Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
3. (1) Êîãäà íàñòàëà íî÷ü, îíè âñå åùå ñîâåùàëèñü, à áîëüøå ñïîðèëè, ïîòîìó ÷òî êàæäûé òâåðäèë òî, ÷òî îòâå÷àëî åãî íðàâó. «Äàâàéòå ïîéäåì, — ãîâîðèë îäèí, — ÷åðåç çàâàëû íà äîðîãàõ, ÷åðåç ãîðíûå ïðåãðàäû, ÷åðåç ëåñà, ãäå òîëüêî ìîæíî ïðîéòè ñ îðóæèåì, — (2) ëèøü áû ïîäîéòè ïîáëèæå ê ñóïîñòàòàì, âåäü óæå ÷óòü ëè íå òðèäöàòü ëåò îíè òåðïÿò îò íàñ ïîðàæåíèÿ9. ×òîáû äðàòüñÿ ñ âåðîëîìíûì ñàìíèòîì, âñÿêîå ìåñòî áóäåò äëÿ ðèìëÿí è ðîâíî, è óäîáíî». (3) «Êóäà è êàê ìû ïîéäåì? — âîçðàæàë äðóãîé. — ×òî ìû, ãîðû ñòàíåì ñäâèãàòü ñ ìåñòà? Êàê òû êèíåøüñÿ íà âðàãà, åñëè íàä òîáîé âûñÿòñÿ ýòè êðÿæè? Ñ îðóæèåì èëè áåç, õðàáðûå è òðóñû, âñå ìû ðà́âíî âçÿòû â ïëåí è ïîáåæäåíû. Íàì íå äàíî äàæå äîñòîéíî ïîãèáíóòü îò ìå÷à ïðîòèâíèêà: âðàã âûèãðàåò âîéíó, íå òðîãàÿñü ñ ìåñòà». (4)  òàêèõ ðàçãîâîðàõ, çàáûâ î åäå è ñíå, ðèìëÿíå ïðîâåëè íî÷ü. Îäíàêî è ñàìíèòû íå çíàëè, ÷òî èì ïðåäïðèíÿòü ïðè òàêîé ñâîåé óäà÷å, è âñå ñîîáùà ðåøèëè íàïèñàòü Ãåðåííèþ Ïîíòèþ, îòöó ñâîåãî ïîëêîâîäöà, äàáû èñïðîñèòü ó íåãî ñîâåòà. (5) Ýòîò Ãåðåííèé Ïîíòèé â ñâîè ïðåêëîííûå ãîäû óæå îòîøåë íå òîëüêî îò âîåííûõ, íî è îò ãðàæäàíñêèõ äåë, îäíàêî âîëÿ è ïðîíèöàòåëüíîñòü â äðÿõëîì åãî òåëå îñòàâàëèñü ïðåæíèìè. (6) Êîãäà îí óçíàë, ÷òî ðèìñêîå âîéñêî çàïåðòî ìåæäó ëåñèñòûìè ñêëîíàìè Êàâäèíñêîãî óùåëüÿ, òî íà âîïðîñ î åãî ìíåíèè ïåðåäàë ïîñëàíöó ñûíà: êàê ìîæíî ñêîðåé îòïóñòèòü âñåõ ðèìëÿí, íå ïðè÷èíÿÿ èì íèêàêîãî âðåäà. (7) À êîãäà ýòî áûëî îòâåðãíóòî è òîò æå ãîíåö, âîçâðàòÿñü, âòîðè÷íî ïðîñèë ñîâåòà, Ãåðåííèé ïðåäëîæèë ïåðåáèòü èõ âñåõ äî åäèíîãî. (8) Îòâåòû áûëè ñòîëü ïðîòèâîðå÷èâû, ñëîâíî èõ äàë òàèíñòâåííûé îðàêóë, è, õîòÿ ñûí ñàì ïåðâûé ñêëîíÿëñÿ ê ìûñëè, ÷òî â âåòõîì ðîäèòåëüñêîì òåëå îäðÿõëåë óæå è ðàçóì, îí óñòóïèë âñå æå îáùåìó æåëàíèþ è âûçâàë îòöà íà ñîâåò. (9) Ñòàðèê íå çàñòàâèë ñåáÿ óïðàøèâàòü, è åãî, ãîâîðÿò, ïðèâåçëè íà òåëåãå â ëàãåðü. Ïðèãëàøåííûé íà ñîâåò, îí ïîâòîðèë ïðèìåðíî âñå òî æå, ÷òî ãîâîðèë ðàíüøå, íè â ÷åì íå îòñòóïèë îò ñâîåãî ìíåíèÿ, íî îáúÿñíèë, íà ÷åì îíî îñíîâàíî. (10) Äàâàÿ ïåðâûé ñîâåò, â åãî ãëàçàõ íàèëó÷øèé, îí ñòðåìèëñÿ, ÷òîáû ñòîëü âåëèêîå áëàãîäåÿíèå îáåñïå÷èëî âå÷íûé ìèð è äðóæáó ñ ìîãóùåñòâåííåéøèì íàðîäîì; ñìûñë âòîðîãî ñîâåòà áûë â òîì, ÷òîáû èçáàâèòü îò âîéíû ìíîãèå ïîêîëåíüÿ, èáî ïîñëå ïîòåðè äâóõ âîéñê ðèìñêîå ãîñóäàðñòâî íå ñêîðî âíîâü ñîáåðåòñÿ ñ ñèëàìè; òðåòüåãî æå ðåøåíèÿ, ñêàçàë îí, âîîáùå íåò. (11) Êîãäà æå ñûí è äðóãèå ïðåäâîäèòåëè ñòàëè äîáèâàòüñÿ îò íåãî, ÷òî́ åñëè îíè èçáåðóò ñðåäíèé ïóòü, òî åñòü îòïóñòÿò ðèìëÿí íåâðåäèìûìè è â òî æå âðåìÿ ïî ïðàâó âîéíû ñâÿæóò èõ êàê ñ.409 ïîáåæäåííûõ îïðåäåëåííûìè óñëîâèÿìè, ñòàðèê ñêàçàë: (12) «Ýòî êàê ðàç òàêîå ðåøåíèå, ÷òî äðóçåé íå ñîçäàñò, à âðàãîâ íå óíè÷òîæèò. Âû òîëüêî ñîõðàíÿåòå æèçíü ëþäÿì, îçëîáëåííûì óíèæåíèåì, à íðàâ ðèìëÿí òàêîâ, ÷òî, ïîòåðïåâ ïîðàæåíèå, îíè óæå íå âåäàþò ïîêîÿ. (13) Íûíåøíåå áåçâûõîäíîå ïîëîæåíüå âå÷íî áóäåò îãíåì æå÷ü èõ äóøè, è íå áóäåò èì óñïîêîåíèÿ, ïîêóäà íå îòîìñòÿò âàì ñòîêðàò». Íè òîò, íè äðóãîé ñîâåò ïðèíÿò íå áûë, è Ãåðåííèÿ óâåçëè èç ëàãåðÿ äîìîé. |
3. Querentes magis quam consultantes nox oppressit, cum pro ingenio quisque fremerent: «Per obices viarum», alius, «per adversa montium, per silvas, qua ferri arma poterunt, eamus, [2] modo ad hostem pervenire liceat, quem per annos iam prope triginta vincimus; omnia aequa et plana erunt Romano in perfidum Samnitem pugnanti»; alius: [3] «Quo aut qua eamus? Num montes moliri sede sua paramus? Dum haec imminebunt iuga, qua tu ad hostem venias? Armati inermes, fortes ignavi, pariter omnes capti atque victi sumus; ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis; sedens bellum conficiet». [4] His in vicem sermonibus qua cibi qua quietis immemor nox traducta est. Ne Samnitibus quidem consilium in tam laetis suppetebat rebus; itaque universi Herennium Pontium, patrem imperatoris, per litteras consulendum censent. [5] Iam is gravis annis non militaribus solum sed civilibus quoque abscesserat muneribus; in corpore tamen adfecto vigebat vis animi consiliique. [6] Is ubi accepit ad furculas Caudinas inter duos saltus clausos esse exercitus Romanos, consultus ab nuntio filii censuit omnes inde quam primum inviolatos dimittendos. [7] Quae ubi spreta sententia est iterumque eodem remeante nuntio consulebatur, censuit ad unum omnes interficiendos. [8] Quae ubi tam discordia inter se velut ex ancipiti oraculo responsa data sunt, quamquam filius ipse in primis iam animum quoque patris consenuisse in adfecto corpore rebatur, tamen consensu omnium victus est ut ipsum in consilium acciret. [9] Nec gravatus senex plaustro in castra dicitur advectus vocatusque in consilium ita ferme locutus esse ut nihil sententiae suae mutaret, causas tantum adiceret: [10] priore se consilio, quod optimum duceret, cum potentissimo populo per ingens beneficium perpetuam firmare pacem amicitiamque; altero consilio in multas aetates, quibus amissis duobus exercitibus haud facile receptura vires Romana res esset, bellum differre; tertium nullum consilium esse. [11] Cum filius aliique principes percontando exsequerentur, quid si media via consilii caperetur, ut et dimitterentur incolumes et leges iis iure belli victis imponerentur, [12] «Ista quidem sententia» inquit «ea est, quae neque amicos parat nec inimicos tollit. Servate modo quos ignominia inritaveritis: ea est Romana gens quae victa quiescere nesciat. [13] Vivet semper in pectoribus illorum quidquid istuc praesens necessitas inusserit, nec eos ante multiplices poenas expetitas a vobis quiescere sinet». Neutra sententia accepta Herennius domum e castris est avectus. |