Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
28. (1) Íàäî ñêàçàòü, ÷òî õîòÿ ðàòíûé Ìàðñ îñòàâàëñÿ êî âñåì ðàâíî ñóðîâûì, à Ñóäüáà íå ïîêàçûâàëà, êîìó îíà äàñò ïåðåâåñ, âñå æå íà ïðàâîì è íà ëåâîì êðûëå áèòâà øëà ïî-ðàçíîìó. (2) Ïîä íà÷àëîì Ôàáèÿ ðèìëÿíå ñêîðåé îòðàæàëè ñ.484 íàïàäåíèå, à íå ñàìè íàïàäàëè è çàòÿãèâàëè áèòâó ñêîëü ìîæíî äîëüøå, èáî âîæäü èõ çíàë òâåðäî: (3) è ñàìíèòû è ãàëëû õðàáðû â ïåðâîé ñõâàòêå, è íàäî òîëüêî âûäåðæàòü ýòîò èõ íàòèñê; åñëè æå áèòâà çàòÿíåòñÿ, ÿðîñòü ñàìíèòîâ ìàëî-ïîìàëó îñëàáååò, (4) à ñèëû ãàëëîâ, ñîâåðøåííî íå ñïîñîáíûõ òåðïåòü æàðó è óñòàëîñòü, òàþò íà ãëàçàõ: â íà÷àëå áèòâû îíè ñèëüíåå ìóæåé, â êîíöå ñëàáåå æåíùèí. (5) Òàê ÷òî îí ñòàðàëñÿ êàê ìîã ñîõðàíèòü ñèëû âîèíîâ ñâåæèìè, äîæèäàÿñü ñðîêà, êîãäà âðàã îáû÷íî íà÷èíàë ïîääàâàòüñÿ. (6) Íî Äåöèé, â åãî âîçðàñòå è ïðè åãî îòâàãå, ñêëîííûé ê áîëåå ðåøèòåëüíûì äåéñòâèÿì, ñðàçó æå áðîñèë â áèòâó âñå áûâøèå â åãî ðàñïîðÿæåíèè ñèëû. À êîãäà ïåøàÿ áèòâà ïîêàçàëàñü åìó ñëèøêîì âÿëîé, îí áðîñàåò â áîé êîííèöó (7) è, ïðèñîåäèíÿñü ê ñàìûì îò÷àÿííûì îòðÿäàì þíöîâ, ïðèçûâàåò öâåò ìîëîäåæè âìåñòå ñ íèì óäàðèòü íà âðàãà: äâîéíàÿ, ìîë, ñëàâà èõ æäåò, åñëè ïîáåäà ïðèäåò è ñ ëåâîãî êðûëà, è áëàãîäàðÿ êîííèöå. (8) Äâàæäû îòðàçèëè îíè íàòèñê ãàëëüñêîé êîííèöû, íî êîãäà âî âòîðîé ðàç ñëèøêîì îòîðâàëèñü îò ñâîèõ è ñðàæàëèñü óæå â ñàìîé ãóùå âðàãîâ, èõ óñòðàøèëî íåáûâàëîå åùå íàïàäåíèå: (9) âîîðóæåííûå âðàãè, ñòîÿ íà êîëåñíèöàõ è òåëåãàõ, äâèíóëèñü íà íèõ ïîä îãëóøèòåëüíûé òîïîò êîïûò è ãðîõîò êîëåñ è íàïóãàëè ðèìñêèõ êîíåé, íåïðèâû÷íûõ ê òàêîìó øóìó. (10) Áóäòî îáåçóìåâ, ðàññåÿëàñü ïîáåäîíîñíàÿ ðèìñêàÿ êîííèöà: îïðîìåòüþ ì÷àñü ïðî÷ü, ïàäàëè íàçåìü è êîíè è ëþäè. (11) Çàìåøàòåëüñòâî ïåðåêèíóëîñü îòòóäà è íà ñàìè ëåãèîíû, è ìíîãî ïåðåäîâûõ áîéöîâ ïîãèáëî ïîä êîïûòàìè êîíåé è êîëåñàìè òåëåã, ïðîì÷àâøèõñÿ âäîëü ñòðîÿ, à ñëåäîì è ãàëëüñêàÿ ïåõîòà, âèäÿ èñïóã ïðîòèâíèêà, íå äàâàëà íè âçäîõíóòü, íè îïîìíèòüñÿ. (12) Äåöèé ñòàë êðè÷àòü ñâîèì, êóäà, ìîë, áåæèòå, ÷òî ñóëèò âàì áåãñòâî? Îí ïðåãðàæäàë äîðîãó îòñòóïàâøèì è ñêëèêàë ðàññåÿâøèõñÿ. Íàêîíåö, âèäÿ, ÷òî ðàñòåðÿííûõ íè÷åì íå ñäåðæàòü, (13) Ïóáëèé Äåöèé, âîççâàâ ïî èìåíè ê ñâîåìó îòöó, âîñêëèêíóë òàê: «Çà÷åì ìíå îòëàãàòü äîëåå èñïîëíåíüå ñåìåéíîãî ðîêà? Íàì íà ðîäó íàïèñàíî ïðèíîñèòü ñåáÿ â æåðòâó ðàäè èçáàâëåíèÿ îò îáùåé îïàñíîñòè. Âîò è ÿ ïðåäàì íà çàêëàíèå â æåðòâó Çåìëå è áîãàì ïðåèñïîäíåé ñàìîãî ñåáÿ âìåñòå ñ âðàæüèìè ðàòÿìè!» (14) Ñ ýòèìè ñëîâàìè îí ïðèêàçûâàåò ïîíòèôèêó Ìàðêó Ëèâèþ (êîòîðîìó, âûõîäÿ íà áîé, âåëåë íåîòëó÷íî áûòü ïðè ñåáå) ïðîèçíîñèòü ñëîâà, ÷òîáû îí, ïîâòîðÿÿ èõ, îáðåê ñåáÿ è âðàæåñêèå ëåãèîíû çà âîéñêî ðèìñêîãî íàðîäà êâèðèòîâ. (15) È îáðåêøè ñåáÿ òåìè æå çàêëèíàíèÿìè è â òîì æå îáëà÷åíèè, êàê è ðîäèòåëü åãî, Ïóáëèé Äåöèé97, ïðèêàçàë îáðå÷ü ñåáÿ íà Âåçåðå â ëàòèíñêîé âîéíå, (16) îí ïðèáàâèë ê ïîëîæåííûì ïðîêëÿòèÿì, ÷òî áóäåò ãíàòü âïåðåäè ñåáÿ óæàñ è áåãñòâî, êðîâü è ïîãèáåëü99, ãíåâ íåáåñíûõ áîãîâ è ïîäçåìíûõ è (17) îáðàòèò çëîâåùèå ïðîêëÿòèÿ íà çíàìåíà, îðóæèå è äîñïåõè âðàãîâ, à ìåñòî åãî ãèáåëè áóäåò ìåñòîì èñòðåáëåíèÿ ãàëëîâ è ñàìíèòîâ. ñ.485 (18) Ñ ýòèìè ïðîêëÿòèÿìè è ñåáå è âðàãàì îí ïóñòèë êîíÿ òóäà, ãäå ïðèìåòèë, ÷òî ãàëëû ñòîÿò âñåãî ïëîòíåå, è, áðîñèâøèñü ñàì íà âûñòàâëåííûå êîïüÿ, âñòðåòèë ñâîþ ñìåðòü. |
28. Ceterum quamquam communis adhuc Mars belli erat necdum discrimen Fortuna fecerat qua datura vires esset, haudquaquam similis pugna in dextro laevoque cornu erat. [2] Romani apud Fabium arcebant magis quam inferebant pugnam extrahebaturque in quam maxime serum diei certamen, [3] quia ita persuasum erat duci, et Samnites et Gallos primo impetu feroces esse, quos sustinere satis sit; longiore certamine sensim residere Samnitium animos, [4] Gallorum quidem etiam corpora intolerantissima laboris atque aestus fluere primaque eorum proelia plus quam virorum, postrema minus quam feminarum esse. [5] In id tempus igitur quo vinci solebat hostis, quam integerrimas vires militi servabat. [6] Ferocior Decius et aetate et vigore animi quantumcumque virium habuit certamine primo effudit. Et quia lentior videbatur pedestris pugna, [7] equitatum in pugnam concitat et ipse fortissimae iuvenum turmae immixtus orat proceres iuventutis in hostem ut secum impetum faciant: duplicem illorum gloriam fore si ab laevo cornu et ab equite victoria incipiat. [8] Bis avertere Gallicum equitatum; iterum longius evectos et iam inter media peditum agmina proelium cientes novum pugnae conterruit genus: [9] essedis carrisque superstans armatus hostis ingenti sonitu equorum rotarumque advenit et insolitos eius tumultus Romanorum conterruit equos. [10] Ita victorem equitatum velut lymphaticus pavor dissipat; sternit inde ruentes equos virosque improvida fuga. [11] Turbata hinc etiam signa legionum multique impetu equorum ac vehiculorum raptorum per agmen obtriti antesignani; et insecuta, simul territos hostes vidit, Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit. [12] Vociferari Decius, quo fugerent quamve in fuga spem haberent; obsistere cedentibus ac revocare fusos; deinde, ut nulla vi perculsos sustinere poterat, patrem P. Decium nomine compellans [13] «Quid ultra moror» inquit «familiare fatum? Datum hoc nostro generi est ut luendis periculis publicis piacula simus. Iam ego mecum hostium legiones mactandas Telluri ac dis Manibus dabo». [14] Haec locutus M. Livium pontificem, quem descendens in aciem digredi vetuerat ab se, praeire iussit verba quibus se legionesque hostium pro exercitu populi Romani Quiritium devoveret. [15] Devotus inde eadem precatione eodemque habitu quo pater P. Decius ad Veserim bello Latino se iusserat devoveri, [16] cum secundum sollemnes precationes adiecisset prae se agere sese formidinem ac fugam caedemque ac cruorem, caelestium inferorum iras, [17] contacturum funebribus diris signa tela arma hostium, locumque eundem suae pestis ac Gallorum ac Samnitium fore, — [18] haec exsecratus in se hostesque, qua confertissimam cernebat Gallorum aciem concitat equum inferensque se ipse infestis telis est interfectus. |