Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
34. (1) Âûíîñÿ âñåì — è ëó÷øèì è õóäøèì — ðåøèòåëüíûå è íåïðåëîæíûå, êàê ó îðàêóëà, ïðèãîâîðû, äåöåìâèðû îäíîâðåìåííî òðóäèëèñü íàä ñîñòàâëåíèåì çàêîíîâ, è, âûñòàâèâ, â îòâåò íà îæèäàíèÿ íàðîäà, äåñÿòü òàáëèö, îíè ïðèçâàëè ëþäåé ïðèéòè íà ñîáðàíèå (2) è ïðî÷èòàòü çàêîíû, ïðåäëàãàåìûå ðàäè áëàãîäåíñòâèÿ Ðèìà, ñîáñòâåííîãî èõ áëàãîïîëó÷èÿ è ñ÷àñòüÿ èõ äåòåé. (3) Îíè ñêàçàëè, ÷òî óðàâíÿëè â ïðàâàõ âñåõ — è ëó÷øèõ è õóäøèõ, íî ïðåäóñìîòðåëè ëèøü òî, ÷òî ïîçâîëÿëè ñïîñîáíîñòè äåñÿòè ÷åëîâåê, à âåäü ìíîãèå ëþäè ñîîáùà ìîãóò ñäåëàòü áîëüøå. (4) Ïóñòü, ìîë, êàæäûé ñàì îáäóìàåò êàæäóþ ñòàòüþ, ïîòîì âìåñòå îáñóäÿò è, íàêîíåö, ñâåäóò âîåäèíî, ÷åãî â êàêîé ñòàòüå ñ.145 ñ èçáûòêîì, à ÷åãî íåäîñòàåò. (5) Òîãäà ó ðèìñêîãî íàðîäà áóäóò çàêîíû, ïðèíÿòûå ñ îáùåãî ñîãëàñèÿ, à íå îäîáðåííûå ïî ïðèêàçó. (6) Êîãäà â ñîîòâåòñòâèè ñ çàìå÷àíèÿìè, âûñêàçàííûìè ïî êàæäîé ãëàâå, ñâîä çàêîíîâ ñòàë êàçàòüñÿ âïîëíå âûïðàâëåííûì, çàêîíû äåñÿòè òàáëèö, êîòîðûå è ñåãîäíÿ, íåñìîòðÿ íà öåëóþ ãîðó íàãðîìîæäåííûõ äðóã íà äðóãà çàêîíîâ, îñòàþòñÿ èñòîêîì âñåãî ãîñóäàðñòâåííîãî è ãðàæäàíñêîãî ïðàâà66, ïåðåäàëè äëÿ ãîëîñîâàíèÿ ïî öåíòóðèÿì. (7) Íî ïîòîì ïîøëè òîëêè, ÷òî íåäîñòàåò åùå äâóõ òàáëèö, äîáàâèâ êîòîðûå ìîæíî áûëî áû ñ÷èòàòü íàñòîÿùèé ñâîä ðèìñêîãî ïðàâà çàâåðøåííûì. Ýòî îæèäàíèå è ïðèáëèæàþùèéñÿ äåíü âûáîðîâ ïîáóäèëè ê íîâîìó èçáðàíèþ äåöåìâèðîâ. (8) Âåäü ïëåáåè, êîòîðûì èìÿ êîíñóëîâ áûëî òàê æå íåíàâèñòíî, êàê è öàðñêîå, íå íóæäàëèñü è â ïîìîùè òðèáóíîâ, êîëü ñêîðî äåöåìâèðû â îòâåò íà æàëîáû ïî î÷åðåäè óñòóïàëè äðóã äðóãó. |
34. cum promptum hoc ius velut ex oraculo incorruptum pariter ab iis summi infimique ferrent, tum legibus condendis opera dabatur; ingentique hominum exspectatione propositis decem tabulis populum ad contionem advocaverunt, [2] et quod bonum, faustum felixque rei publicae ipsis liberisque eorum esset, ire et legere leges propositas iussere. [3] se, quantum decem hominum ingeniis provideri potuerit, omnibus, summis infimisque, iura aequasse; plus pollere multorum ingenia consiliaque. [4] versarent in animis secum unamquamque rem, agitarent deinde sermonibus, atque in medium quid in quaque re plus minusve esset conferrent. [5] eas leges habiturum populum Romanum quas consensus omnium non iussisse latas magis quam tulisse videri posset. [6] cum ad rumores hominum de unoquoque legum capite editos satis correctae viderentur, centuriatis comitiis decem tabularum leges perlatae sunt, qui nunc quoque, in hoc immenso aliarum super alias acervatarum legum cumulo, fons omnis publici privatique est iuris. [7] volgatur deinde rumor duas deesse tabulas quibus adiectis absolvi posse velut corpus omnis Romani iuris. ea exspectatio, cum dies comitiorum adpropinquaret, desiderium decemviros iterum creandi fecit. [8] iam plebs, praeterquam quod consulum nomen haud secus quam regum perosa erat, ne tribunicium quidem auxilium cedentibus in vicem appellatione decemviris quaerebat. |