Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 4

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

4. (1) Òåì âðå­ìå­íåì ìíî­ãèå èç îêðó­æåí­íûõ ïîïà­ëè â ïëåí ïðè òùåò­íûõ ïîïûò­êàõ ïðî­áèòü­ñÿ, à â ëàãå­ðå óæå âî âñåì îùó­ùà­ëàñü íåõâàò­êà, (2) è ðèì­ëÿ­íàì âîëåé-íåâî­ëåé ïðè­øëîñü îòïðà­âèòü ïîñëîâ ïðî­ñèòü ñïåð­âà ìèðà íà ðàâ­íûõ óñëî­âè­ÿõ, à íå äîáèâ­øèñü ìèðà, âûçû­âàòü íà áîé. (3) Íà ýòî Ïîí­òèé îòâå­÷àë, ÷òî âîé­íà óæå çàâåð­øå­íà, à ðàç ðèì­ëÿíå, äàæå ïîòåð­ïåâ ïîðà­æå­íèå è ïîïàâ â ïëåí, íå ñïî­ñîá­íû ñìè­ðèòü­ñÿ ñî ñâî­åþ ó÷à­ñòüþ, òî îí ïðî­ãî­íèò èõ ïîä ÿðìîì10 — ðàçäå­òûõ è áåç­îðóæ­íûõ; â îñòàëü­íîì æå óñëî­âèÿ ìèðà áóäóò ðàâ­íû­ìè äëÿ ïîáåæ­äåí­íûõ è ïîáåäè­òå­ëåé: (4) åñëè ðèì­ëÿíå óéäóò èç âëà­äå­íèé ñàì­íè­òîâ è óâå­äóò îáðàò­íî ñâî­èõ ïîñå­ëåí­öåâ, òî îáà íàðî­äà áóäóò âïðåäü ïîä­÷è­íÿòü­ñÿ ëèøü ñîá­ñò­âåí­íûì çàêî­íàì è æèòü êàê ðàâ­íî­ïðàâ­íûå ñîþç­íè­êè; (5) âîò íà òàêèõ óñëî­âè­ÿõ îí-äå ãîòîâ çàêëþ­÷èòü äîãî­âîð ñ êîí­ñó­ëà­ìè, à åñëè â íèõ ÷òî-òî èì íå ïî íðà­âó, òî ïîñëîâ ïóñòü áîëü­øå íå ïðè­ñû­ëà­þò.

(6) Êîãäà ïîñëû îáú­ÿâè­ëè î äàí­íîì èì îòâå­òå, ðàçäàë­ñÿ òàêîé äðóæ­íûé âîïëü è òàêîå âñåõ îõâà­òè­ëî óíû­íèå, ÷òî, êàçà­ëîñü, ðèì­ëÿíå ïðåä­ïî­÷ëè áû ýòî­ìó óñëû­øàòü èçâå­ñòèå î ïðåä­ñòî­ÿ­ùåé çäåñü èì âñåì ïîãè­áå­ëè. (7) Äîë­ãî âñå õðà­íè­ëè ìîë­÷à­íèå, êîãäà æå ÿñíî ñòà­ëî, ÷òî êîí­ñó­ëû íå ðåøà­þò­ñÿ âûñêà­çàòü­ñÿ íè â ïîëü­çó ñòîëü ïîçîð­íî­ãî äîãî­âî­ðà, íè ïðî­òèâ íåãî, èáî îí áûë íåèç­áå­æåí, çàãî­âî­ðèë íàêî­íåö Ëóöèé Ëåí­òóë, â òî âðå­ìÿ ïåð­âûé èç ëåãà­òîâ ïî äîá­ëå­ñòè è çàñëó­ãàì11: (8) «Îò ñâî­åãî îòöà, êîí­ñó­ëû, ÿ ÷àñòî ñëû­øàë, ÷òî îí îäèí íà Êàïè­òî­ëèè îòãî­âà­ðè­âàë ñåíàò çîëî­òîì âûêó­ïàòü ó ãàë­ëîâ ãîñóäàð­ñòâî12, êîãäà âðàã, íà ðåä­êîñòü ëåíè­âûé â ðàáîòàõ è ñòðî­è­òåëü­ñòâå óêðåï­ëå­íèé, íè ðâîì, íè âàëîì íå çàïåð ðèì­ëÿí, êîãäà áûëà åùå âîç­ìîæ­íîñòü ïðî­ðâàòü­ñÿ, èäÿ íà áîëü­øó́þ îïàñ­íîñòü, íî âñå æ íå íà âåð­íóþ ãèáåëü. (9) Áóäü ó íàñ âîç­ìîæ­íîñòü áðî­ñèòü­ñÿ íà âðà­ãà, êàê òîãäà ñ Êàïè­òî­ëèÿ, ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ — âåäü òàê íåðåä­êî íàïà­äà­þò îñà­æäåí­íûå íà îñà­æäàþ­ùèõ, — áóäü â íàøåé âëà­ñòè õîòü â âûãîä­íîì, õîòü â íåâû­ãîä­íîì ïîëî­æå­íèè, íî ñðà­çèòü­ñÿ ñ âðà­ãîì, ÿ, äàâàÿ ñîâåò, íå óñòó­ïèë áû ðåøè­ìî­ñòüþ ñâî­å­ìó ðîäè­òå­ëþ. (10) ß ïðè­çíàþ, êîíå÷­íî, ÷òî ñìåðòü çà îòå­÷å­ñòâî ïðå­êðàñ­íà è ðàäè ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà è åãî ëåãè­î­íîâ ãîòîâ îáðå÷ü ñåáÿ ïîä­çåì­íûì áîãàì13 è áðî­ñèòü­ñÿ â ãóùó âðà­ãîâ; (11) íî çäåñü ÿ âèæó ïåðåä ñîáîé ìîå îòå­÷å­ñòâî, çäåñü âñå äî åäè­íî­ãî ðàò­íè­êè ðèì­ëÿí, è êàêîå òàêîå äîñòî­ÿ­íèå îíè ñïà­ñóò öåíîé ñâî­åé æèç­íè, åñëè îíè íå õîòÿò ñëî­æèòü ãîëî­âû çà ñåáÿ æå ñàìèõ? (12) “Ðîä­íîé êðîâ, — ñ.410 ñêà­æåò êòî-íèáóäü, — ñòå­íû Ãîðî­äà è òîë­ïû åãî æèòå­ëåé”. Íåò, êëÿ­íóñü âàì! Ïîãèá­íè òîëü­êî ýòî âîé­ñêî, è ìû íå ñïà­ñåì âñå ýòî, à âûäà­äèì âðà­ãó. (13) Êòî æ òîãäà ñòàíåò îõðà­íÿòü Ãîðîä? Î÷å­âèä­íî, òîë­ïà ìèð­íûõ áåç­îðóæ­íûõ ãðàæ­äàí. Ñïî­ðó íåò, îíè çàùè­òÿò åãî òàê æå óñïåø­íî, êàê ïðè ãàëëü­ñêîì íàøå­ñò­âèè! (14) Ìîæåò áûòü, îíè ïîçî­âóò èç Âåé âîé­ñêî âî ãëà­âå ñ Êàìèë­ëîì?14 Íî íåò, âñÿ íàøà íàäåæ­äà è âñå íàøè ñèëû — çäåñü! Ñîõðà­íèâ èõ, ìû ñïà­ñåì îòå­÷å­ñòâî, à ïîãó­áèâ, ïîêè­íåì è îòå­÷å­ñòâî, îòäàâ­øè åãî íà ïîòîê è ðàç­ãðàá­ëå­íèå. (15) “Íî ñäà­÷à ïîçîð­íà, — ñêà­æóò èíûå, — ïîçîð­íà è óíè­çè­òåëü­íà!” Òàê â òîì âåäü è ñîñòî­èò ïðå­äàí­íîñòü îòå­÷å­ñòâó, ÷òîáû ñïà­ñòè åãî, õîòÿ áû öåíîé óíè­æå­íèÿ, òî÷­íî òàê, êàê ñïàñ­ëè áû åãî, åñëè íóæ­íî, ñâî­åþ ñìåð­òüþ. (16) È ïóñòü íàñ ïîä­âåðã­íóò êàêî­ìó óãîä­íî áåñ­÷å­ñòèþ, ìû ïîêî­ðèì­ñÿ íåèç­áåæ­íî­ñòè, íåîäî­ëè­ìîé äàæå äëÿ áîãîâ15. Ñòó­ïàé­òå, êîí­ñó­ëû, âûêó­ïàé­òå îðó­æè­åì ãîñóäàð­ñòâî, êîòî­ðîå îòöû âàøè âûêó­ïà­ëè çîëî­òîì».

4. Et in castris Ro­ma­nis cum frustra mul­ti co­na­tus ad erum­pen­dum cap­ti es­sent et iam om­nium re­rum ino­pia es­set, [2] vic­ti ne­ces­si­ta­te le­ga­tos mit­tunt qui pri­mum pa­cem aequam pe­te­rent; si pa­cem non im­pet­ra­rent, uti pro­vo­ca­rent ad pug­nam. [3] Tum Pon­tius de­bel­la­tum es­se res­pon­dit; et, quo­niam ne vic­ti qui­dem ac cap­ti for­tu­nam fa­te­ri sci­rent, iner­mes cum sin­gu­lis ves­ti­men­tis sub iugum mis­su­rum; alias con­di­cio­nes pa­cis aequas vic­tis ac vic­to­ri­bus fo­re: [4] si ag­ro Sam­ni­tium de­ce­de­re­tur, co­lo­niae ab­du­ce­ren­tur, suis in­de le­gi­bus Ro­ma­num ac Sam­ni­tem aequo foe­de­re vic­tu­rum; [5] his con­di­cio­ni­bus pa­ra­tum se es­se foe­dus cum con­su­li­bus fe­ri­re; si quid eorum displi­ceat, le­ga­tos re­di­re ad se ve­tuit. [6] Haec cum le­ga­tio re­nun­tia­re­tur, tan­tus ge­mi­tus om­nium su­bi­to exor­tus est tan­ta­que maes­ti­tia in­ces­sit ut non gra­vius ac­cep­tu­ri vi­de­ren­tur si nun­tia­re­tur om­ni­bus eo lo­co mor­tem op­pe­ten­dam es­se.

[7] Cum diu si­len­tium fuis­set nec con­su­les aut pro foe­de­re tam tur­pi aut contra foe­dus tam ne­ces­sa­rium his­ce­re pos­sent, tum L. Len­tu­lus, qui prin­ceps le­ga­to­rum vir­tu­te at­que ho­no­ri­bus erat: [8] «Pat­rem meum» in­quit, «con­su­les, sae­pe audi­vi me­mo­ran­tem se in Ca­pi­to­lio unum non fuis­se auc­to­rem se­na­tui re­di­men­dae auro a Gal­lis ci­vi­ta­tis, quan­do nec fos­sa val­lo­que ab ig­na­vis­si­mo ad ope­ra ac mu­nien­dum hos­te clau­si es­sent et erum­pe­re, si non si­ne mag­no pe­ri­cu­lo ta­men si­ne cer­ta per­ni­cie, pos­sent. [9] Quod si, ut il­lis de­cur­re­re ex Ca­pi­to­lio ar­ma­tis in hos­tem li­cuit, quo sae­pe mo­do ob­ses­si in ob­si­den­tes eru­pe­runt, ita no­bis aequo aut ini­quo lo­co di­mi­can­di tan­tum­mo­do cum hos­te co­pia es­set, non mi­hi pa­ter­ni ani­mi in­do­les in con­si­lio dan­do dees­set. [10] Equi­dem mor­tem pro pat­ria praec­la­ram es­se fa­teor et me vel de­vo­ve­re pro po­pu­lo Ro­ma­no le­gio­ni­bus­que vel in me­dios im­mit­te­re hos­tes pa­ra­tus sum; [11] sed hic pat­riam vi­deo, hic quid­quid Ro­ma­na­rum le­gio­num est, quae ni­si pro se ip­sis ad mor­tem rue­re vo­lunt, quid ha­bent quod mor­te sua ser­vent? [12] “Tec­ta ur­bis” di­cat ali­quis “et moe­nia et eam tur­bam a qua urbs in­co­li­tur”. Im­mo her­cu­le pro­dun­tur ea om­nia de­le­to hoc exer­ci­tu, non ser­van­tur. [13] Quis enim ea tue­bi­tur? Im­bel­lis vi­de­li­cet at­que iner­mis mul­ti­tu­do. Tam her­cu­le quam a Gal­lo­rum im­pe­tu de­fen­dit. [14] An a Veiis exer­ci­tum Ca­mil­lum­que du­cem implo­ra­bunt? Hic om­nes spes opes­que sunt, quas ser­van­do pat­riam ser­va­mus, de­den­do ad ne­cem pat­riam de­se­ri­mus ac pro­di­mus. [15] “At foe­da at­que ig­no­mi­nio­sa de­di­tio est”. Sed ea ca­ri­tas pat­riae est ut tam ig­no­mi­nia eam quam mor­te nostra, si opus sit, ser­ve­mus. [16] Su­bea­tur er­go is­ta, quan­ta­cum­que est, in­dig­ni­tas et pa­rea­tur ne­ces­si­ta­ti, quam ne di qui­dem su­pe­rant. Ite, con­su­les, re­di­mi­te ar­mis ci­vi­ta­tem quam auro maio­res vestri re­de­me­runt».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 10Ñì.: ïðè­ìå÷. 46 ê êí. III.
  • 11Êîí­ñóë 328/327 ã. äî í. ý. (ñì.: VIII, 22, 8). Åãî ïîòîì­êè Íîñè­ëè ïðî­çâè­ùå «Êàâ­äèí­ñêèé» (ñì.: XXVI, 48, 9; XXVII, 21, 9).
  • 12Â ñîîò­âåò­ñò­âó­þ­ùåì ìåñòå (V, 48, 8) Ëèâèé îá ýòîì ïðåä­ëî­æå­íèè íå óïî­ìè­íà­åò.
  • 13Ñì.: VIII, 9, 4—12.
  • 14Èìå­þò­ñÿ â âèäó ñîáû­òèÿ 390 ã. äî í. ý.
  • 15Ñð.: Ïëà­òîí. Çàêî­íû, 741A: «Äàæå áîã íå â ñèëàõ ïðî­òè­âèòü­ñÿ íåîá­õî­äè­ìî­ñòè» (ñð.: Òàì æå. 818E). Êàê ãðå­÷å­ñêàÿ ïîñëî­âè­öà ýòî âûðà­æå­íèå âñòðå­÷à­åò­ñÿ â ñáîð­íè­êå Çåíî­áèÿ (I, 85).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000905 1364000906 1364000907