Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà V, ãë. 21

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

21. (1) Îãðîì­íîå ìíî­æå­ñòâî íàðî­äà çàïî­ëî­íè­ëî ëàãåðü. Òîãäà, ïî ñâåð­øå­íèè àóñïè­öèé, äèê­òà­òîð îòäàë âîè­íàì ïðè­êàç ê îðó­æèþ, ñàì æå âûñòó­ïèë âïå­ðåä è âîç­ãëà­ñèë: (2) «Ïîä òâî­èì âîäè­òåëü­ñò­âîì, î Ïèôèé­ñêèé Àïîë­ëîí, è ïî òâî­å­ìó ìàíî­âå­íèþ ñ.251 âûñòó­ïàþ ÿ äëÿ íèñ­ïðî­âåð­æå­íèÿ ãðà­äà Âåéè, è äàþ îáåò ïîæåðò­âî­âàòü òåáå äåñÿ­òè­íó äîáû­÷è èç íåãî. (3) Ìîëþ è òåáÿ, öàðè­öà Þíî­íà, ÷òî íûíå îáè­õà­æè­âà­åøü Âåéè: ïîñëå­äóé çà íàìè, ïîáåäè­òå­ëÿ­ìè, â íàø ãîðîä, êîòî­ðûé ñòàíåò ñêî­ðî è òâî­èì. Òàì òåáÿ ïðè­ìåò õðàì, äîñòîé­íûé òâî­å­ãî âåëè­÷èÿ». (4) Òàêóþ ìîëèò­âó ïðî­èç­íåñ äèê­òà­òîð. Ïîëü­çó­ÿñü ÷èñ­ëåí­íûì ïåðå­âå­ñîì, îí íà÷àë ïðè­ñòóï ñî âñåõ êîí­öîâ îäíî­âðå­ìåí­íî, ÷òîáû âðà­ãè íå çàìå­òè­ëè îïàñ­íî­ñòè, ãðî­çèâ­øåé ñî ñòî­ðî­íû ïîä­êî­ïà. (5) Âåé­ÿíå íå çíà­ëè, ÷òî äàæå èõ ñîá­ñò­âåí­íûå ïðî­ðè­öà­òå­ëè, äàæå ÷óæå­çåì­íûå îðà­êó­ëû èõ ïðå­äà­ëè, ÷òî áîãîâ óæå çîâóò ê äåëå­æó âåé­ñêîé äîáû­÷è, à äðó­ãèõ áîãîâ âûìà­íè­ëè èç ñîá­ñò­âåí­íî­ãî ãîðî­äà îáå­òà­ìè è òåïåðü èõ æäåò íîâîå æèëè­ùå âî âðà­æå­ñêèõ êóìèð­íÿõ. Íå çíà­ëè âåé­ÿíå è òîãî, ÷òî ýòîò äåíü ñòàíåò äëÿ íèõ ïîñëåä­íèì. (6) Íî ìåíåå âñå­ãî ìîã­ëè îíè îæè­äàòü, ÷òî ïîä ñòå­íà­ìè âûðûò ïîä­çåì­íûé õîä è â êðå­ïîñòü óæå ïðî­íèê­ëè âðà­ãè. Âîîðó­æèâ­øèñü ÷åì ïîïà­ëî, ãîðî­æàíå áðî­ñè­ëèñü ê ñòå­íàì. (7) Îíè íåäî­óìå­âà­ëè, ÷òî ñëó­÷è­ëîñü: íà ðèì­ñêèõ óêðåï­ëå­íè­ÿõ â òå÷å­íèå ñòîëü­êèõ äíåé íå áûëî çàìåò­íî íèêà­êî­ãî äâè­æå­íèÿ — è âäðóã ðèì­ëÿíå, ñëîâ­íî îõâà­÷åí­íûå âíå­çàï­íûì áåøåí­ñò­âîì, ðèíó­ëèñü íà ïðè­ñòóï.

(8) Ê ýòî­ìó ìîìåí­òó ïðè­óðî­÷è­âà­þò îáû÷­íî òàêóþ ëåãåí­äó: âåé­ñêèé öàðü ïðè­ãîòî­âèë­ñÿ ê ñîâåð­øå­íèþ æåðò­âåí­íî­ãî îáðÿäà, è ãàðóñïèê îáú­ÿâèë, ÷òî ïîáåäà äàðó­åò­ñÿ òîìó, êòî ðàç­ðó­áèò âíóò­ðåí­íî­ñòè èìåí­íî ýòî­ãî æèâîò­íî­ãî. Óñëû­øàâ åãî ñëî­âà èç ïîä­êî­ïà, ðèì­ñêèå âîè­íû âûâå­ëè ïîä­çåì­íûé õîä íàðó­æó, ïîõè­òè­ëè âíóò­ðåí­íî­ñòè æåðò­âåí­íî­ãî æèâîò­íî­ãî è ïðè­íåñ­ëè èõ äèê­òà­òî­ðó47. (9) Êîãäà îïè­ñû­âà­åøü ñòîëü ãëó­áî­êóþ äðåâ­íîñòü, òî è ïðàâ­äî­ïî­äîá­íîå ïðè­íè­ìà­åøü çà ïðàâ­äó: çà÷åì ïîä­òâåð­æäàòü èëè îïðî­âåð­ãàòü òî, ÷åìó ìåñòî ñêî­ðåå íà îõî­÷èõ äî ÷óäåñ òåàò­ðàëü­íûõ ïîä­ìîñò­êàõ, ÷åì â äîñòî­âåð­íîé èñòî­ðèè48.

(10) Òåì âðå­ìå­íåì íåêî­òî­ðûå îïûò­íûå âîè­íû ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ âûøëè èç ïîä­çåì­íî­ãî õîäà è îêà­çà­ëèñü â õðà­ìå Þíî­íû, ïðÿ­ìî ïîñðåäè âåé­ñêîé êðå­ïî­ñòè. Òóò îäíè ñ òûëà íàïà­ëè íà âðà­ãîâ, ñòî­ÿâ­øèõ ïî ñòå­íàì, äðó­ãèå ñáè­ëè çàñî­âû ñ âîðîò, òðåòüè çàïà­ëè­ëè êðû­øè äîìîâ, ïîñêîëü­êó æåí­ùè­íû è ðàáû øâû­ðÿ­ëè îòòóäà êàì­íè è ÷åðå­ïè­öó. (11) Ïîâñþäó ïîä­íÿë­ñÿ âîïëü, â êîòî­ðîì ðàç­íî­ãî­ëî­ñüå óæà­ñà è óãðîç ñìå­øà­ëîñü ñ ïëà­÷åì æåí­ùèí è äåòåé. (12)  ìãíî­âå­íèå îêà ñî âñåõ ñòåí áûëè ñáðî­øå­íû âîîðó­æåí­íûå çàùèò­íè­êè, à âîðîòà îòâî­ðå­íû, è â òî âðå­ìÿ, êàê îäíè ðèì­ëÿíå òîë­ïîé ñòà­ëè ïðî­ðû­âàòü­ñÿ â ãîðîä, äðó­ãèå íà÷à­ëè êàðàá­êàòü­ñÿ ïî îñòàâ­ëåí­íûì ãîðî­æà­íà­ìè ñòå­íàì. Ãîðîä íàïîë­íèë­ñÿ ðèì­ëÿ­íà­ìè, (13) áîé øåë ïîâñþäó. Ïîñëå óæà­ñàþ­ùåé ðåç­íè áèò­âà íà÷à­ëà îñëà­áå­âàòü. Òîãäà äèê­òà­òîð ïðè­êà­çàë ãëà­øà­òà­ÿì îáú­ÿâèòü, ÷òîáû íå òðî­ãà­ëè áåç­îðóæ­íûõ, ÷òî è ïîëî­æè­ëî êîíåö êðî­âî­ïðî­ëè­òèþ.

(14) Ãîðî­æàíå ñòà­ëè ñêëà­äû­âàòü îðó­æèå è ñäà­âàòü­ñÿ, à âîè­íû ñ ðàç­ðå­øå­íèÿ äèê­òà­òî­ðà áðî­ñè­ëèñü ãðà­áèòü. Ãîâî­ðÿò, ÷òî, êîãäà Êàìèëë ñâî­è­ìè ãëà­çà­ìè óâèäåë, íàñêîëü­êî ýòà ãðî­ìàä­íàÿ ñ.252 äîáû­÷à ïðå­âîñ­õî­äèò öåí­íî­ñòüþ âñå óïî­âà­íèÿ, îí âîçäåë ðóêè ê íåáó è ìîëèë­ñÿ, (15) ÷òîáû íå ñëèø­êîì äîðî­ãîé öåíîé ïðè­øëîñü ïëà­òèòü çà âñå ýòî åìó è ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó — âåäü òî íåâå­ðî­ÿò­íîå ñ÷à­ñòüå, êîòî­ðîå äîñòà­ëîñü ñåãî­äíÿ åìó ñàìî­ìó è âñåì ðèì­ëÿ­íàì, ìîæåò âûçâàòü çàâèñòü ó áîãîâ è ëþäåé. (16) Ïåðå­äà­þò, ÷òî ïîñðåäè ñâî­åé ìîëèò­âû îí îñòó­ïèë­ñÿ è óïàë: íåñêîëü­êè­ìè ãîäà­ìè ïîç­æå, êîãäà Êàìèëë áûë îñóæ­äåí, à Ðèì âçÿò è ðàç­ãðàá­ëåí, ìíî­ãèå âñïîì­íè­ëè ïðî ýòîò ñëó­÷àé è ñî÷ëè åãî ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íè­åì. (17) À òîãäà äåíü ïðî­øåë â èçáè­å­íèè âðà­ãîâ è îãðàá­ëå­íèè áîãà­òåé­øå­ãî ãîðî­äà.

21. in­gens pro­fec­ta mul­ti­tu­do rep­le­vit castra. tum dic­ta­tor aus­pi­ca­to eg­res­sus cum edi­xis­set ut ar­ma mi­li­tes ca­pe­rent, [2] «tuo duc­tu» in­quit, «Pythi­ce Apol­lo, tuo­que nu­mi­ne instinctus per­go ad de­len­dam ur­bem Veios ti­bi­que hinc de­ci­mam par­tem prae­dae vo­veo. [3] te si­mul, Iuno re­gi­na, quae nunc Veios co­lis, pre­cor, ut nos vic­to­res in nostram tuam­que mox fu­tu­ram ur­bem se­qua­re, ubi te dig­num ampli­tu­di­ne tua templum ac­ci­piat». [4] haec pre­ca­tus su­pe­ran­te mul­ti­tu­di­ne ab om­ni­bus lo­cis ur­bem adgre­di­tur, quo mi­nor ab cu­ni­cu­lo ingruen­tis pe­ri­cu­li sen­sus es­set. [5] Veien­tes ig­na­ri se iam a suis va­ti­bus, iam ab ex­ter­nis ora­cu­lis pro­di­tos, iam in par­tem prae­dae suae vo­ca­tos deos, alios vo­tis ex ur­be sua evo­ca­tos hos­tium templa no­vas­que se­des spec­ta­re, se­que ul­ti­mum il­lum diem age­re, [6] ni­hil mi­nus ti­men­tes quam sub­ru­tis cu­ni­cu­lo moe­ni­bus ar­cem iam ple­nam hos­tium es­se, in mu­ros pro se quis­que ar­ma­ti dis­cur­runt, [7] mi­ran­tes quid­nam id es­set quod, cum tot per dies ne­mo se ab sta­tio­ni­bus Ro­ma­nus mo­vis­set, tum ve­lut re­pen­ti­no ic­ti fu­ro­re impro­vi­di cur­re­rent ad mu­ros.

[8] in­se­ri­tur huic lo­co fa­bu­la: im­mo­lan­te re­ge Veien­tium vo­cem ha­rus­pi­cis, di­cen­tis qui eius hos­tiae ex­ta pro­se­cuis­set ei vic­to­riam da­ri, exau­di­tam in cu­ni­cu­lo mo­vis­se Ro­ma­nos mi­li­tes ut ada­per­to cu­ni­cu­lo ex­ta ra­pe­rent et ad dic­ta­to­rem fer­rent. [9] sed in re­bus tam an­ti­quis si quae si­mi­lia ve­ri sint pro ve­ris ac­ci­pian­tur, sa­tis ha­beam: haec ad os­ten­ta­tio­nem scae­nae gau­den­tis mi­ra­cu­lis ap­tio­ra quam ad fi­dem ne­que ad­fir­ma­re ne­que re­fel­le­re est ope­rae pre­tium.

[10] cu­ni­cu­lus de­lec­tis mi­li­ti­bus eo tem­po­re ple­nus in aedem Iuno­nis, quae in Veien­ta­na ar­ce erat, ar­ma­tos re­pen­te edi­dit, et pars aver­sos in mu­ris in­va­dunt hos­tes, pars cla­ustra por­ta­rum re­vel­lunt, pars cum ex tec­tis sa­xa te­gu­lae­que a mu­lie­ri­bus ac ser­vi­tiis iace­ren­tur, in­fe­runt ig­nes. [11] cla­mor om­nia va­riis ter­ren­tium ac pa­ven­tium vo­ci­bus mix­to mu­lie­rum ac pue­ro­rum plo­ra­tu complet. [12] mo­men­to tem­po­ris deiec­tis ex mu­ro un­di­que ar­ma­tis pa­te­fac­tis­que por­tis cum alii ag­mi­ne in­rue­rent, alii de­ser­tos scan­de­rent mu­ros, urbs hos­ti­bus imple­tur; om­ni­bus lo­cis pug­na­tur; [13] dein­de mul­ta iam edi­ta cae­de se­nes­cit pug­na, et dic­ta­tor prae­co­nes edi­ce­re iubet ut ab iner­mi absti­nea­tur. [14] is fi­nis san­gui­nis fuit. de­di in­de iner­mes coep­ti, et ad prae­dam mi­les per­mis­su dic­ta­to­ris dis­cur­rit. quae cum an­te ocu­los eius ali­quan­tum spe at­que opi­nio­ne maior maio­ris­que pre­tii re­rum fer­re­tur, di­ci­tur ma­nus ad cae­lum tol­lens pre­ca­tus es­se [15] ut si cui deo­rum ho­mi­num­que ni­mia sua for­tu­na po­pu­li­que Ro­ma­ni vi­de­re­tur, ut eam in­vi­diam le­ni­re quam mi­ni­mo suo pri­va­to in­com­mo­do pub­li­co­que po­pu­li Ro­ma­ni li­ce­ret. [16] con­ver­ten­tem se in­ter hanc ve­ne­ra­tio­nem tra­di­tur me­mo­riae pro­lap­sum ce­ci­dis­se; id­que omen per­ti­nuis­se pos­tea even­tu rem co­niec­tan­ti­bus vi­sum ad dam­na­tio­nem ip­sius Ca­mil­li, cap­tae dein­de ur­bis Ro­ma­nae, quod post pau­cos ac­ci­dit an­nos, cla­dem. [17] at­que il­le dies cae­de hos­tium ac di­rep­tio­ne ur­bis opu­len­tis­si­mae est con­sumptus.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 47Ñð.: Ïëó­òàðõ. Êàìèëë, 5, 6.
  • 48Ñð.: Ëèâè­å­âî «Ïðåä­è­ñëî­âèå» êî âñå­ìó òðó­äó (§ 6).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364000522 1364000523 1364000524