Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VII, ãë. 33

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

33. (1) Íå áûâà­ëî ïîë­êî­âî­ä­öà áëè­æå âîèí­ñòâó, ÷åì Êîðâ, ñ.353 îõîò­íî äåëèâ­øèé âñå òÿãîòû ñ ïðî­ñòû­ìè âîè­íà­ìè. (2) Ê òîìó æå è â âîåí­íûõ èãðàõ, êîãäà ñâåðñò­íè­êè ñîñòÿ­çà­ëèñü äðóã ñ äðó­ãîì â áûñò­ðî­òå è ñèëå, îí áûë ïðîñò è äîá­ðî­äó­øåí è ñ ðàâ­íûì äîñòî­èí­ñò­âîì ïîáåæ­äàë è óñòó­ïàë ïîáåäó; è, êòî áû íè áðî­ñàë åìó âûçîâ, îí íèêî­ãî íå îòâåð­ãàë êàê íåäî­ñòîé­íî­ãî ñåáÿ ïðî­òèâ­íè­êà. (3)  ïîâåäå­íèè áûë áëà­ãî­æå­ëà­òå­ëåí, â ðàç­ãî­âî­ðå íå òîëü­êî ïîì­íèë î ñâî­åì äîñòî­èí­ñòâå, íî è óâà­æàë â äðó­ãîì ñâî­áîä­íî­ãî ÷åëî­âå­êà; è ÷òî âñå­ãî ëþáåç­íåé íàðî­äó — â äîëæ­íî­ñòè îí îñòà­âàë­ñÿ òàêîâ, êàêîâ áûë, äîáè­âà­ÿñü äîëæ­íî­ñòè88. (4) È âîò â îòâåò íà ïðè­çûâ âîæäÿ âñå âîé­ñêî ñ íåáû­âà­ëûì ïûëîì óñòðåì­ëÿ­åò­ñÿ èç ëàãå­ðÿ.

(5) Çàâÿ­çàë­ñÿ áîé, â êîòî­ðîì, êàê íèêî­ãäà, âèä­íî áûëî, ñêîëü ðàâ­íû ïðî­òèâ­íè­êè ïðè­òÿ­çà­íè­ÿ­ìè è ñèëîé, ñêîëü óâå­ðå­íû â ñåáå áåç ïðå­çðå­íèÿ ê âðà­ãàì. (6) Ñàì­íè­òàì ïðè­áàâ­ëÿ­ëè îòâà­ãè íåäàâ­íèå èõ ïîäâè­ãè è äâîé­íàÿ ïîáåäà, îäåð­æàí­íàÿ çà íåñêîëü­êî ëèøü äíåé äî òîãî; ðèì­ëÿ­íàì, íàîáî­ðîò, ÷åòû­ðåõ­âå­êî­âàÿ èõ ñëà­âà è ïðè­âû÷­êà ê ïîáåäå, ñïóò­íè­öå èõ Ãîðî­äà ñî äíÿ åãî îñíî­âà­íèÿ; (7) íî è òåõ è äðó­ãèõ ñìó­ùà­ëî, ÷òî âðàã íåïðè­âû÷­íûé. Áîé ÿñíî ïîêà­çàë, êàêî­âî ìóæå­ñòâî ïðî­òèâ­íè­êîâ, èáî ñõâà­òè­ëèñü îíè òàê, ÷òî ñòðîé íà âðå­ìÿ çàìåð, íå ïîäà­âà­ÿñü íè òóäà íè ñþäà. (8) Òîãäà, ÷òîáû âíå­ñòè ñìÿ­òå­íèå òóäà, ãäå íå âçÿòü ñèëîé, êîí­ñóë ïîïû­òàë­ñÿ óäà­ðèòü êîí­íè­öåþ è ñìÿòü ïåðå­äî­âûå îòðÿäû ïðî­òèâ­íè­êà. (9) Âèäÿ, îäíà­êî, ÷òî êîí­íûå òóð­ìû ñòåñ­íè­ëèñü òàì â óçêîì ìåñòå è ëèøü ïîíà­ïðàñ­íó òîï­÷óò­ñÿ íå â ñèëàõ ïðî­ðó­áèòü­ñÿ â ãóùó âðà­ãà, îí âîç­âðà­òèë­ñÿ ê ïåðå­äî­âûì áîé­öàì ëåãè­î­íîâ è ñêà­çàë, ñîñêî­÷èâ ñ êîíÿ: (10) «Âîè­íû, òàì äåëî äëÿ íàñ, ïåõî­òèí­öåâ. Ãëÿäè­òå æå: êàê ÿ, ãäå íè ñòóï­ëþ, ìå÷îì ïðî­ëî­æó ñåáå ïóòü ñêâîçü âðà­æèé ñòðîé, òàê è âû òîæå, êòî êàê ìîæåò, ðóáè­òå âñòðå÷­íûõ è ïîïå­ðå­÷­íûõ: ãäå ùåòè­íÿò­ñÿ ñåé­÷àñ âîçäå­òûå êîïüÿ, ñêî­ðî âñþäó âû óâèäè­òå ïðî­ñòîð, ðàñ­÷è­ùåí­íûé ñå÷åé!» (11) Îí ñêà­çàë — è êîí­íè­öà ïî êîí­ñóëü­ñêî­ìó ïðè­êà­çó ðàñ­òå­êà­åò­ñÿ íàïðà­âî è íàëå­âî, îòêðû­âàÿ ëåãè­î­íàì äîðî­ãó â ãëóáü íåïðè­ÿ­òåëü­ñêèõ ðÿäîâ. Êîí­ñóë ïåð­âûì áðî­ñèë­ñÿ íà âðà­ãà, ðóáÿ âñÿ­êî­ãî, êòî ïîïàë­ñÿ íà ïóòè. (12) Ðàç­çà­äî­ðÿñü òàêèì çðå­ëè­ùåì, êàæ­äûé âîèí, ðàçÿ íàïðà­âî è íàëå­âî, ó÷è­íÿ­åò äîñòî­ñëàâ­íîå ïîáî­è­ùå. Íåêî­ëå­áè­ìî ñòî­ÿò ñàì­íè­òû, õîòÿ óäà­ðîâ ïîëó­÷à­þò áîëü­øå, ÷åì íàíî­ñÿò. (13) Óæå íåìà­ëî âðå­ìå­íè äëè­ëîñü ñðà­æå­íèå, æåñòî­êàÿ áèò­âà êèïå­ëà âîêðóã ñàì­íèò­ñêèõ çíà­ìåí, íî íèêòî íå ïîìûø­ëÿë î áåã­ñòâå — âîò êàêàÿ áûëà â íèõ ðåøè­ìîñòü îäíîé ëèøü ñìåð­òè óñòó­ïèòü ïîáåäó.

(14) Òóò-òî ðèì­ëÿíå, ÷óÿ, ÷òî ñèëû îò óñòà­ëî­ñòè óáû­âà­þò è äåíü óæå êëî­íèò­ñÿ ê çàêà­òó, âñïûõ­íóâ ÿðî­ñòüþ, óäà­ðÿ­þò íà âðà­ãà. (15) Òîãäà òîëü­êî ñòà­ëî âèä­íî, ÷òî âðàã îòñòó­ïà­åò è ìàëî-ïîìà­ëó íà÷è­íà­åò­ñÿ áåã­ñòâî; ñàì­íè­òîâ ëîâÿò, óáè­âà­þò, è íåìíî­ãèå îñòà­ëèñü áû öåëû, åñëè á íî÷ü íå ïðå­ñåê­ëà íå áèò­âó óæå, íî ïîáåäó. (16) Ðèì­ëÿíå è ñàìè ïðè­çíà­âà­ëèñü, ÷òî íèêî­ãäà åùå íå ñõî­äè­ëèñü ñî ñòîëü óïîð­íûì ïðî­òèâ­íè­êîì; à ñàì­íè­òû íà ñ.354 âîïðîñ, ÷òî âñå-òàêè ïðè âñåé ñòîé­êî­ñòè áðî­ñè­ëî èõ â áåã­ñòâî, îòâå­÷à­ëè: (17) èì êàçà­ëîñü, ÷òî ãëà­çà ðèì­ëÿí ãîðÿò, âèä ó íèõ áåçóì­íûé, à ëèöà èñêà­æå­íû áåøåí­ñò­âîì, è ýòî áîëü­øå âñå­ãî âñå­ëÿ­ëî óæàñ. Óæàñ ýòîò îíè îáíà­ðó­æè­ëè íå òîëü­êî ïðè èñõî­äå ñðà­æå­íüÿ, íî è ïîòîì, íî÷üþ óéäÿ âîñâî­ÿ­ñè. (18) Íà äðó­ãîé äåíü ðèì­ëÿíå çàâëà­äå­ëè áðî­øåí­íûì ëàãå­ðåì íåïðè­ÿ­òå­ëÿ: ñþäà ñ èçú­ÿâ­ëå­íè­ÿ­ìè áëà­ãî­äàð­íî­ñòè âûñû­ïà­ëè âñå êàì­ïàí­öû îò ìàëà äî âåëè­êà.

33. non alias mi­li­ti fa­mi­lia­rior dux fuit om­nia in­ter in­fi­mos mi­li­tum haud gra­va­te mu­nia obeun­do. [2] in lu­do prae­te­rea mi­li­ta­ri, cum ve­lo­ci­ta­tis vi­rium­que in­ter se aequa­les cer­ta­mi­na ineunt, co­mi­ter fa­ci­lis; vin­ce­re ac vin­ci vol­tu eodem, nec quem­quam as­per­na­ri pa­rem qui se of­fer­ret; [3] fac­tis be­nig­nus pro re, dic­tis haud mi­nus li­ber­ta­tis alie­nae quam suae dig­ni­ta­tis me­mor; et, quo ni­hil po­pu­la­rius est, qui­bus ar­ti­bus pe­tie­rat ma­gistra­tus iis­dem ge­re­bat. [4] ita­que uni­ver­sus exer­ci­tus incre­di­bi­li alac­ri­ta­te ad­hor­ta­tio­nem pro­se­cu­tus du­cis castris eg­re­di­tur.

[5] proe­lium, ut quod ma­xi­me un­quam, pa­ri spe ut­rim­que, aequis vi­ri­bus, cum fi­du­cia sui si­ne con­temptu hos­tium com­mis­sum est. [6] Sam­ni­ti­bus fe­ro­ciam auge­bant no­vae res ges­tae et pau­cos an­te dies ge­mi­na­ta vic­to­ria, Ro­ma­nis contra quad­rin­gen­to­rum an­no­rum de­co­ra et con­di­tae ur­bi aequa­lis vic­to­ria; [7] ut­ris­que ta­men no­vus hos­tis cu­ram ad­de­bat. pug­na in­di­cio fuit quos ges­se­rint ani­mos; nam­que ita confli­xe­runt ut ali­quam­diu in neut­ram par­tem incli­na­rent acies. [8] tum con­sul tre­pi­da­tio­nem ini­cien­dam ra­tus, quan­do vi pel­li non po­te­rant, equi­ti­bus im­mis­sis tur­ba­re pri­ma sig­na hos­tium co­na­tur. [9] quos ubi ne­qui­quam tu­mul­tuan­tes in spa­tio exi­guo vol­ve­re tur­mas vi­dit nec pos­se ape­ri­re in hos­tes viam, re­vec­tus ad an­te­sig­na­nos le­gio­num cum de­si­luis­set ex equo, [10] «Nostrum» in­quit «pe­di­tum il­lud, mi­li­tes, est opus; agi­te­dum, ut me vi­de­ri­tis, qua­cum­que in­ces­se­ro in aciem hos­tium, fer­ro viam fa­cien­tem, sic pro se quis­que ob­vios ster­ni­te; il­la om­nia, qua nunc erec­tae mi­cant has­tae, pa­te­fac­ta stra­ge vas­ta cer­ne­tis». [11] vix haec dic­ta de­de­rat, cum equi­tes con­su­lis ius­su dis­cur­runt in cor­nua le­gio­ni­bus­que in me­diam aciem ape­riunt viam. pri­mus om­nium con­sul in­va­dit hos­tem et cum quo for­te con­tu­lit gra­dum obtrun­cat. [12] hoc spec­ta­cu­lo ac­cen­si dextra lae­va­que an­te se quis­que me­mo­ran­dum proe­lium cient; stant ob­ni­xi Sam­ni­tes, quam­quam plu­ra ac­ci­piunt quam in­fe­runt vul­ne­ra.

[13] ali­quam­diu iam pug­na­tum erat, at­rox cae­des cir­ca sig­na Sam­ni­tium, fu­ga ab nul­la­dum par­te erat: adeo mor­te so­la vin­ci des­ti­na­ve­rant ani­mis. [14] ita­que Ro­ma­ni cum et flue­re iam las­si­tu­di­ne vi­res sen­ti­rent et diei haud mul­tum su­pe­res­se, ac­cen­si ira con­ci­tant se in hos­tem. [15] tum pri­mum re­fer­ri pe­dem at­que incli­na­ri rem in fu­gam ap­pa­ruit; tum ca­pi, oc­ci­di Sam­nis; nec su­per­fuis­sent mul­ti, ni nox vic­to­riam ma­gis quam proe­lium di­re­mis­set. [16] et Ro­ma­ni fa­te­ban­tur nun­quam cum per­ti­na­cio­re hos­te conflic­tum, et Sam­ni­tes, cum quae­re­re­tur quae­nam pri­ma cau­sa tam obsti­na­tos mo­vis­set in fu­gam, [17] ocu­los si­bi Ro­ma­no­rum ar­de­re vi­sos aie­bant ve­sa­nos­que vol­tus et fu­ren­tia ora; in­de plus quam ex alia ul­la re ter­ro­ris or­tum. quem ter­ro­rem non pug­nae so­lum even­tu sed noc­tur­na pro­fec­tio­ne con­fes­si sunt. [18] pos­te­ro die va­cuis hos­tium castris Ro­ma­nus po­ti­tur, quo se om­nis Cam­pa­no­rum mul­ti­tu­do gra­tu­la­bun­da ef­fu­dit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 88Ñð. õàðàê­òå­ðè­ñòè­êó Òèòà ó Òàöè­òà (Èñòî­ðèÿ, V, 1).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364000734 1364000735 1364000736