Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
61. (1) Ñî ñâîåé ñòîðîíû êîíñóë ïðèçûâàë ðèìëÿí ïîìíèòü: â ýòîò äåíü îíè, ñâîáîäíûå, âïåðâûå ñðàæàþòñÿ çà ñâîáîäíûé Ãîðîä, ïîáåäó îíè îäåðæèâàþò äëÿ ñåáÿ, à íå ïðèíîñÿò â äàð äåöåìâèðàì. (2) È íå Àïïèé âåäåò èõ â áîé, à êîíñóë Âàëåðèé, ïîòîìîê îñâîáîäèòåëåé íàðîäà ðèìñêîãî è ñàì îñâîáîäèòåëü106. Ïóñòü âñå óâèäÿò, ÷òî ïðåæíèå ñðàæåíèÿ áûëè ïðîèãðàíû ïî âèíå ïîëêîâîäöåâ, à íå âîèíîâ. (3) Ñòûäíî, ñðàæàÿñü ñ âðàãîì, âûêàçûâàòü ìåíüøå õðàáðîñòè, ÷åì â áîðüáå ñ ñîãðàæäàíàìè, è ñòðàøèòüñÿ ïîðàáîùåíèÿ äîìà, à íå íà âîéíå. (4)  ìèðíîå âðåìÿ îïàñíîñòü ãðîçèëà öåëîìóäðèþ îäíîé ëèøü Âåðãèíèè è îïàñíà áûëà ïîõîòü ëèøü îäíîãî Àïïèÿ, à âîò åñëè âîåííîå ñ÷àñòüå îòâåðíåòñÿ îò ðèìñêîãî âîéñêà, òî äåòÿì êàæäîãî ðèìëÿíèíà áóäåò ãðîçèòü îïàñíîñòü îò ìíîãèõ òûñÿ÷ âðàãîâ. (5) Îí, ñêàçàë êîíñóë, íå õî÷åò ïðåäðåêàòü, ÷åìó íå äàäóò ñëó÷èòüñÿ Þïèòåð è Ìàðñ â Ãîðîäå, îñíîâàííîì ïîä èõ ïîêðîâèòåëüñòâîì. Îí ëèøü ïðèçûâàåò ðèìëÿí âåðíóòü ñëàâó íåïîêîëåáèìîãî ìîãóùåñòâà íà Àâåíòèí è Ñâÿùåííóþ ãîðó, ãäå íåñêîëüêî ìåñÿöåâ íàçàä îíè ïîëó÷èëè ñâîáîäó, è ïîêàçàòü âñåì, (6) ÷òî ðèìñêèå âîèíû ïîñëå èçãíàíèÿ äåöåìâèðîâ — òå æå, ÷òî áûëè äî èõ èçáðàíèÿ, à äîáëåñòü íàðîäà ðèìñêîãî íå óìàëåíà ðàâåíñòâîì âñåõ ïåðåä çàêîíîì. (7) Ñêàçàâ ýòî ïåõîòèíöàì, êîíñóë ïîñïåøèë ê âñàäíèêàì. ñ.168 (8) «Âïåðåä, þíîøè! Ïîêàæèòå ïåõîòå, ÷òî äîáëåñòüþ âû ïðåâîñõîäèòå åå òàê æå, êàê çâàíüåì è ïî÷åòîì!  ïåðâîé ñòû÷êå ïåõîòà ïîêîëåáàëà íåïðèÿòåëÿ, íî ñ ïîëÿ áîÿ âðàãîâ ïðîãî́íèòå âû! Îíè íå âûäåðæàò íàòèñêà è óæå òåïåðü êîëåáëþòñÿ âìåñòî òîãî, ÷òîá ñîïðîòèâëÿòüñÿ». (9) Âñàäíèêè ïðèøïîðèëè êîíåé, ïóñòèâ èõ íà âðàãà, óæå ïîòðåïàííîãî â ñðàæåíèè ñ ïåõîòèíöàìè, ïðîðâàëè ïåðåäîâóþ ëèíèþ, âîðâàëèñü âî âðàæåñêèé òûë, êóäà ÷àñòü êîííèöû â îáúåçä äîøëà íà ðûñÿõ, îòðåçàÿ ïóòè îòñòóïëåíèÿ òåì, êòî â ñòðàõå ïûòàëñÿ áåæàòü ê ëàãåðþ. (10) Ïåõîòà âî ãëàâå ñ ñàìèì êîíñóëîì áðîñàåò âñå ñèëû íà çàõâàò ëàãåðÿ è ïîñëå êðîâàâîãî ïîáîèùà çàâëàäåâàåò áîãàòîé äîáû÷åé. (11) Ñëóõ î ïîáåäå, äîñòèãíóâ íå òîëüêî Ãîðîäà, íî è âîéñêà, âûñòóïèâøåãî ïðîòèâ ñàáèíÿí, âûçâàë ëèêîâàíèå â Ðèìå, à âîèíîâ â ëàãåðå âäîõíîâèë íà ñîñòÿçàíüå ñ íèìè â ïîäâèãàõ. (12) Ìåëêèìè ñòû÷êàìè è íàáåãàìè Ãîðàöèé óæå ïðèó÷èë ñâîèõ âîèíîâ áûòü áîëåå óâåðåííûìè â ñåáå è ïîìåíüøå âñïîìèíàòü î ïîçîðå ïîðàæåíèÿ ïîä ïðåäâîäèòåëüñòâîì äåöåìâèðîâ; òàê â íåçíà÷èòåëüíûõ ñòîëêíîâåíèÿõ ðîñëà è êðåïëà èõ íàäåæäà. (13) Ê òîìó æå, îáíàãëåâøèå ïîñëå ïðîøëîãîäíåãî óñïåõà, ñàáèíÿíå äðàçíèëè ðèìëÿí âîïðîñàìè, ÷òî ýòî, ìîë, òå, òî÷íî ðàçáîéíèêè, øíûðÿþò òóäà-ñþäà è òðàòÿò âðåìÿ íà ìíîæåñòâî ìåëêèõ ñòû÷åê âìåñòî òîãî, ÷òîá äàòü îäíî, ðåøàþùåå ñðàæåíèå. (14) Ïî÷åìó áû èì íå ñîéòèñü â ÷èñòîì ïîëå è íå ïîïûòàòü ñ÷àñòüÿ ðàçîì? |
61. consul ex altera parte Romanos meminisse iubebat illo die primum liberos pro libera urbe Romana pugnare: sibimet ipsis victuros, non ut decemvirorum victores praemium essent. [2] non Appio duce rem geri, sed consule Valerio, ab liberatoribus populi Romani orto, liberatore ipso. ostenderent prioribus proeliis per duces, non per milites stetisse ne vincerent; [3] turpe esse contra cives plus animi habuisse quam contra hostes, et domi quam foris servitutem magis timuisse. [4] unam Verginiam fuisse cuius pudicitiae in pace periculum esset, unum Appium civem periculosae libidinis; at si fortuna belli inclinet, omnium liberis ab tot milibus hostium periculum fore; [5] nolle ominari quae nec Iuppiter nec Mars pater passuri sint iis auspiciis conditae urbi accidere. Aventini Sacrique montis admonebat, [6] ut ubi libertas parta esset paucis ante mensibus, eo imperium inlibatum referrent, ostenderentque eandem indolem militibus Romanis post exactos decemviros esse quae ante creatos fuerit, nec aequatis legibus imminutam virtutem populi Romani esse. [7] haec ubi inter signa peditum dicta dedit, avolat deinde ad equites: «agite, iuvenes» inquit, «praestate virtute peditem ut honore atque ordine praestatis. [8] primo concursu pedes movit hostem, pulsum vos immissis equis exigite e campo. non sustinebunt impetum, et nunc cunctantur magis quam resistunt.» [9] concitant equos permittuntque in hostem pedestri iam turbatum pugna et perruptis ordinibus elati ad novissimam aciem, pars libero spatio circumvecti iam fugam undique capessentes plerosque a castris avertunt praeterequitantesque absterrent. [10] peditum acies et consul ipse visque omnis belli fertur in castra, captisque cum ingenti caede maiore praeda potitur. [11] huius pugnae fama perlata non in urbem modo sed in Sabinos ad alterum exercitum, in urbe laetitia celebrata est, in castris animos militum ad aemulandum decus accendit. [12] iam Horatius eos excursionibus proeliisque levibus experiundo adsuefecerat sibi potius fidere quam meminisse ignominiae decemvirorum ductu acceptae, parvaque certamina in summam totius profecerant spei. [13] nec cessabant Sabini, feroces ab re priore anno bene gesta, lacessere atque instare, rogitantes quid latrocinii modo procursantes pauci recurrentesque tererent tempus et in multa proelia parvaque carperent summam unius belli? [14] quin illi congrederentur acie inclinandamque semel fortunae rem darent? |