История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 12

12. Tran­sac­tis om­ni­bus quae Ro­mae agen­da erant con­su­les ad bel­lum pro­fec­ti. [2] Prior Ful­vius praeg­res­sus Ca­puam; post pau­cos dies con­se­cu­tus Fa­bius, qui et con­le­gam co­ram ob­tes­ta­tus et per lit­te­ras Mar­cel­lum ut quam acer­ri­mo bel­lo de­ti­ne­rent Han­ni­ba­lem, dum ip­se Ta­ren­tum op­pug­na­ret — [3] ea ur­be adempta hos­ti iam un­di­que pul­so, nec ubi con­sis­te­ret nec quod fi­dum res­pi­ce­ret ha­ben­ti, ne re­mo­ran­di qui­dem cau­sam in Ita­lia fo­re, — [4] Re­gium etiam nun­tium mit­tit ad prae­fec­tum prae­si­dii quod ab Lae­vi­no con­su­le ad­ver­sus Brut­tios ibi lo­ca­tum erat, [5] oc­to mi­lia ho­mi­num, pars ma­xi­ma ab Aga­thyr­na, si­cut an­te dic­tum est, ex Si­ci­lia tra­duc­ta, rap­to vi­ve­re ho­mi­num ad­sue­to­rum; ad­di­ti erant Brut­tio­rum in­di­dem per­fu­gae, et auda­cia et auden­di om­nia ne­ces­si­ta­ti­bus pa­res. [6] Hanc ma­num ad Brut­tium pri­mum ag­rum de­po­pu­lan­dum du­ci ius­sit, in­de ad Cau­lo­niam ur­bem op­pug­nan­dam. Im­pe­ra­ta non in­pig­re so­lum sed etiam avi­de ex­se­cu­ti di­rep­tis fu­ga­tis­que cul­to­ri­bus ag­ri sum­ma vi ur­bem op­pug­na­bant.

[7] Mar­cel­lus et con­su­lis lit­te­ris ex­ci­tus et quia ita in­du­xe­rat in ani­mum ne­mi­nem du­cem Ro­ma­num tam pa­rem Han­ni­ba­li quam se es­se, ubi pri­mum in ag­ris pa­bu­li co­pia fuit, ex hi­ber­nis pro­fec­tus ad Ca­nu­sium Han­ni­ba­li oc­cur­rit. [8] Sol­li­ci­ta­bat ad de­fec­tio­nem Ca­nu­si­nos Poe­nus; ce­te­rum ut adpro­pin­qua­re Mar­cel­lum audi­vit, castra in­de mo­vit. Aper­ta erat re­gio si­ne ul­lis ad in­si­dias la­teb­ris; ita­que in lo­ca sal­tuo­sa ce­de­re in­de coe­pit. [9] Mar­cel­lus ves­ti­giis insta­bat castra­que castris con­fe­re­bat, et ope­re per­fec­to ex­templo in aciem le­gio­nes edu­ce­bat. Han­ni­bal tur­ma­tim per equi­tes pe­di­tum­que iacu­la­to­res le­via cer­ta­mi­na se­rens ca­sum uni­ver­sae pug­nae non ne­ces­sa­rium du­ce­bat. [10] Trac­tus est ta­men ad id quod vi­ta­bat cer­ta­men. Noc­te praeg­res­sum ad­se­qui­tur lo­cis pla­nis ac pa­ten­ti­bus Mar­cel­lus; castra in­de po­nen­tem pug­nan­do un­di­que in mu­ni­to­res ope­ri­bus pro­hi­bet. Ita sig­na con­la­ta pug­na­tum­que to­tis co­piis et, cum iam nox insta­ret, Mar­te aequo dis­ces­sum est. Castra exi­guo dis­tan­tia spa­tio rap­tim an­te noc­tem per­mu­ni­ta. [11] Pos­te­ro die lu­ce pri­ma Mar­cel­lus in aciem co­pias edu­xit; nec Han­ni­bal det­rac­ta­vit cer­ta­men, mul­tis ver­bis ad­hor­ta­tus mi­li­tes ut me­mo­res Tra­su­men­ni Can­na­rum­que con­tun­de­rent fe­ro­ciam hos­tis: [12] ur­ge­re at­que insta­re eum, non iter quie­tos fa­ce­re, non castra po­ne­re pa­ti, non res­pi­ra­re aut cir­cumspi­ce­re; co­ti­die si­mul orien­tem so­lem et Ro­ma­nam aciem in cam­pis vi­den­dam es­se; si uno proe­lio haud incruen­tus abeat, quie­tius dein­de tran­quil­lius­que eum bel­la­tu­rum. [13] His in­ri­ta­ti ad­hor­ta­tio­ni­bus si­mul­que tae­dio fe­ro­ciae hos­tium co­ti­die instan­tium la­ces­sen­tium­que ac­ri­ter proe­lium ineunt. Pug­na­tum ampli­us dua­bus ho­ris est. [14] Ce­de­re in­de ab Ro­ma­nis dextra ala et extraor­di­na­rii coe­pe­re. Quod ubi Mar­cel­lus vi­dit, duo­de­vi­cen­si­mam le­gio­nem in pri­mam aciem in­du­cit. [15] Dum alii tre­pi­di ce­dunt, alii seg­ni­ter su­beunt, tur­ba­ta to­ta acies est, dein pror­sus fu­sa, et vin­cen­te pu­do­rem me­tu ter­ga da­bant. [16] Ce­ci­de­re in pug­na fu­ga­que ad duo mi­lia et sep­tin­gen­ti ci­vium so­cio­rum­que; in iis quat­tuor Ro­ma­ni cen­tu­rio­nes, duo tri­bu­ni mi­li­tum, M. Li­ci­nius et M. Hel­vius. [17] Sig­na mi­li­ta­ria quat­tuor de ala pri­ma quae fu­git, duo de le­gio­ne quae ce­den­ti­bus so­ciis suc­ces­se­rat amis­sa.