Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
43. (1) Òàêàÿ æå óäà÷à ñîïðîâîæäàëà è äðóãîãî êîíñóëà ó Êîìèíèÿ. Íà ðàññâåòå îí ïîäîøåë ê ñòåíàì ñî âñåìè ñâîèìè ñèëàìè, îêðóæèë ãîðîä êîëüöîì, à ó âîðîò, ÷òîáû íèãäå íå ñëó÷èëàñü âûëàçêà, ïîñòàâèë íàäåæíîå ïîäêðåïëåíèå. (2) Îí óæå ïîäàâàë çíàê èäòè íà ïðèñòóï, êîãäà îò òîâàðèùà ÿâèëñÿ ãîíåö ñ òðåâîæíîé âåñòüþ î ïðèáëèæåíèè äâàäöàòè êîãîðò; ýòî çàñòàâèëî åãî îòëîæèòü ïðèñòóï è îòîçâàòü ÷àñòü âîéñê, óæå ïîñòðîåííûõ è ãîòîâûõ ê íàïàäåíèþ. (3) Êîíñóë ïðèêàçàë ëåãàòó Äåöèþ Áðóòó Ñöåâå[1] ñ ïåðâûì ëåãèîíîì, äåñÿòüþ âñïîìîãàòåëüíûìè êîãîðòàìè è êîííèöåé âûéòè ïðîòèâ âðàæåñêîãî ïîäêðåïëåíèÿ, (4) â ëþáîì ìåñòå ïðåãðàäèòü äîðîãó è çàäåðæàòü âðàãà, à åñëè ïîòðåáóåòñÿ, òî âñòóïèòü è â ðóêîïàøíóþ, ëèøü áû ýòè âîéñêà íå ìîãëè äîéòè äî Êîìèíèÿ. (5) Ñàì æå êîíñóë, îòäàâ ïðèêàç. ñî âñåõ ñòîðîí ïðèäâèãàòü ëåñòíèöû ê ñòåíàì ãîðîäà, ïîñòðîèë ñ.500 áîéöîâ «÷åðåïàõîé» è ïîäñòóïèë ê âîðîòàì. Ðàçîì è âîðîòà áûëè âçëîìàíû, è âîéñêà ñî âñåõ ñòîðîí âçîáðàëèñü íà ñòåíû. Åñëè è õâàòàëî ñàìíèòàì ìóæåñòâà îòðàæàòü ïðèñòóïû âðàãà äî òîãî, êàê óâèäåëè íà ñòåíàõ âîîðóæåííûõ íåïðèÿòåëåé, (6) òî êîãäà áîé âåëñÿ óæå íå íà ðàññòîÿíèè, ñòðåëàìè äà äðîòèêàìè, à ëèöîì ê ëèöó, âðóêîïàøíóþ, êîãäà ðèìëÿíå, ñ òðóäîì âçîáðàâøèñü íà ñòåíû ñíèçó, ãäå îñîáåííî âåëèêà áûëà óãðîçà ïîðàæåíèÿ, íà ðàâíîé âûñîòå áèëèñü ñ íåðàâíûì ïðîòèâíèêîì, — (7) òîãäà ñàìíèòû îñòàâèëè áàøíè è ñòåíû è, ñòîëïèâøèñü íà ïëîùàäè, ïðåäïðèíÿëè ñëàáóþ ïîïûòêó ïîâåðíóòü âîåííóþ óäà÷ó â ñâîþ ñòîðîíó; (8) à ïîòîì, ïîáðîñàâ îðóæèå, îêîëî îäèííàäöàòè òûñÿ÷ ÷åòûðåõñîò ÷åëîâåê ñäàëèñü íà ìèëîñòü êîíñóëà; óáèòûõ æå áûëî îêîëî ÷åòûðåõ òûñÿ÷ âîñüìèñîò âîñüìèäåñÿòè. (9) Òàê áûëî äåëî ó Êîìèíèÿ, òàê è ó Àêâèëîíèè; à ìåæäó ýòèìè äâóìÿ ãîðîäàìè, ãäå ïðåäïîëàãàëàñü òðåòüÿ áèòâà, ñ íåïðèÿòåëåì òàê è íå âñòðåòèëèñü. Êîãäà äî Êîìèíèÿ îñòàâàëîñü ñåìü ìèëü, ñàìíèòû îòîçâàëè øåäøèé òóäà îòðÿä, è ïîòîìó îí íå ó÷àñòâîâàë íè â òîé, íè â äðóãîé áèòâå. (10) Íà çàõîäå ñîëíöà, êîãäà óæå ïîêàçàëèñü ïåðåä íèì è ëàãåðü è Àêâèëîíèÿ, êðèê, äîíåñøèéñÿ ñ îáåèõ ñòîðîí, çàñòàâèë ñàìíèòîâ îñòàíîâèòüñÿ; (11) ïîòîì ñî ñòîðîíû ëàãåðÿ, ïîäîææåííîãî ðèìëÿíàìè, âäðóã øèðîêî ðàçëèëîñü ïëàìÿ — è ýòîò íåñîìíåííûé ïðèçíàê ïîðàæåíèÿ óäåðæàë èõ îò ïðîäâèæåíèÿ âïåðåä. (12) Òóò îíè è çàíî÷åâàëè íà ãîëîé çåìëå, êàê ïîïàëî è íå ñíèìàÿ äîñïåõîâ, è âñþ íî÷ü ïðîâåëè â òðåâîãå, è îæèäàÿ óòðà è ñòðàøàñü åãî. (13) Íà ðàññâåòå, êîãäà îíè åùå íå ðåøèëè, êàêèì ïóòåì èì èäòè, èõ çàìåòèëè ðèìñêèå âñàäíèêè, êîòîðûå, ïðåñëåäóÿ ñàìíèòîâ, ïîêèíóâøèõ íî÷üþ êðåïîñòü, óâèäåëè ìíîæåñòâî âîèíîâ, íå îáåçîïàñèâøèõ ñåáÿ íè âàëîì, íè ÷àñîâûìè, è òîò÷àñ îáðàòèëè èõ âñåõ â áåãñòâî. (14) Ñî ñòåí Àêâèëîíèè òîæå èõ çàìåòèëè, è êîãîðòû ïåõîòèíöåâ òîæå íà÷àëè èõ ïðåñëåäîâàíèå. Ïåõîòà, îäíàêî, íå ñìîãëà äîãíàòü áåãëåöîâ, òîãäà êàê êîííèöà óíè÷òîæèëà äî äâóõñîò âîñüìèäåñÿòè ÷åëîâåê, øåäøèõ â õâîñòå.  èñïóãå âðàã ïîáðîñàë ìíîãî îðóæèÿ è âîñåìíàäöàòü âîéñêîâûõ çíàìåí; (15) íî óöåëåâøèå áëàãîïîëó÷íî, íàñêîëüêî ýòî âîçìîæíî ïðè òàêîì ñìÿòåíèè, äîáðàëèñü äî Áîâèàíà. |
43. Eadem fortuna ab altero consule ad Cominium gesta res. Prima luce ad moenia omnibus copiis admotis corona cinxit urbem subsidiaque firma, ne qua eruptio fieret, portis opposuit. [2] Iam signum dantem eum nuntius a collega trepidus de viginti cohortium adventu et ab impetu moratus est et partem copiarum revocare instructam intentamque ad oppugnandum coegit. [3] D. Brutum Scaevam legatum cum legione prima et decem cohortibus alariis equitatuque ire adversus subsidium hostium iussit: [4] quocumque in loco fuisset obvius, obsisteret ac moraretur manumque, si forte ita res posceret, conferret, modo ne ad Cominium eae copiae admoveri possent. [5] Ipse scalas ferri ad muros ab omni parte urbis iussit ac testudine ad portas successit; simul et refringebantur portae et vis undique in muros fiebat. Samnites sicut antequam in muris viderent armatos satis animi habuerunt ad prohibendos urbis aditu hostes, [6] ita, postquam iam non ex intervallo nec missilibus sed comminus gerebatur res et qui aegre successerant ex plano in muros, loco quem magis timuerant victo, facile in hostem imparem ex aequo pugnabant, [7] relictis turribus murisque in forum omnes compulsi paulisper inde temptaverunt extremam pugnae fortunam; [8] deinde abiectis armis ad undecim milia hominum et quadringenti in fidem consulis venerunt; caesa ad quattuor milia octingenti octoginta. [9] Sic ad Cominium, sic ad Aquiloniam gesta res; in medio inter duas urbes spatio, ubi tertia exspectata erat pugna, hostes non inventi. Septem milia passuum cum abessent a Cominio, revocati ab suis neutri proelio occurrerunt. [10] Primis ferme tenebris, cum in conspectu iam castra, iam Aquiloniam habuissent, clamor eos utrimque par accidens sustinuit; [11] deinde regione castrorum, quae incensa ab Romanis erant, flamma late fusa certioris cladis indicio progredi longius prohibuit; [12] eo ipso loco temere sub armis strati passim inquietum omne tempus noctis exspectando timendoque lucem egere. [13] Prima luce incerti quam in partem intenderent iter repente in fugam consternantur conspecti ab equitibus, qui egressos nocte ab oppido Samnites persecuti viderant multitudinem non vallo, non stationibus firmatam. [14] Conspecta et ex muris Aquiloniae ea multitudo erat iamque etiam legionariae cohortes sequebantur; ceterum nec pedes fugientes persequi potuit et ab equite novissimi agminis ducenti ferme et octoginta interfecti; arma multa pavidi ac signa militaria duodeviginti reliquere; [15] alio agmine incolumi, ut ex tanta trepidatione, Bovianum perventum est. |