История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 9

9. Ce­te­rum transpor­ta­ti mi­li­tes in Si­ci­liam — et erant maior pars La­ti­ni no­mi­nis so­cio­rum­que — pro­pe mag­ni mo­tus cau­sa fue­re; adeo ex par­vis sae­pe mag­na­rum mo­men­ta re­rum pen­dent. [2] Fre­mi­tus enim in­ter La­ti­nos so­cios­que in con­ci­liis or­tus, de­ci­mum an­num di­lec­ti­bus, sti­pen­diis se ex­haus­tos es­se; quo­tan­nis fer­me cla­de mag­na pug­na­re; [3] alios in acie oc­ci­di, alios mor­bo ab­su­mi; ma­gis pe­ri­re si­bi ci­vem qui ab Ro­ma­no mi­les lec­tus sit quam qui ab Poe­no cap­tus: quip­pe ab hos­te gra­tis re­mit­ti in pat­riam, ab Ro­ma­nis extra Ita­liam in ex­si­lium ve­rius quam in mi­li­tiam ab­le­ga­ri. [4] Oc­ta­vum iam ibi an­num se­nes­ce­re Can­nen­sem mi­li­tem, mo­ri­tu­rum an­te quam Ita­lia hos­tis, quip­pe nunc cum ma­xi­me flo­rens vi­ri­bus, ex­ce­dat. [5] Si ve­te­res mi­li­tes non re­deant in pat­riam, no­vi le­gan­tur, bre­vi ne­mi­nem su­per­fu­tu­rum. Ita­que, quod pro­pe­diem res ip­sa ne­ga­tu­ra sit, pri­us­quam ad ul­ti­mam so­li­tu­di­nem at­que eges­ta­tem per­ve­niant, ne­gan­dum po­pu­lo Ro­ma­no es­se. [6] Si con­sen­tien­tes in hoc so­cios vi­deant Ro­ma­ni, pro­fec­to de pa­ce cum Car­tha­gi­nien­si­bus iun­gen­da co­gi­ta­tu­ros; ali­ter num­quam vi­vo Han­ni­ba­le si­ne bel­lo Ita­liam fo­re. Haec ac­ta in con­ci­liis.

[7] Tri­gin­ta tum co­lo­niae po­pu­li Ro­ma­ni erant; ex iis duo­de­cim, cum om­nium le­ga­tio­nes Ro­mae es­sent, ne­ga­ve­runt con­su­li­bus es­se un­de mi­li­tes pe­cu­niam­que da­rent. Eae fue­re Ar­dea, Ne­pe­te, Sut­rium, Al­ba, Car­sio­li, So­ra, Sues­sa, Cir­ceii, Se­tia, Ca­les, Nar­nia, In­te­ram­na. [8] No­va re con­su­les ic­ti cum abster­re­re eos a tam de­tes­ta­bi­li con­si­lio vel­lent, cas­ti­gan­do incre­pan­do­que plus quam le­ni­ter agen­do pro­fec­tu­ros ra­ti, [9] eos ausos es­se con­su­li­bus di­ce­re aie­bant quod con­su­les ut in se­na­tu pro­nun­tia­rent in ani­mum in­du­ce­re non pos­sent; non enim det­rec­ta­tio­nem eam mu­ne­rum mi­li­tiae, sed aper­tam de­fec­tio­nem a po­pu­lo Ro­ma­no es­se. [10] Re­di­rent ita­que pro­pe­re in co­lo­nias et tam­quam in­teg­ra re, lo­cu­ti ma­gis quam ausi tan­tum ne­fas, cum suis con­su­le­rent. Ad­mo­ne­rent non Cam­pa­nos ne­que Ta­ren­ti­nos es­se eos sed Ro­ma­nos, [11] in­de oriun­dos, in­de in co­lo­nias at­que in ag­rum bel­lo cap­tum stir­pis augen­dae cau­sa mis­sos. Quae li­be­ri pa­ren­ti­bus de­be­rent, ea il­los Ro­ma­nis de­be­re, si ul­la pie­tas, si me­mo­ria an­ti­quae pat­riae es­set. [12] Con­su­le­rent igi­tur de in­teg­ro; nam tum qui­dem quae te­me­re agi­tas­sent, ea pro­den­di im­pe­rii Ro­ma­ni, tra­den­dae Han­ni­ba­li vic­to­riae es­se. [13] Cum al­ter­nis haec con­su­les diu iac­tas­sent, ni­hil mo­ti le­ga­ti ne­que se quod do­mum re­nun­tia­rent ha­be­re di­xe­runt ne­que se­na­tum suum quod no­vi con­su­le­ret, ubi nec mi­les qui le­ge­re­tur, nec pe­cu­nia quae da­re­tur in sti­pen­dium es­set. [14] Cum obsti­na­tos eos vi­de­rent con­su­les, rem ad se­na­tum de­tu­le­runt, ubi tan­tus pa­vor ani­mis ho­mi­num est iniec­tus ut mag­na pars ac­tum de im­pe­rio di­ce­ret: idem alias co­lo­nias fac­tu­ras, idem so­cios; con­sen­sis­se om­nes ad pro­den­dam Han­ni­ba­li ur­bem Ro­ma­nam.