Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
ñ.407 2. (1) ×åãî íè ïîñóëèëè ýòè åãî ïðîðî÷åñòâà, âñå èñïîëíèëîñü. Ïîíòèé äâèíóëñÿ ñ âîéñêîì â ïîõîä è, ñîáëþäàÿ ñòðîæàéøóþ òàéíó, ðàçáèë ëàãåðü ó Êàâäèÿ. (2) Îòñþäà îí ïîñûëàåò â Êàëàòèþ, ãäå, ïî ñëóõàì, óæå ñòîÿëè ëàãåðåì ðèìñêèå êîíñóëû, äåñÿòü âîèíîâ, ïåðåîäåòûõ ïàñòóõàìè, ïðèêàçàâ èì ïàñòè ñêîò ïîäàëüøå äðóã îò äðóãà, íî ïîáëèæå ê ðèìñêèì çàñòàâàì, (3) à ïîâñòðå÷àâøèñü ñ ãðàáÿùèìè îêðóãó ðèìñêèìè âîèíàìè, ïóñòü òâåðäÿò îäíî: äåñêàòü, ñàìíèòñêèå ëåãèîíû â Àïóëèè, îñàæäàþò òàì âñåì âîèíñòâîì Ëóöåðèþ7 è ñî äíÿ íà äåíü âîçüìóò åå ïðèñòóïîì. (4) Îá ýòîì çàðàíåå íàðî÷íî ðàñïóñòèëè ñëóõè, óñïåâøèå óæå äîéòè äî ðèìëÿí, à êîãäà òî æå ñàìîå ñòàëè ïîâòîðÿòü âñå, êîãî çàõâàòûâàëè â ïëåí, èì íåëüçÿ áûëî íå ïîâåðèòü. (5) Áûëî ÿñíî, ÷òî ðèìëÿíå îêàæóò ïîìîùü æèòåëÿì Ëóöåðèè, ñâîèì äîáðûì è âåðíûì ñîþçíèêàì, ñòðåìÿñü âìåñòå ñ òåì ïðåäîòâðàòèòü â ñòîëü îïàñíûõ óñëîâèÿõ îòïàäåíèå âñåé Àïóëèè. Ðàçäóìûâàëè îíè òîëüêî î òîì, êàêîé âûáðàòü ïóòü, (6) èáî ê Ëóöåðèè âåëè äâå äîðîãè. Îäíà, øèðîêàÿ è îòêðûòàÿ, øëà ïî áåðåãó Âåðõíåãî8 ìîðÿ — ïóòü ýòîò áûë áîëåå áåçîïàñíûì, íî è áîëåå äàëåêèì; äðóãàÿ äîðîãà, ïîêîðî÷å, âåëà ÷åðåç Êàâäèíñêîå óùåëüå. (7) Âîò êàêîâî ñàìî ýòî ìåñòî: äâà ãëóáîêèõ óùåëüÿ, òåñíûõ è çàðîñøèõ ëåñîì, îêðóæåíû íåïðåðûâíûìè ãîðíûìè êðÿæàìè; ìåæäó óùåëüÿìè — äîâîëüíî øèðîêàÿ ïîëÿíà, áîëîòèñòàÿ è çàðîñøàÿ òðàâîé, ÷åðåç ýòó ïîëÿíó è ïðîëåãàåò ïóòü. (8) Íî, ÷òîáû äîéòè äî íåå, íóæíî ïðîáðàòüñÿ ÷åðåç ïåðâóþ òåñíèíó, à ïîòîì âîçâðàùàòüñÿ íàçàä òîþ æå äîðîãîé, êîòîðîé ñþäà ïðîíèêëè, èëè, ïðîäîëæàÿ ïóòü, ïðîéòè ïî âòîðîìó óùåëüþ, åùå áîëåå ãëóáîêîìó, åùå ìåíåå ïðîõîäèìîìó. (9) Êîãäà, èçáðàâ âòîðîé ïóòü, ðèìëÿíå ïî ñêàëèñòîìó ðàñïàäêó ñïóñòèëèñü â ýòó äîëèíó, òî ñðàçó æå äâèíóëèñü ãóðüáîþ êî âòîðîìó óùåëüþ, íî íàòêíóëèñü òàì íà çàâàë èç äåðåâüåâ è íàãðîìîæäåííûõ äðóã íà äðóãà îãðîìíûõ êàìíåé. Ñòàëî ÿñíî, ÷òî ýòî âðàæåñêàÿ õèòðîñòü, è òóò æå ïîâåðõó íàä óùåëüåì çàìåëüêàëè íåïðèÿòåëüñêèå îòðÿäû. (10) Ðèìëÿíå ñïåøàò íàçàä ê äîðîãå, êîòîðîé ïðèøëè, íî è îíà îêàçûâàåòñÿ ïðåãðàæäåííîé çàâàëàìè è âîîðóæåííûìè ëþäüìè. Òîãäà áåç âñÿêîãî ïðèêàçà âñå îñòàíîâèëèñü â ïîëíîé ðàñòåðÿííîñòè, ñëîâíî ñêîâàííûå êàêèì-òî ñòðàííûì îöåïåíåíèåì; (11) è, ïîãëÿäûâàÿ äðóã íà äðóãà â íàäåæäå íàéòè â ñîñåäå áîëüøå ñàìîîáëàäàíèÿ è ñîîáðàçèòåëüíîñòè, îíè äîëãî ìîë÷àò, íå øåëîõíóâøèñü. (12) Ïîòîì, âèäÿ, ÷òî ñòàâÿòñÿ êîíñóëüñêèå øàòðû, ÷òî íåêîòîðûå äîñòàþò îðóäèÿ äëÿ çåìëÿíûõ ðàáîò, (13) ðèìëÿíå, õîòü è ïîíèìàÿ âñþ ñìåõîòâîðíîñòü âîçâåäåíèÿ óêðåïëåíèé â ñòîëü îò÷àÿííîì è áåçíàäåæíîì ïîëîæåíèè, ÷òîáû íå óñóãóáèòü åãî åùå è ïî ñîáñòâåííîé âèíå, êàæäûé ñàì ïî ñåáå, áåç âñÿêèõ ïîíóêàíèé è ïðèêàçàíèé, ïðèíèìàþòñÿ çà äåëî è, ðàçáèâ ó âîäû ëàãåðü, îêðóæàþò åãî âàëîì. (14) È âðàãè îñûïàëè èõ òåì âðåìåíåì áðàíüþ è íàñìåøêàìè, è ñàìè ðèìëÿíå ñ ãîðüêîé îòêðîâåííîñòüþ âûñìåèâàëè ñ.408 ñâîé òðóä è òùåòíûå óñèëèÿ. (15) Óäðó÷åííûå êîíñóëû íå ñîçûâàëè ñîâåòà: ñîâåùàòüñÿ áûëî íå î ÷åì, êàê è ïîäìîãè æäàòü áûëî íåîòêóäà; íî ëåãàòû è òðèáóíû ñàìè ïîäîøëè ê íèì, à âîèíû, îáîðîòÿñü ê êîíñóëüñêîìó øàòðó, âçûâàëè ê âîæäÿì î ïîìîùè, êàêóþ åäâà ëè ìîãëè èì ïîäàòü è áåññìåðòíûå áîãè. |
2. Haec non laeta magis quam vera vaticinatus exercitu educto circa Caudium castra quam potest occultissime locat. [2] Inde ad Calatiam, ubi iam consules Romanos castraque esse audiebat, milites decem pastorum habitu mittit pecoraque diversos, alium alibi, haud procul Romanis pascere iubet praesidiis; [3] ubi inciderint in praedatores, ut idem omnibus sermo constet, legiones Samnitium in Apulia esse, Luceriam omnibus copiis circumsedere nec procul abesse quin vi capiant. [4] Iam is rumor et ante de industria volgatus venerat ad Romanos, sed fidem auxere captivi eo maxime quod sermo inter omnes congruebat. [5] Haud erat dubium quin Lucerinis opem Romanus ferret, bonis ac fidelibus sociis, simul ne Apulia omnis ad praesentem terrorem deficeret: ea modo qua irent consultatio fuit. [6] Duae ad Luceriam ferebant viae, altera praeter oram superi maris, patens apertaque sed quanto tutior tanto fere longior, altera per furculas Caudinas, brevior; [7] sed ita natus locus est: saltus duo alti angusti silvosique sunt montibus circa perpetuis inter se iuncti; iacet inter eos satis patens clausus in medio campus herbidus aquosusque, per quem medium iter est; [8] sed antequam venias ad eum, intrandae primae angustiae sunt, et aut eadem qua te insinuaveris retro via repetenda aut, si ire porro pergas, per alium saltum artiorem impeditioremque, evadendum. [9] In eum campum via alia per cavam rupem Romani demisso agmine cum ad alias angustias protinus pergerent, saeptas deiectu arborum saxorumque ingentium obiacente mole invenere. Cum fraus hostilis apparuisset, praesidium etiam in summo saltu conspicitur. [10] Citati inde retro, qua venerant pergunt repetere viam; eam quoque clausam sua obice armisque inveniunt. Sistunt inde gradum sine ullius imperio, stuporque omnium animos ac velut torpor quidam insolitus membra tenet, [11] intuentesque alii alios, cum alterum quisque compotem magis mentis ac consilii ducerent, diu immobiles silent; [12] deinde, ubi praetoria consulum erigi videre et expedire quosdam utilia operi, quamquam ludibrio fore munientes perditis rebus ac spe omni adempta cernebant, [13] tamen, ne culpam malis adderent, pro se quisque nec hortante ullo nec imperante ad muniendum versi castra propter aquam vallo circumdant, [14] sua ipsi opera laboremque inritum, praeterquam quod hostes superbe increpabant, cum miserabili confessione eludentes. [15] Ad consules maestos, ne advocantes quidem in consilium, quando nec consilio nec auxilio locus esset, sua sponte legati ac tribuni conveniunt, militesque ad praetorium versi opem, quam vix di immortales ferre poterant, ab ducibus exposcunt. |