Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
25. (1) Òîãäà ïî÷òè âñÿ ìîëîäåæü ñáåæàëàñü ê êîíñóëó Ôàáèþ, è êàæäûé ñïåøèë íàçâàòü ñåáÿ ïî èìåíè — òàê ñèëüíî õîòåëîñü èì ñëóæèòü ïîä åãî íà÷àëîì. (2) Îêðóæåííûé ýòîé òîëïîþ, Ôàáèé ñêàçàë: «ß íàìåðåí íàáðàòü íå áîëåå ÷åòûðåõ òûñÿ÷ ïåõîòèíöåâ è øåñòèñîò âñàäíèêîâ; êòî çàïèøåòñÿ ñåãîäíÿ è çàâòðà, òåõ ÿ è ïîâåäó ñ ñîáîþ. (3) ß íå î òîì äóìàþ, ÷òîáû âûâåñòè íà âîéíó ìíîãî÷èñëåííîå âîéñêî, à áîëüøå î òîì, ÷òîáû ïðèâåñòè âñåõ íàçàä ñ áîëüøîé äîáû÷åé». (4) Ýòèì îòêàçîì îò æåëàííîãî îáû÷íî ìíîãîëþäñòâà âíóøèâ âîéñêó íàäåæäó è óâåðåííîñòü, îí äâèíóë ïîñëóøíîå âîéñêî ê êðåïîñòè Àõàðíà88, âîçëå êîòîðîé íàõîäèëñÿ íåïðèÿòåëü, è ïîäîøåë ê ëàãåðþ Àïïèÿ Êëàâäèÿ. (5)  íåñêîëüêèõ ìèëÿõ îò ëàãåðÿ íàâñòðå÷ó åìó ïîïàëèñü äðîâîñåêè ñ îõðàíîé. Çàâèäåâ øåñòâóþùèõ âïåðåäè ëèêòîðîâ è óçíàâ, ÷òî Ôàáèé ñòàë êîíñóëîì, îíè ñ áóðíîé ðàäîñòüþ âîçáëàãîäàðèëè áîãîâ è ðèìñêèé íàðîä çà òî, ÷òî èìåííî Ôàáèÿ ïîñëàëè ê íèì âîåíà÷àëüíèêîì. (6) À êîãäà, îáñòóïèâ ñî âñåõ ñòîðîí, îíè ïðèâåòñòâîâàëè êîíñóëà, òîò ñïðîñèë, êóäà îíè äåðæàò ïóòü, è, óñëûøàâ, ÷òî çà äðîâàìè, ñêàçàë: «Áûòü ýòîãî íå ìîæåò! Ðàçâå ó âàñ íåò ÷àñòîêîëà âîêðóã ëàãåðÿ?» (7) È êîãäà íà ýòî åìó çàêðè÷àëè, ÷òî åñòü è ÷àñòîêîë äâîéíîé, è ðâû, è âñå ðàâíî î÷åíü ñòðàøíî, Ôàáèé ïðîèçíåñ òàêèå ñëîâà: «Â òàêîì ñëó÷àå äðîâ ó âàñ õâàòàåò: ñòóïàéòå è âûäåðíèòå ÷àñòîêîë». (8) Òå âîçâðàòèëèñü â ëàãåðü è ñòàëè âûäåðãèâàòü òàì ÷àñòîêîë, íàãíàâ ñòðàõó è íà âîèíîâ, îñòàâøèõñÿ â ëàãåðå, è íà ñàìîãî Àïïèÿ: (9) êàæäûé îáúÿâëÿë äðóãèì, ÷òî ýòî ñ.481 äåëàåòñÿ ïî ïðèêàçó ñàìîãî Êâèíòà Ôàáèÿ. Íà äðóãîé äåíü ëàãåðü ñíÿëñÿ ñ ìåñòà, à ïðåòîð Àïïèé áûë îòîñëàí â Ðèì. (10) Ñ ýòîãî âðåìåíè ðèìëÿíå íèãäå íå ðàçáèâàëè ïîñòîÿííîãî ëàãåðÿ. Ôàáèé ñ÷èòàë, ÷òî âîèíàì âðåäíî ñèäåòü íà îäíîì ìåñòå: ïåðåõîäû è ïåðåìåíà ìåñò äåëàþò èõ ïîäâèæíåé è êðåï÷å. Íî ïåðåõîäû áûëè, êîíå÷íî, òàêèìè, êàêèå âîçìîæíû, êîãäà çèìà åùå íå êîí÷èëàñü. (11) À ñ íà÷àëîì âåñíû, îñòàâèâ âòîðîé ëåãèîí âîçëå Êëóçèÿ, êîòîðûé â äðåâíîñòè íàçûâàëè Êàìàðñ, è ïîñòàâèâ âî ãëàâå ëàãåðÿ ïðîïðåòîðà89 Ëóöèÿ Ñöèïèîíà, ñàì Ôàáèé âîçâðàòèëñÿ â Ðèì äëÿ ñîâåùàíèÿ î âåäåíèè âîéíû, (12) — òî ëè ïî âûçîâó îò ñåíàòà, òî ëè ïî ñîáñòâåííîé âîëå, ïðåäâèäÿ âîéíó áîëåå òÿæåëóþ, ÷åì êàçàëîñü ïî ñëóõàì; è î òîì è î äðóãîì åñòü ñâèäåòåëüñòâà. (13) Íåêîòîðûì õî÷åòñÿ ïðåäñòàâèòü äåëî òàê, áóäòî ýòî ïðåòîð Àïïèé Êëàâäèé âûçâàë åãî â Ðèì, ðàñïèñàâ è ïåðåä ñåíàòîì, è ïåðåä íàðîäîì óæàñû ýòðóññêîé âîéíû, ÷òî îí è ïðåæäå ïîñòîÿííî äåëàë â ñâîèõ äîíåñåíèÿõ: ìîë, îäíîãî âîåíà÷àëüíèêà è îäíîãî âîéñêà ïðîòèâ ÷åòûðåõ íàðîäîâ áóäåò íåäîñòàòî÷íî; (14) óäàðÿò ëè âðàãè ñîåäèíåííûìè ñèëàìè íà îäíî èç âîéñê, íà÷íóò ëè âåñòè âîéíó â ðàçíûõ ìåñòàõ, ÷òîáû íå ïîñïåòü áûëî îäíîìó êîíñóëó ñðàçó âñþäó, — îïàñíîñòü îäèíàêîâà. (15) Ñàì îí îñòàâèë â Ýòðóðèè äâà ðèìñêèõ ëåãèîíà äà ñ Ôàáèåì ïðèáûëè íå áîëåå ïÿòè òûñÿ÷ ÷åëîâåê ïåõîòû è êîííèöû. Òåïåðü, ïî åãî ìíåíèþ, êîíñóëó Ïóáëèþ Äåöèþ íóæíî ïðè ïåðâîé âîçìîæíîñòè òîæå îòïðàâèòüñÿ â Ýòðóðèþ ê òîâàðèùó, à Ñàìíèé îñòàâèòü Ëóöèþ Âîëóìíèþ; (16) åñëè æå êîíñóë ïðåäïî÷òåò îòïðàâèòüñÿ â ñâîþ îáëàñòü, òî â Ýòðóðèþ ê êîíñóëó ïóñòü èäåò Âîëóìíèé ñ âîéñêîì, êàêîå îáû÷íî áûâàåò ó êîíñóëîâ. (17) Íà áîëüøèíñòâî ðå÷ü ïðåòîðà ïðîèçâåëà âïå÷àòëåíèå, è òîëüêî Ïóáëèé Äåöèé, ãîâîðÿò, çàÿâèë, ÷òî âñå äîëæíî îñòàòüñÿ, êàê åñòü, ïîêà Êâèíò Ôàáèé ëèáî ñàì íå ÿâèòñÿ â Ðèì, — åñëè ýòî íå áóäåò âî âðåä îáùåìó áëàãó — ëèáî íå ïðèøëåò êîãî-íèáóäü èç ëåãàòîâ, (18) ÷òîáû ñåíàò ìîã äîïîäëèííî óçíàòü, ñêîëü îïàñíà ýòðóññêàÿ âîéíà, êàêèõ ñèë îíà òðåáóåò è ñêîëüêèõ ïðåäâîäèòåëåé. |
25. Concursus inde ad consulem factus omnium ferme iuniorum et pro se quisque nomina dabant; tanta cupido erat sub eo duce stipendia faciendi. [2] Qua circumfusus turba «Quattuor milia» inquit «peditum et sescentos equites dumtaxat scribere in animo est; hodierno et crastino die qui nomina dederitis mecum ducam. [3] Maiori mihi curae est ut omnes locupletes reducam quam ut multis rem geram militibus». [4] Profectus apto exercitu et eo plus fiduciae ac spei gerente quod non desiderata multitudo erat, ad oppidum Aharnam, unde haud procul hostes erant, ad castra Appi praetoris pergit. [5] Paucis citra milibus lignatores ei cum praesidio occurrunt; qui ut lictores praegredi viderunt Fabiumque esse consulem accepere, laeti atque alacres dis populoque Romano grates agunt quod eum sibi imperatorem misissent. [6] Circumfusi deinde cum consulem salutarent, quaerit Fabius quo pergerent, respondentibusque lignatum se ire, «Ain tandem?» inquit, «num castra vallata non habetis?» [7] Ad hoc cum succlamatum esset duplici quidem vallo et fossa et tamen in ingenti metu esse, «Habetis igitur» inquit «adfatim lignorum; redite et vellite vallum». [8] Redeunt in castra terroremque ibi vellentes vallum et iis qui in castris remanserant militibus et ipsi Appio fecerunt; [9] tum pro se quisque alii aliis dicere consulis se Q. Fabi facere iussu. Postero inde die castra mota et Appius praetor Romam dimissus. [10] Inde nusquam stativa Romanis fuere. Negabat utile esse uno loco sedere exercitum; itineribus ac mutatione locorum mobiliorem ac salubriorem esse. Fiebant autem itinera, quanta fieri sinebat hiemps hauddum exacta. [11] Vere inde primo relicta secunda legione ad Clusium, quod Camars olim appellabant, praepositoque castris L. Scipione pro praetore Romam ipse ad consultandum de bello rediit, [12] sive ipse sponte sua, quia bellum ei maius in conspectu erat quam quantum esse famae crediderat sive senatus consulto accitus; nam in utrumque auctores sunt. [13] Ab Ap. Claudio praetore retractum quidam videri volunt, cum in senatu et apud populum, id quod per litteras adsidue fecerat, terrorem belli Etrusci augeret: non suffecturum ducem unum nec exercitum unum adversus quattuor populos; [14] periculum esse, sive iuncti unum premant sive diversi gerant bellum, ne ad omnia simul obire unus non possit. [15] Duas se ibi legiones Romanas reliquisse et minus quinque milia peditum equitumque cum Fabio venisse. Sibi placere P. Decium consulem primo quoque tempore in Etruriam ad collegam proficisci, L. Volumnio Samnium provinciam dari; [16] si consul malit in suam provinciam ire, Volumnium in Etruriam ad consulem cum exercitu iusto consulari proficisci. [17] Cum magnam partem moveret oratio praetoris, P. Decium censuisse ferunt ut omnia integra ac libera Q. Fabio servarentur, donec vel ipse, si per commodum rei publicae posset, Romam venisset vel aliquem ex legatis misisset, [18] a quo disceret senatus quantum in Etruria belli esset quantisque administrandum copiis et quot per duces esset. |