Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
35. (1) Çàòåì, ðàññòàâèâ äîçîðû, Äåöèé ïðèêàçûâàåò ïåðåäàòü âñåì îñòàëüíûì äîùå÷êó ñ ïðèêàçîì: êàê òîëüêî ïðîòðóáÿò âòîðóþ ñòðàæó89, ñ îðóæüåì ïîòèõîíüêó ñîáðàòüñÿ âîêðóã íåãî. (2) Êîãäà âñå ñîøëèñü, íå ïðîðîíèâ, êàê áûëî ïðèêàçàíî, íè çâóêà, îí ñêàçàë: «Âîèíû, âîò òàê æå ìîë÷à âûñëóøàéòå ìåíÿ, çàáûâ íà âðåìÿ âîçãëàñû âîèíñêîãî îäîáðåíèÿ; êîãäà ÿ èçëîæó âàì ñâîé çàìûñåë, ïóñòü òå, êîìó îí ïî äóøå, ìîë÷à ïåðåéäóò íà ïðàâóþ ñòîðîíó — ãäå áóäåò áîëüøå íàðîäó, òî ðåøåíèå è ïðèìåì. (3) Òåïåðü ñëóøàéòå, ÷òî ÿ çàäóìàë. Âû î÷óòèëèñü çäåñü îêðóæåííûå âðàãàìè íå ïîòîìó, ÷òî êèíóëèñü ñþäà â áåãñòâå èëè çàñòðÿëè òóò ïî íåðàñòîðîïíîñòè: âû ïðèøëè ñþäà ñ äîáëåñòüþ, ñ äîáëåñòüþ íàäî âàì è âûéòè îòñþäà. (4) Çàáðàâøèñü ñþäà, âû ñïàñëè äëÿ ðèìñêîãî íàðîäà ñëàâíîå âîéñêî; ïðîðûâàÿñü îòñþäà, ñïàñèòå ñàìèõ ñåáÿ. Âû îêàçàëè ïîìîùü, íåìíîãèå ìíîãèì, — âû äîñòîéíû òîãî, ÷òîáû îáîéòèñü áåç âñÿêîé ïîìîùè. (5) Ïåðåä âàìè ïðîòèâíèê, êîòîðûé òîëüêî â÷åðà ïî íåäîóìèþ óïóñòèë ñëó÷àé óíè÷òîæèòü âñå íàøå âîéñêî, à ýòîò õîëì ó ñåáÿ íàä ãîëîâîé, òàêîé óäîáíûé, çàìåòèë, ëèøü êîãäà ìû åãî óæå çàíÿëè; (6) íàì, ãîðñòêå ëþäåé, ðàñïîëàãàÿ ñàì òûñÿ÷íûìè ïîë÷èùàìè, îí íå ïîìåøàë âçîáðàòüñÿ íàâåðõ, à âçîáðàâøèõñÿ íå îêðóæèë âàëîì, ïîêà åùå áûëî ñâåòëî. Ðàç óæ âû ñóìåëè òàê îáìàíóòü çðÿ÷èõ è áîäðñòâóþùèõ, òî òåì áîëåå íóæíî, äàæå íåîáõîäèìî ïðîâåñòè èõ, îáúÿòûõ ñíîì. (7) Îáñòîÿòåëüñòâà íàøè òàêîâû, ÷òî ÿ ñêîðåé óêàçûâàþ âàì íà íåîáõîäèìîñòü, íåæåëè ïðåäëàãàþ ñîâåò. (8) Âåäü íå ïðèõîäèòñÿ ðàññóæäàòü, ñèäåòü ëè çäåñü èëè óõîäèòü, êîëü ñêîðî ñóäüáà íè÷åãî âàì íå îñòàâèëà, êðîìå îðóæèÿ è ìóæåñòâà, âåðÿùåãî îðóæèþ, è íàñ æäåò ñìåðòü îò ãîëîäà è æàæäû, åñëè ìû óáîèìñÿ ìå÷à áîëüøå, ÷åì ïîäîáàåò ìóæàì è ðèìëÿíàì. (9) Òàê ÷òî ñïàñåíüå îäíî90 — ïðîðâàòüñÿ îòñþäà è óõîäèòü. Ñäåëàòü ýòî íàäî ëèáî äíåì, ëèáî íî÷üþ. (10) Íî òóò åùå ìåíüøå ñîìíåíèé: åñëè ñ.356 äîæèäàòüñÿ äíÿ, òî ìîæíî ëè ðàññ÷èòûâàòü, ÷òî âðàãè, êîòîðûå óæå ñåé÷àñ, êàê âû âèäèòå, ñîáîé îêðóæèëè ïîíèçó íàø õîëì, íå îáíåñóò íàñ åùå è ñïëîøíûì ðâîì è âàëîì? Äàëåå, åñëè íî÷ü — ïîäõîäÿùåå âðåìÿ äëÿ ïðîðûâà, à òàê îíî è åñòü, òî ñåé÷àñ — ñàìûé óäîáíûé ÷àñ íî÷è: (11) âû ñîáðàëèñü, êîãäà ïðîòðóáèëè âòîðóþ ñòðàæó, à â ýòî âðåìÿ ñîí ó ëþäåé ñàìûé ãëóáîêèé. Âû ïîéäåòå ÷åðåç òåëà ñïÿùèõ è ëèáî îáìàíåòå ìîë÷àíèåì áåñïå÷íûõ, ëèáî ðàçáóæåííûõ íàïóãàåòå âíåçàïíûì êðèêîì. Èäèòå òîëüêî ñëåäîì çà ìíîþ, êàê øëè è ðàíüøå, (12) ÿ æå ïîñëåäóþ çà òîþ ñóäüáîé, ÷òî ïðèâåëà íàñ ñþäà. Êòî â ýòîì âèäèò ñïàñåíèå, äàâàéòå, ïåðåõîäèòå íàïðàâî». |
35. vigiliis deinde dispositis ceteris omnibus tesseram dari iubet, ubi secundae vigiliae bucina datum signum esset, [2] armati cum silentio ad se convenirent. quo ubi, sicut edictum erat, taciti convenerunt, «hoc silentium, milites», inquit, «omisso militari adsensu in me audiendo servandum est. ubi sententiam meam vobis peregero, tum quibus eadem placebunt in dextram partem taciti transibitis; quae pars maior erit, eo stabitur consilio. [3] nunc quae mente agitem audite. non fuga delatos nec inertia relictos hic vos circumvenit hostis: virtute cepistis locum, virtute hinc oportet evadatis. [4] veniendo huc exercitum egregium populo Romano servastis: erumpendo hinc vosmet ipsos servate; digni estis qui pauci pluribus opem tuleritis, ipsi nullius auxilio egueritis. [5] cum eo hoste res est qui hesterno die delendi omnis exercitus fortuna per socordiam usus non sit, hunc tam opportunum collem imminentem capiti suo non ante viderit quam captum a nobis, [6] nos tam paucos tot ipse milibus hominum nec ascensu arcuerit nec tenentes locum, cum diei tantum superesset, vallo circumdederit. quem videntem ac vigilantem sic eluseritis, sopitum oportet fallatis, immo necesse est; [7] in eo enim loco res sunt nostrae, ut vobis ego magis necessitatis vestrae index quam consilii auctor sim. [8] neque enim maneatis an abeatis hinc deliberari potest, cum praeter arma et animos armorum memores nihil vobis fortuna reliqui fecerit fameque et siti moriendum sit, si plus quam viros ac Romanos decet ferrum timeamus. [9] ergo una est salus erumpere hinc atque abire; id aut interdiu aut nocte faciamus oportet. [10] ecce autem aliud minus dubium; quippe si lux exspectetur, quae spes est non vallo perpetuo fossaque nos saepturum hostem, qui nunc corporibus suis subiectis undique cinxerit, ut videtis, collem? atqui si nox opportuna est eruptioni, sicut est, haec profecto noctis aptissima hora est. [11] signo secundae vigiliae convenistis, quod tempus mortales somno altissimo premit; per corpora sopita vadetis vel silentio incautos fallentes vel sentientibus clamore subito pavorem iniecturi. [12] me modo sequimini, quem secuti estis; ego eandem quae duxit huc sequar fortunam. quibus haec salutaria videntur, agitedum, in dextram partem pedibus transite». |