Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
33. (1) Íå áûâàëî ïîëêîâîäöà áëèæå âîèíñòâó, ÷åì Êîðâ, ñ.353 îõîòíî äåëèâøèé âñå òÿãîòû ñ ïðîñòûìè âîèíàìè. (2) Ê òîìó æå è â âîåííûõ èãðàõ, êîãäà ñâåðñòíèêè ñîñòÿçàëèñü äðóã ñ äðóãîì â áûñòðîòå è ñèëå, îí áûë ïðîñò è äîáðîäóøåí è ñ ðàâíûì äîñòîèíñòâîì ïîáåæäàë è óñòóïàë ïîáåäó; è, êòî áû íè áðîñàë åìó âûçîâ, îí íèêîãî íå îòâåðãàë êàê íåäîñòîéíîãî ñåáÿ ïðîòèâíèêà. (3)  ïîâåäåíèè áûë áëàãîæåëàòåëåí, â ðàçãîâîðå íå òîëüêî ïîìíèë î ñâîåì äîñòîèíñòâå, íî è óâàæàë â äðóãîì ñâîáîäíîãî ÷åëîâåêà; è ÷òî âñåãî ëþáåçíåé íàðîäó — â äîëæíîñòè îí îñòàâàëñÿ òàêîâ, êàêîâ áûë, äîáèâàÿñü äîëæíîñòè88. (4) È âîò â îòâåò íà ïðèçûâ âîæäÿ âñå âîéñêî ñ íåáûâàëûì ïûëîì óñòðåìëÿåòñÿ èç ëàãåðÿ. (5) Çàâÿçàëñÿ áîé, â êîòîðîì, êàê íèêîãäà, âèäíî áûëî, ñêîëü ðàâíû ïðîòèâíèêè ïðèòÿçàíèÿìè è ñèëîé, ñêîëü óâåðåíû â ñåáå áåç ïðåçðåíèÿ ê âðàãàì. (6) Ñàìíèòàì ïðèáàâëÿëè îòâàãè íåäàâíèå èõ ïîäâèãè è äâîéíàÿ ïîáåäà, îäåðæàííàÿ çà íåñêîëüêî ëèøü äíåé äî òîãî; ðèìëÿíàì, íàîáîðîò, ÷åòûðåõâåêîâàÿ èõ ñëàâà è ïðèâû÷êà ê ïîáåäå, ñïóòíèöå èõ Ãîðîäà ñî äíÿ åãî îñíîâàíèÿ; (7) íî è òåõ è äðóãèõ ñìóùàëî, ÷òî âðàã íåïðèâû÷íûé. Áîé ÿñíî ïîêàçàë, êàêîâî ìóæåñòâî ïðîòèâíèêîâ, èáî ñõâàòèëèñü îíè òàê, ÷òî ñòðîé íà âðåìÿ çàìåð, íå ïîäàâàÿñü íè òóäà íè ñþäà. (8) Òîãäà, ÷òîáû âíåñòè ñìÿòåíèå òóäà, ãäå íå âçÿòü ñèëîé, êîíñóë ïîïûòàëñÿ óäàðèòü êîííèöåþ è ñìÿòü ïåðåäîâûå îòðÿäû ïðîòèâíèêà. (9) Âèäÿ, îäíàêî, ÷òî êîííûå òóðìû ñòåñíèëèñü òàì â óçêîì ìåñòå è ëèøü ïîíàïðàñíó òîï÷óòñÿ íå â ñèëàõ ïðîðóáèòüñÿ â ãóùó âðàãà, îí âîçâðàòèëñÿ ê ïåðåäîâûì áîéöàì ëåãèîíîâ è ñêàçàë, ñîñêî÷èâ ñ êîíÿ: (10) «Âîèíû, òàì äåëî äëÿ íàñ, ïåõîòèíöåâ. Ãëÿäèòå æå: êàê ÿ, ãäå íè ñòóïëþ, ìå÷îì ïðîëîæó ñåáå ïóòü ñêâîçü âðàæèé ñòðîé, òàê è âû òîæå, êòî êàê ìîæåò, ðóáèòå âñòðå÷íûõ è ïîïåðå÷íûõ: ãäå ùåòèíÿòñÿ ñåé÷àñ âîçäåòûå êîïüÿ, ñêîðî âñþäó âû óâèäèòå ïðîñòîð, ðàñ÷èùåííûé ñå÷åé!» (11) Îí ñêàçàë — è êîííèöà ïî êîíñóëüñêîìó ïðèêàçó ðàñòåêàåòñÿ íàïðàâî è íàëåâî, îòêðûâàÿ ëåãèîíàì äîðîãó â ãëóáü íåïðèÿòåëüñêèõ ðÿäîâ. Êîíñóë ïåðâûì áðîñèëñÿ íà âðàãà, ðóáÿ âñÿêîãî, êòî ïîïàëñÿ íà ïóòè. (12) Ðàççàäîðÿñü òàêèì çðåëèùåì, êàæäûé âîèí, ðàçÿ íàïðàâî è íàëåâî, ó÷èíÿåò äîñòîñëàâíîå ïîáîèùå. Íåêîëåáèìî ñòîÿò ñàìíèòû, õîòÿ óäàðîâ ïîëó÷àþò áîëüøå, ÷åì íàíîñÿò. (13) Óæå íåìàëî âðåìåíè äëèëîñü ñðàæåíèå, æåñòîêàÿ áèòâà êèïåëà âîêðóã ñàìíèòñêèõ çíàìåí, íî íèêòî íå ïîìûøëÿë î áåãñòâå — âîò êàêàÿ áûëà â íèõ ðåøèìîñòü îäíîé ëèøü ñìåðòè óñòóïèòü ïîáåäó. (14) Òóò-òî ðèìëÿíå, ÷óÿ, ÷òî ñèëû îò óñòàëîñòè óáûâàþò è äåíü óæå êëîíèòñÿ ê çàêàòó, âñïûõíóâ ÿðîñòüþ, óäàðÿþò íà âðàãà. (15) Òîãäà òîëüêî ñòàëî âèäíî, ÷òî âðàã îòñòóïàåò è ìàëî-ïîìàëó íà÷èíàåòñÿ áåãñòâî; ñàìíèòîâ ëîâÿò, óáèâàþò, è íåìíîãèå îñòàëèñü áû öåëû, åñëè á íî÷ü íå ïðåñåêëà íå áèòâó óæå, íî ïîáåäó. (16) Ðèìëÿíå è ñàìè ïðèçíàâàëèñü, ÷òî íèêîãäà åùå íå ñõîäèëèñü ñî ñòîëü óïîðíûì ïðîòèâíèêîì; à ñàìíèòû íà ñ.354 âîïðîñ, ÷òî âñå-òàêè ïðè âñåé ñòîéêîñòè áðîñèëî èõ â áåãñòâî, îòâå÷àëè: (17) èì êàçàëîñü, ÷òî ãëàçà ðèìëÿí ãîðÿò, âèä ó íèõ áåçóìíûé, à ëèöà èñêàæåíû áåøåíñòâîì, è ýòî áîëüøå âñåãî âñåëÿëî óæàñ. Óæàñ ýòîò îíè îáíàðóæèëè íå òîëüêî ïðè èñõîäå ñðàæåíüÿ, íî è ïîòîì, íî÷üþ óéäÿ âîñâîÿñè. (18) Íà äðóãîé äåíü ðèìëÿíå çàâëàäåëè áðîøåííûì ëàãåðåì íåïðèÿòåëÿ: ñþäà ñ èçúÿâëåíèÿìè áëàãîäàðíîñòè âûñûïàëè âñå êàìïàíöû îò ìàëà äî âåëèêà. |
33. non alias militi familiarior dux fuit omnia inter infimos militum haud gravate munia obeundo. [2] in ludo praeterea militari, cum velocitatis viriumque inter se aequales certamina ineunt, comiter facilis; vincere ac vinci voltu eodem, nec quemquam aspernari parem qui se offerret; [3] factis benignus pro re, dictis haud minus libertatis alienae quam suae dignitatis memor; et, quo nihil popularius est, quibus artibus petierat magistratus iisdem gerebat. [4] itaque universus exercitus incredibili alacritate adhortationem prosecutus ducis castris egreditur. [5] proelium, ut quod maxime unquam, pari spe utrimque, aequis viribus, cum fiducia sui sine contemptu hostium commissum est. [6] Samnitibus ferociam augebant novae res gestae et paucos ante dies geminata victoria, Romanis contra quadringentorum annorum decora et conditae urbi aequalis victoria; [7] utrisque tamen novus hostis curam addebat. pugna indicio fuit quos gesserint animos; namque ita conflixerunt ut aliquamdiu in neutram partem inclinarent acies. [8] tum consul trepidationem iniciendam ratus, quando vi pelli non poterant, equitibus immissis turbare prima signa hostium conatur. [9] quos ubi nequiquam tumultuantes in spatio exiguo volvere turmas vidit nec posse aperire in hostes viam, revectus ad antesignanos legionum cum desiluisset ex equo, [10] «Nostrum» inquit «peditum illud, milites, est opus; agitedum, ut me videritis, quacumque incessero in aciem hostium, ferro viam facientem, sic pro se quisque obvios sternite; illa omnia, qua nunc erectae micant hastae, patefacta strage vasta cernetis». [11] vix haec dicta dederat, cum equites consulis iussu discurrunt in cornua legionibusque in mediam aciem aperiunt viam. primus omnium consul invadit hostem et cum quo forte contulit gradum obtruncat. [12] hoc spectaculo accensi dextra laevaque ante se quisque memorandum proelium cient; stant obnixi Samnites, quamquam plura accipiunt quam inferunt vulnera. [13] aliquamdiu iam pugnatum erat, atrox caedes circa signa Samnitium, fuga ab nulladum parte erat: adeo morte sola vinci destinaverant animis. [14] itaque Romani cum et fluere iam lassitudine vires sentirent et diei haud multum superesse, accensi ira concitant se in hostem. [15] tum primum referri pedem atque inclinari rem in fugam apparuit; tum capi, occidi Samnis; nec superfuissent multi, ni nox victoriam magis quam proelium diremisset. [16] et Romani fatebantur nunquam cum pertinaciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur quaenam prima causa tam obstinatos movisset in fugam, [17] oculos sibi Romanorum ardere visos aiebant vesanosque voltus et furentia ora; inde plus quam ex alia ulla re terroris ortum. quem terrorem non pugnae solum eventu sed nocturna profectione confessi sunt. [18] postero die vacuis hostium castris Romanus potitur, quo se omnis Campanorum multitudo gratulabunda effudit. |