Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
34. (1) Âïðî÷åì, ýòó ðàäîñòü ÷óòü áûëî íå îìðà÷èëà êðóïíàÿ íåóäà÷à â Ñàìíèè. Äåëî â òîì, ÷òî êîíñóë Êîðíåëèé, âûñòóïèâ èç Ñàòèêóëû, ïî íåîñòîðîæíîñòè çàâåë âîéñêî â ëåñèñòûå ãîðû, ÷åðåç êîòîðûå ìîæíî áûëî ïðîéòè òîëüêî ïî óùåëüþ, ãäå ïîâåðõó ñî âñåõ ñòîðîí çàñåëè âðàãè; (2) à çàìåòèë îí íåïðèÿòåëÿ, ãîòîâîãî óäàðèòü íà íåãî ñâåðõó, ëèøü êîãäà îòâåñòè âîéñêî â áåçîïàñíîå ìåñòî ñòàëî óæå íåâîçìîæíî. (3) Ïîêà ñàìíèòû æäàëè, ÷òîáû âñå ïîëêè âòÿíóëèñü â ãëóáèíó ëîùèíû, Ïóáëèé Äåöèé, âîåííûé òðèáóí, ïðèìåòèë âûäàâàâøóþñÿ ñðåäè ãîð âîçâûøåííîñòü, êîòîðàÿ ãîñïîäñòâîâàëà íàä ëàãåðåì íåïðèÿòåëÿ; äëÿ âîéñêà ñî âñåì îáîçîì îíà áûëà ïî÷òè íåäîñòóïíà, íî çàíÿòü åå íàëåãêå íå ñîñòàâëÿëî òðóäà. (4) È âîò îí ãîâîðèò îðîáåâøåìó êîíñóëó: «Âèäèøü, Àâë Êîðíåëèé, òó âåðøèíó íàä âðàãàìè? Òî îïëîò íàøåé íàäåæäû è ñïàñåíèÿ, åñëè ìû çàéìåì åãî íå ìåøêàÿ, áëàãî ñàìíèòû ñîñëåïó åãî ïðîãëÿäåëè. (5) Äàé ìíå òîëüêî ïðèíöèïîâ è ãàñòàòîâ èç îäíîãî ëåãèîíà; è, êîãäà ÿ ïðîáåðóñü ñ íèìè òóäà íà âåðøèíó, òîãäà ñïåøè îòñþäà ïðî÷ü áåç âñÿêîãî ñòðàõà è ñïàñàé ñåáÿ è âîéñêî; âåäü âðàãè, îòêðûòûå âñåì íàøèì óäàðàì, íå ñìîãóò òðîíóòüñÿ ñ ìåñòà, ðàçâå ÷òî íà ñâîþ ïîãèáåëü. (6) À íàñ ïîòîì âûðó÷àò èëè ñ÷àñòèå íàðîäà ðèìñêîãî, èëè íàøà ñîáñòâåííàÿ äîáëåñòü». Ïîëó÷èâ íà òî îò êîíñóëà îäîáðåíèå è îòðÿä, îí ïîòèõîíüêó âçîáðàëñÿ ïî ñêëîíó ãîðû, (7) è âðàã íå çàìåòèë åãî, ïîêà îí íå îêàçàëñÿ óæå âáëèçè íóæíîãî ìåñòà. (8) Âñå òîãäà îöåïåíåëè îò èçóìëåíèÿ; è êîíñóë, ïîëüçóÿñü òåì, ÷òî Äåöèé ïðèêîâàë ê ñåáå âñåîáùåå âíèìàíèå, ïîëó÷èë âðåìÿ âûâåñòè âîéñêî íà ðàâíèííîå ìåñòî, à òðèáóí çàñåë íà ñàìîé âåðøèíå ãîðû. (9) Ïîêà ñàìíèòû ìå÷óòñÿ òî òóäà, òî ñþäà, îíè è òàì è çäåñü óïóñêàþò óäîáíûé ñëó÷àé; è êîíñóëà îíè âûíóæäåíû òåïåðü ïðåñëåäîâàòü ëèøü ïî òîìó æå óùåëüþ, ãäå îí òîëüêî ÷òî áûë äëÿ èõ êîïèé êàê íà ëàäîíè, à äâèíóòü ñâîè îòðÿäû ââåðõ íà õîëì, çàíÿòûé íàä íèìè Äåöèåì, èì íå ïîä ñèëó. (10) Îäíàêî îñîáåííàÿ çëîñòü ðàççàäîðèâàåò èõ íà òåõ, êòî ïåðåõâàòèë ó íèõ ñ÷àñòëèâûé ñëó÷àé, äà ê òîìó æå îòðÿä Äåöèÿ è ñîâñåì ðÿäîì, è íåâåëèê; (11) òî õîòÿò îíè ñî âñåõ ñòîðîí îêðóæèòü õîëì âîéñêàìè, ÷òîá îòðåçàòü Äåöèÿ îò êîíñóëà, òî — îòêðûòü åìó ïðîõîä, ÷òîáû íàïàñòü, êîãäà îí ñïóñòèòñÿ â ëîùèíó; â ýòîé íåðåøèòåëüíîñòè è çàñòàåò èõ íî÷ü. (12) Ñíà÷àëà Äåöèé ñîáèðàëñÿ ñ âîçâûøåííîãî ìåñòà óäàðèòü ñ.355 ïî íàïàäàþùèì íà õîëì ñíèçó. Ïîòîì åãî îõâàòèëî èçóìëåíüå, ïîòîìó ÷òî â áîé âðàãè íå âñòóïàëè, à åæåëè îò ýòîãî íàìåðåíèÿ îíè îòêàçàëèñü, îïàñàÿñü íåâûãîäíîãî ïîëîæåíèÿ, òî âåäü óêðåïëåíèåì è âàëîì îíè åãî òîæå íå îêðóæèëè. (13) Òîãäà, ñîçâàâ öåíòóðèîíîâ, Äåöèé ñêàçàë: «Êàêàÿ íåèñêóøåííîñòü â âîåííîì äåëå è ÷òî çà áåñïå÷íîñòü! È êàê ýòî îíè îäåðæàëè ïîáåäó íàä ñèäèöèíàìè è êàìïàíöàìè? Âû âèäèòå, îòðÿäû èõ äâèæóòñÿ òî òóäà, òî ñþäà è òî ñîáèðàþòñÿ âìåñòå, òî âûñòðàèâàþòñÿ â ðÿä; îäíàêî çà ðàáîòû íèêòî íå áåðåòñÿ, èíà÷å íàñ áû óæå îêðóæèëè âàëîì. (14) Ïðàâî æå, ìû áóäåì íå óìíåå èõ, åñëè çàäåðæèìñÿ çäåñü äîëüøå, ÷åì ñëåäóåò. Òàê ñòóïàéòå çà ìíîþ, ÷òîáû çàñâåòëî ðàçâåäàòü, ãäå ó íèõ ñòîèò îõðàíà è ãäå åñòü âûõîä îòñþäà». (15) Çàâåðíóâøèñü â ïëàù ïðîñòîãî âîèíà è ñîïðîâîæäàåìûé öåíòóðèîíàìè òîæå â îáëèêå ðÿäîâûõ, äàáû âðàã íå çàìåòèë, ÷òî âîæäü ñîâåðøàåò îáõîä, îí îñìîòðåë âñå õîäû è âûõîäû. |
34. ceterum hoc gaudium magna prope clade in Samnio foedatum est. nam ab Saticula profectus Cornelius consul exercitum incaute in saltum cava valle pervium circaque insessum ab hoste induxit [2] nec prius quam recipi tuto signa non poterant imminentem capiti hostem vidit. [3] dum id morae Samnitibus est, quoad totum in vallem infimam demitteret agmen, P. Decius tribunus militum conspicit unum editum in saltu collem, imminentem hostium castris, aditu arduum impedito agmini, expeditis haud difficilem. [4] itaque consuli territo animi «Videsne tu» inquit, «A. Corneli, cacumen illud supra hostem? arx illa est spei salutisque nostrae, si eam, quoniam caeci reliquere Samnites, impigre capimus. [5] ne tu mihi plus quam unius legionis principes hastatosque dederis; cum quibus ubi evasero in summum, perge hinc omni liber metu, teque et exercitum serva; neque enim moveri hostis, subiectus nobis ad omnes ictus, sine sua pernicie poterit. [6] nos deinde aut fortuna populi Romani aut nostra virtus expediet». [7] conlaudatus ab consule accepto praesidio vadit occultus per saltum; nec prius ab hoste est visus quam loco quem petebat appropinquavit. [8] inde admiratione paventibus cunctis cum omnium in se vertisset oculos, et spatium consuli dedit ad subducendum agmen in aequiorem locum et ipse in summo constitit vertice. [9] Samnites dum huc illuc signa vertunt utriusque rei amissa occasione neque insequi consulem nisi per eandem vallem, in qua paulo ante subiectum eum telis suis habuerant, possunt, nec erigere agmen in captum super se ab Decio tumulum; [10] sed cum ira in hos magis, qui fortunam gerendae rei eripuerant, tum propinquitas loci atque ipsa paucitas incitat; [11] et nunc circumdare undique collem armatis volunt, ut a consule Decium intercludant, nunc viam patefacere, ut degressos in vallem adoriantur. incertos quid agerent nox oppressit. [12] Decium primum spes tenuit cum subeuntibus in adversum collem ex superiore loco se pugnaturum; deinde admiratio incessit quod nec pugnam inirent nec, si ab eo consilio iniquitate loci deterrerentur, opere se valloque circumdarent. [13] tum centurionibus ad se vocatis: «quaenam illa inscitia belli ac pigritia est, aut quonam modo isti ex Sidicinis Campanisque victoriam pepererunt? huc atque illuc signa moveri ac modo in unum conferri modo educi videtis; opus quidem incipit nemo, cum iam circumdati vallo potuerimus esse. [14] tum vero nos similes istorum simus, si diutius hic moremur quam commodum sit. agitedum, ite mecum ut, dum lucis aliquid superest, quibus locis praesidia ponant, qua pateat hinc exitus, exploremus». [15] haec omnia sagulo gregali amictus centurionibus item manipularium militum habitu ductis, ne ducem circumire hostes notarent, perlustravit. |