ìà­íèÿ êîå-êîãî è îñî­áåí­íî æèâó­ùèõ äàëå­êî îò ìîðÿ, ñðå­äè êîòî­ðûõ, ÿ íå ñîìíå­âà­þñü, áóäåò óâèäå­íî ìíî­ãî ñòðàí­íî­ãî è íåâå­ðî­ÿò­íî­ãî. Âåäü êòî ïîâå­ðèë áû â ñóùå­ñò­âî­âà­íèå ýôè­î­ïîâ, ïîêà íå óâèäåë èõ ñâî­è­ìè ãëà­çà­ìè? Èëè ÷òî íå ÿâëÿ­åò­ñÿ ÷óäîì, êàê òîëü­êî ñòà­íî­âèò­ñÿ èçâåñò­íûì? Ñêîëü ìíî­ãîå, êàê ñ÷è­òà­þò, ÿâëÿ­åò­ñÿ íåâîç­ìîæ­íûì, ïðåæ­äå ÷åì îíî ñòà­íî­âèò­ñÿ ôàê­òîì?
  • 7 Îäíà­êî ñèëà è âåëè­÷èå ïðè­ðî­äû âåùåé â ëþáîé ìîìåíò ëèøà­åò­ñÿ äîâå­ðèÿ, åñëè êòî-òî ïîñòèãíåò óìîì òîëü­êî åå ÷àñòè, à íå âñþ öåëè­êîì. ×òîáû íå óïî­ìè­íàòü î ïàâ­ëè­íàõ, ïÿò­íàõ òèã­ðîâ è ïàí­òåð è ñòîëü ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûõ ðàñ­êðàñ­êàõ æèâîò­íûõ, ìàëî ñêà­çàòü, íî ìîæ­íî áåñ­êî­íå÷­íî ðàñ­ñóæ­äàòü, ñòîëü­êî ó íàðî­äîâ íàðå­÷èé, ñòîëü­êî ÿçû­êîâ, òàêîå ðàç­íî­îá­ðà­çèå ãîâî­ðîâ, ÷òî ÷óæå­çå­ìåö áëè­çîê ê ñóäü­áå ÷åëî­âå­êà.
  • 8 Òàê êàê óæå íà íàøåì ëèöå åñòü äåñÿòü èëè ÷óòü áîëü­øå ÷ëå­íîâ, òî íåëü­çÿ îáíà­ðó­æèòü ñðå­äè ñòîëü­êèõ òûñÿ÷ ëþäåé äâà îäè­íà­êî­âûõ îáðà­çà, ïîýòî­ìó íèêà­êàÿ íàó­êà ñðå­äè íåìíî­ãèõ ïóñòü íå âûñòó­ïà­åò íà ïåð­âûé ïëàí! Îäíà­êî ÿ â áîëü­øèí­ñòâå èç ýòèõ ñëó­÷à­åâ íå áóäó äîâå­ðÿòü, à ëó÷­øå áóäó ññû­ëàòü­ñÿ íà òåõ àâòî­ðîâ, êîòî­ðûå ïðå­äà­þò­ñÿ ðàç­íûì ñîìíå­íè­ÿì, òîëü­êî áû âñëåä­ñò­âèå ïåäàíò­ñòâà íå ñëå­äî­âàòü ãðå­êàì èç-çà èõ ÷ðåç­ìåð­íî­ãî óñåð­äèÿ èëè áîëåå äðåâ­íå­ãî ëþáî­ïûò­ñòâà.
  • (1) [1] Mun­dus et in eo ter­rae, gen­tes, ma­ria, . . . . in­sig­nia, in­su­lae, ur­bes ad hunc mo­dum se ha­bent, ani­man­tium in eodem na­tu­ra nul­lius pro­pe par­tis con­templa­tio­ne mi­no­re, et­si ne hic qui­dem om­nia ex­se­qui hu­ma­nus ani­mus queat.

    Prin­ci­pium iure tri­bue­tur ho­mi­ni, cui­us cau­sa vi­de­tur cuncta alia ge­nuis­se na­tu­ra, mag­na, sae­va mer­ce­de contra tan­ta sua mu­ne­ra, non ut sit sa­tis aes­ti­ma­re, pa­rens me­lior ho­mi­ni an tris­tior no­ver­ca fue­rit.

  • [2] an­te om­nia unum ani­man­tium cuncto­rum alie­nis ve­lat opi­bus. ce­te­ris sua va­rie te­gi­men­ta tri­buit, tes­tas, cor­ti­ces, co­ria, spi­nas, vil­los, sae­tas, pi­los, plu­mam, pin­nas, squa­mas, vel­le­ra; trun­cos etiam ar­bo­res­que cor­ti­ce, in­ter­dum ge­mi­no, a fri­go­ri­bus et ca­lo­re tu­ta­ta est: ho­mi­nem tan­tum nu­dum et in nu­da hu­mo na­ta­li die abi­cit ad va­gi­tus sta­tim et plo­ra­tum, nul­lum­que tot ani­ma­lium aliud ad lac­ri­mas, et has pro­ti­nus vi­tae prin­ci­pio; at Her­cu­le ri­sus prae­cox il­le et ce­ler­ri­mus an­te XL diem nul­li da­tur.
  • [3] ab hoc lu­cis ru­di­men­to quae ne fe­ras qui­dem in­ter nos ge­ni­tas vin­cu­la ex­ci­piunt et om­nium membro­rum ne­xus; ita­que fe­li­ci­ter na­tus iacet ma­ni­bus pe­di­bus­que de­vinctis, flens ani­mal ce­te­ris im­pe­ra­tu­rum, et a suppli­ciis vi­tam aus­pi­ca­tur unam tan­tum ob cul­pam, qua na­tum est. heu de­men­tia ab his ini­tiis exis­ti­man­tium ad su­per­biam se ge­ni­tos!
  • [4] pri­ma ro­bo­ris spes pri­mum­que tem­po­ris mu­nus quad­ri­pe­di si­mi­lem fa­cit. quan­do ho­mi­ni in­ces­sus! quan­do vox! quan­do fir­mum ci­bis os! quam diu pal­pi­tans ver­tex, sum­mae in­ter cuncta ani­ma­lia in­be­cil­li­ta­tis iudi­cium! iam mor­bi tot­que me­di­ci­nae contra ma­la ex­co­gi­ta­tae, et hae quo­que su­bin­de no­vi­ta­ti­bus vic­tae! et ce­te­ra sen­ti­re na­tu­ram suam, alia per­ni­ci­ta­tem usur­pa­re, alia prae­pe­tes vo­la­tus, alia na­re: ho­mi­nem ni­hil sci­re, ni­hil si­ne doctri­na, non fa­ri, non ingre­di, non ves­ci, bre­vi­ter­que non aliud na­tu­rae spon­te quam fle­re! ita­que mul­ti ex­ti­te­re qui non nas­ci op­ti­mum cen­se­rent aut quam ocis­si­me abo­le­ri.
  • [5] uni ani­man­tium luc­tus est da­tus, uni lu­xu­ria et qui­dem in­nu­me­ra­bi­li­bus mo­dis ac per sin­gu­la membra, uni am­bi­tio, uni ava­ri­tia, uni in­men­sa vi­ven­di cu­pi­do, uni su­persti­tio, uni se­pul­tu­rae cu­ra at­que etiam post se de fu­tu­ro. nul­li vi­ta fra­gi­lior, nul­li re­rum om­nium li­bi­do maior, nul­li pa­vor con­fu­sior, nul­li ra­bies ac­rior. de­ni­que ce­te­ra ani­man­tia in suo ge­ne­re pro­be de­gunt. congre­ga­ri vi­de­mus et sta­re contra dis­si­mi­lia: leo­num fe­ri­tas in­ter se non di­mi­cat, ser­pen­tium mor­sus non pe­tit ser­pen­tes, ne ma­ris qui­dem be­luae ac pis­ces ni­si in di­ver­sa ge­ne­ra sae­viunt. at Her­cu­le ho­mi­ni plu­ri­ma ex ho­mi­ne sunt ma­la.

    1.

  • [6] Et de uni­ver­si­ta­te qui­dem ge­ne­ris hu­ma­ni mag­na ex par­te in re­la­tio­ne gen­tium di­xi­mus. ne­que enim ri­tus mo­res­que nunc trac­ta­bi­mus in­nu­me­ros ac to­ti­dem pae­ne quot sunt coe­tus ho­mi­num, quae­dam ta­men haut omit­ten­da du­co ma­xi­me­que lon­gius ab ma­ri de­gen­tium, in qui­bus pro­di­gio­sa ali­qua et incre­di­bi­lia mul­tis vi­sum iri haud du­bi­to. quis enim Aethio­pas an­te quam cer­ne­ret cre­di­dit? aut quid non mi­ra­cu­lo est, cum pri­mum in no­ti­tiam ve­nit? quam mul­ta fie­ri non pos­se pri­us quam sunt fac­ta iudi­can­tur?
  • [7] na­tu­rae ve­ro re­rum vis at­que maies­tas in om­ni­bus mo­men­tis fi­de ca­ret, si quis mo­do par­tes eius ac non to­tam complec­ta­tur ani­mo. ne pa­vonis ac tig­rium pan­the­ra­rum­que ma­cu­las et tot ani­ma­lium pic­tu­ras com­me­mo­rem, par­vum dic­tu, sed in­men­sum aes­ti­ma­tio­ne, tot gen­tium ser­mo­nes, tot lin­guae, tan­ta lo­quen­di va­rie­tas, ut ex­ter­nus alie­no pae­ne non sit ho­mi­nis vi­ce!
  • [8] iam in fa­cie vul­tu­que nostro cum sint de­cem aut pau­lo plu­ra membra, nul­las duas in tot mi­li­bus ho­mi­num in­discre­tas ef­fi­gies exis­te­re, quod ars nul­la in pau­cis nu­me­ro praes­tet ad­fec­tan­do! nec ta­men ego in ple­ris­que eorum obstrin­gam fi­dem meam po­tius­que ad auc­to­res re­le­ga­bo, qui du­biis red­den­tur om­ni­bus, mo­do ne sit fas­ti­dio Grae­cos se­qui, tan­to maio­re eorum di­li­gen­tia vel cu­ra ve­tus­tio­re.
ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
1260010319 1260010320 1260010321 1327007002 1327007003 1327007004