Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VII, ãë. 32

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

32. (1) Êîãäà ñ ýòèì ïîñëû âîç­âðà­òè­ëèñü â Ðèì, ñåíà­òî­ðû, îòëî­æèâ âñå ïðî­÷èå äåëà, îòïðà­âè­ëè ôåöè­à­ëîâ òðå­áî­âàòü âîç­ìå­ùå­íèÿ, à ïîëó­÷èâ îòêàç, çàâåäåí­íûì ïîðÿä­êîì îáú­ÿâè­ëè âîé­íó è ïîñòà­íî­âè­ëè â áëè­æàé­øèé ñðîê ïåðå­äàòü ýòî äåëî íàðîä­íî­ìó ñîáðà­íèþ82. (2) Ïî ðàñ­ïî­ðÿ­æå­íèþ íàðî­äà îáà êîí­ñó­ëà ñ äâó­ìÿ âîé­ñêà­ìè âûøëè èç Ãîðî­äà, Âàëå­ðèé â Êàì­ïà­íèþ, Êîð­íå­ëèé â Ñàì­íèé, è ïåð­âûé ðàñ­ïî­ëî­æèë­ñÿ ëàãå­ðåì ó ãîðû Ãàâ­ðà, à âòî­ðîé ó Ñàòè­êó­ëû. (3) Ëåãè­î­íû ñàì­íè­òîâ ïðåæ­äå âñå­ãî âñòà­ëè íà ïóòè Âàëå­ðèÿ, ïîëà­ãàÿ, ÷òî âñÿ òÿæåñòü âîåí­íî­ãî óäà­ðà ïðè­äåò­ñÿ ñþäà83; ê òîìó æå ïîáóæ­äà­ëà èõ è çëîñòü íà êàì­ïàí­öåâ, òàêèõ ñ.352 ñêî­ðûõ òî îêà­çû­âàòü ïîìîùü, òî ïðî­ñèòü åå. (4) Åäâà ñàì­íè­òû çàâèäå­ëè ëàãåðü ðèì­ëÿí, êàê íàïå­ðå­áîé ñòà­ëè áóé­íî òðå­áî­âàòü îò âîæäåé çíà­êà ê áîþ84, çàÿâ­ëÿÿ ïðè ýòîì, ÷òî ðèì­ëÿíå ñ òàêèì æå óñïå­õîì îêà­æóò ïîìîùü êàì­ïàí­öàì, ñ êàêèì òå — ñèäè­öè­íàì.

(5) Âàëå­ðèé âûæäàë íåñêîëü­êî äíåé, ïðî­áóÿ ïðî­òèâ­íè­êà â ìåë­êèõ ñòû÷­êàõ, à çàòåì âûñòà­âèë çíàê ê áîþ è îáðà­òèë­ñÿ ê ñâî­èì ñ êðàò­êèì ñëî­âîì îáîä­ðå­íèÿ: ïóñòü íå ñòðà­øèò èõ íåâå­äî­ìàÿ âîé­íà è íåèñ­ïû­òàí­íûé âðàã — (6) ÷åì äàëü­øå èäóò îíè âîé­íîþ îò Ãîðî­äà, òåì ìåíåå è ìåíåå âîèí­ñò­âåí­íûå íàðî­äû ïðåä­ñòî­ÿò íà ïóòè. (7) Íå íóæ­íî ñóäèòü î äîá­ëå­ñòè ñàì­íè­òîâ ïî ïîáåäå èõ íàä ñèäè­öè­íà­ìè è êàì­ïàí­öà­ìè: âåäü êòî áû ñ êåì íè ìåðÿë­ñÿ ñèëà­ìè, êòî-íèáóäü äà âûé­äåò ïîáåäè­òå­ëåì. À êàì­ïàí­öåâ, êîíå÷­íî, íå ñòîëü­êî âðà­æüÿ ñèëà îäî­ëå­ëà, ñêîëü­êî ñîá­ñò­âåí­íàÿ èçíå­æåí­íîñòü è ðàñ­ñëàá­ëåí­íîñòü îò ÷ðåç­ìåð­íîé ðîñ­êî­øè. (8) Äà è ÷òî çíà­÷àò äâà ñàì­íèò­ñêèõ âîåí­íûõ óñïå­õà çà ìíî­ãèå ñòî­ëå­òüÿ â ñðàâ­íå­íèè ñî ñòîëü­êè­ìè òîð­æå­ñòâà­ìè ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, êîòî­ðûé ìîæåò íàñ÷è­òàòü òðè­óì­ôîâ ÷óòü ëè íå áîëü­øå, ÷åì ìèíó­ëî ëåò ñ îñíî­âà­íèÿ Ãîðî­äà, — (9) ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, êîòî­ðûé âñåõ êðó­ãîì — ñàáè­íÿí, Ýòðó­ðèþ85, ëàòè­íîâ, ãåð­íè­êîâ, ýêâîâ, âîëü­ñêîâ, àâðóí­êîâ — ïîêî­ðèë ñèëîé îðó­æèÿ, êîòî­ðûé è ãàë­ëîâ, ðàç­áè­òûõ â áåñ­ñ÷åò­íûõ ñðà­æå­íüÿõ, âûíóäèë íàêî­íåö áåæàòü ìîðåì íà êîðàá­ëÿõ! (10) È íå òîëü­êî íà ýòó âîåí­íóþ ñëà­âó è ñîá­ñò­âåí­íóþ äîá­ëåñòü êàæ­äûé äîë­æåí ïîëà­ãàòü­ñÿ, èäÿ íà áîé; ïóñòü îí âèäèò, ïîä ÷üèì âîäè­òåëü­ñò­âîì è àóñïè­öè­ÿ­ìè åìó ïðåä­ñòî­èò äðàòü­ñÿ: (11) èíî­ãî ëþáî ïîñëó­øàòü, êàê îòìåí­íî îí óìå­åò çâàòü íà áîé, íî óäàë îí íà ñëî­âàõ, à â ðàò­íîì äåëå íå ñâå­äóù; à èíîé ñàì óìå­åò è ïóñòèòü äðî­òèê, è âûðâàòü­ñÿ ïðåä çíà­ìå­íà, è óïðà­âèòü­ñÿ â ñàìîé ãóùå áîÿ. (12) «Ïóñòü æå, âîè­íû, — ïðî­äîë­æàë îí, — íå ñëî­âà ìîè âàñ âåäóò, à äåëà, è ÷òîá æäà­ëè âû îò ìåíÿ íå ïðè­êà­çà, íî ïðè­ìå­ðà. Íå ÷åðåç ïðî­èñ­êè ñâî­èõ ïðè­ñïåø­íè­êîâ, íå ïî ñãî­âî­ðó, êàê âîäèò­ñÿ ó çíà­òè, íî ñîá­ñò­âåí­íîþ ìîåé äåñ­íè­öåé òðè­æäû ñòÿ­æàë ÿ êîí­ñóëü­ñòâî è âûñ­øóþ íàãðà­äó. (13) Áûëî âðå­ìÿ, êîãäà ìîã­ëè ñêà­çàòü: ýòî âñå ïîòî­ìó, ÷òî òû — ïàò­ðè­öèé, ïîòî­ìîê îñâî­áî­äè­òå­ëåé îòå­÷å­ñòâà86, è â ãîä, êîãäà Ãîðîä ñåé îáðåë ïåð­âî­ãî êîí­ñó­ëà, ïîëó­÷èë êîí­ñóëü­ñòâî è âåñü òâîé ðîä. (14) Íî òåïåðü äîëæ­íîñòü êîí­ñó­ëà óæå ðàâ­íî äîñòóï­íà è íàì, ïàò­ðè­öè­ÿì, è âàì, ïëå­áå­ÿì, è ñëó­æèò îíà íàãðà­äîþ íå çíàò­íî­ñòè, êàê ïðåæ­äå, à äîá­ëå­ñòè. À ïîòî­ìó, âîè­íû, âñå­ãäà óïî­âàé­òå íà âûñ­øèå îòëè­÷èÿ! (15) Ïóñòü ïî âîëå áîãîâ ëþäè äàëè ìíå ýòî íîâîå ïðî­çâè­ùå Êîð­âèí, íî íå çàáû­òî è ñòà­ðèí­íîå ïðî­çâà­íèå íàøå­ãî ðîäà — Ïóá­ëè­êî­ëà87. (16) Ðèì­ñêèé ïðî­ñòîé íàðîä ÿ íåèç­ìåí­íî ÷òèë è ÷òó â ìèðå è íà âîéíå, â ÷àñò­íîé æèç­íè è â äîëæ­íî­ñòÿõ, âàæ­íûõ è íåâàæ­íûõ, êàê òðè­áóí è êàê êîí­ñóë, âî âñåõ òðåõ ìîèõ êîí­ñóëü­ñòâàõ êðÿäó. (17) Íûíå æå ñ áëà­ãîþ ïîìî­ùüþ áîãîâ âïå­ðåä çà ìíîþ ê íîâî­ìó òðè­óì­ôó, íåñëû­õàí­íî­ìó äîñå­ëå, — íàä ñàì­íè­òà­ìè».

32. hac le­ga­tio­ne Ro­mam re­la­ta po­si­tis om­nium alia­rum re­rum cu­ris pat­res fe­tia­li­bus ad res re­pe­ten­das mis­sis bel­lo­que, quia non red­de­ren­tur, sol­lem­ni mo­re in­dic­to dec­re­ve­runt ut pri­mo quo­que tem­po­re de ea re ad po­pu­lum fer­re­tur; [2] ius­su­que po­pu­li con­su­les am­bo cum duo­bus exer­ci­ti­bus pro­fec­ti, Va­le­rius in Cam­pa­niam Cor­ne­lius in Sam­nium, il­le ad mon­tem Gau­rum hic ad Sa­ti­cu­lam castra po­nunt. [3] prio­ri Va­le­rio Sam­ni­tium le­gio­nes — eo nam­que om­nem bel­li mo­lem incli­na­tu­ram cen­se­bant — oc­cur­runt; si­mul in Cam­pa­nos sti­mu­la­bat ira tam promptos nunc ad fe­ren­da nunc ad ac­cer­sen­da ad­ver­sus se auxi­lia. [4] ut ve­ro castra Ro­ma­na vi­de­runt, fe­ro­ci­ter pro se quis­que sig­num du­ces pos­ce­re; ad­fir­ma­re eadem for­tu­na Ro­ma­num Cam­pa­no la­tu­rum opem qua Cam­pa­nus Si­di­ci­no tu­le­rit.

[5] Va­le­rius le­vi­bus cer­ta­mi­ni­bus temptan­di hos­tis cau­sa haud ita mul­tos mo­ra­tus dies sig­num pug­nae pro­po­suit, [6] pau­cis suos ad­hor­ta­tus ne no­vum bel­lum eos no­vus­que hos­tis ter­re­ret: quid­quid ab ur­be lon­gius pro­fer­rent ar­ma, ma­gis ma­gis­que in im­bel­les gen­tes eos pro­di­re. [7] ne Si­di­ci­no­rum Cam­pa­no­rum­que cla­di­bus Sam­ni­tium aes­ti­ma­rent vir­tu­tem; qua­les­cum­que in­ter se cer­ta­ve­rint, ne­ces­se fuis­se al­te­ram par­tem vin­ci. Cam­pa­nos qui­dem haud du­bie ma­gis ni­mio lu­xu fluen­ti­bus re­bus mol­li­tia­que sua quam vi hos­tium vic­tos es­se. [8] quid autem es­se duo pros­pe­ra in tot sae­cu­lis bel­la Sam­ni­tium ad­ver­sus tot de­co­ra po­pu­li Ro­ma­ni, qui tri­um­phos pae­ne plu­res quam an­nos ab ur­be con­di­ta nu­me­ret; qui om­nia cir­ca se, [9] Sa­bi­nos Et­ru­riam La­ti­nos Her­ni­cos Aequos Volscos Aurun­cos, do­mi­ta ar­mis ha­beat qui Gal­los tot proe­liis cae­sos postre­mo in ma­re ac na­ves fu­ga com­pu­le­rit? [10] cum glo­ria bel­li ac vir­tu­te sua quem­que fre­tos ire in aciem de­be­re, tum etiam in­tue­ri cui­us duc­tu aus­pi­cio­que ineun­da pug­na sit, [11] ut­rum qui, audien­dus dum­ta­xat, mag­ni­fi­cus ad­hor­ta­tor sit, ver­bis tan­tum fe­rox, ope­rum mi­li­ta­rium ex­pers, an qui et ip­se te­la trac­ta­re, pro­ce­de­re an­te sig­na, ver­sa­ri me­dia in mo­le pug­nae sciat. [12] «Fac­ta mea, non dic­ta vos, mi­li­tes» in­quit, «se­qui vo­lo, nec dis­cip­li­nam mo­do sed exemplum etiam a me pe­te­re. non fac­tio­ni­bus nec per coi­tio­nes usi­ta­tas no­bi­li­bus, sed hac dextra mi­hi tres con­su­la­tus sum­mam­que lau­dem pe­pe­ri. [13] fuit cum hoc di­ci po­te­rat: “pat­ri­cius enim eras et a li­be­ra­to­ri­bus pat­riae or­tus, et eodem an­no fa­mi­lia is­ta con­su­la­tum quo urbs haec con­su­lem ha­buit”: [14] nunc iam no­bis pat­ri­bus vo­bis­que ple­bei pro­mis­cuus con­su­la­tus pa­tet nec ge­ne­ris, ut an­te, sed vir­tu­tis est prae­mium. proin­de sum­mum quod­que spec­ta­te, mi­li­tes, de­cus. [15] non, si mi­hi no­vum hoc Cor­vi­ni cog­no­men dis auc­to­ri­bus ho­mi­nes de­dis­tis, Pub­li­co­la­rum ve­tus­tum fa­mi­liae nostrae cog­no­men me­mo­ria ex­ces­sit; [16] sem­per ego ple­bem Ro­ma­nam mi­li­tiae do­mi­que, pri­va­tus, in ma­gistra­ti­bus par­vis mag­nis­que, aeque tri­bu­nus ac con­sul, eodem te­no­re per om­nes dein­ceps con­su­la­tus co­lo at­que co­lui. [17] nunc, quod instat, dis be­ne iuvan­ti­bus no­vum at­que in­teg­rum de Sam­ni­ti­bus tri­um­phum me­cum pe­ti­te».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 82Ñì. âûøå: ïðè­ìå÷. 24.
  • 83Ïî-âèäè­ìî­ìó, ñàì­íè­òû ðàñ­ñ÷è­òû­âà­ëè íà òî, ÷òî ðèì­ëÿíå îãðà­íè­÷àò­ñÿ âîé­íîé â Êàì­ïà­íèè.
  • 84Ñì: VII, 29, 4—5.
  • 85Ýòðó­ðèÿ ê ýòî­ìó âðå­ìå­íè áûëà åùå íå âñÿ ïîêî­ðå­íà, à ëàòè­íû áûëè ïîêî­ðå­íû îêîí­÷à­òåëü­íî òîëü­êî â 340—338 ãã. äî í. ý.
  • 86Âàëå­ðèé èìå­åò â âèäó ñâî­åãî çíà­ìå­íè­òî­ãî ïðåä­êà Âàëå­ðèÿ Ïóá­ëè­êî­ëó, îäíî­ãî èç êîí­ñó­ëîâ 509 ã. äî í. ý. (ïåð­âî­ãî ãîäà Ðåñ­ïóá­ëè­êè), è åãî áëè­æàé­øèõ ïîòîì­êîâ.
  • 87Ñì. âûøå: VII, 26, 12 è ïðè­ìå÷. 67. Ïðî­çâà­íüå Ïóá­ëè­êî­ëà îñìûñ­ëÿ­ëîñü êàê «Ïî÷è­òà­òåëü íàðî­äà».
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007032 1327008059 1327009004 1364000733 1364000734 1364000735