Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 3

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

3. (1) Êîãäà íàñòà­ëà íî÷ü, îíè âñå åùå ñîâå­ùà­ëèñü, à áîëü­øå ñïî­ðè­ëè, ïîòî­ìó ÷òî êàæ­äûé òâåð­äèë òî, ÷òî îòâå­÷à­ëî åãî íðà­âó. «Äàâàé­òå ïîé­äåì, — ãîâî­ðèë îäèí, — ÷åðåç çàâà­ëû íà äîðî­ãàõ, ÷åðåç ãîð­íûå ïðå­ãðà­äû, ÷åðåç ëåñà, ãäå òîëü­êî ìîæ­íî ïðîé­òè ñ îðó­æè­åì, — (2) ëèøü áû ïîäîé­òè ïîáëè­æå ê ñóïî­ñòà­òàì, âåäü óæå ÷óòü ëè íå òðèä­öàòü ëåò îíè òåð­ïÿò îò íàñ ïîðà­æå­íèÿ9. ×òîáû äðàòü­ñÿ ñ âåðî­ëîì­íûì ñàì­íè­òîì, âñÿ­êîå ìåñòî áóäåò äëÿ ðèì­ëÿí è ðîâ­íî, è óäîá­íî». (3) «Êóäà è êàê ìû ïîé­äåì? — âîç­ðà­æàë äðó­ãîé. — ×òî ìû, ãîðû ñòà­íåì ñäâè­ãàòü ñ ìåñòà? Êàê òû êèíåøü­ñÿ íà âðà­ãà, åñëè íàä òîáîé âûñÿò­ñÿ ýòè êðÿ­æè? Ñ îðó­æè­åì èëè áåç, õðàá­ðûå è òðó­ñû, âñå ìû ðà́âíî âçÿ­òû â ïëåí è ïîáåæ­äå­íû. Íàì íå äàíî äàæå äîñòîé­íî ïîãèá­íóòü îò ìå÷à ïðî­òèâ­íè­êà: âðàã âûèã­ðà­åò âîé­íó, íå òðî­ãà­ÿñü ñ ìåñòà». (4)  òàêèõ ðàç­ãî­âî­ðàõ, çàáûâ î åäå è ñíå, ðèì­ëÿíå ïðî­âå­ëè íî÷ü.

Îäíà­êî è ñàì­íè­òû íå çíà­ëè, ÷òî èì ïðåä­ïðè­íÿòü ïðè òàêîé ñâî­åé óäà­÷å, è âñå ñîîá­ùà ðåøè­ëè íàïè­ñàòü Ãåðåí­íèþ Ïîí­òèþ, îòöó ñâî­åãî ïîë­êî­âî­ä­öà, äàáû èñïðî­ñèòü ó íåãî ñîâå­òà. (5) Ýòîò Ãåðåí­íèé Ïîí­òèé â ñâîè ïðå­êëîí­íûå ãîäû óæå îòî­øåë íå òîëü­êî îò âîåí­íûõ, íî è îò ãðàæ­äàí­ñêèõ äåë, îäíà­êî âîëÿ è ïðî­íè­öà­òåëü­íîñòü â äðÿõ­ëîì åãî òåëå îñòà­âà­ëèñü ïðåæ­íè­ìè. (6) Êîãäà îí óçíàë, ÷òî ðèì­ñêîå âîé­ñêî çàïåð­òî ìåæ­äó ëåñè­ñòû­ìè ñêëî­íà­ìè Êàâ­äèí­ñêî­ãî óùå­ëüÿ, òî íà âîïðîñ î åãî ìíå­íèè ïåðå­äàë ïîñëàí­öó ñûíà: êàê ìîæ­íî ñêî­ðåé îòïó­ñòèòü âñåõ ðèì­ëÿí, íå ïðè­÷è­íÿÿ èì íèêà­êî­ãî âðåäà. (7) À êîãäà ýòî áûëî îòâåðã­íó­òî è òîò æå ãîíåö, âîç­âðà­òÿñü, âòî­ðè÷­íî ïðî­ñèë ñîâå­òà, Ãåðåí­íèé ïðåä­ëî­æèë ïåðå­áèòü èõ âñåõ äî åäè­íî­ãî. (8) Îòâå­òû áûëè ñòîëü ïðî­òè­âî­ðå­÷è­âû, ñëîâ­íî èõ äàë òàèí­ñò­âåí­íûé îðà­êóë, è, õîòÿ ñûí ñàì ïåð­âûé ñêëî­íÿë­ñÿ ê ìûñ­ëè, ÷òî â âåò­õîì ðîäè­òåëü­ñêîì òåëå îäðÿõ­ëåë óæå è ðàçóì, îí óñòó­ïèë âñå æå îáùå­ìó æåëà­íèþ è âûçâàë îòöà íà ñîâåò. (9) Ñòà­ðèê íå çàñòà­âèë ñåáÿ óïðà­øè­âàòü, è åãî, ãîâî­ðÿò, ïðè­âåç­ëè íà òåëå­ãå â ëàãåðü. Ïðè­ãëà­øåí­íûé íà ñîâåò, îí ïîâòî­ðèë ïðè­ìåð­íî âñå òî æå, ÷òî ãîâî­ðèë ðàíü­øå, íè â ÷åì íå îòñòó­ïèë îò ñâî­åãî ìíå­íèÿ, íî îáú­ÿñ­íèë, íà ÷åì îíî îñíî­âà­íî. (10) Äàâàÿ ïåð­âûé ñîâåò, â åãî ãëà­çàõ íàè­ëó÷­øèé, îí ñòðå­ìèë­ñÿ, ÷òîáû ñòîëü âåëè­êîå áëà­ãî­äå­ÿ­íèå îáåñ­ïå­÷è­ëî âå÷­íûé ìèð è äðóæ­áó ñ ìîãó­ùå­ñò­âåí­íåé­øèì íàðî­äîì; ñìûñë âòî­ðî­ãî ñîâå­òà áûë â òîì, ÷òîáû èçáà­âèòü îò âîé­íû ìíî­ãèå ïîêî­ëå­íüÿ, èáî ïîñëå ïîòå­ðè äâóõ âîéñê ðèì­ñêîå ãîñóäàð­ñòâî íå ñêî­ðî âíîâü ñîáå­ðåò­ñÿ ñ ñèëà­ìè; òðåòüå­ãî æå ðåøå­íèÿ, ñêà­çàë îí, âîîá­ùå íåò. (11) Êîãäà æå ñûí è äðó­ãèå ïðåä­âî­äè­òå­ëè ñòà­ëè äîáè­âàòü­ñÿ îò íåãî, ÷òî́ åñëè îíè èçáå­ðóò ñðåä­íèé ïóòü, òî åñòü îòïó­ñòÿò ðèì­ëÿí íåâðåäè­ìû­ìè è â òî æå âðå­ìÿ ïî ïðà­âó âîé­íû ñâÿ­æóò èõ êàê ñ.409 ïîáåæ­äåí­íûõ îïðå­äå­ëåí­íû­ìè óñëî­âè­ÿ­ìè, ñòà­ðèê ñêà­çàë: (12) «Ýòî êàê ðàç òàêîå ðåøå­íèå, ÷òî äðó­çåé íå ñîçäàñò, à âðà­ãîâ íå óíè­÷òî­æèò. Âû òîëü­êî ñîõðà­íÿ­å­òå æèçíü ëþäÿì, îçëîá­ëåí­íûì óíè­æå­íè­åì, à íðàâ ðèì­ëÿí òàêîâ, ÷òî, ïîòåð­ïåâ ïîðà­æå­íèå, îíè óæå íå âåäà­þò ïîêîÿ. (13) Íûíåø­íåå áåç­âû­õîä­íîå ïîëî­æå­íüå âå÷­íî áóäåò îãíåì æå÷ü èõ äóøè, è íå áóäåò èì óñïî­êî­å­íèÿ, ïîêóäà íå îòî­ìñòÿò âàì ñòî­êðàò». Íè òîò, íè äðó­ãîé ñîâåò ïðè­íÿò íå áûë, è Ãåðåí­íèÿ óâåç­ëè èç ëàãå­ðÿ äîìîé.

3. Que­ren­tes ma­gis quam con­sul­tan­tes nox oppres­sit, cum pro in­ge­nio quis­que fre­me­rent: «Per obi­ces via­rum», ali­us, «per ad­ver­sa mon­tium, per sil­vas, qua fer­ri ar­ma po­te­runt, eamus, [2] mo­do ad hos­tem per­ve­ni­re li­ceat, quem per an­nos iam pro­pe tri­gin­ta vin­ci­mus; om­nia aequa et pla­na erunt Ro­ma­no in per­fi­dum Sam­ni­tem pug­nan­ti»; ali­us: [3] «Quo aut qua eamus? Num mon­tes mo­li­ri se­de sua pa­ra­mus? Dum haec im­mi­ne­bunt iuga, qua tu ad hos­tem ve­nias? Ar­ma­ti iner­mes, for­tes ig­na­vi, pa­ri­ter om­nes cap­ti at­que vic­ti su­mus; ne fer­rum qui­dem ad be­ne mo­rien­dum ob­la­tu­rus est hos­tis; se­dens bel­lum con­fi­ciet». [4] His in vi­cem ser­mo­ni­bus qua ci­bi qua quie­tis im­me­mor nox tra­duc­ta est.

Ne Sam­ni­ti­bus qui­dem con­si­lium in tam lae­tis sup­pe­te­bat re­bus; ita­que uni­ver­si He­ren­nium Pon­tium, pat­rem im­pe­ra­to­ris, per lit­te­ras con­su­len­dum cen­sent. [5] Iam is gra­vis an­nis non mi­li­ta­ri­bus so­lum sed ci­vi­li­bus quo­que absces­se­rat mu­ne­ri­bus; in cor­po­re ta­men ad­fec­to vi­ge­bat vis ani­mi con­si­lii­que. [6] Is ubi ac­ce­pit ad fur­cu­las Cau­di­nas in­ter duos sal­tus clau­sos es­se exer­ci­tus Ro­ma­nos, con­sul­tus ab nun­tio fi­lii cen­suit om­nes in­de quam pri­mum in­vio­la­tos di­mit­ten­dos. [7] Quae ubi spre­ta sen­ten­tia est ite­rum­que eodem re­mean­te nun­tio con­su­le­ba­tur, cen­suit ad unum om­nes in­ter­fi­cien­dos. [8] Quae ubi tam dis­cor­dia in­ter se ve­lut ex an­ci­pi­ti ora­cu­lo res­pon­sa da­ta sunt, quam­quam fi­lius ip­se in pri­mis iam ani­mum quo­que pat­ris con­se­nuis­se in ad­fec­to cor­po­re re­ba­tur, ta­men con­sen­su om­nium vic­tus est ut ip­sum in con­si­lium ac­ci­ret. [9] Nec gra­va­tus se­nex pla­ustro in castra di­ci­tur ad­vec­tus vo­ca­tus­que in con­si­lium ita fer­me lo­cu­tus es­se ut ni­hil sen­ten­tiae suae mu­ta­ret, cau­sas tan­tum adi­ce­ret: [10] prio­re se con­si­lio, quod op­ti­mum du­ce­ret, cum po­ten­tis­si­mo po­pu­lo per in­gens be­ne­fi­cium per­pe­tuam fir­ma­re pa­cem ami­ci­tiam­que; al­te­ro con­si­lio in mul­tas aeta­tes, qui­bus amis­sis duo­bus exer­ci­ti­bus haud fa­ci­le re­cep­tu­ra vi­res Ro­ma­na res es­set, bel­lum dif­fer­re; ter­tium nul­lum con­si­lium es­se. [11] Cum fi­lius alii­que prin­ci­pes per­con­tan­do ex­se­que­ren­tur, quid si me­dia via con­si­lii ca­pe­re­tur, ut et di­mit­te­ren­tur in­co­lu­mes et le­ges iis iure bel­li vic­tis im­po­ne­ren­tur, [12] «Is­ta qui­dem sen­ten­tia» in­quit «ea est, quae ne­que ami­cos pa­rat nec ini­mi­cos tol­lit. Ser­va­te mo­do quos ig­no­mi­nia in­ri­ta­ve­ri­tis: ea est Ro­ma­na gens quae vic­ta quies­ce­re nes­ciat. [13] Vi­vet sem­per in pec­to­ri­bus il­lo­rum quid­quid is­tuc prae­sens ne­ces­si­tas inus­se­rit, nec eos an­te mul­tip­li­ces poe­nas ex­pe­ti­tas a vo­bis quies­ce­re si­net». Neut­ra sen­ten­tia ac­cep­ta He­ren­nius do­mum e castris est avec­tus.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 9Çäåñü íå óïî­ìÿ­íóò ïåðè­îä ìèðà (341—328 ãã. äî í. ý.).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000904 1364000905 1364000906