Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
32. (1) Êîãäà ñ ýòèì ïîñëû âîçâðàòèëèñü â Ðèì, ñåíàòîðû, îòëîæèâ âñå ïðî÷èå äåëà, îòïðàâèëè ôåöèàëîâ òðåáîâàòü âîçìåùåíèÿ, à ïîëó÷èâ îòêàç, çàâåäåííûì ïîðÿäêîì îáúÿâèëè âîéíó è ïîñòàíîâèëè â áëèæàéøèé ñðîê ïåðåäàòü ýòî äåëî íàðîäíîìó ñîáðàíèþ82. (2) Ïî ðàñïîðÿæåíèþ íàðîäà îáà êîíñóëà ñ äâóìÿ âîéñêàìè âûøëè èç Ãîðîäà, Âàëåðèé â Êàìïàíèþ, Êîðíåëèé â Ñàìíèé, è ïåðâûé ðàñïîëîæèëñÿ ëàãåðåì ó ãîðû Ãàâðà, à âòîðîé ó Ñàòèêóëû. (3) Ëåãèîíû ñàìíèòîâ ïðåæäå âñåãî âñòàëè íà ïóòè Âàëåðèÿ, ïîëàãàÿ, ÷òî âñÿ òÿæåñòü âîåííîãî óäàðà ïðèäåòñÿ ñþäà83; ê òîìó æå ïîáóæäàëà èõ è çëîñòü íà êàìïàíöåâ, òàêèõ ñ.352 ñêîðûõ òî îêàçûâàòü ïîìîùü, òî ïðîñèòü åå. (4) Åäâà ñàìíèòû çàâèäåëè ëàãåðü ðèìëÿí, êàê íàïåðåáîé ñòàëè áóéíî òðåáîâàòü îò âîæäåé çíàêà ê áîþ84, çàÿâëÿÿ ïðè ýòîì, ÷òî ðèìëÿíå ñ òàêèì æå óñïåõîì îêàæóò ïîìîùü êàìïàíöàì, ñ êàêèì òå — ñèäèöèíàì. (5) Âàëåðèé âûæäàë íåñêîëüêî äíåé, ïðîáóÿ ïðîòèâíèêà â ìåëêèõ ñòû÷êàõ, à çàòåì âûñòàâèë çíàê ê áîþ è îáðàòèëñÿ ê ñâîèì ñ êðàòêèì ñëîâîì îáîäðåíèÿ: ïóñòü íå ñòðàøèò èõ íåâåäîìàÿ âîéíà è íåèñïûòàííûé âðàã — (6) ÷åì äàëüøå èäóò îíè âîéíîþ îò Ãîðîäà, òåì ìåíåå è ìåíåå âîèíñòâåííûå íàðîäû ïðåäñòîÿò íà ïóòè. (7) Íå íóæíî ñóäèòü î äîáëåñòè ñàìíèòîâ ïî ïîáåäå èõ íàä ñèäèöèíàìè è êàìïàíöàìè: âåäü êòî áû ñ êåì íè ìåðÿëñÿ ñèëàìè, êòî-íèáóäü äà âûéäåò ïîáåäèòåëåì. À êàìïàíöåâ, êîíå÷íî, íå ñòîëüêî âðàæüÿ ñèëà îäîëåëà, ñêîëüêî ñîáñòâåííàÿ èçíåæåííîñòü è ðàññëàáëåííîñòü îò ÷ðåçìåðíîé ðîñêîøè. (8) Äà è ÷òî çíà÷àò äâà ñàìíèòñêèõ âîåííûõ óñïåõà çà ìíîãèå ñòîëåòüÿ â ñðàâíåíèè ñî ñòîëüêèìè òîðæåñòâàìè ðèìñêîãî íàðîäà, êîòîðûé ìîæåò íàñ÷èòàòü òðèóìôîâ ÷óòü ëè íå áîëüøå, ÷åì ìèíóëî ëåò ñ îñíîâàíèÿ Ãîðîäà, — (9) ðèìñêîãî íàðîäà, êîòîðûé âñåõ êðóãîì — ñàáèíÿí, Ýòðóðèþ85, ëàòèíîâ, ãåðíèêîâ, ýêâîâ, âîëüñêîâ, àâðóíêîâ — ïîêîðèë ñèëîé îðóæèÿ, êîòîðûé è ãàëëîâ, ðàçáèòûõ â áåññ÷åòíûõ ñðàæåíüÿõ, âûíóäèë íàêîíåö áåæàòü ìîðåì íà êîðàáëÿõ! (10) È íå òîëüêî íà ýòó âîåííóþ ñëàâó è ñîáñòâåííóþ äîáëåñòü êàæäûé äîëæåí ïîëàãàòüñÿ, èäÿ íà áîé; ïóñòü îí âèäèò, ïîä ÷üèì âîäèòåëüñòâîì è àóñïèöèÿìè åìó ïðåäñòîèò äðàòüñÿ: (11) èíîãî ëþáî ïîñëóøàòü, êàê îòìåííî îí óìååò çâàòü íà áîé, íî óäàë îí íà ñëîâàõ, à â ðàòíîì äåëå íå ñâåäóù; à èíîé ñàì óìååò è ïóñòèòü äðîòèê, è âûðâàòüñÿ ïðåä çíàìåíà, è óïðàâèòüñÿ â ñàìîé ãóùå áîÿ. (12) «Ïóñòü æå, âîèíû, — ïðîäîëæàë îí, — íå ñëîâà ìîè âàñ âåäóò, à äåëà, è ÷òîá æäàëè âû îò ìåíÿ íå ïðèêàçà, íî ïðèìåðà. Íå ÷åðåç ïðîèñêè ñâîèõ ïðèñïåøíèêîâ, íå ïî ñãîâîðó, êàê âîäèòñÿ ó çíàòè, íî ñîáñòâåííîþ ìîåé äåñíèöåé òðèæäû ñòÿæàë ÿ êîíñóëüñòâî è âûñøóþ íàãðàäó. (13) Áûëî âðåìÿ, êîãäà ìîãëè ñêàçàòü: ýòî âñå ïîòîìó, ÷òî òû — ïàòðèöèé, ïîòîìîê îñâîáîäèòåëåé îòå÷åñòâà86, è â ãîä, êîãäà Ãîðîä ñåé îáðåë ïåðâîãî êîíñóëà, ïîëó÷èë êîíñóëüñòâî è âåñü òâîé ðîä. (14) Íî òåïåðü äîëæíîñòü êîíñóëà óæå ðàâíî äîñòóïíà è íàì, ïàòðèöèÿì, è âàì, ïëåáåÿì, è ñëóæèò îíà íàãðàäîþ íå çíàòíîñòè, êàê ïðåæäå, à äîáëåñòè. À ïîòîìó, âîèíû, âñåãäà óïîâàéòå íà âûñøèå îòëè÷èÿ! (15) Ïóñòü ïî âîëå áîãîâ ëþäè äàëè ìíå ýòî íîâîå ïðîçâèùå Êîðâèí, íî íå çàáûòî è ñòàðèííîå ïðîçâàíèå íàøåãî ðîäà — Ïóáëèêîëà87. (16) Ðèìñêèé ïðîñòîé íàðîä ÿ íåèçìåííî ÷òèë è ÷òó â ìèðå è íà âîéíå, â ÷àñòíîé æèçíè è â äîëæíîñòÿõ, âàæíûõ è íåâàæíûõ, êàê òðèáóí è êàê êîíñóë, âî âñåõ òðåõ ìîèõ êîíñóëüñòâàõ êðÿäó. (17) Íûíå æå ñ áëàãîþ ïîìîùüþ áîãîâ âïåðåä çà ìíîþ ê íîâîìó òðèóìôó, íåñëûõàííîìó äîñåëå, — íàä ñàìíèòàìè». |
32. hac legatione Romam relata positis omnium aliarum rerum curis patres fetialibus ad res repetendas missis belloque, quia non redderentur, sollemni more indicto decreverunt ut primo quoque tempore de ea re ad populum ferretur; [2] iussuque populi consules ambo cum duobus exercitibus profecti, Valerius in Campaniam Cornelius in Samnium, ille ad montem Gaurum hic ad Saticulam castra ponunt. [3] priori Valerio Samnitium legiones — eo namque omnem belli molem inclinaturam censebant — occurrunt; simul in Campanos stimulabat ira tam promptos nunc ad ferenda nunc ad accersenda adversus se auxilia. [4] ut vero castra Romana viderunt, ferociter pro se quisque signum duces poscere; adfirmare eadem fortuna Romanum Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit. [5] Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa haud ita multos moratus dies signum pugnae proposuit, [6] paucis suos adhortatus ne novum bellum eos novusque hostis terreret: quidquid ab urbe longius proferrent arma, magis magisque in imbelles gentes eos prodire. [7] ne Sidicinorum Campanorumque cladibus Samnitium aestimarent virtutem; qualescumque inter se certaverint, necesse fuisse alteram partem vinci. Campanos quidem haud dubie magis nimio luxu fluentibus rebus mollitiaque sua quam vi hostium victos esse. [8] quid autem esse duo prospera in tot saeculis bella Samnitium adversus tot decora populi Romani, qui triumphos paene plures quam annos ab urbe condita numeret; qui omnia circa se, [9] Sabinos Etruriam Latinos Hernicos Aequos Volscos Auruncos, domita armis habeat qui Gallos tot proeliis caesos postremo in mare ac naves fuga compulerit? [10] cum gloria belli ac virtute sua quemque fretos ire in aciem debere, tum etiam intueri cuius ductu auspicioque ineunda pugna sit, [11] utrum qui, audiendus dumtaxat, magnificus adhortator sit, verbis tantum ferox, operum militarium expers, an qui et ipse tela tractare, procedere ante signa, versari media in mole pugnae sciat. [12] «Facta mea, non dicta vos, milites» inquit, «sequi volo, nec disciplinam modo sed exemplum etiam a me petere. non factionibus nec per coitiones usitatas nobilibus, sed hac dextra mihi tres consulatus summamque laudem peperi. [13] fuit cum hoc dici poterat: “patricius enim eras et a liberatoribus patriae ortus, et eodem anno familia ista consulatum quo urbs haec consulem habuit”: [14] nunc iam nobis patribus vobisque plebei promiscuus consulatus patet nec generis, ut ante, sed virtutis est praemium. proinde summum quodque spectate, milites, decus. [15] non, si mihi novum hoc Corvini cognomen dis auctoribus homines dedistis, Publicolarum vetustum familiae nostrae cognomen memoria excessit; [16] semper ego plebem Romanam militiae domique, privatus, in magistratibus parvis magnisque, aeque tribunus ac consul, eodem tenore per omnes deinceps consulatus colo atque colui. [17] nunc, quod instat, dis bene iuvantibus novum atque integrum de Samnitibus triumphum mecum petite». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß