Î ñóììå âðåì¸í è î ïðîèñõîæäåíèè è äåÿíèÿõ íàðîäà ðèìëÿí
(Ðîìàíà)
Iordanis De summa temporum vel origine actibusque gentis Romanorum

Iordanis de summa temporum vel origine actibusque gentis Romanorum // Monumenta Germaniae Historica, Auctores Antiquissimi, t. V, pars prior. — Berolini, 1882, pp. 1—52.
© 2020 ã. Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî è ïðèìå÷àíèÿ Â. Ã. Èçîñèíà.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
  • 1 Áëà­ãî­äà­ðþ âàñ, áëà­ãî­ðîä­íåé­øèé áðàò Âèãè­ëèé, çà âàøå áîäð­ñò­âî­âà­íèå è çà òî, ÷òî ñâî­è­ìè âîïðî­ñà­ìè âû íàêî­íåö-òî ïðî­áóäè­ëè ìåíÿ îò äîë­ãî­ãî ñíà. Áëà­ãî­äà­ðþ Âñå­âûø­íå­ãî, ïîáóäèâ­øå­ãî âàñ ïîñòó­ïèòü òàê, ÷òîáû íå òîëü­êî âû îäèí, íî è äðó­ãèå áîäð­ñò­âî­âà­ëè1. Õâà­ëà äîá­ðî­äå­òå­ëè è çàñëó­ãàì.
  • 2 Òû æåëà­åøü ïîñòè÷ü áåä­ñò­âèÿ íûíåø­íå­ãî ìèðà è óçíàòü, êîãäà îí âîç­íèê è ÷òî ïðå­òåð­ïåë äî íàñ. Êðî­ìå òîãî, òû äîáàâ­ëÿ­åøü, ÷òîáû ÿ, ñðû­âàÿ öâåò­êè èç ðå÷å­íèé ïðåä­øå­ñò­âåí­íè­êîâ, âêðàò­öå ïåðå­ñêà­çàë, êàêèì îáðà­çîì âîç­íèê­ëî è ïðî­äîë­æà­ëîñü Ðèì­ñêîå ãîñóäàð­ñòâî, è ïîêî­ðè­ëî ïî÷òè âåñü ìèð, è äî ñèõ ïîð õîòÿ áû â âîîá­ðà­æå­íèè åãî óäåð­æè­âà­åò; è ÷òîáû åù¸ ÿ ïîâåäàë òåáå, ïóñòü ïî-ïðî­ñòî­ìó, íî ñâî­è­ìè ñëî­âà­ìè, êàê ðÿä öàðåé îò Ðîìó­ëà, à çàòåì îò Àâãó­ñòà Îêòà­âè­à­íà äîø¸ë äî Àâãó­ñòà Þñòè­íè­à­íà.
  • 3 Õîòÿ òî, ê ÷åìó òû ìåíÿ ïîáóæ­äà­åøü, íå ìîæåò ñîîò­âåò­ñò­âî­âàòü íè ìîå­ìó îáðà­çó æèç­íè, íè îïû­òó, îäíà­êî, ÷òîáû íå ïðî­òè­âèòü­ñÿ ïðîñü­áàì äðó­ãà, ìû âñÿ­êè­ìè, êàêè­ìè òîëü­êî ñìîã­ëè, ñïî­ñî­áà­ìè ñîáðà­ëè øèðî­êî ðàñ­ñû­ïàí­íîå. È íà÷àâ, ïðåæ­äå âñå­ãî, ñ àâòî­ðè­òå­òà Ñâÿ­ùåí­íî­ãî Ïèñà­íèÿ, êîòî­ðî­ãî è ñëå­äó­åò ïðè­äåð­æè­âàòü­ñÿ, è ïðîé­äÿ ÷åðåç ïàò­ðè­àð­õîâ äî âñå­ìèð­íî­ãî ïîòî­ïà, äîáðà­ëèñü ìû äî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ Íèíà, êîòî­ðûé, ïðà­âÿ íàðî­äîì àññè­ðèé­öåâ, ïîêî­ðèë ïî÷òè âñþ Àçèþ, è äî ìèäÿ­íè­íà Àáðà­êà, êîòî­ðûé, ðàç­ðó­øèâ Àññè­ðèé­ñêîå öàð­ñòâî, îáðà­òèë åãî â Ìèäèé­ñêîå è âëà­äåë èì äî ïåð­ñà Êèðà, êîòî­ðûé òàêèì æå îáðà­çîì íèç­âåð­æåí­íîå Ìèäèé­ñêîå öàð­ñòâî ïåðå­äàë ïàð­ôÿ­íàì, è çàòåì äî ìàêåäî­íÿ­íè­íà Àëåê­ñàíäðà Âåëè­êî­ãî, êîòî­ðûé, ïîáåäèâ ïàð­ôÿí, îáðà­òèë ãîñóäàð­ñòâî ïîä âëàñòü ãðå­êîâ.
  • 4 Ïîñëå ýòî­ãî, êàêèì îáðà­çîì Îêòà­âèàí Àâãóñò Öåçàðü, íèç­âåðã­íóâ Ãðå­÷å­ñêîå öàð­ñòâî, ïðè­â¸ë åãî ïîä çàêîí è âëà­äû­÷å­ñòâî ðèì­ëÿí. È òàê êàê åù¸ äî Àâãó­ñòà â òå÷å­íèå ñåìè­ñîò ëåò Ðèì­ñêîå ãîñóäàð­ñòâî áëà­ãî­äà­ðÿ èñêóñ­ñòâó ñâî­èõ êîí­ñó­ëîâ, äèê­òà­òî­ðîâ è öàðåé ïîêî­ðè­ëî èíûå, áåðÿ íà÷à­ëî îò ñàìî­ãî îñíî­âà­òå­ëÿ Ðîìó­ëà, â äâà­äöàòü ÷åò­â¸ð­òîì ãîäó èìïå­ðà­òî­ðà Þñòè­íè­à­íà ÿ, õîòÿ è âêðàò­öå, ñî÷è­íèë îäíó ïîñâÿ­ù¸í­íóþ òåáå ìàëåíü­êóþ êíè­æè­öó, ïðè­ñî­åäè­íèâ ê íåé äðó­ãóþ ÷àñòü î ïðî­èñ­õîæ­äå­íèè è äåÿ­íè­ÿõ íàðî­äà ãåòîâ, óæå äàâ­íî èçäàí­íóþ äëÿ íàøå­ãî îáùå­ãî äðó­ãà Êàñòà­ëèÿ, ÷òîáû òû, óçíàâ î áåä­ñò­âè­ÿõ ðàç­íûõ íàðî­äîâ, ïîæå­ëàë áû ñòàòü ñâî­áîä­íûì îò âñÿ­êî­ãî íåñ÷à­ñòüÿ è îáðà­òèë­ñÿ ê Áîãó, êîòî­ðûé åñòü èñòèí­íàÿ ñâî­áî­äà.
  • 5 Èòàê, ïðî­÷è­òàâ îáå êíèæ­êè, òû óçíà­åøü, ÷òî íàä ëþáÿ­ùèì ìèð ïîñòî­ÿí­íî íàâè­ñà­åò íåîá­õî­äè­ìîñòü. Òû æå ïîñëó­øàé àïî­ñòî­ëà Èîàí­íà, êîòî­ðûé ãîâî­ðèò: «Âîç­ëþá­ëåí­íûå, íå ëþáè­òå ìèðà, íè òîãî, ÷òî â ìèðå. È ìèð ïðî­õî­äèò, è ïîõîòü åãî, à èñïîë­íÿ­þ­ùèé âîëþ Áîæèþ ïðå­áû­âà­åò âîâåê»2. È âîç­ëþ­áè âñåì ñåðä­öåì Áîãà è áëèæ­íå­ãî, ÷òîáû èñïîë­íèòü çàêîí, è ìîëèñü çà ìåíÿ, áëà­ãî­ðîä­íåé­øèé è âåëè­êî­ëåï­íûé áðàò.
  • 6 Ðèì­ëÿíå, êàê ãîâî­ðèò ßìâëèõ, äåé­ñò­âóÿ îðó­æè­åì è çàêî­íà­ìè, ñäå­ëà­ëè ñâî­èì âåñü êðóã çåìåëü; è åñëè óñòà­íî­âè­ëè îíè ýòî ïîñðåä­ñò­âîì îðó­æèÿ, òî ñîõðà­íè­ëè ñ ïîìî­ùüþ çàêî­íîâ. Ïîýòî­ìó è ÿ, ñëå­äóÿ ó÷¸­íåé­øå­ìó ìóæó, â òî âðå­ìÿ, êîãäà ðàç­ìûø­ëÿë, ÷òî íàïè­ñàòü î òå÷å­íèè âðå­ìå­íè, ñ÷¸ë íåîá­õî­äè­ìûì êàê áû ïðåä­ïî­ñëàòü ñâî­å­ìó ñî÷è­íå­íüè­öó íåêîå óêðà­øå­íèå. Âåäü ðàäè ðàçûñ­êà­íèé ñàìî­ãî âåð­íî­ãî äðó­ãà ÿ äåé­ñò­âè­òåëü­íî æåëàþ, áåã­ëî ïðî­áå­ãàÿ, ñîáðàòü â ñèëó ñâî­åãî ðàçó­ìå­íèÿ èç ðàç­ëè÷­íûõ ñî÷è­íå­íèé ïðåä­øå­ñò­âåí­íè­êîâ íåñêîëü­êî öâåò­êîâ â îäèí, è ñæà­òî è êðàò­êî èçëî­æèòü â âèäå íåáîëü­øîé èñòî­ðèè êàê ïîñëå­äî­âà­òåëü­íîñòü ëåò, òàê è äåÿ­íèÿ òåõ ìóæåé, ÷òî óñåðä­íî ïîòðóäè­ëèñü íà áëà­ãî ãîñóäàð­ñòâà.
  • 7 Ñêîëü áû áåçûñ­êóñ­íûì íè ïîêà­çà­ëîñü, ÿ äóìàþ, èçëî­æåí­íîå ëþäÿì âûñî­êî­îá­ðà­çî­âàí­íûì, îäíà­êî îíî áóäåò ïðè­ÿò­íî, êàê ÿ ïîëà­ãàþ, äëÿ ïðî­ñòûõ ëþäåé, êîãäà îíè è ñîêðà­ù¸í­íîå èçëî­æå­íèå ïðî­÷òóò áåç ïðå­íå­áðå­æå­íèÿ, è áåçî âñÿ­êèõ ñëî­âåñ­íûõ ïðè­êðàñ âîñ­ïðè­ìóò òî, ÷òî ïðî­÷ëè. Âåäü îò íà÷à­ëà ìèðà è ïåð­âî­ãî ñîòâî­ðå­íèÿ êàê ÷åëî­âå­êà, òàê è ñòè­õèé, è äî âñå­ìèð­íî­ãî ïîòî­ïà ìû, ñëå­äóÿ ñëî­âàì ïðàâ­äè­âî­ãî çàêî­íî­äà­òå­ëÿ Ìîè­ñåÿ, èñ÷èñ­ëè­ëè äâå òûñÿ­÷è äâå­ñòè ñîðîê äâà ãîäà.  òå ãîäû, ïîêà ïðè­ðî­äà ëþäåé îñòà­âà­ëàñü ãðó­áîé è ïðî­ñòîé, áûëè â èõ ðîäó íå öàðè, à ïàò­ðè­àð­õè3. Èõ ïîñëå­äî­âà­òåëü­íîñòü áûëà ñëå­äóþ­ùåé:
  • 8 Àäàì, ïåð­âî­çäàí­íûé è ïåð­âûé èç ñìåðò­íûõ, ïðî­æèë 230 ëåò è ðîäèë Ñèôà.
  • Ñèô ïðî­æèë 205 ëåò è ðîäèë Åíî­ñà.
  • Åíîñ æå ïðî­æèë 190 ëåò è ðîäèë Êàè­íà­íà.
  • Êàè­íàí òàê­æå ïðî­æèë 170 ëåò è ðîäèë Ìàëå­ëå­è­ëà.
  • Ìàëå­ëå­èë ïðî­æèë 165 ëåò è ðîäèë Èàðåäà.
  • Èàðåä æå ïðî­æèë 162 ãîäà è ðîäèë Åíî­õà.
  • Åíîõ æå ïðî­æèë 165 ëåò è ðîäèë Ìàôó­ñà­ëà.
  • Ìàôó­ñàë ïðî­æèë 167 ëåò è ðîäèë Ëàìå­õà.
  • Ëàìåõ òàê­æå ïðî­æèë 188 ëåò è ðîäèë Íîÿ4.
  • 9 Íîþ æå áûëî øåñòü­ñîò ëåò, êîãäà ïîòîï î÷è­ñòèë ìèð îò æåñòî­÷àé­øèõ ïðå­ñòóï­ëå­íèé. Îò åãî ïðàâ­ëå­íèÿ è îò ñàìî­ãî ïîòî­ïà äî ñìå­øå­íèÿ ÿçû­êîâ, êîòî­ðîå ïðî­èçî­øëî èç-çà ãðå­õîâ ñòðî­ÿ­ùèõ áàø­íþ íà ðàâ­íèíå Ñåí­íà­àð, è äî Åâå­ðà, â êîòî­ðîì ñîõðà­íèë­ñÿ íàðîä åâðå­åâ è äðåâ­íèé ÿçûê, ïîñêîëü­êó îí íå ó÷àñò­âî­âàë â òîì çàãî­âî­ðå, 525 ëåò ïî ïàò­ðè­àð­õàì ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì:
  • 10 Àðôà­ê­ñàò, ñûí Ñèìà, âíóê Íîÿ, ðîäèâ­øèé­ñÿ íà âòî­ðîé ãîä ïîñëå ïîòî­ïà, ïðî­æèë 135 ëåò è ðîäèë Êàè­íà­íà.
  • Êàè­íàí æå ïðî­æèë 130 ëåò è ðîäèë Ñàëó.
  • Ñàëà æå ïðî­æèë 130 ëåò è ðîäèë Åâå­ðà.
  • Åâåð òàê­æå ïðî­æèë 130 ëåò è ðîäèë Ôàëå­êà.
  • Èòàê, îò ñìå­øå­íèÿ ÿçû­êîâ è ïåð­âåí­ñòâà Åâå­ðà, îò êîòî­ðî­ãî åâðåè, è äî ðîæ­äå­íèÿ Àâðà­àìà, êîãäà è ïåð­âûé â ìèðå öàðü Íèí ïðà­âèë â àññè­ðèé­ñêîì íàðî­äå, â 42 ãîäó åãî ïðàâ­ëå­íèÿ, ïðî­õî­äÿ­ùèå ïî âûøå­óêà­çàí­íîé ïîñëå­äî­âà­òåëü­íî­ñòè ïàò­ðè­àð­õîâ ñîñòà­âè­ëè 541 ãîä ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì:
  • Ôàëåê ïðî­æèë 130 ëåò è ðîäèë Ðàãà­âà.
  • Ðàãàâ ïðî­æèë 132 ãîäà è ðîäèë Ñåðó­õà.
  • Ñåðóõ æå ïðî­æèë 130 ëåò è ðîäèë Íàõî­ðà.
  • Íàõîð æå ïðî­æèë 79 ëåò è ðîäèë Ôàð­ðó.
  • Ôàð­ðà òàê­æå ïðî­æèë 70 ëåò è ðîäèë Àâðà­àìà.
  • 11 Òàêèì îáðà­çîì, îò Àäà­ìà è äî ðîæ­äå­íèÿ Àâðà­àìà, òî åñòü îò íà÷à­ëà ìèðà è äî ñîðîê âòî­ðî­ãî ãîäà ïåð­âî­ãî àññè­ðèé­ñêî­ãî öàðÿ Íèíà, êàê ìû ñêà­çà­ëè âûøå, ïî ïàò­ðè­àð­õàì ïîëó­÷à­åò­ñÿ äâà­äöàòü ïîêî­ëå­íèé, ëåò æå 3308; îòñþäà îòíûíå, îñòà­âèâ ïàò­ðè­àð­õîâ, ìû áóäåì ïðè­äåð­æè­âàòü­ñÿ ïîñëå­äî­âà­òåëü­íî­ñòè öàðåé è, êàê Åâñå­âèé è Èåðî­íèì, ïðî­áå­æàâ ñíà­÷à­ëà àññè­ðèé­ñêèõ, çàòåì ìèäèé­ñêèõ, ïåð­ñèä­ñêèõ è ãðå­÷å­ñêèõ, êàêèì îáðà­çîì è â êàêèå âðå­ìå­íà [ýòà ïîñëå­äî­âà­òåëü­íîñòü] ïåðå­øëà ê ðèì­ñêèì [öàðÿì], áîëåå ïîäðîá­íî, åñëè ïîç­âî­ëèò Ãîñ­ïîäü, èçëî­æèì.
  • 12 Èòàê, íàì ñëå­äó­åò íà÷àòü ïåðå­÷èñ­ëå­íèå öàðåé è öàðñòâ ñ äðåâ­íåé Àññè­ðèè, â êîòî­ðîé ïåð­âûì Íèí, ñûí Áåëà, ïîñòðî­èâ­øèé íàçâàí­íûé åãî èìå­íåì ãîðîä Íèíå­âèþ, ïðà­âèë 42 ãîäà, è êîòî­ðàÿ îò ïåð­âî­ãî ãîäà ýòî­ãî Íèíà è äî ïîñëåä­íå­ãî ãîäà Òîíà Êîí­êî­ëî­ðà, êîòî­ðî­ãî ãðå­êè íàçû­âà­þò Ñàð­äà­íà­ïà­ëîì, óáè­òî­ãî ñàòðà­ïîì5 ìèäÿí Àðáà­êîì, ïåðå­äàâ­øèì ýòî öàð­ñòâî ìèäÿ­íàì, óïðàâ­ëÿ­ëàñü òðèä­öà­òüþ øåñòüþ öàðÿ­ìè â òå÷å­íèå òûñÿ­÷è äâóõ­ñîò ñîðî­êà ëåò ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì:
  • 13 Íèí, öàðü àññè­ðèé­ñêèé, ïîñëå ðîæ­äå­íèÿ Àâðà­àìà ïðà­âèë 10 ëåò.
  • 14 Ñåìè­ðà­ìèäà, æåíà Íèíà, 42 ãîäà. Ãîâî­ðÿò, áóä­òî îíà îñíî­âà­òåëü­íè­öà Âàâè­ëî­íà, õîòÿ íèãäå íåëü­çÿ ïðî­÷åñòü, ÷òî îíà åãî îñíî­âà­ëà, íî ëèøü ÷òî âîñ­ñòà­íî­âè­ëà. Ïðè íåé Àâðà­àì ìóæà­åò â Õàë­äåå.
  • 15 Çàìåé, êîòî­ðûé òàê­æå Íèíèÿ, ñûí Íèíà è Ñåìè­ðà­ìèäû, 38 ëåò. Íà åãî òðèä­öàòü òðåòüåì ãîäó áûëî äàíî îáå­òî­âà­íèå Àâðà­àìó, êîãäà åìó áûëî 75 ëåò.
  • 16 Àðèé 30 ëåò. Íà åãî äåñÿ­òîì ãîäó ñòî­ëåò­íèé Àâðà­àì ðîäèë ñûíà Èñà­à­êà.
  • 17 Àðà­ëèé 40 ëåò. Íà ïîñëåä­íåì ãîäó åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ ó Èñà­à­êà ðîäè­ëèñü áëèç­íå­öû, òî åñòü Èàêîâ è Èñàâ.
  • 18 Êñåðêñ, êîòî­ðûé òàê­æå Áàëåé, 30 ëåò. Âî âðå­ìÿ åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ Èàêîâ, áåæàâ îò áðà­òà Èñà­âà, îäè­íî­êèé ïðè­ø¸ë â Åãè­ïåò è îáî­ãà­ù¸í­íûé ñ òîë­ïîé âåð­íóë­ñÿ.
  • 19 Àðìà­ìèòð 38 ëåò. Èàêîâ, îñòà­âèâ ñëóæ­áó ó òåñòÿ Ëàâà­íà, âåð­íóë­ñÿ ê îòöó.
  • 20 Áåëîõ 35 ëåò. Â ýòî öàð­ñò­âî­âà­íèå þíûé Èîñèô ðàñ­ñêà­çû­âà­åò ñâîè ñíû áðà­òüÿì è îòöó.
  • 21 Áàëåé 52 ãîäà. Íà òðèä­öà­òîì ãîäó åãî Èàêîâ, ïîíóæ­äàå­ìûé ãîëî­äîì, ïðè­õî­äèò â Åãè­ïåò è òàì íàõî­äèò ñâî­åãî ñûíà, íà÷àëü­ñò­âó­þ­ùå­ãî íàä çåì­ëÿ­ìè âñå­ãî Åãèï­òà.
  • 22 Àëü­òàä 32 ãîäà.  ýòî öàð­ñò­âî­âà­íèå Èàêîâ óìåð â Åãèï­òå, åãî òåëî Èîñèô ñ áîëü­øèì ïî÷¸­òîì îòâî­çèò â çåì­ëþ Õàíà­àí­ñêóþ.
  • 23 Ìàìèíò 30 ëåò. Âî âðå­ìÿ åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ óìè­ðà­åò Èîñèô è åãèï­òÿíå óãíå­òà­þò åâðå­åâ â òÿæå­ëåé­øåì ðàá­ñòâå.
  • 24 Ìàêà­ëåé 30 ëåò. È â åãî öàð­ñò­âî­âà­íèå ïðî­äîë­æà­åò­ñÿ ðàá­ñòâî åâðå­åâ â Åãèï­òå.
  • 25 Ñôåð 30 ëåò. Â ïîñëåä­íèå âðå­ìå­íà åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ Àìáðà èç êîëå­íà Ëåâè­å­âà ðîäèë Ìîè­ñåÿ.
  • 26 Ìàìèë 30 ëåò. Â ýòî öàð­ñò­âî­âà­íèå þíûé Ìîè­ñåé ïîñâÿ­òèë ñåáÿ ìóä­ðî­ñòè åãèï­òÿí.
  • 27 Ñïà­ðåò 40 ëåò. Â ýòî âðå­ìÿ Ìîè­ñåé, óáèâ åãèï­òÿ­íè­íà, áåæàë â çåì­ëþ Ìàäè­àì­ñêóþ.
  • 28 Àñêà­òàä 40 ëåò. Íà âîñü­ìîì ãîäó åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ Ìîè­ñåé, ÷åðåç 430 ëåò ïîñëå îáå­òî­âà­íèÿ, ñî çíà­ìå­íè­ÿ­ìè è ïîäâè­ãà­ìè âûâî­äèò åâðåé­ñêèé íàðîä èç Åãèï­òà è â ïóñòûíå â òå÷å­íèå ñîðî­êà ëåò èçëà­ãà­åò åìó çàêîí.
  • 29 Àìèí­òà 45 ëåò. Íà äåâÿ­òîì ãîäó åãî Ìîè­ñåé óìè­ðà­åò è ïåðå­äà­¸ò íà÷àëü­ñòâî íàä íàðî­äîì Èèñó­ñó Íàâè­íó.
  • 30 Áåëîõ 25 ëåò. Ïðè í¸ì ñóäüÿ åâðå­åâ Ãîôî­íè­èë è Ôèíå­åñ óäåð­æè­âà­åò ñâÿ­ùåí­ñòâî.
  • 31 Áåëå­ïàð 30 ëåò.  òî âðå­ìÿ ñóäüÿ åâðå­åâ Àîä è âî âñ¸ì âðàæ­äà ñ èíî­ðî­ä­öà­ìè6.
  • 32 Ëàì­ïðèä 37 ëåò. È â åãî öàð­ñò­âî­âà­íèå ñóäü¸é åâðå­åâ ïðî­äîë­æà­åò áûòü Àîä.
  • 33 Ñîçàð 20 ëåò. È â åãî âðå­ìå­íà, õîòÿ è ñòà­ðûé, íî äî ñèõ ïîð òâ¸ð­äî ñòî­èò Àîä, è ñðà­æà­åò­ñÿ ñ èíî­ðî­ä­öà­ìè, è ñ Áîæüåé ïîìî­ùüþ ïîáåæ­äà­åò.
  • 34 Ëàì­ïåð 30 ëåò. Â åãî öàð­ñò­âî­âà­íèå åâðå­åâ âîç­ãëà­âè­ëè Äåâî­ðà è Âàðàê.
  • 35 Ïàí­íèÿ 45 ëåò. Â åãî âðå­ìå­íà èóäå­åâ âîç­ãëà­âèë Ãåäå­îí, êîòî­ðûé òàê­æå Èåðî­âà­àë.
  • 36 Ñîçàðì 19 ëåò. Â åãî âðå­ìå­íà ñóäüÿ­ìè åâðå­åâ áûëè Ôîëà è Àâè­ìå­ëåõ.
  • 37 Ìèò­ðåé 29 ëåò. Ïðè í¸ì èóäå­åâ âîç­ãëà­âèë Èàèð.
  • 38 Òàâ­òàí 22 ãîäà. Ïðè åãî öàð­ñò­âî­âà­íèè ñóäüè åâðå­åâ Åñå­âîí è Àâäîí.  ýòî ñàìîå âðå­ìÿ ãðå­êè ðàçî­ðè­ëè Òðîþ; áåæàâ­øèé îòòóäà Ýíåé ïðè­áûë â Èòà­ëèþ è ðàäè ðîä­ñòâà ñîåäè­íèë­ñÿ ñ Ëàòè­íîì, ñûíîì Ôàâ­íà, âíó­êîì Ïèêà, ïðà­ïðà­âíó­êîì Ñàòóð­íà, âçÿâ â æ¸íû åãî äî÷ü Ëàâè­íèþ. È, ñîåäè­íèâ­øèñü, íàðî­äû Ôðè­ãè è Èòà­ëà ñòà­ëè íàçû­âàòü­ñÿ ëàòè­íà­ìè.
  • 39 È òàêèì îáðà­çîì îòíûíå ñ ýòî­ãî âðå­ìå­íè è ïîòîì, ïóñòü è â áåä­íåé­øåì öàð­ñòâå è òåñ­íîì ìåñòå, êîòî­ðîå íàçû­âà­ëîñü Ëàâ­ðåí­òèé­ñêèì ïîëåì, ïðà­âè­ëè ïîñëå Ëàòè­íà Ýíåé è åãî ïðå­åì­íè­êè, êîòî­ðûå îáû÷­íî èìå­íî­âà­ëèñü Ñèëü­âè­ÿ­ìè è Àëü­áà­íà­ìè èç-çà Àëü­áàí­ñêî­ãî ãîðî­äà è èç-çà ðîäèâ­øå­ãî­ñÿ ïîñëå ñìåð­òè Ýíåÿ åãî ñûíà, òàê­æå Ýíåÿ, êîòî­ðûé áûë íàçâàí Ñèëü­âè­åì ïîòî­ìó, ÷òî Ëàâè­íèÿ ïîñëå ñìåð­òè Ýíåÿ, îïà­ñà­ÿñü çàâè­ñòè Àñêà­íèÿ, òàé­íî ðîäè­ëà åãî â ëåñó7 è íàçâà­ëà Ýíå­åì Ñèëü­âè­åì. Äî íåãî, êàê ìû ñêà­çà­ëè âûøå, â òå÷å­íèå ïðè­ìåð­íî 180 ëåò Èòà­ëè­åé ïðà­âè­ëè ßíóñ, Ñàòóðí, Ïèê, Ôàâí è Ëàòèí.
  • 40 Òåâ­òåé 40 ëåò. Ïðè í¸ì ñóäüÿ åâðå­åâ Ñàì­ñîí, ñèëü­íåé­øèé èç ñèëü­íûõ.
  • 41 Òèíåé 30 ëåò. Íà âîñåì­íà­äöà­òîì ãîäó åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ ñâÿ­ùåí­íèê Èëèÿ, óñëû­øàâ âåñòü î ñâî­èõ ñûíî­âüÿõ è î òîì, ÷òî ïîõè­ùåí êîâ­÷åã çàâå­òà, óïàë çàìåðò­âî.
  • 42 Äåð­ñèë 40 ëåò. Ïðè í¸ì êàêîå-òî âðå­ìÿ ïðà­âèë öàðü åâðå­åâ Ñàóë, à êàêîå-òî — ïîñòàâ­ëåí­íûé öàð¸ì Äàâèä èç êîëå­íà Èóäû.
  • 43 Åâïàë 38 ëåò. Íà òðèä­öàòü âòî­ðîì ãîäó åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ Ñîëî­ìîí íà÷àë è â òå÷å­íèå ñåìè ëåò ïîñòðî­èë åäèí­ñò­âåí­íûé â ìèðå Õðàì Ãîñ­ïî­äåíü.
  • 44 Ëàîñòåí 45 ëåò. È âî âðå­ìÿ åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ íàä àññè­ðèé­öà­ìè åâðå­ÿ­ìè ïðà­âèë Ñîëî­ìîí, ïðî­ðî­÷å­ñò­âî­âà­ëè æå Ñàäîê è Àõèÿ Ñèëîì­ëÿ­íèí.
  • 45 Ïðè­òè­àä 30 ëåò. Ïðè í¸ì, ïî ñìåð­òè Ñîëî­ìî­íà, öàð­ñòâî åâðå­åâ ðàçäå­ëå­íî ìåæ­äó Ðîâîàìîì è Èåðî­âîàìîì, è îäíè ñòà­ëè íàçû­âàòü­ñÿ èóäå­ÿ­ìè, äðó­ãèå — èçðà­èëü­òÿ­íà­ìè.
  • 46 Îôðà­òåé 20 ëåò. Ïðè í¸ì â îáëà­ñòè èóäå­åâ ïðà­âèò Èîñà­ôàò; ó èçðà­èëü­òÿí æå, ïîñëå áûñò­ðîé ñìåð­òè Íàâà­òà è Âàà­ñû, è êîãäà óìåð­ëè Èëà è Àìâðèé, âëà­ñòüþ îâëà­äåë Àõàâ âìå­ñòå ñ Èåçà­âå­ëüþ.
  • 47 Îôðà­òàí 50 ëåò. Ïðè í¸ì â îáëà­ñòè Èóäû ïðà­âè­ëè Èîðàì, Îõî­çèÿ è Ãîôî­ëèÿ, è Èîàñ; â Èçðà­è­ëå æå îäèí çà äðó­ãèì âëàñòü íàñëå­äî­âà­ëè Îõî­çèÿ, Èîðàì è Èèóé.
  • 48 Àêðà­çàï 42 ãîäà. Ïðè í¸ì âëà­ñòè äîñòè­ãà­åò Àìà­ñèÿ, ïðè­çâàí­íûé íà öàð­ñòâî â Èóäåå; â Èçðà­è­ëå æå îäèí çà äðó­ãèì ïðà­âè­ëè Èîàõàç è Èîàñ.
  • 49 Òîí Êîí­êî­ëîð, êîòî­ðî­ãî ãðå­êè íàçû­âà­þò Ñàð­äà­íà­ïà­ëîì, 20 ëåò. Ïðè í¸ì ó èóäå­åâ Àçà­ðèÿ, êîòî­ðûé òàê­æå Îçèÿ, ó èçðà­èëü­òÿí æå Ðîâî­àì8.
  • Èòàê, Àññè­ðèé­ñêîå öàð­ñòâî ÷åðåç òûñÿ­÷ó äâå­ñòè ñîðîê ëåò îáðå­ëî êîíåö ñòîëü äîë­ãîé ïðî­äîë­æè­òåëü­íî­ñòè è ïåðå­øëî ê ìèäÿ­íàì. Èáî ñàòðàï ìèäÿí Àðáàê, óáèâ Ñàð­äà­íà­ïà­ëà, çàõâà­òèë åãî öàð­ñòâî è ïðè­â¸ë åãî ïîä âëàñòü ìèäÿí.
  • 50 Àðáàê, öàðü ìèäèé­ñêèé, 28 ëåò. Ïðè í¸ì â îáëà­ñòè Èóäû âñ¸ åù¸ ïðà­âèë Àçà­ðèÿ, êîòî­ðûé òàê­æå Îçèÿ.  Èçðà­è­ëå æå ïîñëå Ðîâîàìà â òå÷å­íèå íåñêîëü­êèõ äíåé áûë Çàõà­ðèÿ, à òàê­æå Øàë­ëóì, êîòî­ðûì íàñëå­äî­âàë Ìàíà­èì.
  • 51 Ñîçàðì 30 ëåò.  îáëà­ñòè Èóäû ïðà­âèë Èîàôàì, ó èçðà­èëü­òÿí Ôàêèÿ, êîãäà ïÿò­íà­äöà­òûé ãîä åãî ñòàë íàçû­âàòü­ñÿ ïî íà÷à­òîé ïåð­âîé Îëèì­ïèà­äå. Èìåí­íî òîãäà, ïîñëå áåñ­÷èñ­ëåí­íûõ, ÿ áû òàê ñêà­çàë, öàðåé Ëàâ­ðåí­òèé­ñêîé îáëà­ñòè è Ëàöèÿ Ñèëü­âè­åâ è Àëü­áà­íîâ, êîòî­ðûå â òå÷å­íèå òð¸õ­ñîò ëåò ïðà­âè­ëè ÷àñòüþ Èòà­ëèè, õîòÿ è áåä­íåé­øåé, öàðü Àìó­ëèé äî÷ü ñâî­åãî áðà­òà Íóìè­òî­ðà ïî èìå­íè Ðåÿ, êîòî­ðàÿ çâà­ëàñü òàê­æå Èëèÿ, ñäå­ëàë äåâ­ñò­âåí­íîé âåñòàë­êîé. Êîãäà áûëî îáíà­ðó­æå­íî, ÷òî îíà áåðå­ìåí­íà, ïûòà­ÿñü îïðàâ­äàòü ñâî¸ ïðå­ñòóï­ëå­íèå, îíà ñîëãà­ëà, ÷òî áûëà èçíà­ñè­ëî­âà­íà Ìàð­ñîì. Êîãäà ó íå¸ ðîäè­ëèñü äâîå áëèç­íå­öîâ, öàðü ïðè­êà­çàë èõ âûáðî­ñèòü. Íåêàÿ áëóä­íè­öà ïî èìå­íè Ëóïà, óñëû­øàâ èõ ïèñê, òîò­÷àñ ïîäî­áðà­ëà èõ è îòíåñ­ëà ê ïàñ­òó­õó Ôàóñòó­ëó. Åãî æåíà Àêêà, âîñ­ïè­òû­âàÿ èõ, ïðè­ó÷è­ëà æèòü ñðå­äè äðó­ãèõ ïàñ­òó­õîâ.
  • 52 Ìàäèä 40 ëåò. Âî âðå­ìÿ åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ íàä ìèäÿ­íà­ìè ó èóäå­åâ ïðà­âèë Àõàç, ó èçðà­èëü­òÿí — äðó­ãîé Ôàêèÿ. È â äåâÿ­òûé ãîä Ìàäèäà, ñåäü­ìóþ Îëèì­ïè­à­äó, Ðîìóë è åãî áðàò, êîòî­ðûå, êàê ìû ãîâî­ðè­ëè, âûðîñ­ëè ñðå­äè ïàñ­òó­õîâ, ñîáðàâ ìíî­æå­ñòâî ïàñ­òó­õîâ, íà÷à­ëè ñòðî­è­òåëü­ñòâî Ðèì­ñêî­ãî ãîðî­äà, è ìëàä­øèé, óáèâ áðà­òà, ïðè­êà­çàë, ÷òîáû ãîðîä ïî åãî èìå­íè íàçû­âàë­ñÿ Ðèìîì. Ìèíóÿ åãî äåÿ­òåëü­íîñòü è ïîñëå­äî­âà­òåëü­íîñòü åãî ïðå­åì­íè­êîâ íåêî­å­ãî ðîäà ïðûæ­êîì, ÿ ïðî­áå­ãàþ, êàê íà÷àë, ÷óæå­çåì­íûå öàð­ñòâà è, êîãäà ïðåä­ñòà­âèë­ñÿ ñëó­÷àé, âîç­âðà­ùà­þñü ê òîé ïîñëå­äî­âà­òåëü­íî­ñòè. Òîëü­êî òû, ÷èòà­òåëü, îáðà­òè âíè­ìà­íèå, ÷òî îò íà÷à­ëà ìèðà è äî âîç­íèê­íî­âå­íèÿ ýòî­ãî âåëè­êî­ãî ãîðî­äà ïðî­øëî 4560 ëåò.
  • 53 Êàð­äè­êåé 13 ëåò. Ïðè í¸ì Åçå­êèÿ, ñûí Àõà­çà, íàñëå­äóÿ, ïðà­âèò èóäå­ÿ­ìè. Íàðîä æå èçðà­èëü­òÿí ïîñëå òîãî, êàê ïðà­âèë 250 ëåò â Ñàìà­ðèè, â ïÿò­íà­äöà­òîì ãîäó âûøå­íà­çâàí­íî­ãî Ìàäèäà áûë óâåä¸í õàë­äåé­ñêèì öàð¸ì Ñàë­ìà­íà­ñà­ðîì â ïëåí â ìèäèé­ñêèå ãîðû.
  • 54 Äåé­îê 54 ãîäà.  íà÷à­ëå åãî âðå­ìå­íè Ìàíàñ­ñèÿ áûë óâåä¸í â ïëåí èç åâðåé­ñêîé Èóäåè è, çàêî­âàí­íûé â æåëåç­íûå öåïè, êàê ãîâî­ðÿò, ðàñ­êà­ÿë­ñÿ. È ìîæ­íî ïðî­÷åñòü ïåñíü åãî ïîêà­ÿ­íèÿ. Âïî­ñëåä­ñò­âèè æå, âåð­íóâ­øèñü íà öàð­ñòâî, îí îñòà­âèë ïðå­åì­íè­êîì ñâî­åãî ñûíà Àììî­íà.
  • 55 Ôðàîòð 23 ãîäà. Ïðè í¸ì Èîñèÿ, öàðü èóäåé­ñêèé, êîòî­ðûé âûðó­áèë ñâÿ­ùåí­íûå ðîùè, èçãíàë ÿçû­÷å­ñêèõ èäî­ëîâ èç ñâî­åãî öàð­ñòâà è ïðà­âåä­íî ïî÷è­òàë Áîãà Íåáåñ­íî­ãî.
  • 56 Êèà­ê­ñàð 32 ãîäà. Ïðè í¸ì èóäå­ÿ­ìè ïðà­âèò Èîàõàç, åìó íàñëå­äî­âàë Ýëè­à­êèì, îí æå Èîàêèì, êîòî­ðî­ìó åù¸ ïðè æèç­íè Êèà­ê­ñà­ðà íàñëå­äî­âàë äðó­ãîé Èàîêèì9, ïðè êîòî­ðîì è íàñòó­ïèë êîíåö öàð­ñòâà.
  • 57 Àñòè­àã 38 ëåò. Íà âîñü­ìîì ãîäó åãî ïðàâ­ëå­íèÿ èóäåè èç Èåðó­ñà­ëè­ìà óâåäå­íû â ïëåí âàâè­ëîí­ñêèì öàð¸ì Íàâó­õî­äî­íî­ñî­ðîì. Òàêèì îáðà­çîì âëàñòü ìèäÿí, êîòî­ðûå ïðà­âè­ëè â òå÷å­íèå 258 ëåò, áûëà ñâåðã­íó­òà è ïåðå­øëà ê ïåð­ñàì, ïîñêîëü­êó ñâÿ­çàí­íûå ðîä­ñò­âîì ïåð­ñèä­ñêèé öàðü Êèð è Äàðèé Ìèäèé­ñêèé, ñûí âûøå­óïî­ìÿ­íó­òî­ãî Àñòèà­ãà, áóäó÷è ïëå­ìÿí­íè­êîì è äÿäåé, íàïàâ íà Âàë­òà­ñà­ðà, ïðà­ïðà­âíó­êà Íàâó­õî­äî­íî­ñî­ðà, öàðÿ âàâè­ëîí­ñêî­ãî, òî åñòü õàë­äåé­ñêî­ãî, çàõâà­òè­ëè åãî öàð­ñòâî. È ïî ñìåð­òè Äàðèÿ Êèð, âëà­äåâ­øèé è ñâî­èì öàð­ñò­âîì, òî åñòü ïåð­ñîâ, è ðîä­ñò­âåí­íè­êà ñâî­åãî Äàðèÿ, òî åñòü ìèäÿí, çàõâà­òèâ òðåòüå öàð­ñòâî, âåñü­ìà âîç­âû­ñèë íàðîä ïåð­ñîâ. Ýòîò íàðîä îò âûøå­óïî­ìÿ­íó­òî­ãî Êèðà äî Äàðèÿ, ñûíà Àðñà­ìà, âëàñò­âî­âàë â òå÷å­íèå ïðè­ìåð­íî 230 ëåò, è òàêèì îáðà­çîì âëàñòü îò íàðî­äà ïåð­ñîâ ïîñëå äåñÿ­òè öàðåé ïåðå­øëà ê ãðå­êàì.
  • 58 Êèð Ïåð­ñèä­ñêèé 32 ãîäà. Îí ïîç­âî­ëèë, îñâî­áî­äèâ èç ïëå­íà, âåð­íóòü­ñÿ â Èóäåþ ïî÷òè ïÿòè­äå­ñÿ­òè òûñÿ­÷àì èóäå­åâ, êîòî­ðûå, ñîîðóäèâ àëòàðü, çàëî­æè­ëè îñíî­âà­íèå õðà­ìà. È ïîñêîëü­êó èì ïðå­ïÿò­ñò­âî­âà­ëè ñîñåä­íèå íàðî­äû, äåëî îñòà­âà­ëîñü íåçà­âåð­ø¸í­íûì âïëîòü äî Äàðèÿ.
  • 59 Êàì­áèç 8 ëåò. È ïðè í¸ì äåëî, âîñ­ïðå­ïÿò­ñò­âó­å­ìîå ñîñåäÿ­ìè, îñòà­íî­âè­ëîñü è ñòðî­è­òåëü­ñòâî íå âåëîñü.
  • 60 Äâîå áðà­òüåâ-ìàãîâ ïðà­âè­ëè 8 ìåñÿ­öåâ.
  • 61 Äàðèé 36 ëåò. Íà âòî­ðîì ãîäó åãî Çîðî­âà­âå­ëåì è Èèñó­ñîì, ñûíîì Èîñåäå­êà, áûë âîñ­ñòà­íîâ­ëåí Õðàì â ïÿòü­ñîò äâå­íà­äöà­òûé ãîä ïîñëå ïåð­âî­ãî ñòðî­è­òåëü­ñòâà ïðè Ñîëî­ìîíå, îò Àäà­ìà æå ïðè­ìåð­íî 4930 ëåò.
  • 62 Çàòåì Êñåðêñ, ñûí Äàðèÿ, 20 ëåò. Îí öàð­ñò­âî­âàë íàä ïåð­ñà­ìè, ìèäÿ­íà­ìè è õàë­äå­ÿ­ìè.
  • 63 Àðòà­áàí 7 ìåñÿ­öåâ.
  • 64 Àðòà­ê­ñåðêñ, êîòî­ðûé çâàë­ñÿ Ìàê­ðî­õèð10, 40 ëåò.
  • 65 Êñåðêñ äâà ìåñÿ­öà.
  • 66 Ñîã­äè­àí 7 ìåñÿ­öåâ.
  • 67 Äàðèé ïî ïðî­çâè­ùó Íîò11 19 ëåò.
  • 68 Àðòà­ê­ñåðêñ, êîòî­ðûé òàê­æå Ìíå­ìîí12, ñûí Äàðèÿ è Ïàðå­ñà­òè­äû, 40 ëåò. Îí æå åâðå­ÿ­ìè çîâ¸ò­ñÿ Àñâåð13, ïðè í¸ì áûëà íàïè­ñà­íà êíè­ãà Ýñôèðü.
  • 69 Àðòåê­ñåðêñ, êîòî­ðûé òàê­æå Îõ, 26 ëåò. Îí ðàç­ðó­øèë Ñèäîí, ïîä­÷è­íèë ñâî­åé âëà­ñòè Åãè­ïåò è çàõâà­òèë âñþ Ñèðèþ.
  • 70 Àðñåñ, ñûí Îõà, 4 ãîäà. Ïðè í¸ì Èàä­äóé, âåëè­÷àé­øèé è âûäàþ­ùèé­ñÿ ïåð­âî­ñâÿ­ùåí­íèê èóäå­åâ.
  • 71 Äàðèé, ñûí Àñàð­ìà14, 6 ëåò. Åãî óáèë è îáðà­òèë åãî öàð­ñòâî â ñâîþ ñîá­ñò­âåí­íîñòü ìàêåäî­íÿ­íèí Àëåê­ñàíäð Âåëè­êèé, îñíî­âàâ­øèé â ñâîþ ÷åñòü Àëåê­ñàí­äðèþ, ãäå ãðå­÷å­ñêèå öàðè ïðà­âè­ëè â òå÷å­íèå 296 ëåò ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì:
  • 72 Àëåê­ñàíäð Âåëè­êèé ïîñëå ñìåð­òè Äàðèÿ 5 ëåò.
  • 73 Ïòî­ëå­ìåé, ñûí Ëàãà, 40 ëåò. Îí åù¸ ðàç óâ¸ë åâðåé­ñêèé íàðîä â ïëåí â Åãè­ïåò.
  • 74 Ïòî­ëå­ìåé Ôèëà­äåëüô, 28 ëåò. Îí îòïó­ñòèë èç ïëå­íà åâðå­åâ è, óìè­ëî­ñòèâ­ëåí­íûé äàðà­ìè ïåð­âî­ñâÿ­ùåí­íè­êà èóäå­åâ Åëå­àçà­ðà, ñ ïîìî­ùüþ ñåìè­äå­ñÿ­òè òîë­êîâ­íè­êîâ ïåðå­â¸ë Ñâÿ­ùåí­íîå Ïèñà­íèå ñ åâðåé­ñêî­ãî ÿçû­êà íà ãðå­÷å­ñêèé.
  • 75 Ïòî­ëå­ìåé Ýâåð­ãåò 26 ëåò. Â åãî âðå­ìå­íà Èèñóñ, ñûí Ñèðà­õîâ, íàïè­ñàë êíè­ãó ïðå­ìóä­ðî­ñòè.
  • 76 Ïòî­ëå­ìåé Ôèëî­ïà­òîð 17 ëåò. Ïðè í¸ì âíîâü ïîêî­ðå­íû èóäåè è øåñòü­äå­ñÿò òûñÿ÷ èõ èñòðåá­ëå­íû öàð¸ì Ñèðèè Àíòèîõîì, êîãäà ïåð­âî­ñâÿ­ùåí­íè­êîì áûë Îíèÿ.
  • 77 Ïòî­ëå­ìåé Ýïè­ôàí 24 ãîäà. Îí, ïîñëàâ âîå­íà­÷àëü­íè­êà Ñêî­ïó, çàõâà­òû­âà­åò Èåðó­ñà­ëèì; â ñâîþ î÷å­ðåäü Àíòèîõ, îäîëåâ Ñêî­ïó, âñòó­ïà­åò ñ Èóäå­åé â äðó­æå­ñò­âåí­íûé ñîþç.
  • 78 Ïòî­ëå­ìåé Ôèëî­ìå­òîð 35 ëåò. Ïðè ýòîì öàðå èóäåé Àðè­ñòî­áóë, ôèëî­ñîô-ïåðè­ïà­òå­òèê, íàïè­ñàë êîì­ìåí­òà­ðèè íà êíè­ãè Ìîè­ñå­å­âû è ïðå­ïîä­í¸ñ èõ öàðþ Ïòî­ëå­ìåþ. Àíòèîõ æå, ïîñòó­ïàÿ ïðî­òèâ çàêî­íà èóäåé­ñêî­ãî, ìíî­ãèõ óìåðò­âèë. Ïðî­òèâ íåãî ïîä­íÿë îðó­æèå Èóäà, êîòî­ðûé òàê­æå Ìàê­êà­âåé.
  • 79 Ïòî­ëå­ìåé Ýâåð­ãåò 29 ëåò.  åãî öàð­ñò­âî­âà­íèå çíà­ìå­íèò âîæäü èóäå­åâ Èîíà­òàí, çàêëþ­÷èâ­øèé ñîþç ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè è ñïàð­òàí­öà­ìè.
  • 80 Ïòî­ëå­ìåé Ôèñ­êîí, êîòî­ðûé òàê­æå Ñîòåð, 17 ëåò. Ïðè í¸ì öàð¸ì è âìå­ñòå ñ òåì ïåð­âî­ñâÿ­ùåí­íè­êîì èóäå­åâ ñòà­íî­âèò­ñÿ Àðè­ñòî­áóë, ñûí Èîíà­òà­íà.
  • 81 Ïòî­ëå­ìåé, êîòî­ðûé òàê­æå Àëåê­ñàíäð, 10 ëåò. Â åãî öàð­ñò­âî­âà­íèå íàðîä èóäå­åâ ìíî­ãîå ïðå­òåð­ïåë êàê îò àëåê­ñàí­äðèé­öåâ, òàê è îò àíòèî­õèé­öåâ.
  • 82 Ïòî­ëå­ìåé, êîòî­ðûé áûë îòâåðã­íóò ìàòå­ðüþ, 8 ëåò. Èóäå­ÿ­ìè òîãäà ïðà­âèò ßííàé, êîòî­ðûé òàê­æå Àëåê­ñàíäð.
  • 83 Ïòî­ëå­ìåé Äèî­íèñ, 30 ëåò. Ïðè åãî öàð­ñò­âî­âà­íèè Àëåê­ñàíäðà, êîòî­ðàÿ òàê­æå Ñàëè­íà15, æåíà åâðåé­ñêî­ãî öàðÿ Àëåê­ñàíäðà, ïðà­âèò â Èåðó­ñà­ëè­ìå. Ñ ýòî­ãî âðå­ìå­íè ñìÿ­òå­íèå â äåëàõ è ðàç­ëè÷­íûå áåä­ñò­âèÿ ïîðà­çè­ëè èóäå­åâ.
  • 84 Êëåî­ïàò­ðà 22 ãîäà. Â å¸ öàð­ñò­âî­âà­íèå èóäåè, âñòó­ïèâ â äðóæ­áó ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, îòíûíå æèâóò ïî èõ çàêî­íàì, ïîñêîëü­êó Ïîì­ïåé, ñìå­ñòèâ Àðè­ñòî­áó­ëà ñ öàð­ñòâà, ïîñòà­âèë âî ãëà­âå åãî áðà­òà Ãèð­êà­íà. Ðèì­ñêèé ïîë­êî­âî­äåö Àíòî­íèé, ïîä­äåð­æàâ Êëåî­ïàò­ðó è ïðè­íÿâ å¸ ñòî­ðî­íó, ñðà­æà­åò­ñÿ ïðî­òèâ ñîá­ñò­âåí­íûõ ãðàæ­äàí. Àâãóñò Îêòà­âèàí, îäåð­æàâ íàä íèì âåðõ â ñðà­æå­íèè íà àêòèé­ñêîì ïîáå­ðå­æüå, çàñòà­âèë îáî­èõ ñóïðó­ãîâ ïîêîí­÷èòü ñ ñîáîé è îáðà­òèë èõ öàð­ñòâî ïîä âëàñòü Ðèì­ñêîé èìïå­ðèè, ãäå è äî ñèõ ïîð, è äî êîí­öà ñâå­òà ñîãëàñ­íî ïðî­ðî­÷å­ñòâó Äàíè­è­ëà äîëæ­íà áûòü ïðå­åì­ñò­âåí­íîñòü âëà­ñòè. È ñëå­äó­åò èìåòü â âèäó, ÷òî èìåí­íî îòñþäà ïðî­èñ­õî­äèò âëàñòü Àâãó­ñòà.
  • 85 Èìïå­ðà­òîð Àâãóñò, êîòî­ðûé íàçû­âàë­ñÿ òàê­æå Îêòà­âèà­íîì, îò êîòî­ðî­ãî ñëå­äóþ­ùèå ïðèí­öåï­ñû íàçâà­íû àâãó­ñòà­ìè, âåäÿ âîé­íó êàê ïðî­òèâ ñîîòå­÷å­ñò­âåí­íè­êîâ, òàê è îäîëåâ èíî­çåì­íûå íàðî­äû, ïðè­ñâî­èë ñåáå åäè­íî­ëè÷­íóþ âëàñòü, ïðà­âÿ â òå÷å­íèå 56 ëåò. Íà ñîðîê âòî­ðîì ãîäó åãî âëà­ñòè Ãîñ­ïîäü Íàø Èèñóñ Õðè­ñòîñ, ðîæ­ä¸í­íûé îò Ñâÿ­òîé Äåâû èñòèí­íûé Áîã è èñòèí­íûé ÷åëî­âåê, ïðè äîñòîé­íûõ óäèâ­ëå­íèÿ çíà­ìå­íè­ÿõ è ÷óäå­ñàõ ïðåä­ñòàë âî âñ¸ì áëåñ­êå â ãîä îò íà÷à­ëà ìèðà 5500-é, îò îñíî­âà­íèÿ æå ãîðî­äà Ðèìà 755-é.
  • 86 È ïîñêîëü­êó òû ðåøèë óçíàòü ïî ïîðÿä­êó î ñâåð­øå­íè­ÿõ ðèì­ñêî­ãî ãîñóäàð­ñòâà, à ìû ïîîáå­ùà­ëè êðàò­êî îòâå­òèòü íà òâîè âîïðî­ñû, íàì íåîá­õî­äè­ìî ïîêà îñòà­âèòü òî, ÷òî ðàñ­ñêà­çû­âà­åò­ñÿ î âðå­ìå­íàõ Àâãó­ñòà, è âíîâü îáðà­òèòü­ñÿ ê èñòî­êàì Ðèì­ñêî­ãî ãîðî­äà è èçëî­æèòü ïðî­èñ­õîæ­äå­íèå åãî îñíî­âà­òå­ëÿ Ðîìó­ëà, è â òî æå âðå­ìÿ ÿñíî ïîêà­çàòü ãîäû è ñâåð­øå­íèÿ åãî ïðå­åì­íè­êîâ, öàðåé è êîí­ñó­ëîâ, êîòî­ðûå ñóòü ñëå­äóþ­ùèå.
  • 87 Îò âîç­íèê­íî­âå­íèÿ ãîðî­äà Ðèìà è äî öàðÿ Òàðê­âè­íèÿ ïî ïðî­çâè­ùó Ãîð­äûé, êîòî­ðûé è áûë èçãíàí, íàñ÷è­òû­âà­åò­ñÿ 243 ãîäà. Òîò ïåð­âûé îñíî­âà­òåëü è ãîðî­äà, è èìïå­ðèè Ðîìóë áûë ðîæ­ä¸í, ñêà­æåì èõ ñîá­ñò­âåí­íû­ìè ñëî­âà­ìè, Ìàð­ñîì è Ðååé Ñèëü­âè­åé.  ýòîì áåðå­ìåí­íàÿ æðè­öà ïðè­çíà­ëàñü ñàìà. È ìîë­âà ïîòîì íå ñîìíå­âà­ëàñü, ÷òî êîãäà ïî ïðè­êà­çó öàðÿ Àìó­ëèÿ îí âìå­ñòå ñ áðà­òîì Ðåìîì áûë áðî­øåí â ïîòîê, òî íå ìîã ïîãèá­íóòü, åñëè è Òèáå­ðèí óäåð­æàë ðåêó, è âîë­÷è­öà, îñòà­âèâ âîë­÷àò è ïîñëå­äî­âàâ íà ïèñê, ïîä­ñòà­âè­ëà ìëà­äåí­öàì ñîñ­öû è èñïîë­íè­ëà ìàòå­ðèí­ñêèé äîëã.
  • 88 Âîò òàê èõ, íàé­äåí­íûõ ó äåðå­âà, ïàñ­òóõ öàð­ñêèõ ñòàä Ôàóñòóë îòí¸ñ â ñâîþ õèæè­íó è âîñ­ïè­òàë. Ãëà­âîé Ëàöèÿ òîãäà áûëà Àëü­áà, òâî­ðå­íèå Þëèÿ16: âåäü îí ïðå­íå­áð¸ã Ëàâè­íè­åì ñâî­åãî îòöà Ýíåÿ. Ïîñëå íèõ óæå â ñåäü­ìîì ïîêî­ëå­íèè ïðà­âèë Àìó­ëèé, èçãíàâ­øèé ñâî­åãî áðà­òà Íóìè­òî­ðà, îò ÷üåé äî÷å­ðè è ðîäèë­ñÿ Ðîìóë. Èòàê, åäâà âñòó­ïèâ â þíî­øå­ñêèé âîç­ðàñò, îí òîò­÷àñ èçãíàë ñâî­åãî äâîþ­ðîä­íî­ãî äåäà èç êðå­ïî­ñòè, ðîä­íî­ãî æå äåäà âîñ­ñòà­íî­âèë. Ñàì îí, ëþáÿ ðåêó è õîë­ìû, ñðå­äè êîòî­ðûõ áûë âîñ­ïè­òàí, âîç­âî­äèë ñòå­íû íîâî­ãî ãîðî­äà.
  • 89 Îíè áûëè áëèç­íå­öà­ìè; áûëî ðåøå­íî âîïðî­ñèòü áîãîâ, êîòî­ðûé èç äâóõ áóäåò ñîâåð­øàòü àóñïè­öèè è ïðà­âèòü. Ðåì çàíÿë õîëì Àâåí­òèí, Ðîìóë — Ïàëà­òèí. Ðåì ïåð­âûì óâèäåë øåñòü êîð­øó­íîâ, Ðîìóë — ïîç­æå, íî äâå­íà­äöàòü. Ñòàâ òàêèì îáðà­çîì ïîáåäè­òå­ëåì áëà­ãî­äà­ðÿ ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íèþ, îí âîç­âî­äèò ãîðîä, ïîë­íûé íàäåæ­äû, ÷òî òîò áóäåò âîèí­ñò­âåí­íûì: ýòî ïðåä­âå­ùà­ëè ïòè­öû, ïðè­âû÷­íûå ê êðî­âè è äîáû­÷å. Êàçà­ëîñü, ÷òî âàë äîñòà­òî­÷åí äëÿ çàùè­òû ãîðî­äà; Ðåì æå, íàñìå­õà­ÿñü íàä åãî óçî­ñòüþ, ïåðå­ïðûã­íóë ÷åðåç íåãî. Ñîìíè­òåëü­íî, áûë ëè îí óáèò ïî ïðè­êà­çó áðà­òà. Âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå, îí áûë ïåð­âîé æåðò­âîé è îñâÿ­òèë ñâî­åé êðî­âüþ óêðåï­ëå­íèÿ íîâî­ãî ãîðî­äà.
  • 90 Ðîìóë ñîçäàë ñêî­ðåå èçî­áðà­æå­íèå ãîðî­äà, ÷åì ñàì ãîðîä: íåäî­ñòà­âà­ëî æèòå­ëåé. Ïîáëè­çî­ñòè íàõî­äè­ëîñü ìåñòî17; îí ñäå­ëàë åãî óáå­æè­ùåì, è ñðà­çó æå íàõëû­íó­ëî óäè­âè­òåëü­íîå ìíî­æå­ñòâî ëþäåé, ëàòèí­ñêèå è ýòðóñ­ñêèå ïàñ­òó­õè, è äàæå ïðè­áûâ­øèå èç-çà ìîðÿ ôðè­ãèé­öû ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ýíåÿ è àðêà­äÿíå ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ýâàíä­ðà. Òàê èç ðàç­ëè÷­íûõ íà÷àë îí ñëîâ­íî ñîñòà­âèë åäè­íîå òåëî è ñàì ñîçäàë ðèì­ñêèé íàðîä, íî òîò áûë îäíî­ãî âîç­ðàñ­òà è ñîñòî­ÿë èç îäíèõ ìóæ­÷èí. Ïîýòî­ìó îíè ïðî­ñè­ëè æ¸í ó áëè­æàé­øèõ ñîñåäåé, à ïîñêîëü­êó èõ íå äîáè­ëèñü, òî çàõâà­òè­ëè ñèëîé. Âî âðå­ìÿ ïðè­òâîð­íûõ êîí­íûõ èãð äåâóø­êè, ïðè­øåä­øèå íà ïðåä­ñòàâ­ëå­íèå, ñòà­ëè äîáû­÷åé.
  • 91 Ýòî ñðà­çó æå ñòà­ëî ïðè­÷è­íîé âîé­íû. Áûëè îòðà­æå­íû è îáðà­ùå­íû â áåã­ñòâî âåé­ÿíå. Çàõâà­÷åí è ðàç­ãðàá­ëåí ãîðîä öåíèí­òîâ. Áîëåå òîãî, öàðü äîñòà­âèë Þïè­òå­ðó Ôåðå­òðèé­ñêî­ìó ñîá­ñò­âåí­íî­ðó÷­íî ñíÿ­òûå ñ öàðÿ Àðãî­íà äîñïå­õè. Âîðîòà ãîðî­äà áûëè ïåðå­äà­íû ñàáè­íÿ­íàì äåâè­öåé Òàð­ïå­åé. Äåâóø­êà â íàãðà­äó çà äåëî, êîòî­ðîå ñîâåð­øè­ëà, íåîñòî­ðîæ­íî ïîòðå­áî­âà­ëà ó ñàáè­íÿí òî, ÷òî ó íèõ íà ëåâîé ðóêå, è íåÿñ­íî áûëî, ùèòû èëè áðàñ­ëå­òû. Òå, ÷òîáû è ñëî­âî ñäåð­æàòü, è îòî­ìñòèòü, çàâà­ëè­ëè å¸ ùèòà­ìè. Ñ âïó­ùåí­íû­ìè âíóòðü ñòåí âðà­ãà­ìè áûëà ñòîëü æåñòî­êàÿ áèò­âà, ÷òî Ðîìóë ìîëèë Þïè­òå­ðà îñòà­íî­âèòü ïîçîð­íîå áåã­ñòâî ñâî­èõ ëþäåé. Îòñþäà õðàì Þïè­òå­ðà Îñòà­íî­âè­òå­ëÿ18.
  • 92 Íàêî­íåö, ñàìè ïîõè­ùåí­íûå, ðàñ­ïó­ñòèâ âîëî­ñû, âðû­âà­þò­ñÿ ìåæ­äó óáè­âàþ­ùè­ìè äðóã äðó­ãà; òàê áûë óñòà­íîâ­ëåí ìèð ñ Òàöè­åì è çàêëþ­÷¸í ñîþç. È ïîñëå­äî­âà­ëè, òàê ñêà­æåì, ïå÷àëü­íûå19 äåëà, òàê êàê, îñòà­âèâ ñâîè æèëè­ùà, âðà­ãè ïåðå­ñå­ëè­ëèñü â íîâûé ãîðîä è ðàçäå­ëè­ëè íàñëåä­ñò­âåí­íîå äîñòî­ÿ­íèå ñî ñâî­è­ìè çÿòüÿ­ìè âìå­ñòî ïðè­äà­íî­ãî.
  • 93 Êîãäà âñêî­ðå ñèëû âîç­ðîñ­ëè, ìóä­ðåé­øèé öàðü äàë ãîñóäàð­ñòâó òàêîå óñòðîé­ñòâî: ìîëî­ä¸æü îí ðàçäå­ëèë íà êîí­íûå è âîîðó­æ¸í­íûå òðè­áû, ÷òîáû áûòü íàãîòî­âå â ñëó­÷àå âíå­çàï­íîé âîé­íû, ãîñóäàð­ñò­âåí­íûé ñîâåò îòäàë ñòà­ðè­êàì, êîòî­ðûå èç-çà èõ àâòî­ðè­òå­òà çâà­ëèñü «îòöà­ìè», à èç-çà âîç­ðàñ­òà — ñåíà­òîì.
  • 94 Óñòðî­èâ âñ¸ òàêèì îáðà­çîì, îí, êîãäà äåð­æàë ðå÷ü íà ñîáðà­íèè ïåðåä ãîðî­äîì ó Êîçüèõ áîëîò, âíå­çàï­íî èñ÷åç èç âèäó. Íåêî­òî­ðûå ñ÷è­òà­þò, ÷òî îí áûë ðàñ­òåð­çàí ñåíà­òîì èç-çà ñóðî­âî­ãî íðà­âà, íî âíå­çàï­íî ðàç­ðà­çèâ­øà­ÿ­ñÿ áóðÿ è çàòìå­íèå ñîëí­öà çàñòàâ­ëÿ­ëè äóìàòü îá îáî­æåñò­âëå­íèè. Âñêî­ðå Þëèé Ïðî­êóë çàñòà­âèë â ýòî ïîâå­ðèòü, óòâåð­æäàÿ, ÷òî ñàì âèäåë, êàê Ðîìóë ïðè­íÿë áîëåå âåëè­÷å­ñò­âåí­íûé âèä, ÷åì ó íåãî áûë ðàíü­øå; êðî­ìå òîãî, îí ïåðå­äàë, ÷òîáû åãî âîñ­ïðè­íè­ìà­ëè êàê áîæå­ñòâî, ÷òî íà íåáå­ñàõ îí çîâ¸ò­ñÿ Êâè­ðè­íîì è ÷òî áîãàì óãîä­íî, ÷òîáû Ðèì ïîâåëå­âàë íàðî­äà­ìè.
  • 95 Ðîìó­ëó íàñëå­äî­âàë Íóìà Ïîì­ïè­ëèé, êîòî­ðî­ãî, æèâ­øå­ãî â ñàáèí­ñêèõ Êóðàõ, ðèì­ëÿíå ïðè­çâà­ëè ïî ñâî­åé âîëå âñëåä­ñò­âèå çíà­ìå­íè­òî­ãî áëà­ãî­÷å­ñòèÿ ýòî­ãî ìóæà; îí íàó÷èë ðèì­ëÿí ñâÿ­ùåí­íî­äåé­ñò­âè­ÿì, îáðÿäàì è âñå­ìó ïî÷è­òà­íèþ áåñ­ñìåðò­íûõ áîãîâ; îí ó÷ðåäèë ïîí­òè­ôè­êîâ, àâãó­ðîâ, ñàëè­åâ è ïðî­÷èõ æðå­öîâ, ðàñ­ïðå­äå­ëèë ãîä íà 12 ìåñÿ­öåâ, óãîä­íûå è íåóãîä­íûå áîãàì äíè. Îí äàë èì ñâÿ­ùåí­íûå ùèòû è ïàë­ëà­äè­óì, íåêèå òàé­íûå çàëî­ãè âëà­ñòè, è äâó­ëè­êî­ãî ßíó­ñà, ïîêðî­âè­òå­ëÿ ìèðà è âîé­íû, à ïðåæ­äå âñå­ãî — î÷àã Âåñòû, ïîä­äåð­æè­âàå­ìûé äåâ­ñò­âåí­íè­öà­ìè, ÷òîáû, íàïî­äî­áèå íåáåñ­íûõ ñâå­òèë, íå óãà­ñà­ëî ïëà­ìÿ, ñòðàæ âëà­ñòè. Âñ¸ ýòî îí ñäå­ëàë êàê áû ïî ïðåä­ñêà­çà­íèþ ïðå­âîñ­õîä­íîé20 áîãè­íè, ÷òîáû ëó÷­øå âîñ­ïðè­íè­ìà­ëîñü âàð­âà­ðà­ìè21. Ýòèì îí, â êîí­öå êîí­öîâ, ïðè­â¸ë äèêèé íàðîä ê òîìó, ÷òî óïðàâ­ëÿë èì, çàõâà­òèâ­øèì âëàñòü ñèëîé è íåñïðà­âåä­ëè­âî­ñòüþ, ïîñðåä­ñò­âîì ðåëè­ãèè è ïðà­âî­ñóäèÿ.
  • 96 Çà Íóìîé Ïîì­ïè­ëè­åì ñëå­äî­âàë Òóëë Ãîñòè­ëèé, êîòî­ðî­ìó öàð­ñòâî áûëî âðó­÷å­íî äîá­ðî­âîëü­íî èç óâà­æå­íèÿ ê åãî äîá­ëå­ñòè. Îí ó÷ðåäèë âîåí­íóþ îðãà­íè­çà­öèþ è èñêóñ­ñòâî âåäå­íèÿ âîé­íû. È òàêèì óäè­âè­òåëü­íûì îáðà­çîì îáó­÷èâ ìîëî­ä¸æü, îí îòâà­æèë­ñÿ âûçâàòü íà áîé àëü­áàí­öåâ, ñèëü­íûé è äîë­ãîå âðå­ìÿ ãëà­âåí­ñò­âó­þ­ùèé íàðîä. Íî ïîñêîëü­êó ïðè ðàâ­íîé ñèëå îáà íàðî­äà ëèøü èçíó­ðÿ­ëè ñåáÿ ÷àñòû­ìè ñðà­æå­íè­ÿ­ìè, òî ðàäè ñêî­ðåé­øå­ãî îêîí­÷à­íèÿ âîé­íû ïðå­äî­ñòà­âè­ëè ñâîþ ñóäü­áó Ãîðà­öè­ÿì è Êóðè­à­öè­ÿì, òðî­èì áðà­òüÿì-áëèç­íå­öàì ñî ñòî­ðî­íû êàæ­äî­ãî íàðî­äà. Êîëåá­ëþ­ùå­å­ñÿ è ïðå­êðàñ­íîå ñðà­æå­íèå, óäè­âè­òåëü­íîå ñâî­èì èñõî­äîì. Âåäü êîãäà ñ îäíîé ñòî­ðî­íû òðîå áûëè ðàíå­íû, à ñ äðó­ãîé — äâîå óáè­òû, óöåëåâ­øèé Ãîðà­öèé, äîáà­âèâ ê äîá­ëå­ñòè õèò­ðîñòü, èçî­áðà­çèë, ÷òîáû ðàç­îá­ùèòü âðà­ãîâ, ïðè­òâîð­íîå áåã­ñòâî è îäî­ëåë ïðå­ñëå­äî­âàâ­øèõ åãî, íàïà­äàÿ íà íèõ ïîîäè­íî÷­êå. Òàê (ðåä­êàÿ äëÿ äðó­ãèõ ñëà­âà) ðóêîé îäíî­ãî áûëà äîñòèã­íó­òà ïîáåäà, êîòî­ðóþ îí âñêî­ðå çàïÿò­íàë êðîâ­íûì óáèé­ñò­âîì. Âåäü îí óâèäåë ñåñò­ðó, ðûäàþ­ùóþ íàä äîñïå­õà­ìè ñâî­åãî æåíè­õà, õîòÿ è âðà­ãà; ýòó ñòîëü íåñâîåâðå­ìåí­íóþ ëþáîâü äåâóø­êè îí ïîêà­ðàë ìå÷îì, ïðå­ñòó­ïèâ òåì ñàìûì çàêî­íû ÷åëî­âå­÷å­ñêèå è áîæå­ñêèå, íî äîá­ëåñòü çàñëî­íè­ëà óáèé­ñòâî è ñëà­âà ïðå­âçî­øëà ïðå­ñòóï­ëå­íèå.
  • 97 Íåäîë­ãî àëü­áàí­öû îñòà­âà­ëèñü âåð­íû­ìè; âåäü îòïðà­âèâ­øèñü â ïîìîùü êàê ñîþç­íè­êè íà ôèäåí­ñêóþ âîé­íó, îíè îæè­äà­ëè èñõî­äà, íå ïðè­ìû­êàÿ íè ê îäíîé èç ñòî­ðîí. Íî êîãäà õèò­ðî­óì­íûé öàðü óâèäåë, ÷òî ñîþç­íè­êè ñêëî­íè­ëèñü ê âðà­ãó, òî âîîäó­øå­âèë ñâî­èõ, ñêà­çàâ, áóä­òî áû ýòî îí ñàì èì ïîðó­÷èë. Îòñþäà âîç­íèê­ëà íàäåæ­äà ó ðèì­ëÿí è ñòðàõ ó âðà­ãîâ. Òàê âåðî­ëîì­ñòâî ïðå­äà­òå­ëåé îñòà­ëîñü áåç­óñïåø­íûì. Ïîýòî­ìó ïîñëå ïîáåäû íàä âðà­ãîì ïðè­âÿ­çàí­íûé ìåæ­äó äâóõ êîëåñ­íèö íàðó­øè­òåëü ñîþç­íî­ãî äîãî­âî­ðà Ìåò­òèé Ôóðå­òèé22 áûë ðàçî­ðâàí áûñò­ðû­ìè êîíÿ­ìè, à ñàìà Àëü­áà, õîòÿ è ïðà­ðî­äè­òåëü­íè­öà, íî ñòàâ­øàÿ ñîïåð­íè­öåé, ðàç­ðó­øå­íà, ïðåæ­äå ïåðå­ïðà­âèâ âñå áîãàò­ñòâà ãîðî­äà è ñàì íàðîä â Ðèì; êàçà­ëîñü, ÷òî ðîä­ñò­âåí­íàÿ îáùè­íà íå ïîãèá­ëà, íî âåð­íó­ëàñü îáðàò­íî â ñîá­ñò­âåí­íîå òåëî.
  • 98 Çàòåì Àíê Ìàð­öèé, âíóê Ïîì­ïè­ëèÿ ïî äî÷å­ðè, ðàâ­íûé åìó ïî óìó. Îí îêðó­æèë ãîðîä ñòå­íîé, íàä ïðî­òå­êàþ­ùèì ÷åðåç íåãî Òèá­ðîì âîç­â¸ë ìîñò è ó ñàìî­ãî âïà­äå­íèÿ ðåêè â ìîðå îñíî­âàë êîëî­íèþ Îñòèþ, âèäè­ìî, óæå òîãäà ìûñ­ëåí­íî ïðåä­âèäÿ áóäó­ùåå, êîãäà ýòà êàê áû ìîð­ñêàÿ ãîñòè­íè­öà ãîðî­äà ïðè­ìåò áîãàò­ñòâà è òîâà­ðû ñî âñå­ãî ìèðà.
  • 99 Ïîñëå íåãî Òàðê­âè­íèé Äðåâ­íèé, õîòÿ è áûë çàìîð­ñêî­ãî ïðî­èñ­õîæ­äå­íèÿ, ñàì äîáè­âàë­ñÿ öàð­ñòâà è ïîëó­÷èë åãî âñëåä­ñò­âèå ñâî­åãî óñåð­äèÿ è îñò­ðî­óìèÿ, âåäü îí, áóäó÷è ðîäîì èç Êîðèí­ôà, ñîåäè­íÿë ñ ãðå­÷å­ñêîé îáðà­çî­âàí­íî­ñòüþ èòà­ëèé­ñêîå ìàñòåð­ñòâî. Âåëè­÷èå ñåíà­òà îí óìíî­æèë ÷èñ­ëîì è äîâ¸ë åãî äî òð¸õ ñîòåí, à óâå­ëè­÷è­âàòü ñâû­øå ýòî­ãî ÷èñ­ëà åìó çàïðå­òèë Àêòèé Íåâèé23, ìóæ, ïðå­âîñ­õî­äÿ­ùèé âñåõ â ïðî­ðè­öà­íèè. Öàðü ðàäè èñïû­òà­íèÿ ñïðî­ñèë åãî, ìîæåò ëè ñëó­÷èòü­ñÿ òî, ÷òî îí çàäó­ìàë. Òîò, èñïû­òàâ äåëî ãàäà­íè­åì, îòâå­òèë, ÷òî ìîæåò. «Îäíà­êî, — ñêà­çàë öàðü, — ÿ çàäó­ìàë, ÷òî ñìî­ãó íîæîì ðàç­ðå­çàòü ýòó êîæó24». È àâãóð ñêà­çàë: «Ñìî­æåøü», è òîò ðàç­ðå­çàë. Ñ òåõ ïîð àâãó­ðàò ÿâëÿ­åò­ñÿ ó ðèì­ëÿí ñâÿ­ùåí­íûì.
  • 100 È ê âîéíå Òàðê­âè­íèé áûë ãîòîâ íå ìåíåå, ÷åì ê ìèðó: âåäü îí ïîêî­ðèë â ÷àñòûõ ñðà­æå­íè­ÿõ äâå­íà­äöàòü íàðî­äîâ Ýòðó­ðèè. Îòñþäà áûëè çàèì­ñò­âî­âà­íû ôàñ­öèè, òðà­áåè, êóðóëü­íûå êðåñ­ëà, êîëü­öà, ôàëå­ðû, âîåí­íûå ïëà­ùè, ïðå­òåê­ñòû, îòñþäà òðè­óìô íà çàïðÿ­æ¸í­íîé ÷åò­â¸ð­êîé ëîøà­äåé çîëî­òîé êîëåñ­íè­öå, ðàñ­ïèñ­íûå òîãè è âûøè­òûå ïàëü­ìî­âû­ìè âåò­âÿ­ìè òóíè­êè, íàêî­íåö, âñå òå óêðà­øå­íèÿ è çíà­êè, êîòî­ðû­ìè âûäå­ëÿ­åò­ñÿ äîñòî­èí­ñòâî âëà­ñòè.
  • 101 Çàòåì êîð­ìè­ëîì ïðàâ­ëå­íèÿ ãîðî­äîì îâëà­äåë Ñåð­âèé Òóë­ëèé, è åãî íå îñòà­íî­âè­ëà íåÿñ­íîñòü ïðî­èñ­õîæ­äå­íèÿ, õîòÿ ðîæ­ä¸í îí áûë ìàòå­ðüþ-ðàáû­íåé. Âåäü æåíà Òàðê­âè­íèÿ Òàíà­ê­âèëü, óâèäåâ âîêðóã åãî ãîëî­âû ïëà­ìÿ, ïðåä­âå­ùàâ­øåå åãî ñëà­âó, âîñ­ïè­òà­ëà â í¸ì èñêëþ­÷è­òåëü­íûå ñïî­ñîá­íî­ñòè, êàê ïîäî­áà­åò ñâî­áîä­íî­ìó ÷åëî­âå­êó. Ïîýòî­ìó ïðè ñìåð­òè Òàðê­âè­íèÿ îí, óñè­ëè­ÿ­ìè öàðè­öû ÿêî­áû íà âðå­ìÿ ïîñòàâ­ëåí­íûé íà ìåñòî öàðÿ, óïðàâ­ëÿë îáðå­ò¸í­íûì îáìà­íîì öàð­ñò­âîì ñ òàêèì èñêóñ­ñò­âîì, ÷òî êàçàë­ñÿ ïîëó­÷èâ­øèì åãî ïî ïðà­âó.
  • 102 Ðèì­ñêèé íàðîä áûë âíå­ñ¸í èì â ïîäàò­íûå ñïèñ­êè, ðàñ­ïðå­äå­ë¸í ïî êëàñ­ñàì, óïî­ðÿäî­÷åí äåêó­ðè­ÿ­ìè è êîë­ëå­ãè­ÿ­ìè, è îí ñ âûñî­÷àé­øèì öàð­ñêèì èñêóñ­ñò­âîì òàê îáó­ñòðî­èë ãîñóäàð­ñòâî, ÷òî âñå ðàç­ëè­÷èÿ â èìó­ùå­ñò­âåí­íîì ñîñòî­ÿ­íèè, äîñòî­èí­ñòâå, âîç­ðàñòå, çàíÿ­òè­ÿõ è îáÿ­çàí­íî­ñòÿõ âíî­ñè­ëèñü â òàá­ëè­öû, è òàêèì îáðà­çîì âåëè­÷àé­øàÿ îáùè­íà ñîäåð­æà­ëàñü ñ ðàñ­÷¸ò­ëè­âî­ñòüþ ñàìî­ãî ìàëî­ãî õîçÿé­ñòâà.
  • 103 Ïîñëåä­íèì èç âñåõ öàðåé áûë Òàðê­âè­íèé, êîòî­ðî­ìó èç-çà åãî íðà­âà áûëî äàíî ïðî­çâè­ùå Ãîð­äûé25. Îí ïðåä­ïî­÷¸ë íå äîæè­äàòü­ñÿ äåäîâ­ñêî­ãî öàð­ñòâà, êîòî­ðîå óäåð­æè­âàë Ñåð­âèé, à îòíÿòü ñèëîé è, îòïðà­âèâ ê íåìó óáèéö, äîáû­òóþ ïðå­ñòóï­ëå­íè­åì âëàñòü èñïîëü­çî­âàë íå ëó÷­øå, ÷åì ïðè­îá­ð¸ë. È íå îòëè­÷à­ëàñü îò íåãî íðà­âà­ìè æåíà Òóë­ëèÿ, êîòî­ðàÿ, ÷òîáû ïðè­âåò­ñò­âî­âàòü ìóæà-öàðÿ, ïîãíà­ëà îõâà­÷åí­íûõ ñòðà­õîì ëîøà­äåé, ïåðå­åõàâ ïîâîç­êîé îêðî­âàâ­ëåí­íî­ãî îòöà.
  • 104 Íî ñàì îí, îáðó­øèâ­øèñü íà ñåíàò óáèé­ñòâà­ìè, íà íàðîä — èñòÿ­çà­íè­ÿ­ìè, è íà âñåõ — âûñî­êî­ìå­ðè­åì, êîòî­ðîå äëÿ äîá­ðûõ ëþäåé òÿæå­ëåå æåñòî­êî­ñòè, êîãäà óòî­ëèë ñâîþ ñâè­ðå­ïîñòü äîìà, îáðà­òèë­ñÿ, íàêî­íåö, ïðî­òèâ âðà­ãîâ. Òàê â Ëàöèè áûëè çàõâà­÷å­íû ñèëü­íûå ãîðî­äà Àðäåÿ, Îêðè­êîë, Ãàáèè, Ñóýñ­ñà Ïîìå­òèÿ. Îí áûë êðî­âî­æà­äåí äàæå ïî îòíî­øå­íèþ ê ñâî­èì áëèç­êèì. Âåäü îí, íå êîëåá­ëÿñü, âûñåê ñûíà, ÷òîáû âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî ê íåìó, ïðè­òâî­ðèâ­øå­ìó­ñÿ ïåðå­áåæ­÷è­êîì, ó âðà­ãîâ áûëî äîâå­ðèå.
  • 105 Êîãäà æå, êàê îí è õîòåë, åãî ñûí áûë ïðè­íÿò Ãàáè­ÿ­ìè è ÷åðåç ãîí­öîâ ñïðà­øè­âàë ó îòöà ñîâå­òà, êàê åìó ñëå­äó­åò ïîñòó­ïèòü, òîò, ñáè­âàÿ ïàë­êîé ñàìûå âûñî­êèå ãîëîâ­êè ìàêîâ, äàë òåì ñàìûì ïîíÿòü, ÷òî ñëå­äó­åò èñòðå­áèòü ïåð­âåé­øèõ ãðàæ­äàí, è õîòÿ åãî îòâåò áûë ñòîëü íàä­ìå­íåí, îí âñ¸ æå áûë âîñ­ïðè­íÿò.
  • 106 Çà ñ÷¸ò âçÿ­òîé â çàõâà­÷åí­íûõ ãîðî­äàõ äîáû­÷è îí âîç­â¸ë õðàì. Êîãäà îí îñâÿ­ùàë­ñÿ è åãî ïîêè­íó­ëè âñå ïðî­÷èå áîãè, ïðî­èçî­øëî, ãîâî­ðÿò, óäè­âè­òåëü­íîå ñîáû­òèå: îñòà­ëèñü Þâåí­òàñ è Òåð­ìèí. Ïðî­ðè­öà­òå­ëè ñî÷ëè áëà­ãî­ïðè­ÿò­íîé íåïðå­êëîí­íîñòü áîãîâ, ïîñêîëü­êó îíè îáå­ùà­ëè, ÷òî âñ¸ áóäåò ïðî÷­íûì è âå÷­íûì. Íî óæàñ­íåå áûëî òî, ÷òî ñòðî­è­òå­ëÿ­ìè õðà­ìà â åãî îñíî­âà­íèè áûëà íàé­äå­íà ÷åëî­âå­÷å­ñêàÿ ãîëî­âà. Íèêòî íå óñî­ìíèë­ñÿ, ÷òî ýòî ïðå­êðàñ­íåé­øåå çíà­ìå­íèå ïðåä­âå­ùà­åò îïëîò âëà­ñòè è ãëà­âåí­ñòâî íàä âñåì ìèðîì.
  • 107 Ðèì­ñêèé íàðîä òåð­ïåë íàä­ìåí­íîñòü öàðÿ, ïîêà îòñóò­ñò­âî­âà­ëà ïîõîòü; îò äåòåé æå åãî òàêîå áåñ­ñòûä­ñòâî âûòåð­ïåòü íå ñìîã. Êîãäà îäèí èç íèõ îáåñ­÷å­ñòèë áëà­ãî­ðîä­íåé­øóþ æåí­ùè­íó Ëóêðå­öèþ, ìàò­ðî­íà èñêó­ïè­ëà ïîçîð ìå÷îì, è âëàñòü öàðåé áûëà óíè­÷òî­æå­íà.
  • 108 Òàêîâ áûë ïåð­âûé âîç­ðàñò ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà è êàê áû åãî ìëà­äåí­÷å­ñòâî, êîòî­ðîå îí ïðî­â¸ë ïðè ñåìè öàðÿõ, â òå÷å­íèå, êàê ìû óæå ñêà­çà­ëè, 243 ëåò, íåêèì ñòà­ðà­íè­åì ñóäåá ñòîëü ðàç­ëè÷­íûì îáðà­çîì ïðî­ÿâèâ­øèõ ñâîè ñïî­ñîá­íî­ñòè, êîòî­ðûõ òðå­áî­âà­ëè ñîñòî­ÿ­íèå è ïîëü­çà ãîñóäàð­ñòâà.
  • 109 Ïîèñ­òè­íå, êòî ãîðÿ­÷åå Ðîìó­ëà? Íåîá­õî­äè­ìî áûëî áûòü òàêèì, êàê îí, ÷òîáû îâëà­äåòü öàð­ñò­âîì. Êòî áëà­ãî­÷å­ñòè­âåå Íóìû? Äåëî òðå­áî­âà­ëî òîãî, ÷òîáû äèêèé íàðîä áûë óêðî­ù¸í ñòðà­õîì ïåðåä áîãà­ìè. Êòî ëó÷­øèé ñîçäà­òåëü âîé­ñêà, ÷åì òîò Òóëë, ñòîëü íåîá­õî­äè­ìûé âîèí­ñò­âåí­íûì ìóæàì, êîòî­ðûé óñî­âåð­øåí­ñò­âî­âàë ðàçó­ìîì äîá­ëåñòü? Êòî ëó÷­øèé ñòðî­è­òåëü, ÷åì Àíê, êîòî­ðûé ðàñ­øè­ðèë ãîðîä êîëî­íè­åé, ñîåäè­íèë ìîñòîì, îáî­ðî­íèë ñòå­íîé.
  • 110 Âîò æå, ñêîëü­êî äîñòî­èí­ñòâà äîáà­âè­ëè ïåð­âåí­ñò­âó­þ­ùå­ìó íàðî­äó ñàìèì âíåø­íèì âèäîì óêðà­øå­íèÿ è çíà­êè îòëè­÷èÿ Òàðê­âè­íèÿ? ×åãî äîñòèã ïðî­âåä¸í­íûé Ñåð­âè­åì öåíç, åñëè íå òîãî, ÷òî ðèì­ñêîå ãîñóäàð­ñòâî ïîçíà­ëî ñàìî ñåáÿ?  êîí­öå êîí­öîâ, äàæå íåñíîñ­íîå ãîñ­ïîä­ñòâî òîãî Ñóïåð­áà êîå â ÷¸ì èëè, ñêî­ðåå, âî ìíî­ãîì áûëî ïîëåç­íî. Âåäü òàê ñâåð­øè­ëîñü, ÷òî âîç­áóæ­äåí­íûé íåñïðà­âåä­ëè­âî­ñòüþ íàðîä çàãî­ðåë­ñÿ æåëà­íè­åì ñâî­áî­äû.
  • 111 Èçáà­âèâ­øèñü îò öàð­ñêî­ãî ãîñ­ïîä­ñòâà, [íàðîä] îáðà­òèë­ñÿ ê èíôó­ëàì26 êîí­ñó­ëîâ, êîòî­ðûå, ïî äâîå êàæ­äûé ãîä óïðàâ­ëÿÿ ãîñóäàð­ñò­âîì, â ñëå­äóþ­ùåì ãîäó ñìå­íÿ­ëèñü äðó­ãè­ìè è, çíàÿ, ÷òî îíè òîëü­êî îäèí ãîä ðóêî­âî­äÿò íàðî­äîì, òàêèì îáðà­çîì ïîñòó­ïà­ëè â îòíî­øå­íèè äðó­ãèõ, êàêèì îíè æåëà­ëè, ÷òîáû ïîç­æå ïîñòó­ïà­ëè â îòíî­øå­íèè íèõ ñàìèõ.
  • 112 Ýòîò ïîðÿäîê ñîõðà­íÿë ñâîþ ñèëó âïëîòü äî Àâãó­ñòà Öåçà­ðÿ, ÷åðåç 916 ìóæåé â òå÷å­íèå 458 ëåò. Äåâÿòü æå ëåò ïðî­øëè áåç êîí­ñó­ëîâ, íî òîëü­êî ïîä âëà­ñòüþ íàðîä­íûõ òðè­áó­íîâ, ÷åòû­ðå — áåç ñóäåé27.
  • 113 Âåäü ïîñëå èçãíà­íèÿ öàðåé â òå÷å­íèå îäíî­ãî ãîäà ãîñóäàð­ñò­âîì ïî ïÿòü äíåé óïðàâ­ëÿ­ëè îòäåëü­íûå ñåíà­òî­ðû, à çàòåì, èçáðàâ äâó­ìÿ êîí­ñó­ëà­ìè Áðó­òà è Êîë­ëà­òè­íà, â ïîñëå­äóþ­ùåì ñîõðà­íÿ­ëè ýòîò ïîðÿäîê âïëîòü äî Ïàí­ñû è Ñåð­ãèÿ28 íà ïðî­òÿ­æå­íèè îòìå­÷åí­íûõ âûøå ëåò.
  • 114 È ïîñêîëü­êó ÿ âîç­äåð­æàë­ñÿ îò òîãî, ÷òîáû çàïè­ñû­âàòü èìå­íà è äåÿ­íèÿ âñåõ êîí­ñó­ëîâ, ÷òî è ìíå óòî­ìè­òåëü­íî, è òåáå, ÷èòà­òåëü, áóäåò íåïðè­ÿò­íî, êîå-÷òî èçëà­ãàÿ ñæà­òî, ÿ ïðå­íå­áð¸ã ìíî­ãèì, ïîòî­ìó ÷òî ïî÷òè âñ¸ èç ýòî­ãî óæå áûëî ðàñ­ñêà­çà­íî äðó­ãè­ìè, è ïîç­âî­ëèë ñåáå ñîêðà­ù¸í­íûé òðóä.
  • 115 Èòàê, ïåð­âûå èç êîí­ñó­ëîâ Áðóò è Êîë­ëà­òèí, êîòî­ðûì óìè­ðàþ­ùàÿ ìàò­ðî­íà ïîðó­÷è­ëà îòî­ìñòèòü çà ñåáÿ. Ðèì­ñêèé íàðîä, ñëîâ­íî äâè­æè­ìûé íåêèì áîæå­ñò­âåí­íûì ïîðû­âîì ê âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íèþ ñâî­áî­äû è äîá­ðî­äå­òå­ëè öåëî­ìóä­ðèÿ, íåîæè­äàí­íî ñìå­ñòèë öàðÿ, ðàç­ãðà­áèë åãî èìó­ùå­ñòâî, ïîëå ïîñâÿ­òèë ñâî­å­ìó Ìàð­ñó è ïåðå­äàë âåð­õîâ­íóþ âëàñòü òåì æå çàùèò­íè­êàì ñâî­åé ñâî­áî­äû, èçìå­íèâ, îäíà­êî, êàê ìû ñêà­çà­ëè, è ïðà­âî­âîå îñíî­âà­íèå å¸, è íàçâà­íèå.
  • 116 Âåäü íàðîä ðåøèë èçìå­íèòü å¸ èç ïîñòî­ÿí­íîé â ãîäè÷­íóþ, èç åäè­íî­ëè÷­íîé — â äâîé­íóþ, ÷òîáû âëàñòü íå ðàç­âðà­ùà­ëàñü åäè­íî­ëè÷­íî­ñòüþ è ïðî­äîë­æè­òåëü­íî­ñòüþ; âìå­ñòî öàðåé ïðî­âîç­ãëà­ñèë êîí­ñó­ëîâ, ÷òîáû îíè ïîì­íè­ëè î íåîá­õî­äè­ìî­ñòè ñîâå­òî­âàòü­ñÿ29 ñî ñâî­è­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè, è íàñòîëü­êî áûë îõâà­÷åí ðàäî­ñòüþ íîâîé ñâî­áî­äû, ÷òî ñ òðóäîì ïîâå­ðèë â èçìå­íå­íèå ñâî­åãî ïîëî­æå­íèÿ è îäíî­ãî èç êîí­ñó­ëîâ, ìóæà Ëóêðå­öèè, òîëü­êî èç-çà öàð­ñêî­ãî èìå­íè è ðîäà, ëèøèâ ôàñ­öèé, èçãíàë èç ãîðî­äà.
  • 117 Ïîýòî­ìó ñòàâ­øèé íà åãî ìåñòî Ãîðà­öèé30 Ïóá­ëè­êî­ëà ïðè­ëî­æèë âåëè­÷àé­øèå óñè­ëèÿ ê âîç­ðàñ­òà­íèþ âåëè­÷èÿ ñâî­áîä­íî­ãî íàðî­äà. Âåäü îí è ôàñ­öèè ïåðåä íèì âî âðå­ìÿ ñîáðà­íèÿ îïó­ñòèë, è ïðå­äî­ñòà­âèë ïðà­âî îáæà­ëî­âà­íèÿ ïðî­òèâ ñàìèõ êîí­ñó­ëîâ, è ñâîé âîç­âû­øàþ­ùèé­ñÿ äîì, ÷òîáû îí íå âîç­áóæ­äàë íåïðè­ÿ­òèÿ âèäîì êðå­ïî­ñòè, ïåðå­í¸ñ âíèç, íà ðàâ­íè­íó.
  • 118 Áðóò æå ñïî­ñîá­ñò­âî­âàë áëà­ãî­ñêëîí­íî­ñòè ãðàæ­äàí äàæå áåä­ñò­âè­åì ñâî­åé ñåìüè è óáèé­ñò­âîì å¸ ÷ëå­íîâ. Âåäü îí, êîãäà óçíàë, ÷òî åãî ñûíî­âüÿ ñòðå­ìÿò­ñÿ âíîâü ïðè­çâàòü â ãîðîä öàðåé, âûâî­ëîê èõ íà ôîðóì è ïîñðåäè ñîáðà­íèÿ âûñåê ðîç­ãà­ìè è îáåç­ãëà­âèë òîïî­ðîì, ÷òîáû âûãëÿäåòü ñîâåð­øåí­íî êàê íàðîä­íûé ðîäè­òåëü, âìå­ñòî äåòåé óñû­íî­âèâ­øèé íàðîä.
  • 119 Ñ òåõ ïîð óæå ñâî­áîä­íûé ðèì­ñêèé íàðîä ïîä­íÿë îðó­æèå ïðî­òèâ ÷óæå­çåì­öåâ ñíà­÷à­ëà çà ñâî­áî­äó, çàòåì çà ãðà­íè­öû, ïîòîì çà ñîþç­íè­êîâ, íàêî­íåö, çà ñëà­âó è âåð­õîâ­íóþ âëàñòü, ñî âñåõ ñòî­ðîí áåñ­ïðå­ñòàí­íî ïîä­âåð­ãà­ÿñü íàïà­äå­íè­ÿì ñîñåäåé; âåäü êîãäà ðîä­íîé çåì­ëè íå áûëî íè ïÿäè, íî ñðà­çó âðà­æå­ñêèé ïîìå­ðèé, è ïîñå­ðåäèíå ìåæ­äó Ëàöè­åì è ýòðóñ­êà­ìè ñëîâ­íî íà êàêîì-òî ïåðå­ïó­òüå ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûé, îí èçî âñåõ âîðîò íà âðà­ãà óñòðåì­ëÿë­ñÿ äî òåõ ïîð, ïîêà, ñëîâ­íî êàêàÿ-òî çàðà­çà, ðàñ­ïðî­ñòðà­íÿ­ÿñü ÷åðåç îòäåëü­íûå íàðî­äû è ïîðà­çèâ âñåõ ñîñåäåé, íå îáðà­òèë ïîä ñåáÿ âñþ Èòà­ëèþ.
  • 120 Âåäü ïðè­áûë ñ îãðîì­íûì âîé­ñêîì öàðü ýòðóñ­êîâ Ïîð­ñåí­íà è ïûòàë­ñÿ ñèëîé âîñ­ñòà­íî­âèòü Òàðê­âè­íè­åâ. Îäíà­êî îí, õîòÿ, òåñ­íÿ è îðó­æè­åì, è ãîëî­äîì, è çàõâà­òèâ ßíè­êóë, âïëîò­íóþ ïðè­ñòó­ïèë ê ãîðî­äó, áûë îñòà­íîâ­ëåí, îòðà­æ¸í è, íàêî­íåö, äàæå îïðî­êè­íóò ñ òàêèì óäèâ­ëå­íè­åì, ÷òî áîëåå ñèëü­íûé ñ ïî÷òè ïîáåæ­ä¸í­íû­ìè ïî ñâî­åé âîëå çàêëþ­÷èë äîãî­âîð î äðóæ­áå.
  • 121 Âåäü Ìóöèé Ñöå­âî­ëà, õðàá­ðåé­øèé èç ðèì­ëÿí, èç çàñà­äû íàïàë íà öàðÿ â åãî ñîá­ñò­âåí­íîì ëàãå­ðå. Îäíà­êî êîãäà, îáìà­íóâ­øèñü, îí ïîðà­çèë óäà­ðîì åãî ïðè­äâîð­íî­ãî è áûë ñõâà­÷åí, òî ïîëî­æèë ðóêó â ïûëàþ­ùèé æåðò­âåí­íèê è óäâî­èë óæàñ õèò­ðî­ñòüþ. «Âîò, ÷òîáû òû çíàë, — ãîâî­ðèò, — êàêî­ãî ìóæà èçáå­æàë; â òîì æå ñàìîì íàñ ïîêëÿ­ëîñü òðè­ñòà». È ïîêà, ñòðàø­íî ñêà­çàòü, ýòîò îñòà­âàë­ñÿ áåñ­ñòðà­øåí, òîò òðå­ïå­òàë, êàê áóä­òî ãîðå­ëà ðóêà öàðÿ.
  • 122 Òàêî­âû áûëè ìóæ­÷è­íû. Íî ÷òîáû íå îñòàë­ñÿ áåç ïîõâà­ëû è äðó­ãîé ïîë, âîò äîá­ëåñòü äåâó­øåê. Îäíà èç âûäàí­íûõ öàðþ çàëîæ­íèö, Êëå­ëèÿ, ñáå­æàâ èç-ïîä ñòðà­æè, âåð­õîì íà ëîøà­äè ïåðå­ïëû­ëà ðîä­íóþ ðåêó. Öàðü æå, óñòðà­ø¸í­íûé ñòîëü ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íû­ìè è âåëè­êè­ìè ïðî­ÿâ­ëå­íè­ÿ­ìè äîá­ëå­ñòè, ïðè­êà­çàë èì çäðàâ­ñò­âî­âàòü è áûòü ñâî­áîä­íû­ìè.
  • 123 Òàðê­âè­íèè, îäíà­êî, äîë­ãî ñðà­æà­ëèñü, ïîêà Áðóò ñîá­ñò­âåí­íîé ðóêîé íå óáèë öàð­ñêî­ãî ñûíà Àððóí­òà è ñàì, ðàíå­íûé, èñïó­ñòèë äóõ íàä åãî òåëîì, ñëîâ­íî ïðå­ñëå­äóÿ íàñèëü­íè­êà äî ñàìî­ãî öàð­ñòâà ì¸ðò­âûõ.
  • 124 È íå èíà­÷å ëàòè­íû ïîä âîäè­òåëü­ñò­âîì òóñêó­ëàí­öà Ìàìè­ëèÿ ó Ðåãèëëü­ñêî­ãî îçå­ðà áûëè îäî­ëå­íû, ïîáåæ­äå­íû è ïîêî­ðå­íû. Çàõâà­÷å­íû èõ ãîðî­äà Ñàò­ðèê è Êîð­íè­êóë, Ñîðà31 è Àëü­ñèé, è ñîçäà­íà ïðî­âèí­öèÿ. Íàä Âåðó­ëà­ìè è Áîâèë­ëà­ìè, ñòûä­íî ñêà­çàòü, íî ñïðà­âè­ëè òðè­óìô ðèì­ëÿíå. Íûíåø­íèå ïðè­ãî­ðîä Òèáóð è ìåñòî ëåò­íèõ óâå­ñå­ëå­íèé Ïðå­íå­ñòå èñïðà­øè­âà­ëèñü òîð­æå­ñò­âåí­íû­ìè îáå­òà­ìè íà Êàïè­òî­ëèè;
  • 125 Ôåçó­ëû òîãäà áûëè òåì æå, ÷åì íåäàâ­íî — Êàð­ðû, Àðè­öèí­ñêàÿ ðîùà — Ãåð­öèí­ñêèì32 ëåñîì, Ôðå­ãåë­ëû — Ãåç­îðè­à­êîì33, Òèáð — Åâôðà­òîì. Òàê­æå è ïîáåæ­ä¸í­íûå Êîðèî­ëû — êàêîé ñòûä! — ïðî­ñëà­âè­ëèñü ïîòî­ìó, ÷òî Ãíåé Ìàð­öèé Êîðèî­ëàí âêëþ­÷èë âçÿ­òûé ãîðîä â ñâî¸ èìÿ, ñëîâ­íî Íóìàí­öèþ èëè Àôðè­êó.
  • 126 Ñîõðà­íè­ëèñü è äîáû­òûå ó Àíöèÿ òðî­ôåè, êîòî­ðûå Ìåíèé ïðè­áèë ê òðè­áóíå íà ôîðó­ìå, çàõâà­òèâ âðà­æå­ñêèé ôëîò — åñëè, îäíà­êî, òî áûë ôëîò, âåäü áûëî âñå­ãî øåñòü ñíàá­æ¸í­íûõ òàðà­íîì êîðàá­ëåé. Íî è ýòî ÷èñ­ëî â òå ðàí­íèå âðå­ìå­íà îçíà­÷à­ëî ìîð­ñêóþ âîé­íó. Îäíà­êî ñàìû­ìè óïîð­íû­ìè èç ëàòè­íîâ è, ÿ áû ñêà­çàë, êàæ­äî­äíåâ­íû­ìè âðà­ãà­ìè áûëè ýêâû è âîëü­ñêè.
  • 127 Óñìè­ðèë èõ, ãëàâ­íûì îáðà­çîì, Òèò Êâèíê­öèé, òîò ñàìûé, êîòî­ðûé, ñòàâ èç ïàõà­ðÿ äèê­òà­òî­ðîì, áëè­ñòà­òåëü­íîé ïîáåäîé îñâî­áî­äèë îñà­æä¸í­íûé è ïî÷òè óæå çàõâà­÷åí­íûé ëàãåðü êîí­ñó­ëà Ìàí­ëèÿ. Áûëà ñåðåäè­íà âðå­ìå­íè ñåâà, êîãäà ëèê­òîð çàñòàë çàíÿ­òî­ãî ñâî­èì ïëó­ãîì ïàò­ðè­öèÿ âî âðå­ìÿ åãî ðàáîòû.
  • 128 Îòïðà­âèâ­øèñü îòòóäà íà ïîëå áîÿ, îí, ÷òîáû íè â ÷¸ì íå îòñòó­ïèòü îò ïîä­ðà­æà­íèÿ ñåëü­ñêèì òðóäàì, îòïðà­âèë [ïîáåæ­ä¸í­íûõ] ïîä ÿðìî ïîäîá­íî ñêî­òèíå è, çàêîí­÷èâ ïîõîä, çåì­ëåäå­ëåö-òðè­óì­ôà­òîð âåð­íóë­ñÿ îáðàò­íî ê áûêàì. Êëÿ­íóñü áîãà­ìè, ñ êàêîé ñêî­ðî­ñòüþ!  òå÷å­íèå ïÿòè äíåé îí íà÷àë34 è çàâåð­øèë âîé­íó, òàê ÷òî âïîëíå ìîã­ëî ïîêà­çàòü­ñÿ, ÷òî äèê­òà­òîð ñïå­øèë ê îñòàâ­ëåí­íî­ìó äåëó.
  • 129 Ðàâ­íûì îáðà­çîì çàòåì ñ áîëü­øèì òðóäîì áûëè ïîáåæ­äå­íû âåé­ÿíå, ôàëèñ­êè è ôèäå­íÿíå. Êàêèì îáðà­çîì è áûëè ëè îíè, íåâîç­ìîæ­íî ïðåä­ñòà­âèòü. Ãäå èõ îñòàò­êè? Ãäå ñëåäû? Ïîèñ­òè­íå, ëèøü ñ òðóäîì äîâå­ðèå ê àííà­ëàì çàñòàâ­ëÿ­åò íàñ ïîâå­ðèòü, ÷òî Âåéè, ôàëèñ­êè è ôèäå­íÿíå ñóùå­ñò­âî­âà­ëè.
  • 130 Ãàë­ëû-ñåíî­íû, ïëå­ìÿ ïî ïðè­ðî­äå æåñòî­êîå, íðà­âà­ìè íåóïî­ðÿäî­÷åí­íîå, ê òîìó æå ñàìîé ãðî­ìà­äîþ òåë è â ðàâ­íîé ìåðå îãðîì­íûì îðó­æè­åì äî òîãî âî âñåõ îòíî­øå­íè­ÿõ áûëî óæàñ­íî, ÷òî âïîëíå êàçà­ëîñü ðîæ­ä¸í­íûì äëÿ óáèé­ñòâà ëþäåé è ðàç­ðó­øå­íèÿ ãîðî­äîâ. Îíè, íåêî­ãäà îãðîì­íû­ìè ïîë­÷è­ùà­ìè îòïðà­âèâ­øèñü îò êðàé­íèõ áåðå­ãîâ çåì­ëè è âñå­î­õâàò­íî­ãî îêå­à­íà, êîãäà óæå îïó­ñòî­øè­ëè âñ¸, ëåæàâ­øåå ïîñå­ðåäèíå, ðàñ­ïî­ëî­æè­ëèñü ìåæ­äó Àëü­ïà­ìè è Ïàäîì è, íå äîâîëü­ñò­âó­ÿñü ýòèì, íåèñòîâ­ñò­âî­âà­ëè â Èòà­ëèè.
  • 131 Òîãäà îíè îñà­äè­ëè Êëó­çèé, ãîðîä â Ýòðó­ðèè, ãäå çà ñîþç­íè­êîâ è ôåäå­ðà­òîâ âñòó­ïè­ëèñü ðèì­ëÿíå, îòïðà­âèâ ïî îáû­÷àþ ïîñëîâ. Íî êàêîå ïðà­âî ó âàð­âà­ðîâ? Îíè äåé­ñò­âó­þò âñ¸ áîëåå æåñòî­êî è âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî ïðî­èñ­õî­äèò ñðà­æå­íèå. Îò Êëó­çèÿ ãàë­ëû ïîâåð­íó­ëè ê Ðèìó. Èõ ó ðåêè Àëëèè âñòðå­òèë êîí­ñóë Ôàáèé ñ âîé­ñêîì. Íåëåã­êî [íàé­òè] áîëåå ïîçîð­íîå ïîðà­æå­íèå: ïîýòî­ìó ðèì­ëÿíå ïðî­êëÿ­ëè ýòîò äåíü â ôàñòàõ.
  • 132 Ðàñ­ñå­ÿâ âîé­ñêî, ãàë­ëû òîò­÷àñ ïðè­áëè­çè­ëèñü ê ñòå­íàì ãîðî­äà, ãäå íå áûëî ïî÷òè íèêà­êîé îõðà­íû. Òîãäà, êàê íèêî­ãäà â äðó­ãèå âðå­ìå­íà, ïðî­ÿâè­ëà ñåáÿ èñòèí­íàÿ ðèì­ñêàÿ äîá­ëåñòü. Ïðåæ­äå âñå­ãî, ñòà­ðåé­øèå è ïîëü­çó­þ­ùè­å­ñÿ íàè­áîëü­øèì ïî÷¸­òîì ñîáðà­ëèñü íà ôîðó­ìå, òàì ñ áëà­ãî­ñëî­âå­íèÿ ïîí­òè­ôè­êà ïîñâÿ­òè­ëè ñåáÿ áîãàì-ìàíàì è òîò­÷àñ âîç­âðà­òè­ëèñü ïî ñâî­èì äîìàì è êàê áûëè, â òðà­áå­ÿõ è â âåëè­êî­ëåï­íûõ îäåæ­äàõ, óñå­ëèñü â êóðóëü­íûå êðåñ­ëà, ÷òîáû, êîãäà ïðè­ä¸ò âðàã, êàæ­äûé óìåð áû ñîîá­ðàç­íî ñâî­å­ìó äîñòî­èí­ñòâó.
  • 133 Ïîí­òè­ôè­êè æå è ôëà­ìè­íû âñ¸, ÷òî áûëî ñâÿ­ùåí­íî­ãî â õðà­ìàõ, ÷àñòüþ ñïðÿ­òà­ëè â çàêî­ïàí­íûõ35 â çåì­ëþ áî÷­êàõ, ÷àñòüþ, ïîãðó­çèâ íà ïîâîç­êè, óâåç­ëè ñ ñîáîé â Âåéè; â òî æå âðå­ìÿ äåâ­ñò­âåí­íè­öû èç æðå­÷å­ñòâà Âåñòû áîñû­ìè ñîïðî­âîæ­äà­ëè ñïà­ñàþ­ùè­å­ñÿ áåã­ñò­âîì ñâÿ­òû­íè. Îäíà­êî, êàê ãîâî­ðÿò, áåã­ëÿ­íîê ïîä­äåð­æàë îäèí èç ïëå­áå­åâ, Àòè­íèé36, êîòî­ðûé, âûñà­äèâ æåíó è äåòåé, ïðè­íÿë äåâ­ñò­âåí­íèö â ïîâîç­êó. Äî òàêîé ñòå­ïå­íè òîãäà, â êðàé­íèõ îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâàõ, ïóá­ëè÷­íîå áëà­ãî­÷å­ñòèå ïðå­âîñ­õî­äè­ëî ëè÷­íûå ÷óâ­ñòâà.
  • 134 Ìîëî­ä¸æü æå, êîòî­ðîé, êàê õîðî­øî èçâåñò­íî, áûëî åäâà òûñÿ­÷à ÷åëî­âåê, ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ìàí­ëèÿ çàñå­ëà â êðå­ïî­ñòè Êàïè­òî­ëèé­ñêî­ãî õîë­ìà, âçû­âàÿ ê ñàìî­ìó, ñëîâ­íî ïðè­ñóò­ñò­âó­þ­ùå­ìó, Þïè­òå­ðó, ÷òîáû, êàê îíè óñòðå­ìè­ëèñü íà çàùè­òó õðà­ìà, òàê è îí ïîä­äåð­æàë áû èõ äîá­ëåñòü ñâî­èì áîæå­ñò­âåí­íûì ìîãó­ùå­ñò­âîì.
  • 135 Òåì âðå­ìå­íåì ïîÿâè­ëèñü ãàë­ëû è âñòó­ïè­ëè â îòêðû­òûé ãîðîä. Òàì îíè ïî÷òè­òåëü­íî ïðè­âåò­ñò­âî­âà­ëè, ñëîâ­íî áîãîâ è ãåíè­åâ, âîñ­ñåäàþ­ùèõ â ñâî­èõ êóðóëü­íûõ êðåñ­ëàõ è îáëà­÷¸í­íûõ â ïðå­òåê­ñòû ñòà­ðè­êîâ, çàòåì èõ æå, ïîñëå òîãî, êàê ñòà­ëî ÿñíî, ÷òî ýòî ëþäè, ê òîìó æå íå óäî­ñòà­è­âàþ­ùèå èõ îòâå­òîì, ñ òåì æå áåç­ðàñ­ñóä­ñò­âîì óìåðò­âè­ëè è, çàáðî­ñèâ íà êðû­øè ôàêå­ëû, âåñü ãîðîä îãí¸ì, ìå÷îì è ðóêà­ìè ñðàâ­íÿ­ëè [ñ çåì­ë¸é].
  • 136 Øåñòü ìåñÿ­öåâ âàð­âà­ðû (êòî áû â ýòî ïîâå­ðèë?) íàâè­ñà­ëè âîêðóã îäíîé ãîðû, èñïðî­áî­âàâ âñ¸ íå òîëü­êî äí¸ì, íî è íî÷üþ, êîãäà, íàêî­íåö, Ìàí­ëèé, ðàç­áó­æåí­íûé íî÷üþ ãîãîòà­íè­åì ãóñåé, ñáðî­ñèë âçáè­ðàâ­øèõ­ñÿ ñ âåð­øè­íû ñêà­ëû è, ÷òîáû ëèøèòü âðà­ãîâ íàäåæ­äû, íåñìîò­ðÿ íà êðàé­íèé ãîëîä, ñ öåëüþ ñîçäàòü âèäè­ìîñòü óâå­ðåí­íî­ñòè áðî­ñèë èç êðå­ïî­ñòè õëåá;
  • 137 è â îïðå­äå­ë¸í­íûé îäíà­æäû äåíü ïîñëàë èç êðå­ïî­ñòè ñêâîçü ñåðåäè­íó âðà­æå­ñêîé ñòðà­æè ïîí­òè­ôè­êà Ôàáèÿ, êîòî­ðûé íà Êâè­ðè­íàëü­ñêîì õîë­ìå ñîâåð­øèë òîð­æå­ñò­âåí­íîå æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèå è òàê­æå ñêâîçü ñåðåäè­íó âðà­æå­ñêèõ êîïèé áëà­ãî­äà­ðÿ áåç­óïðå÷­íî­ìó áëà­ãî­÷å­ñòèþ âåð­íóë­ñÿ íàçàä è âîç­âå­ñòèë î áëà­ãî­ñêëîí­íî­ñòè áîãîâ. Íàêî­íåö, êîãäà îñà­äà óæå óòî­ìè­ëà âàð­âà­ðîâ, îíè ïðåä­ëî­æè­ëè êóïèòü èõ îòñòóï­ëå­íèå çà òûñÿ­÷ó ôóí­òîâ çîëîòà, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37, ÷òî ñìûë âñå ñëåäû ïîæà­ðîâ ïîòî­êà­ìè ãàëëü­ñêîé êðî­âè.
  • 138 Èòàê, èç òîãî, ÷òî íåêî­ãäà áûëî õèæè­íîé ïàñ­òó­õîâ, çàáëè­ñòàë ãîðîä; ïîñëå òîãî, êàê Ìàí­ëèé çàùè­òèë, à Êàìèëë âîñ­ñòà­íî­âèë åãî âíåø­íèé îáëèê, îí åù¸ ðåøè­òåëü­íåå è ÿðîñò­íåå ïîä­íÿë­ñÿ ïðî­òèâ ñîñåäåé.
  • 139 Îäíà­êî ðèì­ëÿíå íå îãðà­íè­÷è­ëèñü òåì, ÷òî ïðî­ãíà­ëè èõ çà ñòå­íû ñâî­åãî ãîðî­äà. Êîãäà èõ îñòàò­êè øèðå ðàñ­òÿ­íó­ëèñü ïî Èòà­ëèè, ðèì­ëÿíå ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Êàìèë­ëà ïðå­ñëå­äî­âà­ëè èõ ñ òàêîé ñèëîé, ÷òî ñåãî­äíÿ íå îñòà­ëîñü íèêà­êèõ ñëå­äîâ ñåíî­íîâ. Îäíà­æäû, âî âðå­ìÿ ñðà­æå­íèÿ ó Àíèå­íà, Ìàí­ëèé â åäè­íî­áîð­ñòâå ñíÿë â êà÷å­ñòâå äîáû­÷è ñ âàð­âà­ðà çîëî­òîå îæå­ðå­ëüå, îò÷å­ãî è áûë íàçâàí Òîðê­âà­òîì38.
  • 140  äðó­ãîé ðàç íà Ïîìï­òèí­ñêîì ïîëå â ïîäîá­íîé æå áèò­âå Âàëå­ðèé, ïîëó­÷èâ ïîìîùü ñèäÿ­ùåé íà øëå­ìå ñâÿ­ùåí­íîé ïòè­öû, óí¸ñ äîñïå­õè è áûë íàçâàí Êîð­âè­íîì39. Íàêî­íåö, ÷åðåç íåñêîëü­êî ëåò Äîëà­áåë­ëà óíè­÷òî­æèë âñå èõ îñòàò­êè â Ýòðó­ðèè ó Âàäè­ìîí­ñêî­ãî îçå­ðà, òàê ÷òî íå îñòà­ëîñü íèêî­ãî èç òîãî ïëå­ìå­íè, êîòî­ðîå ìîã­ëî áû ãîð­äèòü­ñÿ òåì, ÷òî èì ñîææ¸í Ðèì­ñêèé ãîðîä.
  • 141 È ïîñëå òîãî, êàê Ìàí­ëèé Òîðê­âàò îáðà­òèë­ñÿ îò ãàë­ëîâ, áûëè èñïû­òà­íû è îêîí­÷à­òåëü­íî ïîáåæ­äå­íû ëàòè­íû.
  • 142 È çàòåì ñàáè­íû, êîòî­ðûå äîëæ­íû áûëè ñòàòü èõ ñîþç­íè­êà­ìè â âîéíå ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Òàöèÿ, áûëè ïîêî­ðå­íû êîí­ñó­ëîì Êóðè­åì Äåí­òà­òîì, êîòî­ðûé, îïó­ñòî­øèâ îãí¸ì è ìå÷îì èõ òåððè­òî­ðèè îò èñòî÷­íè­êà Âàðà­íèÿ40 âïëîòü äî Àäðè­à­òè­÷å­ñêî­ãî ìîðÿ, ïðè­áà­âèë ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó ñòîëü­êî áîãàòñòâ, ÷òî íå ìîã ñîñ÷è­òàòü è ñàì ïîáåäè­òåëü.
  • 143 Ïîñëå ýòî­ãî, òðî­íó­òûé ìîëü­áà­ìè Êàì­ïà­íèè, [ðèì­ñêèé íàðîä] íå ðàäè ñåáÿ, íî ðàäè ñîþç­íè­êîâ íàïàë íà ñàì­íè­òîâ. Âåäü Êàì­ïà­íèÿ — ñàìàÿ ïðå­êðàñ­íàÿ îáëàñòü íå òîëü­êî â Èòà­ëèè, íî è ïî÷òè âî âñ¸ì êðó­ãå çåìåëü. Íåò íè÷å­ãî ìÿã­÷å å¸ êëè­ìà­òà: äàæå öâå­òû äâà­æäû ïðè­íî­ñÿò âåñ­íó. Íåò íè÷å­ãî ïëî­äî­ðîä­íåå å¸ ïî÷­âû: ïîýòî­ìó, êàê ãîâî­ðÿò, ñïî­ðÿò èç-çà íå¸ Ëèáåð è Öåðå­ðà. Íåò íè÷å­ãî ãîñòå­ïðè­èì­íåå å¸ ìîðÿ: çäåñü çíà­ìå­íè­òûå ãàâà­íè Êàé­å­òà, Ìèçåí, ò¸ï­ëûå áëà­ãî­äà­ðÿ èñòî÷­íè­êàì Áàéè, Ëóêðèí è Àâåðí, ñâî­åãî ðîäà æåðò­âà ìîðÿ41. Çäåñü áëà­ãî­ïðè­ÿò­íûå äëÿ âèíî­ãðàä­íîé ëîçû42 ãîðû Êàóð43, Ôàëåðí, Ìàñ­ñèê è ñàìûé êðà­ñè­âûé èç âñåõ Âåçó­âèé, ïîä­ðà­æàþ­ùèé îãíþ Ýòíû. Ïðè­ìîð­ñêèå ãîðî­äà Ôîð­ìèè, Êóìû, Ïóòå­î­ëû, Ãåð­êó­ëà­íóì, Ïîì­ïåè è ñàìà ãëà­âà ãîðî­äîâ Êàïóÿ, êîãäà-òî îòíî­ñè­ìàÿ íàðÿäó ñ Ðèìîì è Êàð­ôà­ãå­íîì ê ÷èñ­ëó òð¸õ âåëè­÷àé­øèõ ãîðî­äîâ.
  • 144 Ðàäè ýòî­ãî ãîðî­äà, ðàäè ýòèõ êðà­¸â ðèì­ñêèé íàðîä íàïàë íà ñàì­íè­òîâ: íàðîä — åñëè èùåøü áîãàò­ñòâà — ðàäè áàõâàëü­ñòâà âîîðó­æ¸í­íûé44 çîëîòûì è ñåðåá­ðÿ­íûì îðó­æè­åì è ðàç­íî­öâåò­íû­ìè îäåæ­äà­ìè; åñëè êîâàð­ñòâà — îáûê­íî­âåí­íî íàïà­äàþ­ùèé èç ëåñ­íûõ óùå­ëèé è ãîð­íûõ çàñàä; åñëè íåèñòîâ­ñòâà è ÿðî­ñòè — âäîõ­íîâ­ë¸í­íûé ñâÿ­ùåí­íû­ìè çàêî­íà­ìè è ÷åëî­âå­÷å­ñêè­ìè æåðò­âà­ìè íà ðàç­ðó­øå­íèå ãîðî­äà; åñëè óïðÿì­ñòâà — ãîð­äûé øåñòè­êðàò­íûì íàðó­øå­íè­åì äîãî­âî­ðà è ñàìè­ìè áåä­ñò­âè­ÿ­ìè. Îäíà­êî çà ïÿòü­äå­ñÿò ëåò [ðèì­ñêèé íàðîä] áëà­ãî­äà­ðÿ îòöàì è èõ äåòÿì Ôàáè­ÿì è Ïàïè­ðè­ÿì íàñòîëü­êî ïîêî­ðèë è óñìè­ðèë ñàì­íè­òîâ, äî òàêîé ñòå­ïå­íè ðàç­ðó­øèë ñàìûå ðóè­íû èõ ãîðî­äîâ, ÷òî ñåãî­äíÿ íå ñûñ­êàòü Ñàì­íèÿ â ñàìîì Ñàì­íèè è íåëåã­êî ðàñ­ïî­çíàòü ïðè­÷è­íó äâà­äöà­òè ÷åòû­ð¸õ òðè­óì­ôîâ.
  • 145 Îäíà­êî íàè­áî­ëåå èçâåñò­íîå è ÿâíîå ïîðà­æå­íèå áûëî íàíå­ñå­íî ýòèì íàðî­äîì â Êàâ­äèí­ñêîì óùå­ëüå êîí­ñó­ëàì Âåòó­ðèþ è Ïîñòó­ìèþ. Çàïå­ðåâ áëà­ãî­äà­ðÿ çàñà­äå âîé­ñêî âíóò­ðè ýòîé òåñ­íè­íû, îòêóäà îíî íå ìîã­ëî âûáðàòü­ñÿ, èçóì­ë¸í­íûé òàêîé âîç­ìîæ­íî­ñòüþ âðà­æå­ñêèé ïîë­êî­âî­äåö Ïîí­òèé ñïðî­ñèë ñîâå­òà ó ñâî­åãî îòöà Ãåðè­íåÿ45, è òîò, êàê ñòàð­øèé, ìóä­ðî ïîñî­âå­òî­âàë èëè âñåõ îòïó­ñòèòü, èëè óáèòü; ñûí æå ïðåä­ïî­÷¸ë ïðî­âå­ñòè îáåç­îðó­æåí­íûõ ïîä ÿðìîì, òàê ÷òî òå ñòà­ëè íå äðó­çüÿ­ìè ïîñëå áëà­ãî­äå­ÿ­íèÿ, à åù¸ áîëü­øè­ìè âðà­ãà­ìè ïîñëå ïîçî­ðà.
  • 146 Ïîýòî­ìó êîí­ñó­ëû, ïðî­ÿâèâ áëà­ãî­ðîä­ñòâî, íåìåä­ëåí­íî ïîëî­æè­ëè êîíåö ïîçî­ðó äîãî­âî­ðà, çàêëþ­÷¸í­íî­ãî âñëåä­ñò­âèå äîá­ðî­âîëü­íîé êàïè­òó­ëÿ­öèè, è âîé­ñêî ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ïàïè­ðèÿ, íàñòî­ÿ­òåëü­íî òðå­áóÿ îòìùå­íèÿ, — ñòðàø­íî ñêà­çàòü — âåñü ïóòü ïåðåä áèò­âîé ïðî­ñëå­äî­âà­ëî ñ îáíà­æ¸í­íû­ìè ìå÷à­ìè46, è â ñõâàò­êå — âðàã ñâèäå­òåëü — ãëà­çà ó âñåõ ïûëà­ëè îãí¸ì. Êîíåö ðåçíå áûë ïîëî­æåí íå ðàíü­øå, ÷åì ðèì­ëÿíå âîç­ëî­æè­ëè îáå­ùàí­íîå èì ÿðìî íà âðà­ãîâ è ïîë­êî­âî­ä­öà ñàì­íè­òîâ.
  • 147 Äî ñèõ ïîð ðèì­ëÿíå èìå­ëè äåëî ñ îòäåëü­íû­ìè íàðî­äà­ìè, îòíûíå æå — ñî ìíî­æå­ñò­âîì; îäíà­êî áûëè ðàâ­íû âñåì èì âìå­ñòå. Äâå­íà­äöàòü ýòðóñ­ñêèõ ïëå­ì¸í, îñòà­âàâ­øè­å­ñÿ â òî âðå­ìÿ íåâðåäè­ìû­ìè óìá­ðû, äðåâ­íåé­øèé íàðîä Èòà­ëèè, è îñòàò­êè ñàì­íè­òîâ íåîæè­äàí­íî ñãî­âî­ðè­ëèñü óíè­÷òî­æèòü ñàìî èìÿ ðèì­ëÿí. Âåëèê áûë ñòðàõ ïåðåä òàêèì ÷èñ­ëîì îäíî­âðå­ìåí­íî âûñòó­ïèâ­øèõ ñòîëü ñèëü­íûõ íàðî­äîâ. Ïî âñåé Ýòðó­ðèè âçìåò­íó­ëèñü çíà­ì¸­íà ÷åòû­ð¸õ âðà­æå­ñêèõ àðìèé.
  • 148 Ìåæ­äó òåì ïîñå­ðåäèíå ëåæàë Ãåìè­íèé­ñêèé47 ëåñ, ïðåæ­äå ñîâåð­øåí­íî íåïðî­õî­äè­ìûé, ïî÷òè êàê Êàëèäîí­ñêèé èëè Ãåðê­âèí­ñêèé48, òî òîãî ñòðàø­íûé, ÷òî ñåíàò ïðåä­ïè­ñàë êîí­ñó­ëó, ÷òîáû òîò íå ñìåë ïîä­âåð­ãàòü­ñÿ òàêîé îïàñ­íî­ñòè. Íî íè÷òî èç ýòî­ãî íå óñòðà­øè­ëî ïîë­êî­âî­ä­öà, ÷òîáû, âûñëàâ âïå­ð¸ä áðà­òà, ðàç­âåäàòü ïîä­ñòó­ïû. Òîò, âûñìîò­ðåâ âñ¸ íî÷üþ ïîä âèäîì ïàñ­òó­õà, óêà­çàë áåç­îïàñ­íûé ïóòü.
  • 149 Òàê Ôàáèé Ìàê­ñèì áåç îïàñ­íî­ñòè çàâåð­øèë îïàñ­íåé­øóþ âîé­íó. Âíå­çàï­íî íàïàâ íà ðàñ­ñå­ÿâ­øèõ­ñÿ è áåñ­ïî­ðÿäî÷­íî áðî­äÿ­ùèõ âðà­ãîâ, îí çàõâà­òèë ãîñ­ïîä­ñò­âó­þ­ùèå âûñîòû è, èñïîëü­çóÿ ýòî ïðå­èìó­ùå­ñòâî, ïîäîá­íî ãðî­ìó îáðó­øèë­ñÿ íà íàõî­äèâ­øèõ­ñÿ âíè­çó. È òàê âûãëÿäå­ëà ýòà âîé­íà, ñëîâ­íî íà æèòå­ëåé çåì­ëè ñûïà­ëèñü êîïüÿ ñ íåáåñ è îáëà­êîâ. Íî íå áåñ­êðîâ­íîé áûëà ýòà ïîáåäà, âåäü ñòåñ­í¸í­íûé â èçãè­áå äîëè­íû âòî­ðîé êîí­ñóë Äåöèé ïî îòå­÷å­ñêî­ìó îáû­÷àþ ïîñâÿ­òèë ñâîþ æèçíü áîãàì-ìàíàì è îáðà­òèë îáû÷­íîå â åãî ñåìüå ïîñâÿ­ùå­íèå â öåíó ïîáåäû.
  • 150 È åù¸ íå çàêîí­÷è­ëàñü ýòðóñ­ñêàÿ âîé­íà, êàê òîò­÷àñ æå ïîñëå­äî­âà­ëà òàðåí­òèí­ñêàÿ, õîòÿ è îäíà ïî íàçâà­íèþ, íî ìíî­ãî­êðàò­íàÿ ïî ïîáåäàì, âåäü îíà êàê áû â åäè­íîì ïàäå­íèè óâëåê­ëà êàì­ïàí­öåâ, àïó­ëèé­öåâ, ëóêàí­öåâ è âîæà­êîâ âîé­íû òàðåí­òèí­öåâ, òî åñòü ïî÷òè âñþ Èòà­ëèþ, è ñî âñå­ìè íèìè Ïèð­ðà, ñàìî­ãî çíà­ìå­íè­òî­ãî â Ãðå­öèè öàðÿ ýïè­ðîòîâ, òàê ÷òî îäíî­âðå­ìåí­íî è çàâåð­øè­ëà ïîêî­ðå­íèå Èòà­ëèè, è ïîëî­æè­ëà íà÷à­ëî çàìîð­ñêèì òðè­óì­ôàì.
  • 151 Òàðåíò, òâî­ðå­íèå ëàêåäå­ìî­íÿí, íåêî­ãäà ãëàâ­íûé ãîðîä Êàëàá­ðèè, Àïó­ëèè è âñåé Ëóêà­íèè, çíà­ìå­íè­òûé êàê âåëè­÷è­íîé, ñòå­íà­ìè è ãàâà­íüþ, òàê è óäè­âè­òåëü­íûì ìåñòî­ïî­ëî­æå­íè­åì; åù¸ áû, âåäü ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûé ó ñàìî­ãî âõî­äà â Àäðè­à­òè­÷å­ñêîå ìîðå îí ðàñ­ñû­ëà­åò êîðàá­ëè âî âñå çåì­ëè: Èñò­ðèþ, Èëëè­ðèê, Ýïèð, Àõàéþ, Àôðè­êó, Ñèöè­ëèþ.
  • 152 Íàä ãàâà­íüþ âîç­âû­øà­åò­ñÿ îáðà­ù¸í­íûé ê ìîðþ òåàòð, êîòî­ðûé áûë ïðè­÷è­íîé âñåõ áåä­ñò­âèé äëÿ íåñ÷àñò­íî­ãî ãîðî­äà49. Îäíà­æäû òàì ïðè áîëü­øîì ñòå­÷å­íèè íàðî­äà ïðî­âî­äè­ëèñü èãðû, êîãäà [òàðåí­òèí­öû] óâèäå­ëè ïîä­ãðå­áàþ­ùèé ê áåðå­ãó ðèì­ñêèé ôëîò è, ñî÷òÿ åãî âðà­æå­ñêèì, âûáå­æà­ëè íàâñòðå­÷ó è, íå ðàçî­áðàâ­øèñü, ñòà­ëè íàñìå­õàòü­ñÿ: êòî-äå òàêèå è îòêóäà ýòè ðèì­ëÿíå? Íî è ýòî­ãî áûëî íåäî­ñòà­òî÷­íî. Áåç ïðî­ìåä­ëå­íèÿ ïðè­áû­ëî ïðè­í¸ñ­øåå æàëî­áó ïîñîëü­ñòâî; åãî òàê­æå óíè­çè­ëè è îñêîð­áè­ëè íåïðè­ñòîé­íû­ìè è ïîñòûä­íû­ìè ñëî­âà­ìè — è îòñþäà âîé­íà.
  • 153 Îäíà­êî âíó­øà­ëè óæàñ ïðè­ãîòîâ­ëå­íèÿ, êîãäà çà òàðåí­òèí­öåâ ïîä­íÿ­ëîñü îäíî­âðå­ìåí­íî ñòîëü­êî íàðî­äîâ, è ðåøè­òåëü­íåå âñåõ Ïèðð, êîòî­ðûé, íàìå­ðå­âà­ÿñü çàùè­òèòü ïîëó­ã­ðå­÷å­ñêèé èç-çà ëàêåäå­ìîí­ñêèõ îñíî­âà­òå­ëåé ãîðîä, ïðè­áûë ïî ìîðþ è ñóøå ñî âñå­ìè ñèëà­ìè Ýïè­ðà, Ôåñ­ñà­ëèè, Ìàêåäî­íèè, ëþäü­ìè, ëîøàäü­ìè, îðó­æè­åì è íåâå­äî­ìû­ìè â òî âðå­ìÿ ñëî­íà­ìè, äîáà­âèâ ñâåðõ òîãî ñòðàõ ïåðåä äèêè­ìè çâå­ðÿ­ìè.
  • 154 Ïåð­âàÿ áèò­âà ïðî­èçî­øëà ïðè êîí­ñó­ëå Ëåâèíå áëèç Ãåðàê­ëåè â Êàì­ïà­íèè ó ðåêè Ëèðèñ è áûëà ñòîëü æåñòî­êà, ÷òî ïðå­ôåêò ôåðåí­òàí­ñêîé òóð­ìû50 Îáñèäèé, íàïàâ íà öàðÿ, ïðè­â¸ë åãî â çàìå­øà­òåëü­ñòâî è âûíóäèë, áðî­ñèâ çíà­êè öàð­ñêîé âëà­ñòè, ïîêè­íóòü ñðà­æå­íèå. Äåëî áûëî áû ñäå­ëà­íî, åñëè áû íå âûñòó­ïè­ëè âïå­ð¸ä ñëî­íû, ïðå­âðà­òèâ âîé­íó â çðå­ëè­ùå. Ëîøà­äè, èñïó­ãàí­íûå êàê èõ âåëè­÷è­íîé, òàê è áåç­îáðàç­íûì âèäîì, à òàê­æå íîâûì äëÿ íèõ çàïà­õîì è ð¸âîì, êîãäà íåçíà­êî­ìûå ÷óäè­ùà êàçà­ëèñü èì áîëü­øå, ÷åì áûëè, ïîëî­æè­ëè íà÷à­ëî áåã­ñòâó è ïîë­íî­ìó ïîðà­æå­íèþ.
  • 155 Çàòåì ïðè êîí­ñó­ëàõ Êóðèè è Ôàá­ðè­öèè ó Àñêó­ëà â Àïó­ëèè ïðî­èçî­øëî áîëåå óäà÷­íîå ñðà­æå­íèå — âåäü îñëà­áåë óæå ñòðàõ ïåðåä ÷óäî­âè­ùà­ìè è Ãàé Íóìè­öèé, ãàñòàò ÷åò­â¸ð­òî­ãî ëåãè­î­íà, îòðó­áèâ îäíî­ìó èç íèõ õîáîò, ïîêà­çàë, ÷òî ÷óäî­âè­ùå ìîæ­íî óìåðò­âèòü. Èòàê, ïîñû­ïà­ëèñü íà íèõ êîïüÿ, à áðî­øåí­íûå â áàø­íè ôàêå­ëû ïîêðû­ëè âñ¸ âðà­æå­ñêîå âîé­ñêî ïûëàþ­ùè­ìè îáëîì­êà­ìè. È íå áûëî êîí­öà ïîáî­è­ùó, ïðåæ­äå ÷åì íî÷ü íå ðàç­íÿ­ëà ñðà­æàþ­ùèõ­ñÿ, è ñàì öàðü, ðàíå­íûé â ïëå­÷î, ïîñëåä­íèì èç áåãó­ùèõ áûë óíå­ñ¸í íà ùèòå ñâî­è­ìè òåëî­õðà­íè­òå­ëÿ­ìè.
  • 156 Ïîñëåä­íÿÿ áèò­âà ïðî­èçî­øëà â Ëóêà­íèè, íà òàê íàçû­âàå­ìûõ Ñèáà­ðó­çèí­ñêèõ51 ïîëÿõ, ïðè òåõ æå ïîë­êî­âî­ä­öàõ, ÷òî è ðàíåå, íî íà ýòîò ðàç — ïîë­íàÿ ïîáåäà. Ðåçóëü­òàò, ê êîòî­ðî­ìó ñòðå­ìè­ëàñü äîá­ëåñòü, ïðå­äî­ñòà­âèë ñëó­÷àé. Âåäü êîãäà ñëî­íû ñíî­âà âûäâè­íó­ëèñü â ïåð­âûé ðÿä, îäèí èç íèõ, åù¸ ìîëî­äîé, ïîëó­÷èâ òÿ渭ëûé óäàð êîïü¸ì â ãîëî­âó, ïîâåð­íóë îáðàò­íî, è êîãäà îí, æàëîá­íî òðó­áÿ, áðî­ñèë­ñÿ íàçàä ÷åðåç òîë­ïó ñâî­èõ, ìàòü óçíà­ëà åãî è, ñëîâ­íî ÷òîáû çàùè­òèòü, âûðâà­ëàñü âïå­ð¸ä, ïðè­âåäÿ ãðî­ìà­äîé ñâî­åãî òåëà âñ¸ âîêðóã â ïîë­íîå ðàñ­ñòðîé­ñòâî, ñëîâ­íî âðàæ­äåá­íîå. Òàê òå æå ñàìûå çâå­ðè, êîòî­ðûå îòíÿ­ëè ïåðâóþ ïîáåäó, à âòî­ðóþ ñâå­ëè ê íè÷üåé, áåñ­ñïîð­íî ïðå­äî­ñòà­âè­ëè òðåòüþ.
  • 157 Îäíà­êî ñ öàð¸ì Ïèððîì ñðà­æà­ëèñü íå òîëü­êî îðó­æè­åì è â ïîëå, íî òàê­æå áëà­ãî­ðà­çó­ìè­åì è äîìà, âíóò­ðè ãîðî­äà, — âåäü îí, ïîñëå ïåð­âîé ïîáåäû ïîçíàâ ðèì­ñêóþ äîá­ëåñòü, ñðà­çó æå ïåðå­ñòàë íàäå­ÿòü­ñÿ íà îðó­æèå è îáðà­òèë­ñÿ ê õèò­ðî­ñòè. Îí ïðå­äàë ïàâ­øèõ ñîææå­íèþ è ñíèñ­õî­äè­òåëü­íî îòí¸ñ­ñÿ â ïëåí­íûì, âîç­âðà­òèâ èõ áåç âûêó­ïà, è, îòïðà­âèâ ïîñëîâ â Ãîðîä, âñå­ìè ñïî­ñî­áà­ìè ñòà­ðàë­ñÿ, çàêëþ­÷èâ ñîþç, áûòü ïðè­íÿ­òûì â äðó­çüÿ.
  • 158 Íî íà âîéíå è â ìèðå, â ïîõî­äå è äîìà âî âñåõ îòíî­øå­íè­ÿõ ïîä­òâåð­äè­ëà ñåáÿ òîãäà ðèì­ñêàÿ äîá­ëåñòü, è òàðåí­òèí­ñêàÿ ïîáåäà áîëü­øå, ÷åì ëþáàÿ äðó­ãàÿ, ïîêà­çà­ëà õðàá­ðîñòü ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, ìóä­ðîñòü ñåíà­òà, âåëè­êî­äó­øèå ïîë­êî­âîä­öåâ.
  • 159 È íèêî­ãäà íå âñòó­ïà­ëè â Ãîðîä ñ áîëåå ïðå­êðàñ­íûì è áëè­ñòà­òåëü­íûì òðè­óì­ôîì. Äî ñåãî äíÿ íå âèäå­ëè íè÷å­ãî, êðî­ìå îâåö âîëü­ñêîâ, ñòàä ñàáè­íÿí, ïîâî­çîê ãàë­ëîâ, ñëî­ìàí­íî­ãî îðó­æèÿ ñàì­íè­òîâ. Òåïåðü æå, åñëè âçãëÿ­íåøü íà ïëåí­íè­êîâ — ìîëîñ­ñû, ôåñ­ñà­ëèé­öû, ìàêåäî­íÿíå, áðóò­òèé­öû, àïó­ëèé­öû è ëóêàí­öû; åñëè íà ïðî­öåñ­ñèþ — çîëî­òî, ïóð­ïóð, ñòà­òóè, êàð­òè­íû è òàðåí­òèí­ñêàÿ ðîñ­êîøü. Íî íè íà ÷òî íå âçè­ðàë ðèì­ñêèé íàðîä ñ áîëü­øèì óäî­âîëü­ñò­âè­åì, ÷åì íà òåõ, êîãî ïðåæ­äå áîÿë­ñÿ — íà ÷óäî­âèù ñ èõ áàø­íÿ­ìè, êîòî­ðûå, ñîçíà­âàÿ ñâî¸ ïëå­íå­íèå, ñêëî­íèâ ãîëî­âû, ñëå­äî­âà­ëè çà ïîáåäî­íîñ­íû­ìè êîíÿ­ìè.
  • 160 Ïîñëå ïîðà­æå­íèÿ Òàðåí­òà ïèöå­íû è ñòî­ëè­öà èõ íàðî­äà Àñêóë ïîêî­ðå­íû [ðèì­ñêèì íàðî­äîì] ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ñåì­ï­ðî­íèÿ, êîòî­ðûé, êîãäà âî âðå­ìÿ ñðà­æå­íèÿ çàäðî­æà­ëî ïîëå, óñïî­êî­èë áîãè­íþ Òåë­ëóñ îáå­ùà­íè­åì õðà­ìà.
  • 161 Ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Àòè­ëèÿ [ðèì­ñêèì íàðî­äîì] ê ïèöå­íàì áûëè äîáàâ­ëå­íû ñàëåí­òèí­öû è ñòî­ëè­öà èõ îáëà­ñòè, çíà­ìå­íè­òûé ñâî­åé ãàâà­íüþ Áðóí­äè­çèé, è â óïëà­òó çà ïîáåäó â ýòîì ñðà­æå­íèè ïîòðå­áî­âà­ëà ñåáå õðàì ïàñ­òó­øå­ñêàÿ áîãè­íÿ Ïàëåñ.
  • 162 Ïîñëåä­íè­ìè èç èòà­ëè­êîâ ïîä ïîêðî­âè­òåëü­ñòâî [ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà] ïåðå­øëè âîëü­ñè­íû, ñàìûå áîãà­òûå èç ýòðóñ­êîâ, ñë¸ç­íî óìî­ëÿâ­øèå î ïîìî­ùè ïðî­òèâ ñâî­èõ áûâ­øèõ ðàáîâ, êîòî­ðûå äàí­íóþ èì ãîñ­ïî­äà­ìè ñâî­áî­äó îáðà­òè­ëè ïðî­òèâ íèõ ñàìèõ è, çàõâà­òèâ âëàñòü â ãîñóäàð­ñòâå, ãîñ­ïîä­ñò­âî­âà­ëè íàä íèìè; íî è îíè [ðèì­ñêèì íàðî­äîì] ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ôàáèÿ Ãóð­ãè­òà áûëè ïðå­äà­íû íàêà­çà­íèþ.
  • 163 Óñìè­ðèâ è ïîä­÷è­íèâ Èòà­ëèþ, ðèì­ñêèé íàðîä â êîí­ñóëü­ñòâî Àïïèÿ Êëàâ­äèÿ âïåð­âûå âñòó­ïèë â ïðî­ëèâ, ïðî­ñëàâ­ëåí­íûé áàñ­íî­ñëîâ­íû­ìè ÷óäî­âè­ùà­ìè è áóð­íûì òå÷å­íè­åì, íî áûë äî òîãî íåóñòðà­øèì, ÷òî ñàìî ýòî íåèñòîâ­ñòâî îáðó­øè­âàþ­ùèõ­ñÿ âîëí ïðè­íè­ìàë çà äàð, ïîñêîëü­êó ìîðå ïîìî­ãà­ëî ñêî­ðî­ìó ïðî­äâè­æå­íèþ êîðàá­ëåé, è òîò­÷àñ áåç ïðî­ìåä­ëå­íèÿ è ñòîëü áûñò­ðî îäî­ëåë Ãèåðî­íà Ñèðà­êóç­ñêî­ãî, ÷òî òîò ñàì ïðè­çíà­âàë ñåáÿ ïîáåæ­ä¸í­íûì ïðåæ­äå, ÷åì óâèäåë âðà­ãà.
  • 164  êîí­ñóëü­ñòâî Äóèë­ëèÿ è Êîð­íå­ëèÿ [ðèì­ñêèé íàðîä] îòâà­æèë­ñÿ ñðà­çèòü­ñÿ òàê­æå íà ìîðå. Òîãäà æå ñàìà áûñò­ðî­òà, ñ êîòî­ðîé áûë ñîçäàí ôëîò, ñòà­ëà ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íè­åì ïîáåäû. Âåäü íà øåñòè­äå­ñÿ­òûé äåíü ïîñëå òîãî, êàê áûë ñðóá­ëåí ëåñ, âñòàë íà ÿêîðü ôëîò èç ñòà øåñòè­äå­ñÿ­òè êîðàá­ëåé, òàê ÷òî êàçà­ëîñü, áóä­òî áëà­ãî­äà­ðÿ íå ðåìå­ñ­ëó, íî êàêî­ìó-òî äàðó áîãîâ ïðå­îá­ðà­æ¸í­íûå äåðå­âüÿ ïðå­âðà­òè­ëèñü â êîðàá­ëè. Óäè­âè­òå­ëåí áûë âèä ñðà­æå­íèÿ, êîãäà ýòè òÿ渭ëûå è íåïî­âî­ðîò­ëè­âûå êîðàá­ëè çàõâà­òû­âà­ëè âðà­æå­ñêèå, áûñò­ðî­õîä­íûå è ñòðå­ìè­òåëü­íûå. Áåñ­ïî­ëåç­íûì îêà­çà­ëîñü èõ ìîðå­õîä­íîå èñêóñ­ñòâî: ñìå­òàòü â¸ñ­ëà è ëîâ­êî óâè­ëè­âàòü îò êîðà­áåëü­íûõ òàðà­íîâ. Âåäü íàáðî­øåí­íûå æåëåç­íûå êðþ­êè è êðåï­êèå ìàøè­íû, ïåðåä áèò­âîé âåñü­ìà îñìå­ÿí­íûå íåïðè­ÿ­òå­ëåì, ïðè­íóäè­ëè âðà­ãà ñðà­æàòü­ñÿ êàê áóä­òî íà òâ¸ð­äîé çåì­ëå.
  • 165 Îäåð­æàâ ïîýòî­ìó ïîáåäó ó Ëèïàð­ñêèõ îñò­ðî­âîâ, ïóñòèâ êî äíó è îáðà­òèâ â áåã­ñòâî âðà­æå­ñêèé ôëîò, ðèì­ñêèé íàðîä îòïðàçä­íî­âàë ñâîé ïåð­âûé ìîð­ñêîé òðè­óìô. Òàêî­âà áûëà ðàäîñòü, ÷òî ïîë­êî­âî­äåö Äóèë­ëèé, íå äîâîëü­ñò­âó­ÿñü îäíî­äíåâ­íûì òðè­óì­ôîì, ïðè­êà­çàë, ÷òîáû ïîæèç­íåí­íî ïåðåä íèì, êîãäà îí âîç­âðà­ùàë­ñÿ ñ îáåäà, íåñ­ëè ôàêå­ëû è èãðà­ëè íà ôëåé­òàõ, ñëîâ­íî îí åæå­äíåâ­íî ïðàçä­íî­âàë òðè­óìô. Ïî ñðàâ­íå­íèþ ñ òàêîé ïîáåäîé ïîòå­ðè â ýòîì ñðà­æå­íèè áûëè íåçíà­÷è­òåëü­íû: ïîïàë â çàñà­äó âòî­ðîé êîí­ñóë Êîð­íå­ëèé Àçè­íà, ïðè­ãëà­ø¸í­íûé ÿêî­áû äëÿ ïåðå­ãî­âî­ðîâ è óáè­òûé, ñòàâ ïðè­ìå­ðîì ïóíèé­ñêî­ãî âåðî­ëîì­ñòâà.
  • 166 Ïðè äèê­òà­òî­ðå Êàëà­òèíå ðèì­ñêèé íàðîä âûòåñ­íèë ïî÷òè âñå ãàð­íè­çî­íû ïóíèé­öåâ èç Àãðè­ãåí­òà, Äðå­ïàí, Ïàíîð­ìà, Ýðèê­ñà è Ëèëè­áåÿ. Äðîã­íó­ëè ìû îäíà­æäû ó Êàìå­ðèí­ñêî­ãî ëåñà, íî âûáðà­ëèñü áëà­ãî­äà­ðÿ èñêëþ­÷è­òåëü­íîé äîá­ëå­ñòè âîåí­íî­ãî òðè­áó­íà Êàëü­ïóð­íèÿ Ôëàì­ìû, êîòî­ðûé ñ îòáîð­íûì îòðÿäîì èç òð¸õ­ñîò ÷åëî­âåê çàõâà­òèë çàíè­ìàå­ìûé íåïðè­ÿ­òå­ëåì õîëì è óäåð­æè­âàë åãî äî òåõ ïîð, ïîêà íå âûøëî âñ¸ âîé­ñêî; è ñòîëü âåëè­êî­ëåï­íûì èñõî­äîì îí ñðàâ­íÿë­ñÿ ñî ñëà­âîé Ôåð­ìî­ïèë è Ëåî­íèäà, è äàæå ïðå­âçî­ø¸ë å¸, òàê êàê óöå­ëåë â òàêîì ïðåä­ïðè­ÿ­òèè è íè÷å­ãî íå íàïè­ñàë êðî­âüþ.
  • 167  êîí­ñóëü­ñòâî Ëóöèÿ Êîð­íå­ëèÿ Ñöè­ïè­î­íà, êîãäà Ñèöè­ëèÿ óæå áûëà çàãî­ðîä­íîé ïðî­âèí­öè­åé ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, ïîñëåä­íèé â õîäå ðàñ­ïîë­çàþ­ùåé­ñÿ âøèðü âîé­íû ïåðå­ø¸ë íà Ñàð­äè­íèþ è ïðè­ëå­ãàþ­ùóþ ê íåé Êîð­ñè­êó. Íà ïåð­âîì îñò­ðî­âå îí óñòðà­øèë æèòå­ëåé ðàç­ðó­øå­íè­åì Îëü­áèè, íà âòî­ðîì — Àòå­ðèè, è íàñòîëü­êî î÷è­ñòèë çåì­ëþ è ìîðå îò ïóíèé­öåâ, ÷òî äëÿ ïîáåäû îñòà­âà­ëàñü òîëü­êî Àôðè­êà.
  • 168 Òåïåðü ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ìàð­êà Àòòè­ëèÿ Ðåãó­ëà âîé­íà ïåðå­ïëû­ëà â Àôðè­êó. Íå áûëî íåäî­ñòàò­êà â òåõ, êòî îðî­áåë îò ñàìî­ãî íàçâà­íèÿ Ïóíèé­ñêî­ãî ìîðÿ è âíó­øàå­ìî­ãî èì óæà­ñà; åù¸ áîëü­øå óâå­ëè­÷èë ñòðàõ òðè­áóí Íàòèé52, êîòî­ðî­ìó, ÷òîáû ïðè­âå­ñòè åãî ê ïîâè­íî­âå­íèþ, îáíà­æèâ­øèé ñåêè­ðó ïîë­êî­âî­äåö ñòðà­õîì ñìåð­òè âíó­øèë ìóæå­ñòâî äëÿ îòïëû­òèÿ. Çàòåì ñðà­çó æå ïîñ÷àñò­ëè­âè­ëîñü ñ âåò­ðîì è â¸ñ­ëà­ìè, è ïîÿâ­ëå­íèå âðà­ãà íàãíà­ëî íà ïóíèé­öåâ òàêîé óæàñ, ÷òî èç-çà îñòàâ­ëåí­íûõ îòêðû­òû­ìè âîðîò ÷óòü íå áûë çàõâà­÷åí Êàð­ôà­ãåí.
  • 169 Ïðî­ëî­ãîì âîé­íû ñòàë ãîðîä Êëè­ïåÿ: âåäü îí ïåð­âûì âûäà­¸ò­ñÿ îò ïóíèé­ñêî­ãî áåðå­ãà êàê êðå­ïîñòü è äîçîð­íàÿ áàø­íÿ53. È îí, è åù¸ ñâû­øå òð¸õ­ñîò êðå­ïî­ñòåé áûëè ðàçî­ðå­íû. È ïðè­õî­äè­ëîñü ñðà­æàòü­ñÿ íå òîëü­êî ñ ëþäü­ìè, íî è ñ ÷óäî­âè­ùà­ìè, êîãäà óäè­âè­òåëü­íîé âåëè­÷è­íû çìåÿ, ñëîâ­íî ðîæ­ä¸í­íàÿ äëÿ çàùè­òû Àôðè­êè, òðå­âî­æè­ëà íàïà­äå­íè­ÿ­ìè54 ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûé ó Áàã­ðà­äû55 ëàãåðü.
  • 170 Íî ïîáåäèâ­øèé âñåõ Ðåãóë, êîãäà ïîâñþäó ðàñ­ïðî­ñòðà­íèë ñòðàõ ïåðåä ñâî­èì èìå­íåì, è êîãäà çàõâà­òèë56 èëè äåð­æàë â öåïÿõ áîëü­øóþ ÷àñòü ìîëî­ä¸­æè è ñàìèõ ïîë­êî­âîä­öåâ, è çàðà­íåå îòïðà­âèë â Ãîðîä ôëîò, íàãðó­æ¸í­íûé îãðîì­íîé äîáû­÷åé è ãîòî­âûé ê òðè­óì­ôó, îáëî­æèë îñà­äîé óæå ñàìó ãëà­âó âîé­íû — Êàð­ôà­ãåí — è âïëîò­íóþ ïîä­ñòó­ïèë ê ñàìûì âîðîòàì.
  • 171 Çäåñü ÷óòü îòêëî­íè­ëàñü óäà­÷à — íàñòîëü­êî, ÷òîáû óìíî­æè­ëèñü çíà­ìå­íèÿ ðèì­ñêîé äîá­ëå­ñòè, ÷ü¸ âåëè­÷èå îáû÷­íî ïîä­òâåð­æäà­åò­ñÿ â íåñ÷à­ñòüÿõ. Âåäü ïîñëå òîãî, êàê âðà­ãè îáðà­òè­ëèñü çà âíåø­íåé ïîìî­ùüþ è Ëàêåäå­ìîí ïîñëàë ê íèì ïîë­êî­âîä­öåì Êñàí­òèï­ïà, Ðåãóë áûë ïîáåæ­ä¸í ýòèì îïûò­íåé­øèì â âîåí­íûõ äåëàõ ìóæåì — ïîçîð­íîå ïîðà­æå­íèå, íåèç­âåäàí­íûé ðèì­ëÿ­íà­ìè îïûò: âåäü õðàá­ðåé­øèé ïîë­êî­âî­äåö æèâûì ïîïàë â ðóêè âðà­ãîâ.
  • 172 Íî ïðè ýòîì îí ïîêà­çàë ñåáÿ ðàâ­íûì ñòîëü âåëè­êî­ìó íåñ÷à­ñòüþ, âåäü îí íå áûë ñëîì­ëåí íè â ïóíèé­ñêîé òåì­íè­öå, íè âî âðå­ìÿ ïðè­íÿ­òî­ãî èì íà ñåáÿ ïîñîëü­ñòâà; åù¸ áû, âåäü îí âûñêà­çàë ìíå­íèå, ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íîå òîìó, ÷òî áûëî ïîðó­÷å­íî âðà­ãîì: ÷òîáû íå çàêëþ­÷àë­ñÿ ìèð è íå äàâà­ëîñü ñîãëà­ñèå íà îáìåí ïëåí­íû­ìè. Íî âåëè­÷èå íå áûëî óìà­ëå­íî íè äîá­ðî­âîëü­íûì åãî âîç­âðà­ùå­íè­åì ê ñâî­èì âðà­ãàì, íè æåñòî­÷àé­øè­ìè òþðü­ìîé èëè ïûò­êîé. È ÷òî äðó­ãîå âñå­ãî ýòî­ãî óäè­âè­òåëü­íåå, ÷åì òî, ÷òî ïîáåäè­òåëü íàä ïîáåäè­òå­ëÿ­ìè è äàæå, ïîñêîëü­êó Êàð­ôà­ãåí íå óñòó­ïèë, íàä ôîð­òó­íîé ñïðà­âèë òðè­óìô? Ðèì­ñêèé æå íàðîä ãîðàçäî îæå­ñòî­÷¸í­íåå ñòðå­ìèë­ñÿ ê îòìùå­íèþ çà Ðåãó­ëà, ÷åì ê ïîáåäå.
  • 173 Èòàê, êîãäà â êîí­ñóëü­ñòâî Ìåòåë­ëà ïóíèé­öû òåñ­íåå ñïëî­òè­ëèñü57 è âîé­íà âåð­íó­ëàñü íà Ñèöè­ëèþ, ðèì­ñêîå âîé­ñêî ó Ïàíîð­ìà íàíåñ­ëî âðà­ãàì òàêîå ïîðà­æå­íèå, ÷òî îíè áîëü­øå íå ïîìûø­ëÿ­ëè î âòîð­æå­íèè íà ýòîò îñò­ðîâ. Çàìå­÷à­òåëü­íîå äîêà­çà­òåëü­ñòâî ïîáåäû — çàõâàò îêî­ëî ñîò­íè ñëî­íîâ, âåëè­êàÿ äîáû­÷à, áóäü äàæå ýòî ñòà­äî ïîé­ìà­íî íå íà âîéíå, à íà îõî­òå.
  • 174 Êîí­ñóë Àïïèé Êëàâ­äèé áûë ïîáåæ­ä¸í íå âðà­ãà­ìè, íî ñàìè­ìè áîãà­ìè, ÷üè­ìè çíà­ìå­íè­ÿ­ìè îí ïðå­íå­áð¸ã, è ôëîò òîò­÷àñ æå ïîø¸ë êî äíó òàì, ãäå îí ïðè­êà­çàë âûáðî­ñèòü öûï­ëÿò, ÷ü¸ ïîâåäå­íèå çàïðå­ùà­ëî âñòó­ïàòü â ñðà­æå­íèå.
  • 175 Ìàðê Ôàáèé Áóòå­îí ñâåðõ òîãî ðàç­ãðî­ìèë â Àôðè­êàí­ñêîì ìîðå âðà­æå­ñêèé ôëîò, óæå ïëû­âó­ùèé â Èòà­ëèþ. È êàêîé òðè­óìô áûë òîãäà ïîãóá­ëåí áóðåé, êîãäà íàãðó­æåí­íûé áîãà­òîé äîáû­÷åé ôëîò, ãîíè­ìûé íåáëà­ãî­ïðè­ÿò­íû­ìè âåò­ðà­ìè, óñå­ÿë ñâî­è­ìè îáëîì­êà­ìè Àôðè­êó è Ñèð­òû, äåð­æà­âû âñåõ íàðî­äîâ è áåðå­ãà îñò­ðî­âîâ!58 Âåëè­êîå áåä­ñò­âèå, íî íå áåç íåêî­òî­ðî­ãî äîñòî­èí­ñòâà äëÿ ïåð­âåí­ñò­âó­þ­ùå­ãî íàðî­äà ïîõè­ùåí­íàÿ áóðåé ïîáåäà è òðè­óìô ïîãèá­ëè â êîðàá­ëå­êðó­øå­íèè. È õîòÿ ïóíèé­ñêóþ äîáû­÷ó ðàç­ìå­òà­ëî ïî âñåì ìûñàì è îñò­ðî­âàì, ðèì­ñêèé íàðîä è òàêèì îáðà­çîì îòïðàçä­íî­âàë òðè­óìô.
  • 176 Íàêî­íåö, â êîí­ñóëü­ñòâî Ëóòà­öèÿ Êàòó­ëà ó îñò­ðî­âîâ, íàçû­âàå­ìûõ Ýãàò­ñêè­ìè, âîéíå áûë ïîëî­æåí êîíåö; è íå áûâà­ëî íà ìîðå ñðà­æå­íèé áîëü­øå ýòî­ãî. Âåäü [ïóíèé­ñêèé] ôëîò ïðåä­ñòàë îòÿ­ãî­ù¸í­íûì ñúåñò­íû­ìè ïðè­ïà­ñà­ìè, âîé­ñêîì, îáî­ðî­íè­òåëü­íû­ìè ñîîðó­æå­íè­ÿ­ìè, îðó­æè­åì, ñëîâ­íî íà í¸ì íàõî­äèë­ñÿ âåñü Êàð­ôà­ãåí, ÷òî è ïðè­âå­ëî åãî ê ãèáå­ëè. Ðèì­ñêèé ôëîò, èçãîòî­âèâ­øèé­ñÿ, ë¸ã­êèé, ïðè­âåä¸í­íûé â ïîðÿäîê è â íåêî­òî­ðîì ðîäå âñòàâ­øèé ëàãå­ðåì ê ïîäî­áèþ êîí­íîé áèò­âû, ïðè­âî­äèë­ñÿ â äâè­æå­íèå â¸ñ­ëà­ìè, ñëîâ­íî ñâè­ðå­ëÿ­ìè59, à ïîäâèæ­íûå òàðà­íû, òóäà è ñþäà íàíî­ñÿ óäà­ðû, êàçà­ëèñü æèâû­ìè. Ïîýòî­ìó â îäíî ìãíî­âå­íèå ðàç­áè­òûå âðà­æå­ñêèå ñóäà ïîêðû­ëè ñâî­è­ìè îáëîì­êà­ìè âñ¸ ìîðå ìåæ­äó Ñèöè­ëè­åé è Ñàð­äè­íè­åé.  îáùåì, ñòîëü âåëè­êà áûëà òà ïîáåäà, ÷òî íå ïîòðå­áî­âà­ëîñü ðàç­ðó­øå­íèÿ âðà­æå­ñêèõ ñòåí. Êàçà­ëîñü èçëèø­íèì ïðî­ÿâ­ëÿòü ñâîþ ÿðîñòü ïðî­òèâ êðå­ïî­ñòè è ñòåí, êîãäà óæå â ìîðå áûë ñîêðó­ø¸í Êàð­ôà­ãåí.
  • 177 Ïîñëå çàâåð­øå­íèÿ Ïóíè­÷å­ñêîé âîé­íû, äàæå íå äàâ ïåðå­âå­ñòè äûõà­íèå, ïîñëå­äî­âà­ëà Ëèãó­ðèé­ñêàÿ âîé­íà. Ýòèõ ëèãó­ðîâ, êîòî­ðûå æèëè, öåï­ëÿ­ÿñü çà ïîä­íî­æüå àëü­ïèé­ñêèõ õðåá­òîâ, óêðû­òûå ëåñ­íû­ìè çàðîñ­ëÿ­ìè ìåæ­äó ðåêà­ìè Âàðîì è Ìàãðîé, áûëî åäâà ëè íå òðóä­íåå íàé­òè, ÷åì ïîáåäèòü. Çàùè­ù¸í­íîå ìåñò­íî­ñòüþ è âîç­ìîæ­íî­ñòüþ áåã­ñòâà, çàêà­ë¸í­íîå è ïðî­âîð­íîå ïëå­ìÿ çàíè­ìà­ëîñü ïðè ñëó­÷àå ñêî­ðåå ðàç­áî­ÿ­ìè, ÷åì âîé­íà­ìè. Ïîýòî­ìó, õîòÿ äåëè­êà­òû, îêñó­âèè, áóðè­à­òû, èíãàâ­íû äîë­ãîå âðå­ìÿ è ìíî­ãî ðàç óñêîëü­çà­ëè ëåñ­íû­ìè òðî­ïà­ìè60, Ôóëü­âèé, íàêî­íåö, îêðó­æèë îãí¸ì èõ óáå­æè­ùà, Áåáèé æå âûâåë íà ðàâ­íè­íó, à Ïîñòó­ìèé ðàçîðó­æèë äî òàêîé ñòå­ïå­íè, ÷òî åäâà îñòà­âèë æåëå­çî äëÿ îáðà­áîò­êè çåì­ëè.
  • 178 Âñêî­ðå ïîñëå íèõ — ãàë­ëû. Èíñóá­ðû, òàê­æå æèòå­ëè Àëüï, èìå­ëè äóøè äèêèõ çâå­ðåé, à òåëà — áîëü­øå ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ, íî íà îïû­òå áûëî ïîñòèã­íó­òî, ÷òî íàñêîëü­êî èõ õðàá­ðîñòü ïðè ïåð­âîì íàòèñ­êå áîëü­øå, ÷åì ó ìóæ­÷èí, íàñòîëü­êî æå ïðè ñëå­äóþ­ùåì ìåíü­øå, ÷åì ó æåí­ùèí. Òåëà àëü­ïèé­ñêèõ æèòå­ëåé, âçðà­ù¸í­íûå âî âëàæ­íîì âîçäó­õå, â ÷¸ì-òî ïîäîá­íû ñâî­èì ñíå­ãàì: êàê òîëü­êî îíè ðàñ­êà­ëÿ­þò­ñÿ â áèò­âå, òîò­÷àñ èñõî­äÿò ïî́òîì è ñëà­áå­þò îò ë¸ã­êî­ãî äâè­æå­íèÿ, ñëîâ­íî îò ñîëí­öà.
  • 179 Îíè ÷àñòî êëÿ­ëèñü, êàê â äðó­ãèõ ñëó­÷à­ÿõ, òàê è ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Áðèò­òî­ìà­ðà, íå ñíè­ìàòü ñ ñåáÿ ïîÿ­ñà ïðåæ­äå, ÷åì âçîé­äóò íà Êàïè­òî­ëèé. Òàê è ñëó­÷è­ëîñü è ñ íèõ, ïîáåæ­ä¸í­íûõ, Ýìè­ëèé ñíÿë ïîÿ­ñà íà Êàïè­òî­ëèè. È ïîñêîëü­êó èõ âîæäü îáå­ùàë ïîñâÿ­òèòü ñâî­å­ìó Ìàð­ñó èç âçÿ­òîé ó ðèì­ñêèõ âîè­íîâ äîáû­÷è çîëî­òîå îæå­ðå­ëüå, Þïè­òåð ïåðå­õâà­òèë îáå­ùàí­íîå è Ôëà­ìè­íèé èç ñíÿ­òûõ ñ ñàìî­ãî Àðèî­âè­ñòà è îñòàëü­íûõ ãàë­ëîâ çîëîòûõ îæå­ðå­ëèé âîç­äâèã Þïè­òå­ðó çîëî­òîé òðî­ôåé. È òàê­æå èõ öàðü Âèðèäî­ìàð ïîîáå­ùàë Âóë­êà­íó ðèì­ñêîå îðó­æèå, íî ïî-èíî­ìó èñïîë­íè­ëèñü îáå­òû: óáèâ åãî, Ìàð­öåëë òðåòüèì ïîñëå îòöà Ðîìó­ëà ïîâå­ñèë â õðà­ìå Þïè­òå­ðà Ôåðå­òðèÿ äîñïå­õè âðà­æå­ñêî­ãî ïîë­êî­âî­ä­öà.
  • 180 Èëëè­ðèé­öû æå, òî åñòü âåíå­òû èëè ëèáóð­íû, æèâóò ó êðàé­íèõ ïîä­íî­æèé Àëüï ìåæ­äó ðåêà­ìè Àðñè­åé è Òèòó­ëîì61, øèðî­êî ðàñ­ñå­ÿí­íûå ïî âñå­ìó ïîáå­ðå­æüþ Àäðè­à­òè­÷å­ñêî­ãî ìîðÿ.  öàð­ñò­âî­âà­íèå æåí­ùè­íû Òåâ­òà­íû îíè, íå äîâîëü­ñò­âó­ÿñü íàãðàá­ëåí­íîé äîáû­÷åé, äîáà­âè­ëè ê äåð­çî­ñòè ïðå­ñòóï­ëå­íèå. Îáâè­íÿ­þ­ùèõ èõ â áåç­çà­êî­íèè ðèì­ñêèõ ïîñëîâ îíè óáè­âà­þò äàæå íå ìå÷îì, íî òîïî­ðîì, ñëîâ­íî æåðò­âû, â îãíå ñæè­ãà­þò ïðå­ôåê­òîâ êîðàá­ëåé, à ÷òî ñàìîå âîç­ìó­òè­òåëü­íîå — ñäå­ëàòü ýòî ïîâå­ëå­ëà æåí­ùè­íà. Ïîýòî­ìó [ðèì­ëÿ­íà­ìè] ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ãíåÿ Ôóëü­âèÿ Ãåí­òè­ìà­ëà62 îíè áûëè ïîë­íî­ñòüþ óêðî­ùå­íû. Òîïî­ðû, âîí­çèâ­øè­å­ñÿ â øåè ñòà­ðåé­øèí, óìè­ëî­ñòè­âè­ëè ìàíîâ ïîñëîâ.
  • 181 Ïîñëå ïåð­âîé Ïóíè­÷å­ñêîé âîé­íû áûëî åäâà ëè ÷åòû­ðå ãîäà ïîêîÿ, è âîò, âòî­ðàÿ âîé­íà, õîòÿ è ìåíåå ïðî­äîë­æè­òåëü­íàÿ — âåäü îíà äëè­ëàñü íå áîëåå 18 ëåò, — íî äî òîãî óæà­ñàþ­ùàÿ æåñòî­êî­ñòüþ áåä­ñò­âèé, ÷òî åñëè áû êòî-íèáóäü ñîïî­ñòà­âèë ïîòå­ðè îáî­èõ íàðî­äîâ, òî áîëåå ïîõî­æèì íà ïîáåæ­ä¸í­íî­ãî îêà­çàë­ñÿ áû òîò íàðîä, êîòî­ðûé ïîáåäèë. Æãëî ïðî­ñëàâ­ëåí­íûé íàðîä63 îòíÿ­òîå ìîðå, çàõâà­÷åí­íûå îñò­ðî­âà, âûïëà­òà äàíè, êîòî­ðóþ îí ïðè­âûê íàçíà­÷àòü äðó­ãèì. Îòñþäà ìåñòü, â êîòî­ðîé ó îòöîâ­ñêî­ãî àëòà­ðÿ ïîêëÿë­ñÿ ìàëü­÷èê Ãàí­íè­áàë è ñ êîòî­ðîé íå ñòàë ìåä­ëèòü.
  • 182 Ïîâî­äîì ê âîéíå áûë èçáðàí Ñàãóíò, äðåâ­íèé64 è áîãà­òûé ãîðîä Èñïà­íèè, õîòÿ è âåëè­êèé, íî ïðè­ñêîðá­íûé ïàìÿò­íèê âåð­íî­ñòè ðèì­ëÿ­íàì. Ýòîò ãîðîä, îáùèì äîãî­âî­ðîì îïðå­äå­ë¸í­íûé îñòà­âàòü­ñÿ ñâî­áîä­íûì, èùó­ùèé ïðè­÷èí äëÿ íîâûõ ïîòðÿ­ñå­íèé Ãàí­íè­áàë ðàç­ðó­øèë ñâî­è­ìè è ñâî­èõ ëþäåé ðóêà­ìè65, ÷òîáû, ðàçî­ðâàâ äîãî­âîð, îòêðûòü ñåáå ïóòü â Èòà­ëèþ. Ðèì­ëÿ­íàì ñâîé­ñò­âåí­íî âåëè­÷àé­øåå áëà­ãî­ãî­âå­íèå ïåðåä äîãî­âî­ðà­ìè; ïîýòî­ìó, óñëû­øàâ îá îñà­äå ñîþç­íî­ãî ãîðî­äà è ïîì­íÿ î äîãî­âî­ðå, çàêëþ­÷¸í­íîì ñ ïóíèé­öà­ìè, îíè íå ñðà­çó óñòðå­ìè­ëèñü ê îðó­æèþ, íî ïðåä­ïî­÷ëè ñíà­÷à­ëà ïî óñòà­íîâ­ëåí­íî­ìó îáû­÷àþ ïîäàòü æàëî­áó. Òåì âðå­ìå­íåì [ñàãóí­òèí­öû], óæå äåâÿòü ìåñÿ­öåâ èçíó­ðÿ­å­ìûå ãîëî­äîì, ìàøè­íà­ìè, æåëå­çîì, êîãäà èõ âåðà, â êîí­öå êîí­öîâ, îáðà­òè­ëàñü â èññòóï­ëå­íèå, ðàç­âå­ëè íà ïëî­ùà­äè îãðîì­íûé êîñò¸ð è íà åãî âåð­øèíå îãí¸ì è ìå÷îì èñòðå­áè­ëè ñåáÿ, ñâî­èõ áëèç­êèõ è âñ¸ ñâî¸ èìó­ùå­ñòâî.
  • 183 Ðèì­ëÿíå ïîòðå­áî­âà­ëè âûäà­÷è âèíîâ­íè­êà ñòîëü âåëè­êî­ãî áåä­ñò­âèÿ Ãàí­íè­áà­ëà. Óâè­ëè­âàþ­ùèì îò îòâå­òà ïóíèé­öàì ãëà­âà ïîñîëü­ñòâà Ôàáèé ñêà­çàë: «×òî çà ïðî­ìåä­ëå­íèå?  ýòîé ïàçó­õå ÿ ïðè­í¸ñ âîé­íó è ìèð, ÷òî âûáè­ðà­å­òå?» Âîñ­êëè­öàþ­ùèì «Âîé­íó!» îí îòâå­òèë: «Òàê ïîëó­÷àé­òå æå âîé­íó» è, âñòðÿõ­íóâ ïîñðåäè êóðèè ñêëàä­êà­ìè ñâî­åé òîãè, íå áåç ñîäðî­ãà­íèÿ ðàñ­ïó­ñòèë å¸, ñëîâ­íî äåé­ñò­âè­òåëü­íî ïðè­í¸ñ çà ïàçó­õîé âîé­íó.
  • 184 Èñõîä âîé­íû áûë ïîäî­áåí íà÷à­ëó. Âåäü, ñëîâ­íî ïîñëåä­íèå ïðî­êëÿ­òèÿ ñàãóí­òèí­öåâ âî âðå­ìÿ ýòî­ãî ïóá­ëè÷­íî­ãî áðà­òî­óáèé­ñòâà è ñîææå­íèÿ òðå­áî­âà­ëè ïî ñåáå ýòîé òðèç­íû, âî èñêóï­ëå­íèå èõ ìàíàì áûëî ïðè­íå­ñå­íî ðàçî­ðå­íèå Èòà­ëèè, ïëå­íå­íèå Àôðè­êè, ñìåðòü ïîë­êî­âîä­öåâ è öàðåé, êîòî­ðûå âåëè òó âîé­íó. Ïîýòî­ìó, êàê òîëü­êî â Èñïà­íèè ïðè­øëà â äâè­æå­íèå òÿæ­êàÿ è ãîðåñò­íàÿ ñèëà Ïóíè­÷å­ñêîé âîé­íû è â ñàãóí­òèí­ñêîì îãíå âñïûõ­íó­ëà óæå äàâ­íî ïðåä­îïðå­äå­ë¸í­íàÿ ðèì­ëÿ­íàì ìîë­íèÿ, ïîä­õâà­÷åí­íàÿ êàêîé-òî ñèëîé áóðÿ ïðî­ðâà­ëàñü ÷åðåç Àëü­ïû è ñ òåõ áàñ­íî­ñëîâ­íîé âûñîòû ñíå­ãîâ, ñëîâ­íî íèñ­ïî­ñëàí­íàÿ íåáîì, ñïó­ñòè­ëàñü â Èòà­ëèþ.
  • 185 È ñìåð÷ ïåð­âî­ãî æå íàòèñ­êà òîò­÷àñ ïðî­í¸ñ­ñÿ ñ ñèëü­íûì ãðî­õîòîì ìåæ­äó Ïàäîì è Òèöè­íîì. Òîãäà ðàñ­ñå­ÿ­ëîñü âîé­ñêî, êîòî­ðîå â¸ë Ñöè­ïè­îí, è ñàì ðàíå­íûé ïîë­êî­âî­äåö ïîïàë áû â ðóêè âðà­ãà, åñëè áû çàùè­òèâ­øèé îòöà åù¸ íîñèâ­øèé ïðå­òåê­ñòó ñûí íå âûðâàë åãî ó ñàìîé ñìåð­òè. Ýòî áûë òîò Ñöè­ïè­îí, êîòî­ðûé ðîñ íà ïîãè­áåëü Àôðè­êå, ÷òîáû ïîëó­÷èòü èìÿ îò å¸ íåñ÷à­ñòèé.
  • 186 Çà Òèöè­íîì ïîñëå­äî­âà­ëà Òðå­áèÿ. Çäåñü â êîí­ñóëü­ñòâî Ñåì­ï­ðî­íèÿ íåèñòîâ­ñò­âî­âà­ëà âòî­ðàÿ áóðÿ Ïóíè­÷å­ñêîé âîé­íû. Òîãäà õèò­ðåé­øèå âðà­ãè âîñ­ïîëü­çî­âà­ëèñü õîëîä­íûì è ñíåæ­íûì äí¸ì, êîãäà, ïðåæ­äå ñîãðåâ ñåáÿ îãí¸ì è ìàñ­ëîì, — ñòðàø­íî ñêà­çàòü — ëþäè, ïðè­øåä­øèå ñ ñîë­íå÷­íî­ãî þãà, íàøåé æå çèìîé íàñ ïîáåäè­ëè.
  • 187 Òðåòüåé ìîë­íèåé Ãàí­íè­áà­ëà ñòà­ëî ïðè ïîë­êî­âîä­öå Ôëà­ìè­íèè Òðà­çè­ìåí­ñêîå îçå­ðî. Íîâàÿ óëîâ­êà ïóíèé­ñêî­ãî îáìà­íà: âåäü ñêðû­òàÿ îç¸ð­íûì òóìà­íîì è áîëîò­íû­ìè çàðîñ­ëÿ­ìè êîí­íè­öà âíå­çàï­íî àòà­êî­âà­ëà ñðà­æàâ­øèõ­ñÿ ñ òûëà. È ìû íå ìîæåì ñåòî­âàòü íà áîãîâ: ïðåä­ñòî­ÿ­ùåå ïîðà­æå­íèå ïðåä­ñêà­çà­ëè ëåã­êî­ìûñ­ëåí­íî­ìó ïîë­êî­âîä­öó óñåâ­øè­å­ñÿ íà çíà­ì¸­íà ðîè ï÷¸ë, íå æåëàþ­ùèå âûñòó­ïàòü âïå­ð¸ä îðëû è ïîñëå­äî­âàâ­øåå â íà÷à­ëå ñðà­æå­íèÿ çåì­ëå­òðÿ­ñå­íèå, åñëè òîëü­êî ñîäðî­ãà­íèå ïî÷­âû íå áûëî âûçâà­íî áåãîì êîíåé è ëþäåé è îãëó­øè­òåëü­íûì ñòîëê­íî­âå­íè­åì îðó­æèÿ.
  • 188 ×åò­âåð­òàÿ è ïî÷òè ñìåð­òåëü­íàÿ ðàíà èìïå­ðèè — Êàí­íû, áåç­âåñò­íàÿ äåðå­âóø­êà â Àïó­ëèè, íî âîç­âû­ñèâ­øà­ÿ­ñÿ âåëè­÷è­íîé ïîðà­æå­íèÿ, ÷üÿ èçâåñò­íîñòü ïîðîæ­äå­íà èñòðåá­ëå­íè­åì øåñòè­äå­ñÿ­òè òûñÿ÷. Òàì ïîë­êî­âî­äåö, çåì­ëÿ, íåáî, äåíü, âñÿ ïðè­ðî­äà âåùåé äåé­ñò­âî­âà­ëè ñîãëàñ­íî íà ïîãè­áåëü íåñ÷àñò­íî­ìó âîé­ñêó. Ãàí­íè­áàë íå óäî­âëå­òâî­ðèë­ñÿ ìíè­ìû­ìè ïåðå­áåæ­÷è­êà­ìè, êîòî­ðûå âñêî­ðå óäà­ðè­ëè â ñïè­íó ñðà­æàþ­ùèì­ñÿ; êðî­ìå òîãî, èñêóñ­íûé ïîë­êî­âî­äåö, âûñìîò­ðåâ â îòêðû­òîì ïîëå îñî­áåí­íî­ñòè ñëîâ­íî íàðî÷­íî óñòðî­åí­íî­ãî ìåñòà, ãäå è ñîëí­öå íàè­áî­ëåå ïàëÿ­ùåå, è îáèëü­íàÿ ïûëü, è ïîñòî­ÿí­íûé âåòåð ñ âîñòî­êà, òàê âûñòðî­èë âîé­ñêî, ÷òîáû âñ¸ ýòî îáðà­òè­ëîñü ïðî­òèâ ðèì­ëÿí è ñðà­æàë­ñÿ áëà­ãî­ïðè­ÿò­ñò­âó­å­ìûé íåáîì ïðè ïîä­äåðæ­êå âåò­ðà, ïûëè è ñîëí­öà. È òàê äâà îãðîì­íûõ âîé­ñêà ðóáè­ëèñü äî ïðå­ñû­ùå­íèÿ âðà­ãîâ, ïîêà Ãàí­íè­áàë íå ñêà­çàë ñâî­å­ìó âîè­íó: «Ïîáå­ðå­ãè ìå÷».
  • 189 Èç ïîë­êî­âîä­öåâ îäèí áåæàë, äðó­ãîé áûë óáèò; òðóä­íî ðåøèòü, êòî èç íèõ áîëåå âåëèê äóõîì: Ïàâåë, êîòî­ðî­ìó áûëî ñòûä­íî óöå­ëåòü, èëè íå óòðà­òèâ­øèé íàäåæ­äû Âàððîí. Ñâèäå­òåëü­ñòâà­ìè ïîðà­æå­íèÿ ñòà­ëè îêðà­ñèâ­øèé­ñÿ íà êàêîå-òî âðå­ìÿ êðî­âüþ Àóôèä, âîç­âåä¸í­íûé ïî ïðè­êà­çó ïîë­êî­âî­ä­öà ìîñò èç òðó­ïîâ ÷åðåç áóð­íûé Âåð­ãåëë, îòïðàâ­ëåí­íûå â Êàð­ôà­ãåí äâà ìîäèÿ êîëåö è îöå­íåí­íîå ìåðîé âñàä­íè­÷å­ñêîå ñîñëî­âèå.
  • 190 Ïîñëå íå áóäåò íèêà­êèõ ñîìíå­íèé â òîì, ÷òî ýòîò äåíü ìîã áû îêà­çàòü­ñÿ ïîñëåä­íèì äëÿ Ðèìà è Ãàí­íè­áàë ÷åðåç ïÿòü äíåé ìîã áû ïèðî­âàòü íà Êàïè­òî­ëèè, åñëè áû îí — êàê, ãîâî­ðÿò, ñêà­çàë ïóíè­åö Ìàãàð­áàë, ñûí Áîìèëü­êà­ðà, — óìåë èñïîëü­çî­âàòü ïîáåäó òàê æå, êàê óìåë ïîáåæ­äàòü. Íî èìåí­íî òîãäà åãî, êàê îáû÷­íî ïðè­íÿ­òî ãîâî­ðèòü, èëè ñóäü­áà ãîðî­äà, êîòî­ðî­ìó ñóæ­äå­íî áóäåò ïîâåëå­âàòü, èëè åãî ñîá­ñò­âåí­íîå íåâåð­íîå ðåøå­íèå è îòâåð­íóâ­øè­å­ñÿ îò Êàð­ôà­ãå­íà áîãè óâëåê­ëè â äðó­ãóþ ñòî­ðî­íó.
  • 191 Õîòÿ îí ìîã âîñ­ïîëü­çî­âàòü­ñÿ ïîáåäîé, ïðåä­ïî­÷¸ë ïðå­äàòü­ñÿ íàñëàæ­äå­íè­ÿì è, îñòà­âèâ Ðèì, îòïðà­âèë­ñÿ â Êàì­ïà­íèþ è Òàðåíò, ãäå âñêî­ðå è ñàì, è ïûë åãî âîé­ñêà îñëàá­ëè äî òàêîé ñòå­ïå­íè, ÷òî, êàê âåð­íî ìîã­ëî áûòü ñêà­çà­íî, Êàïóÿ ñòà­ëà Êàí­íà­ìè äëÿ Ãàí­íè­áà­ëà. Êòî áû ïîâå­ðèë, ÷òî íåïî­áåæ­ä¸í­íî­ãî Àëü­ïà­ìè è íåóêðî­ù¸í­íî­ãî îðó­æè­åì ïîêî­ðè­ëè êàì­ïàí­ñêîå ñîëí­öå è Áàéè ñ èõ ò¸ï­ëû­ìè èñòî÷­íè­êà­ìè.
  • 192 Ðèì­ëÿ­íàì ìåæ­äó òåì áûëî ïîç­âî­ëå­íî ïåðå­âå­ñòè äóõ è ñëîâ­íî âîñ­ñòàòü èç ì¸ðò­âûõ. Íå áûëî îðó­æèÿ — òàùè­ëè èç õðà­ìîâ. Íå õâà­òà­ëî ìîëî­ä¸­æè — äëÿ ïðè­ñÿ­ãè îñâî­áî­äè­ëè ðàáîâ. Íóæ­äà­ëàñü êàç­íà — ñåíàò îõîò­íî âûíåñ ñâîè áîãàò­ñòâà íà ñåðåäè­íó, è íèêòî íå îñòà­âèë ñåáå çîëîòà, êðî­ìå òîãî, ÷òî â áóë­ëàõ è åäèí­ñò­âåí­íîì êîëü­öå. Ïðè­ìå­ðó ïîñëå­äî­âà­ëè âñàä­íè­êè, èì æå ïîä­ðà­æà­ëè òðè­áû. Íàêî­íåö, êîãäà â êîí­ñóëü­ñòâî Ëåâè­íà è Ìàð­öåë­ëà ÷àñò­íûå áîãàò­ñòâà áûëè âíå­ñå­íû â ãîñóäàð­ñò­âåí­íóþ êàç­íó, äëÿ èõ çàïè­ñè åäâà õâà­òè­ëî òàá­ëèö è ðóê ïèñ­öîâ.
  • 193 Òàê ÷òî æå? Êàêóþ ìóä­ðîñòü ïðî­ÿâè­ëè öåí­òó­ðèè ïðè èçáðà­íèè ìàãè­ñò­ðà­òîâ, êîãäà ìëàä­øèå ïðî­ñè­ëè ó ñòàð­øèõ ñîâå­òà î òîì, êàêèõ êîí­ñó­ëîâ ñëå­äó­åò âûáðàòü? Âåäü ïðî­òèâ ñòîëü èñêóñ­íî­ãî è ñòîëü­êî ðàç ïîáåæ­äàâ­øå­ãî âðà­ãà ñëå­äî­âà­ëî ñðà­æàòü­ñÿ íå òîëü­êî äîá­ëå­ñòüþ, íî è ïîìûñ­ëà­ìè.
  • 194 Ïåð­âîé íàäåæ­äîé íà âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íèå è, ÿ áû ñêà­çàë, âîñ­êðå­øå­íèå èìïå­ðèè ñòàë Ôàáèé, êîòî­ðûé ïðè­äó­ìàë íîâûé ñïî­ñîá äëÿ ïîáåäû íàä Ãàí­íè­áà­ëîì — íå ñðà­æàòü­ñÿ. Îòñþäà äëÿ íåãî íîâîå ïðî­çâè­ùå, à äëÿ ãîñóäàð­ñòâà — ñïà­ñè­òåëü­íîå ñðåä­ñòâî: «Ìåä­ëè­òåëü»66; îòòî­ãî è â íàðî­äå åãî íàçû­âà­ëè ùèòîì èìïå­ðèè. Èòàê, äâè­ãà­ÿñü ÷åðåç âåñü Ñàì­íèé, ÷åðåç Ôàëåðí­ñêèå è Ãàó­ðàí­ñêèå óùå­ëüÿ, îí òàê èçìîòàë Ãàí­íè­áà­ëà, ÷òî òîò, êòî íå ìîã áûòü ñëîì­ëåí äîá­ëå­ñòüþ, áûë èçíó­ð¸í ïðî­ìåä­ëå­íè­åì.
  • 195 Çàòåì ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Êëàâ­äèÿ Ìàð­öåë­ëà [ðèì­ñêèé íàðîä] äàæå îòâà­æèë­ñÿ ñîé­òèñü â áîþ, âñòó­ïèë â ðóêî­ïàø­íóþ è íàí¸ñ âðà­ãó ïîðà­æå­íèå67 â åãî æå Êàì­ïà­íèè è çàñòà­âèë îòêà­çàòü­ñÿ68 îò îñà­äû ãîðî­äà Íîëû. Îñìå­ëèë­ñÿ îí è ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ñåì­ï­ðî­íèÿ Ãðàê­õà ïðå­ñëå­äî­âàòü âðà­ãà ïî âñåé Ëóêà­íèè è òåñ­íèòü îòñòó­ïàþ­ùå­ãî ñ òûëà, õîòÿ òîãäà — êàêîé ïîçîð! — ñðà­æàë­ñÿ ñ ïîìî­ùüþ ðàá­ñêî­ãî âîé­ñêà — âåäü äî òàêîé ñòå­ïå­íè äîâå­ëè åãî ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûå áåä­ñò­âèÿ, — íî îäà­ð¸í­íûå ñâî­áî­äîé ñäå­ëà­ëè ñåáÿ èç ðàáîâ ðèì­ëÿ­íà­ìè. Î óñòðà­øàþ­ùàÿ ñòîëü­êèõ íåïðè­ÿ­òå­ëåé óâå­ðåí­íîñòü, î áåñ­ïðè­ìåð­íàÿ äóøà è äóõ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà! Ïðè ñòîëü íåáëà­ãî­ïðè­ÿò­íûõ è ðàñ­ñòðî­åí­íûõ îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâàõ, ÷òî äîë­æåí áûë áû áåñ­ïî­êî­èòü­ñÿ î ñâî­åé Èòà­ëèè, ðèì­ñêèé íàðîä äåðç­íóë, îäíà­êî, îáðà­òèòü­ñÿ â äðó­ãóþ ñòî­ðî­íó, è õîòÿ âðàã, ïîä­ñòó­ïèâ ê ñàìî­ìó ãîð­ëó, ìåòàë­ñÿ òóäà-ñþäà ïî Êàì­ïà­íèè è Àïó­ëèè è óæå ñîçäà­âàë Àôðè­êó ïîñðåäè Èòà­ëèè, îí â òî æå ñàìîå âðå­ìÿ è åãî ñäåð­æè­âàë, è îòïðàâ­ëÿë ðàçäå­ë¸í­íûå ïî âñå­ìó êðó­ãó çåìåëü àðìèè â Ñèöè­ëèþ, Ñàð­äè­íèþ è Èñïà­íèþ.
  • 196 Ñèöè­ëèÿ áûëà íàçíà­÷å­íà Ìàð­öåë­ëó. È íå äîë­ãî ñîïðî­òèâ­ëÿ­ëàñü: âåäü âåñü îñò­ðîâ áûë ïîêî­ð¸í â îäíîì ãîðî­äå. Ýòà ìîãó­ùå­ñò­âåí­íàÿ è äî òåõ ïîð íåïî­áåäè­ìàÿ ñòî­ëè­öà Ñèðà­êó­çû, õîòÿ è çàùè­ùà­ëàñü ãåíè­åì Àðõè­ìåäà, â êîí­öå êîí­öîâ óñòó­ïè­ëà. Ÿ òðîé­íàÿ ñòå­íà, òðè öèòà­äå­ëè, ìðà­ìîð­íàÿ ãàâàíü è ïðî­ñëàâ­ëåí­íûé èñòî÷­íèê Àðå­òó­çû îêà­çà­ëèñü ïîëåç­íû ëèøü òåì, ÷òî áûëà ïîùà­æå­íà êðà­ñîòà ïîáåæ­ä¸í­íî­ãî ãîðî­äà.
  • 197 Ãðàêõ çàõâà­òèë Ñàð­äè­íèþ. Íè÷åì íå ïîìîã­ëà åé íè äèêîñòü ïëå­ì¸í, íè îãðîì­íûå ðàç­ìå­ðû Áåçóì­íûõ — âåäü òàê îíè íàçû­âà­þò­ñÿ — ãîð. Ñâè­ðå­ïî äåé­ñò­âî­âà­ëè â ãîðî­äàõ è ñòî­ëè­öå Êàðà­ëè­ñå, ÷òîáû óïðÿ­ìîå è ïðå­çè­ðàþ­ùåå ñìåðòü ïëå­ìÿ áûëî óêðî­ùå­íî, ïî êðàé­íåé ìåðå, ëþáî­âüþ ê ðîä­íîé çåì­ëå.
  • 198 Îòïðàâ­ëåí­íûå æå â Èñïà­íèþ Ãíåé è Ïóá­ëèé Ñöè­ïè­î­íû îòíÿ­ëè ó ïóíèé­öåâ ïî÷òè âñþ ïðî­âèí­öèþ. Îäíà­êî, çàñòèã­íó­òûå âðàñ­ïëîõ êîâàð­íû­ìè óëîâ­êà­ìè ïóíèé­öåâ, âíîâü å¸ ïîòå­ðÿ­ëè, õîòÿ ðàç­áè­ëè ïóíèé­ñêèå ñèëû â áîëü­øèõ ñðà­æå­íè­ÿõ. Íî ïóíèé­ñêîå êîâàð­ñòâî óíè­÷òî­æè­ëî îäíî­ãî ìå÷îì, êîãäà îí ðàç­ìå­÷àë ìåñòî äëÿ ëàãå­ðÿ, à äðó­ãî­ãî, êîãäà îí áåæàë â áàø­íþ, îêðó­æèâ ïëà­ìå­íåì. Òîãäà â îòìùå­íèå çà îòöà è äÿäþ ïîñëàí­íûé ñ âîé­ñêîì Ñöè­ïè­îí, êîòî­ðî­ìó ñóäü­áà óæå ïðåä­ó­ãîòî­âè­ëà âåëè­êîå èìÿ Àôðè­êàí­ñêî­ãî, ýòó âîèí­ñò­âåí­íóþ è çíà­ìå­íè­òóþ ìóæà­ìè è îðó­æè­åì Èñïà­íèþ, ýòîò ïèòîì­íèê âðà­æå­ñêî­ãî âîé­ñêà, ýòó íàñòàâ­íè­öó Ãàí­íè­áà­ëà — íåâîç­ìîæ­íî ïîâå­ðèòü — âíîâü îòâî­å­âàë âñþ îò Ïèðå­íåé­ñêèõ ãîð äî Ãåð­êó­ëå­ñî­âûõ ñòîë­ïîâ è Îêå­à­íà, è òðóä­íî ñêà­çàòü, ÷òî áûëî áîëü­øå — åãî áûñò­ðî­òà èëè óäà­÷à. Íà áûñò­ðî­òó óêà­çû­âà­þò ÷åòû­ðå ãîäà, ë¸ã­êîñòü äîêà­çû­âà­åò îäèí ãîðîä, âçÿ­òûé â òîò æå äåíü, êîãäà áûë îñà­æä¸í, è òî, ÷òî Êàð­ôà­ãåí áûë òàê ëåã­êî ïîáåæ­ä¸í â Èñïà­íèè, ñòà­ëî ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íè­åì àôðè­êàí­ñêîé ïîáåäû.
  • 199 Âñ¸ æå íåñî­ìíåí­íî, ÷òî â çàâî­å­âà­íèè ïðî­âèí­öèè áîëü­øå âñå­ãî ïîìîã­ëà èñêëþ­÷è­òåëü­íàÿ öåëî­ìóä­ðåí­íîñòü ïîë­êî­âî­ä­öà, âåäü îí âîç­âðà­òèë âàð­âà­ðàì ïëåí­íûõ þíî­øåé è äåâó­øåê íåîáû­÷àé­íîé êðà­ñîòû, äàæå íå ïîç­âî­ëèâ ïðè­âå­ñòè èõ ïîä ñâîé âçîð, ÷òîáû íå ïîêà­çà­ëîñü, ÷òî îí, ïî êðàé­íåé ìåðå, ãëà­çà­ìè êîñ­íóë­ñÿ íåïî­ðî÷­íîé äåâ­ñò­âåí­íî­ñòè.
  • 200 Òàêîâ áûë ðèì­ñêèé íàðîä â îòäà­ë¸í­íûõ çåì­ëÿõ, íî ïðè ýòîì íå ìîã èçãíàòü Ãàí­íè­áà­ëà, âöå­ïèâ­øå­ãî­ñÿ â ñàìîå íóò­ðî Èòà­ëèè. Ìíî­ãèå ïåðå­øëè íà ñòî­ðî­íó âðà­ãà è ðåøè­òåëü­íûé ïîë­êî­âî­äåö èñïîëü­çî­âàë ïðî­òèâ ðèì­ëÿí òàê­æå èòà­ëèé­ñêèå ñèëû. Îäíà­êî ðèì­ëÿíå óæå èçãíà­ëè åãî èç ìíî­ãèõ ãîðî­äîâ è îáëà­ñòåé. Óæå âîç­âðà­òè­ëè Òàðåíò, óæå îâëà­äå­ëè Êàïó­åé, ðåçè­äåí­öè­åé, äîìîì è âòî­ðîé ðîäè­íîé Ãàí­íè­áà­ëà, ÷üÿ óòðà­òà ïðè­÷è­íè­ëà ïóíèé­ñêî­ìó ïîë­êî­âîä­öó òàêóþ áîëü, ÷òî îòòóäà îí ñî âñå­ìè ñèëà­ìè óñòðå­ìèë­ñÿ íà Ðèì.
  • 201 Î íàðîä, äîñòîé­íûé âëà­ñòè íàä ìèðîì è äîñòîé­íûé áëà­ãî­âî­ëå­íèÿ è óäèâ­ëå­íèÿ âñåõ ëþäåé è áîãîâ! Äîâåä¸í­íûé äî êðàé­íå­ãî ñòðà­õà, îí íå îòñòó­ïèë­ñÿ îò íà÷à­òî­ãî è, òðå­âî­æàñü î ñâî­¸ì ãîðî­äå, íå ïîêè­íóë, îäíà­êî, Êàïóè, íî, îñòà­âèâ ÷àñòü âîé­ñêà ïîä êîìàí­äî­âà­íè­åì êîí­ñó­ëà Àïïèÿ, à ÷àñòüþ ïîñëå­äî­âàâ çà Ôëàê­êîì â ãîðîä, îäíî­âðå­ìåí­íî ñðà­æàë­ñÿ è äîìà, è âäà­ëè îò íåãî.
  • 202 Òàê ïî÷å­ìó æå ìû óäèâ­ëÿ­åì­ñÿ, ÷òî ñàìè áîãè âíîâü âîñ­ïðå­ïÿò­ñò­âî­âà­ëè Ãàí­íè­áà­ëó, äâè­íóâ­øå­ìó ñâîé ëàãåðü îò òðåòüå­ãî ìèëå­âî­ãî êàì­íÿ? Âåäü òàêîé ñèëû äîæäü èçëèë­ñÿ íà êàæ­äîå åãî äâè­æå­íèå, òàêîé æåñòî­êèé ïîä­íÿë­ñÿ âåòåð, ÷òî, êàçà­ëîñü, âîëÿ áîãîâ èçãî­íÿ­åò âðà­ãà íå ñ íåáà, íî ñî ñòåí ñàìî­ãî Ãîðî­äà è Êàïè­òî­ëèÿ. Èòàê, áåæàë îí è óñòó­ïèë, è îòñòó­ïèë ê çàëè­âó íà êðàþ Èòà­ëèè, íå ñóìåâ âûìî­ëèòü ñåáå òàêîé ãîðîä.
  • 203 Ãàñäðó­áàë, áðàò Ãàí­íè­áà­ëà, ø¸ë èç Èñïà­íèè ñ íîâûì âîé­ñêîì, íîâû­ìè ñèëà­ìè, íîâîé ìîùüþ äëÿ âîé­íû. Íåò ñîìíå­íèé, ÷òî âñ¸ áûëî áû êîíå÷­íî, åñëè áû ýòîò ìóæ ñîåäè­íèë­ñÿ ñ áðà­òîì. Íî åãî, òîëü­êî ÷òî ñïó­ñòèâ­øå­ãî­ñÿ ñ Àëüï è ðàç­ìå­÷àþ­ùå­ãî ëàãåðü ó Ìåòàâ­ðà, ðàç­ãðî­ìèë Êëàâ­äèé Íåðîí âìå­ñòå ñ Ëèâè­åì Ñàëè­íà­òî­ðîì. Íåðîí çàãíàë Ãàí­íè­áà­ëà â ñàìûé äàëü­íèé óãîë Èòà­ëèè; Ëèâèé æå óñòðå­ìèë çíà­ì¸­íà â ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íóþ ñòî­ðî­íó, òî åñòü â ñàìîå íà÷à­ëî ïðî­õî­äà â Èòà­ëèþ.
  • 204 Òðóä­íî ñêà­çàòü, êàê ïðè òàêîì ðàñ­ñòî­ÿ­íèè ìåæ­äó íèìè, òî åñòü âñåé ïðî­òÿ­æ¸í­íî­ñòè Èòà­ëèè, ïî êàêî­ìó ïëà­íó è ñ êàêîé ñêî­ðî­ñòüþ êîí­ñó­ëû îáú­åäè­íè­ëè ñâîè ñèëû è, ñîåäè­íèâ çíà­ì¸­íà, îäî­ëå­ëè çàñòèã­íó­òî­ãî âðàñ­ïëîõ âðà­ãà, à Ãàí­íè­áàë íå ïîíÿë, ÷òî ïðî­èñ­õî­äèò. Ïî êðàé­íåé ìåðå, Ãàí­íè­áàë óçíàë îá ýòîì, êîãäà, óâèäåâ ïåðå­áðî­øåí­íóþ â åãî ëàãåðü ãîëî­âó áðà­òà, ñêà­çàë: «Ïðè­çíàþ íåñ÷à­ñòüå Êàð­ôà­ãå­íà». Ýòî áûëî ïåð­âîå ïðè­çíà­íèå ýòî­ãî ìóæà, íå áåç íåêî­òî­ðî­ãî ïðåä­÷óâ­ñò­âèÿ íàäâè­ãàþ­ùåé­ñÿ ñóäü­áû.
  • 205 Òåïåðü ñòà­ëî ÿñíî, ÷òî Ãàí­íè­áàë, äàæå ïî åãî ñîá­ñò­âåí­íî­ìó ïðè­çíà­íèþ, ìîæåò áûòü ïîáåæ­ä¸í. Íî èñïîë­íåí­íûé óâå­ðåí­íî­ñòè â ñòîëü áëà­ãî­ïðè­ÿò­ñò­âó­þ­ùèõ îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâàõ ðèì­ñêèé íàðîä ïîñ÷è­òàë âåëè­êèì äåëîì îêîí­÷à­òåëü­íî ïîáåäèòü çëåé­øå­ãî âðà­ãà â åãî æå Àôðè­êå. Èòàê, ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ñöè­ïè­î­íà, îáðà­òèâ âñþ òÿæåñòü âîé­íû íà ñàìó Àôðè­êó, îí íà÷àë ïîä­ðà­æàòü Ãàí­íè­áà­ëó è âîç­ëî­æèë íà Àôðè­êó áåä­ñò­âèÿ ñâî­åé Èòà­ëèè. Áëà­ãèå áîãè, êàêèå ïîë­÷è­ùà Ãàñäðó­áà­ëà, êàêóþ êîí­íè­öó Ñèôà­ê­ñà, öàðÿ Íóìè­äèè, îí îáðà­òèë â áåã­ñòâî! Êàêèå è ñêîëü­êî ëàãå­ðåé îáî­èõ âîéñê îí óíè­÷òî­æèë â îäíó íî÷ü, çàáðî­ñàâ ôàêå­ëà­ìè! Íàêî­íåö, óæå íå ó òðåòüå­ãî ìèëå­âî­ãî êàì­íÿ, íî ñàìûå âîðîòà Êàð­ôà­ãå­íà òðå­âî­æèë îñà­äîé.
  • 206 Òàê áûëî ñäå­ëà­íî, ÷òîáû îòî­ðâàòü îò Èòà­ëèè âöå­ïèâ­øå­ãî­ñÿ è ñðîñ­øå­ãî­ñÿ ñ íåé Ãàí­íè­áà­ëà. Íå áûëî â Ðèì­ñêîé èìïå­ðèè áîëåå çíà­ìå­íà­òåëü­íî­ãî äíÿ, ÷åì òîò, êîãäà äâà ñàìûõ âåëè­êèõ ïîë­êî­âî­ä­öà èç âñåõ, ÷òî áûëè ðàíü­øå è ïîç­æå, îäèí — ïîáåäè­òåëü Èòà­ëèè, äðó­ãîé — Èñïà­íèè, ñîáðàâ âîé­ñêà, âûñòðî­è­ëè èõ äðóã ïðî­òèâ äðó­ãà. Íî áûëè ìåæ­äó íèìè è ïåðå­ãî­âî­ðû îá óñëî­âè­ÿõ ìèðà. Äîë­ãî ñòî­ÿ­ëè îíè, óäåð­æè­âàå­ìûå âçà­èì­íûì âîñ­õè­ùå­íè­åì; êîãäà æå íå äîãî­âî­ðè­ëèñü î ìèðå, äàëè çíàê ê áèò­âå.
  • 207 Èçâåñò­íî, ïî ïðè­çíà­íèþ îáî­èõ, ÷òî âîé­ñêî íå ìîã­ëî áûòü âûñòðî­å­íî ëó÷­øå è ñðà­æàòü­ñÿ îæå­ñòî­÷¸í­íåå. Ýòî Ñöè­ïè­îí îáú­ÿâèë î âîé­ñêå Ãàí­íè­áà­ëå, à Ãàí­íè­áàë — î âîé­ñêå Ñöè­ïè­î­íà. Íî, íàêî­íåö, Ãàí­íè­áàë óñòó­ïèë è íàãðà­äîé çà ïîáåäó ñòà­ëà Àôðè­êà, çà êîòî­ðîé âñêî­ðå ïîñëå­äî­âàë âåñü êðóã çåì­íîé.
  • 208 Ïîñëå Àôðè­êè óæå íèêòî íå ñòû­äèë­ñÿ áûòü ïîáåæ­ä¸í­íûì, íî â ðàâ­íîé ìåðå ïîâñþäó áûëè ïîêî­ðå­íû. Èòàê, ðèì­ñêèé íàðîä, âïåð­âûå â êîí­ñóëü­ñòâî Ëåâè­íà âñòó­ïèâ â Èîíèé­ñêîå ìîðå, ñëîâ­íî â òðè­óì­ôå îáî­ø¸ë ôëî­òîì âñ¸ ïîáå­ðå­æüå Ãðå­öèè. Âåäü âïå­ðå­äè îí í¸ñ òðî­ôåè Ñèöè­ëèè, Ñàð­äè­íèè, Àôðè­êè, è ëàâð, âûðîñ­øèé íà êîð­ìå ôëàã­ìàí­ñêî­ãî êîðàá­ëÿ, îáå­ùàë ÿâíóþ ïîáåäó. Äîá­ðî­âîëü­íî ïðè­ø¸ë íà ïîìîùü ïåð­ãàì­ñêèé öàðü Àòòàë, ïðè­øëè è ðîäî­ñ­öû, íàðîä ìîðå­õî­äîâ, êîòî­ðûå óäà­ðè­ëè êîðàá­ëÿ­ìè69 íà ìîðå, à êîí­ñóë íà çåì­ëå êîí­íè­öåé è ïåõîòîé.
  • 209 Öàðü ìàêåäî­íÿí áûë äâà­æäû ïîáåæ­ä¸í, äâà­æäû îáðà­ù¸í â áåã­ñòâî, äâà­æäû ïîòå­ðÿë ëàãåðü, íî íè÷òî íå âûçû­âà­ëî ó ìàêåäî­íÿí áîëü­øå­ãî óæà­ñà, ÷åì ñàìûé âèä ðàí, êîòî­ðûå, áóäó÷è íàíå­ñå­íû íå äðî­òè­êà­ìè, íå ñòðå­ëà­ìè, íå êàêèì-òî æåëå­çîì ãðå­÷è­øåê, íî îãðîì­íû­ìè êîïüÿ­ìè è íå ìåíü­øå­ãî ðàç­ìå­ðà ìå÷à­ìè, çèÿ­ëè øèðå, ÷åì áûëî íóæ­íî äëÿ ñìåð­òè. Ìàëî òîãî, ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Ôëà­ìè­íèÿ ðèì­ñêèé íàðîä, ïåðåé­äÿ íåïðî­õî­äè­ìûå ïðåæ­äå ãîðû õàî­íîâ è áåãó­ùóþ ïî êðó­÷àì ðåêó Ñàâó70, ïðî­íèê äî ñàìî­ãî îïëîòà Ìàêåäî­íèè. Âñòóï­ëå­íèå òóäà ñòà­ëî ïîáåäîé. Âåäü ïîñëå ýòî­ãî íèêî­ãäà íå îòâà­æè­âàâ­øèé­ñÿ ñðà­çèòü­ñÿ öàðü íà õîë­ìàõ, ÷òî çîâóò­ñÿ Êèíîñ­êå­ôà­ëà­ìè, áûë ðàç­áèò â åäèí­ñò­âåí­íîì, äà è òî íå ïîë­íî­öåí­íîì ñðà­æå­íèè.
  • 210  Íóìè­äèè òîãäà ïðà­âè­ëè äðó­çüÿ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà. Íî Þãóð­òà âûçâàë ïðî­òèâ ñåáÿ âîé­íó ðèì­ëÿí èç-çà óáèé­ñòâà Àäãåð­áà­ëà è Ãèåì­ïñà­ëà71, ñûíî­âåé Ìèöèïñû, è ñíà­÷à­ëà áûë ïîáåæ­ä¸í êîí­ñó­ëîì Ìåòåë­ëîì, à çàòåì ïðè­âåä¸í ê ïîêîð­íî­ñòè Ìàðè­åì. Ìàâðå­òà­íèþ æå îáå­ðå­ãàë öàðü Áîêõ.
  • 211 Íî êîãäà ïðî­èçî­øëî ïîä­÷è­íå­íèå âñåõ ìàâ­ðîâ, öàðü Þáà, êîòî­ðûé áûë ïðè­÷è­íîé áîå­âûõ äåé­ñò­âèé, âñêî­ðå ïîíÿë, ÷òî ïîòåð­ïåë ïîðà­æå­íèå è, âûïèâ ÿä, ïîêîí­÷èë ñ ñîáîé, è âñÿ Ìàâðå­òà­íèÿ ïîêî­ðè­ëàñü ðèì­ëÿ­íàì. Âåäü è Òðè­ïî­ëè, è îáå Ìàâðå­òà­íèè — Ñèòè­ôåí­ñêàÿ è Öåçà­ðåé­ñêàÿ — ðàâ­íûì îáðà­çîì, îõâà­÷åí­íûå ñòðà­õîì ïåðåä äðó­ãè­ìè, äîá­ðî­âîëü­íî ïîä­÷è­íè­ëèñü ðèì­ñêîé âëà­ñòè.
  • 212 Õîòÿ íåñ÷à­ñòüå Ñàãóí­òà, êàê ìû ñêà­çà­ëè âûøå, îòâðà­òè­ëî Èñïà­íèþ îò äðóæ­áû ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, âñ¸ æå Ñöè­ïè­îí êàê ìèëî­ñòüþ, òàê è äîá­ëå­ñòüþ îïÿòü ñîåäè­íèë å¸ ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, à êîí­ñóë Ñóë­ëà72 âíîâü óñìè­ðèë ñîïðî­òèâ­ëÿ­þ­ùèõ­ñÿ. Ïîäîá­íûì æå îáðà­çîì Ñöè­ïè­îí Ìëàä­øèé êåëüò­èáå­ðîâ, âîñ­ñòàâ­øèõ âìå­ñòå ñ íóìàí­òèí­öà­ìè ïðî­òèâ ðèì­ëÿí, óñìè­ðèë, îáóçäàë è ïî÷òè óíè­÷òî­æèë.
  • 213 Êàí­òà­áðû è àñòó­ðû, ïîëà­ãà­ÿñü íà çàùè­òó ñâî­èõ ãîð, ïûòà­ëèñü ñîïðî­òèâ­ëÿòü­ñÿ, íî áûëè ïîë­íî­ñòüþ ðàç­ãðîì­ëå­íû è îáðà­ùå­íû â ïðî­âèí­öèþ; òàððà­êî­íû, ëóçè­òà­íû, ãàë­ëå­êè, êàð­ôà­ãå­íÿíå è æèòå­ëè Áåòè­êè73, ðàñ­ïî­ëî­æåí­íîé íàïðî­òèâ àôðè­êàí­ñêî­ãî ìûñà, — âñå áûëè ïîáåæ­äå­íû ïî÷òè â îäíîì ñðà­æå­íèè è ðàñ­ïðå­äå­ëå­íû ïî ðèì­ñêèì ïðî­âèí­öè­ÿì.
  • 214 Ýïè­ðîòû, êîòî­ðûå õîòÿ è âñòó­ïè­ëè â ñãî­âîð ñî ñâî­èì öàð¸ì Ïèððîì ïðî­òèâ Èòà­ëèè, âñ¸ æå â ïåð­âûé ðàç áûëè óñïî­êî­å­íû ìèðîì â Èëëè­ðè­êå, âîñ­ñòàâ­øèå âî âòî­ðîé è òðå­òèé ðàç, óêðî­ù¸í­íûå âìå­ñòå ñ àõåé­öà­ìè è ôåñ­ñà­ëèé­öà­ìè, áûëè ïðî­âåäå­íû ïîä ðèì­ñêèì ÿðìîì.
  • 215 Âåäü è Ìàêåäî­íèÿ ñíà­÷à­ëà ïðè Ôèëèï­ïå, çàòåì ïðè Ïåð­ñåå, ïîòîì ïðè ëæå-Ôèëèï­ïå íàâëåê­ëà íà ñåáÿ ðèì­ñêîå îðó­æèå è, ñîêðó­ø¸í­íàÿ ñíà­÷à­ëà êîí­ñó­ëîì Ôëà­ìè­íè­åì, çàòåì Ïàâ­ëîì, ïîòîì ïîáåæ­ä¸í­íàÿ Ìåòåë­ëîì, ñêëî­íè­ëà øåþ è ñòà­ëà ðèì­ñêîé ïðî­âèí­öè­åé.
  • 216 Èëëè­ðèþ æå, êîãäà â íåé ïðà­âèë öàðü Ãåí­òèé, îïè­ðàâ­øèé­ñÿ íà ïîìîùü ìàêåäî­íÿí, ðèì­ñêèé ïðå­òîð Ëóöèé ïîáåäèë è îáðà­òèë â ïðî­âèí­öèþ. Äàð­äà­íîâ è ì¸çîâ âïåð­âûå óñìè­ðèë ïðî­êîí­ñóë Êóðè­îí è, ïåð­âûì èç âñåõ ðèì­ëÿí äîáðàâ­øèñü äî ðåêè Äàíó­áèÿ, îïó­ñòî­øèë âñå åãî îêðåñò­íî­ñòè. Òàê­æå îäîëåâ â ñðà­æå­íèè öàðÿ ïàí­íîí­öåâ, òîò æå Ëóöèé îáðà­òèë â ïðî­âèí­öèþ îáå Ïàí­íî­íèè. Àìàí­òè­íîâ æå, êîòî­ðûå îáè­òà­ëè ìåæ­äó Ñàâîé è Äðà­âîé, ïîñëå òîãî, êàê áûë óáèò èõ öàðü, îí â ñâîþ î÷å­ðåäü ñäå­ëàë ðèì­ñêîé ïðî­âèí­öè­åé.
  • 217 Âåäü è ìàð­êî­ìàí­íû è êâà­äû â òîé Âàëå­ðèè, êîòî­ðàÿ ðàñ­ïî­ëî­æå­íà ìåæ­äó Äðà­âîé è Äàíó­áè­åì, áûëè òîãäà ðàç­ãðîì­ëå­íû òåì æå ïîë­êî­âîä­öåì, è óñòà­íîâ­ëå­íû ãðà­íè­öû ìåæ­äó ðèì­ëÿ­íà­ìè è âàð­âà­ðà­ìè îò Àâãó­ñòû Âèí­äå­ëè­êîâ74 ÷åðåç Íîðèê è ̸çèþ. Äàêîâ óæå ïîñëå ýòî­ãî îáëà­äàâ­øèé âåð­õîâ­íîé âëà­ñòüþ Òðà­ÿí, ïîáåäèâ èõ öàðÿ Äåöå­áà­ëà, íà çåì­ëÿõ çà Äàíó­áè­åì, ïðî­ñòè­ðàþ­ùèõ­ñÿ íà òûñÿ­÷ó ìèëü, îáðà­òèë â ïðî­âèí­öèþ. Íî Ãàë­ëè­åí èõ, êîãäà öàð­ñò­âî­âàë, óòðà­òèë, è èìïå­ðà­òîð Àâðå­ëè­àí, îòî­çâàâ îòòóäà ëåãè­î­íû, ðàç­ìå­ñòèë èõ â ̸çèè è òàì èç íåêî­òî­ðîé å¸ ÷àñòè ñîçäàë Ñðå­äè­çåì­íóþ Äàêèþ è Ïðè­áðåæ­íóþ Äàêèþ è ïðè­ñî­åäè­íèë ê íèì Äàð­äà­íèþ.
  • 218 Âåñü æå Èëëè­ðèê, õîòÿ è ïîêî­ð¸í­íûé ïîñòå­ïåí­íî è ïî ÷àñòÿì, áûë ñîáðàí â åäè­íîå öåëîå è âêëþ­÷à­åò â ñåáÿ 18 ïðî­âèí­öèé, à èìåí­íî: äâà Íîðè­êà, äâå Ïàí­íî­íèè, Âàëå­ðèþ, Ñàâèþ, Äàë­ìà­öèþ, Âåðõ­íþþ ̸çèþ, Äàð­äà­íèþ, äâå Äàêèè, Ìàêåäî­íèþ, Ôåñ­ñà­ëèþ, Àõàéþ, äâà Ýïè­ðà, Ïðå­âà­ëè­òà­íèþ, Êðèò, âñå­ãî 18.
  • 219 Íàïàñòü æå íà Ôðà­êèþ çàñòà­âè­ëî íå ÷òî èíîå, êàê ïðåä­ñòà­âèâ­øèé­ñÿ ñëó­÷àé Ìàêåäîí­ñêîé âîé­íû. Âåäü ôðà­êèé­öû — ëþäè äèêèå è èç âñåõ ïëå­ì¸í ñàìûå æåñòî­êèå, ÷üåé ñâè­ðå­ïî­ñòüþ â ðàâ­íîé ìåðå îáëà­äà­þò è ñêîð­äèñ­êè, è îáè­òà­òå­ëè Ãåìè­ìîí­òà, è ñêè­ôû75, èç-çà äèêî­ñòè êîòî­ðûõ ðèì­ëÿíå ïðå­òåð­ïå­ëè ìíî­ãî òÿæ­êèõ áåä­ñò­âèé è âî ìíî­ãèõ áèò­âàõ âîé­ñêî áûëî ðàç­áè­òî.  êîí­öå êîí­öîâ, è îíè áûëè ïîêî­ðå­íû Ìàð­êîì Äèäè­åì, à èõ îáëà­ñòè îáðà­ùå­íû â ïðî­âèí­öèþ, êîòî­ðàÿ ïðè­íÿ­ëà ðèì­ñêîå ÿðìî.
  • 220 Âåäü Ìàðê Äðóç ñîêðó­øèë èõ âíóò­ðè èõ ñîá­ñò­âåí­íûõ ãîð, Ìèíó­öèé ìíî­ãèõ èç íèõ óíè­÷òî­æèë è ïîáåäèë íà ðåêå Ãåáð. Ðîäîïû áûëè ïîáåæ­äå­íû Àïïè­åì Êëàâ­äè­åì, à Ìàðê Ëóêóëë ïîä­÷è­íèë ðèì­ëÿ­íàì ïðè­ìîð­ñêèå ãîðî­äà Åâðî­ïû, êîòî­ðûå ïðåæ­äå áûëè ðèì­ñêè­ìè, à ïîòîì âîñ­ñòà­ëè;
  • 221 âåäü îí, ïåð­âûì ñðà­æà­ÿñü âî Ôðà­êèè ïðî­òèâ áåñ­ñîâ, ïîáåäèë òåõ, êòî âûäà­âàë­ñÿ õðàá­ðî­ñòüþ è ñëà­âîé, è, îäîëåâ îáè­òà­òå­ëåé Ãåìè­ìîí­òà, ïðè­â¸ë ïîä âëàñòü ðèì­ëÿí Ïóëü­ïóäå­âó76, êîòî­ðàÿ íûíå Ôèëèï­ïî­ïîëü, è Óñêóäà­ìó77, êîòî­ðàÿ çîâ¸ò­ñÿ Àäðè­à­íî­ïî­ëåì. Ïîäîá­íûì æå îáðà­çîì çàõâà­òû­âàÿ ãîðî­äà, ïðè­ìû­êàþ­ùèå ê ïîí­òèé­ñêî­ìó ïîáå­ðå­æüþ, òî åñòü Àïîë­ëî­íèþ, Êàëà­òèñ78, Ïàð­ôå­íî­ïîëü, Òîìû, Èñòð, è, ïîä­÷è­íèâ âñå îáëà­ñòè âïëîòü äî Äàíó­áèÿ, îí ïîêà­çàë ñêè­ôàì ðèì­ñêóþ äîá­ëåñòü.
  • 222 Äî ñåãî ìåñòà ðå÷ü øëà î çàïàä­íûõ êðà­ÿõ; òåïåðü áåã­ëî êîñ­í¸ì­ñÿ òîãî, ÷òî ïðî­èçî­øëî â âîñòî÷­íûõ ñòðà­íàõ. Âïåð­âûå ðèì­ëÿíå ïîëó­÷è­ëè ìåñòî â Àçèè ïî ïðà­âó íàñëå­äî­âà­íèÿ. ×ðåç­âû­÷àé­íî äðó­æå­ñò­âåí­íûé ê ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó öàðü Àòòàë, çàâåð­øàÿ ÷åëî­âå­÷å­ñêèå äåëà, ñâî­èì çàâå­ùà­íè­åì íàçíà­÷èë ðèì­ëÿí íàñëåä­íè­êà­ìè â ñâî­¸ì öàð­ñòâå, ê êîòî­ðî­ìó ðèì­ñêèé íàðîä ïî÷òè íå ïðè­áëè­çèë­ñÿ ïðåæ­äå, ÷åì ñîá­ñò­âåí­íû­ìè óñè­ëè­ÿ­ìè çàõâà­òèë ñîñåä­íèå îáëà­ñòè, òî åñòü Ëèäèþ, Êàðèþ, Ãåë­ëåñ­ïîíò è îáå Ôðè­ãèè.
  • 223 Ðîäîñ, çíà­ìå­íè­òåé­øèé îñò­ðîâ è ñòî­ëè­öà îñò­ðî­âîâ âñåé Àçèè, âìå­ñòå ïî÷òè ñî âñå­ìè Êèêëà­äà­ìè, ñòðà­øàñü ðèì­ñêî­ãî îðó­æèÿ, óæå äàâ­íî ñîåäè­íèë­ñÿ ñ ýòèì íàðî­äîì â êà÷å­ñòâå ñîþç­íè­êà è îêà­çû­âàë ïîìîùü â ìîð­ñêîé âîéíå. Ñ íèìè ïðî­êîí­ñóë Ñåð­âè­ëèé, íàïðàâ­ëåí­íûé êàê áû íà ïèðàò­ñêóþ âîé­íó, îâëà­äåë, îäíà­êî, Ïàì­ôè­ëè­åé, ïîáåäèë Ëèêèþ è Ïèñèäèþ, è ïðå­âðà­òèë èõ â ïðî­âèí­öèþ. Âèôè­íèþ æå öàðü Íèêî­ìåä, óìè­ðàÿ, ïî çàâå­ùà­íèþ îñòà­âèë ðèì­ëÿ­íàì.
  • 224 Ãàë­ëî­ãðå­öèþ æå, òî åñòü Ãàëà­òèþ, çàõâà­òè­ëî áåä­ñò­âèå Ñèðèé­ñêîé âîé­íû. Òî÷­íî íåèç­âåñò­íî, äåé­ñò­âè­òåëü­íî ëè áûëà îíà ñðå­äè ñîþç­íè­êîâ öàðÿ Àíòèî­õà èëè æàæ­äó­ùèé òðè­óì­ôà Ìàí­ëèé Âóëü­ñîí79 ïðåä­ñòà­âèë, ÷òî áûëà. Èòàê, â äâóõ ñðà­æå­íè­ÿõ îíè áûëè ðàç­áè­òû è îáðà­ùå­íû â áåã­ñòâî, õîòÿ, îñòà­âèâ ïðè ïðè­áëè­æå­íèè âðà­ãà ñâîè æèëè­ùà, îòñòó­ïè­ëè â âûñî­÷àé­øèå ãîðû. Êîëîñ­êî­áå­ãè80 çàíÿ­ëè Îëèìï, òåê­òî­ñà­ãè — Ìàãà­áó. Âûòåñ­íåí­íûå èç îáî­èõ ìåñò ïðà­ùà­ìè è ñòðå­ëà­ìè, îíè ñäà­ëèñü íà óñëî­âè­ÿõ âå÷­íî­ãî ìèðà; íî, áóäó÷è ñâÿ­çà­íû, âåëè ñåáÿ ïîðà­çè­òåëü­íî: òî ïûòà­ëèñü çóáà­ìè ïåðå­êó­ñèòü öåïè, òî ïîä­ñòàâ­ëÿ­ëè äðóã äðó­ãó ãîð­ëî äëÿ óäó­øå­íèÿ. À æåíà Îðãè­à­êîí­òà, îáåñ­÷å­ùåí­íàÿ öåí­òó­ðè­î­íîì, ÿâè­ëà äîñòîé­íûé ïàìÿ­òè ïðè­ìåð, áåæà­ëà èç-ïîä ñòðà­æè è ïðè­íåñ­ëà ìóæó îòðå­çàí­íóþ ãîëî­âó âðà­ãà-ïðå­ëþ­áî­äåÿ.
  • 225 Äåéîòà­ðà, ïîñêîëü­êó îí áûë äðó­ãîì, ñåíàò ïîñòà­âèë âî ãëà­âå Ãàëà­òèè. Íî ïîñëå ýòî­ãî Öåçàðü èõ ïîä­÷è­íèë è îáðà­òèë â ïðî­âèí­öèè. Êàï­ïà­äî­êèé­öû æå, öàð¸ì íàä êîòî­ðû­ìè áûë ïîñòàâ­ëåí Ýïàð­ôà81, ñíà­÷à­ëà ÷åðåç ñâî­èõ ïîñëîâ äîáè­âà­ëèñü äðóæ­áû ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, çàòåì ïðè ñìå­íèâ­øåì åãî è èçãíàí­íîì Ìèò­ðè­äà­òîì öàðå Àêó­ðèî­áàð­çàíå82 äîá­ðî­âîëü­íî ïðå­äà­ëè ñåáÿ â ðèì­ñêîå ðàá­ñòâî è ñâîé âåëè­êèé ãîðîä Ìàçà­êó â ÷åñòü Öåçà­ðÿ íàçâà­ëè Öåçà­ðå­åé. Ïîñëå ýòî­ãî ñíî­âà ïðè èìïå­ðà­òî­ðå Êëàâ­äèè èõ öàðü Àðõå­ëàé, ïðè­áûâ­øèé â Ðèì ñëîâ­íî äðóã ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà è òàì óìåð­øèé, ïî çàâå­ùà­íèþ îñòà­âèë ðèì­ëÿ­íàì Êàï­ïà­äî­êèþ, òàêèì îáðà­çîì óæå ïîë­íî­ñòüþ ñòàâ­øóþ ïðî­âèí­öè­åé.
  • 226 Ïîíò ñ åãî öàð¸ì Ìèò­ðè­äà­òîì áûë çàâî­¸­âàí Ïîì­ïå­åì è îáðà­ù¸í â ïðî­âèí­öèþ. Öàðü Ïàôëà­ãî­íèè Ïèëå­ìåí, äðóã ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, êîãäà ìíî­ãèå åãî áåñ­ïî­êî­è­ëè, ïîïðî­ñèë ïîìî­ùè ó ðèì­ëÿí. Ñêîí­÷àâ­øèé­ñÿ âî âðå­ìÿ îòìùå­íèÿ ñâî­èì âðà­ãàì, îí ïî çàâå­ùà­íèþ îñòà­âèë íàñëåä­íè­êà­ìè ðèì­ëÿí.
  • 227 Äî ñèõ ïîð ðå÷ü øëà î ñîáû­òè­ÿõ ïî ýòó ñòî­ðî­íó Òàâ­ðà; òåïåðü ïåðåé­ä¸ì íà äðó­ãóþ ñòî­ðî­íó è íàïîì­íèì, êàêèå è êåì ïîêî­ð¸í­íûå ñòðà­íû áûëè ïðè­ñî­åäè­íå­íû ê ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó. Àíòèîõ, ìîãó­ùå­ñò­âåí­íåé­øèé öàðü Ñèðèè, ïðî­èç­â¸ë îãðîì­íûå ïðè­ãîòîâ­ëå­íèÿ ê âîéíå ïðî­òèâ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà: 30 òûñÿ÷ âîîðó­æ¸í­íûõ è ìíî­æå­ñòâî ñåð­ïî­íîñ­íûõ êîëåñ­íèö, áåñ­÷èñ­ëåí­íûå ñëî­íû, ñíàá­æ¸í­íûå áàø­íÿ­ìè è íàïî­äî­áèå ñòå­íû ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûå â ðÿäàõ âîé­ñêà. Âûñòó­ïèâ­øèé åìó íàâñòðå­÷ó Ñöè­ïè­îí, áðàò Ñöè­ïè­î­íà Àôðè­êàí­ñêî­ãî, ñîé­äÿñü â ñðà­æå­íèè ó ãîðî­äà Ìàã­íå­çèè â Àçèè, ïîáåäèë Àíòèî­õà è óäà­ëèë åãî, çàêëþ­÷èâ­øå­ãî ñîþç ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, èç Àçèè, ïî ðåøå­íèþ ñåíà­òà ðàç­ðå­øèâ åìó ïðà­âèòü çà Òàâ­ðîì, à ïîñëå ñìåð­òè îòöà åãî ñûíî­âüÿì, óâåä¸í­íûì â Ðèì â êà÷å­ñòâå çàëîæ­íè­êîâ, ïîç­âî­ëèë öàð­ñò­âî­âàòü ïî ïðà­âó ðîæ­äå­íèÿ.
  • 228 Êèëè­êèé­öû, âìå­ñòå ñ èñàâ­ðà­ìè ñòàâ­øèå ïèðà­òà­ìè è ÷àñòî ïðî­ìûø­ëÿâ­øèå ðàç­áî­åì â îòêðû­òîì ìîðå, áûëè ïîáåæ­äå­íû è óíè­÷òî­æå­íû ïðî­êîí­ñó­ëîì Ñåð­âè­ëè­åì. Ýòîò æå Ñåð­âè­ëèé ïåð­âûì èç ðèì­ëÿí ïðî­ëî­æèë ïóòü ÷åðåç õðå­áåò Òàâ­ðà è, ñïðàâ­ëÿÿ òðè­óìô íàä èõ òðî­ôå­ÿ­ìè, áûë íàçâàí Èñàâðèé­ñêèì è Êèëè­êèé­ñêèì.
  • 229 Îòïðàâ­ëåí­íûé âî ãëà­âå ôëîòà Êàòîí âòîðã­ñÿ íà Êèïð. Ó êèïðèîòîâ, îòðè­öàþ­ùèõ, ÷òî ó íèõ ÷òî-ëèáî èìå­åò­ñÿ, îí îáíà­ðó­æèë áîëü­øèå áîãàò­ñòâà è íàêà­çàë èõ ïðî­ñêðèï­öè­ÿ­ìè. Íå âûíå­ñÿ ýòî­ãî, èõ öàðü Ãíî­çèé, ïðè­íÿâ ÿä, ïîêîí­÷èë ñ ñîáîé è òàêèì îáðà­çîì Êèïð ñòàë ðèì­ñêîé ïðî­âèí­öè­åé. Âñþ Ëèâèþ, òî åñòü Ïåí­òà­ïîëü, ñíà­÷à­ëà òåì ñàìûì Ïòî­ëå­ìå­åì ïîä óñëî­âè­åì ñâî­áî­äû óñòóï­ëåí­íóþ ðèì­ëÿ­íàì, õîòÿ è ïðî­òè­âÿ­ùèì­ñÿ, çàòåì ðåøå­íèå Àïïè­î­íà ïîä­÷è­íè­ëî ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó. Âñåì Åãèï­òîì ÷åðåç Ïòî­ëå­ìå­åâ âëà­äå­ëè äðó­çüÿ ðèì­ëÿí, òî åñòü Ëàãèäû. Ïîñëå ýòî­ãî Êëåî­ïàò­ðà è Àíòî­íèé, ïðè­ñâî­èâ åãî êàê ÷àñò­íóþ ñîá­ñò­âåí­íîñòü, è ñåáÿ è åãî ïîòå­ðÿ­ëè.
  • 230 Ãîðû æå Àðìå­íèè ðèì­ñêîå îðó­æèå âïåð­âûå óâèäå­ëî áëà­ãî­äà­ðÿ Ëóêóë­ëó, ïîáåæ­ä¸í­íûå êîòî­ðûì â Îñðî­åíå ôèëàð­õè ñàðà­öèí ñäà­ëèñü ðèì­ëÿ­íàì. È îí æå çàõâà­òèë Ìåñî­ïîòà­ìèþ è ãîðîä Íèñè­áèí. Ïîñëå íåãî Ïîì­ïåé, âñòó­ïèâ â òå æå îáëà­ñòè, óêðå­ïèë ðèì­ñêóþ âëàñòü.
  • 231 Îí çàõâà­òèë Êåëå­ñè­ðèþ83, ïîáåäèâ â ïðà­âèëü­íîì ñðà­æå­íèè Òèã­ðà­íà. Ïîä êîìàí­äî­âà­íè­åì òîãî æå Ïîì­ïåÿ áûëè ïîáåæ­äå­íû àðà­áû è æèòå­ëè Ïàëå­ñòè­íû.
  • 232 Âàâè­ëî­íÿíå æå, ÷àñòî ñðà­æàâ­øè­å­ñÿ è ìíî­ãî­êðàò­íî ïîáåæ­ä¸í­íûå, íèêî­ãäà, îäíà­êî, íå áûëè ïîêî­ðå­íû ïîë­íî­ñòüþ. Òåì íå ìåíåå, ïðî­êîí­ñóë Ëóöèé Ñóë­ëà ïîáåäèë èõ â ïåð­âûé ðàç ïðè èõ öàðå Àðñà­êå è ïðå­äî­ñòà­âèë åìó ìèð, èñïðî­øåí­íûé èì ÷åðåç ïîñëîâ. Âî âòî­ðîé ðàç Ëóöèé Ëóêóëë, îäîëåâ ñ âîñåì­íà­äöà­òüþ òûñÿ­÷à­ìè öàðÿ Àðìå­íèè Òèã­ðà­íà, èçãíàë åãî èç Ïîí­òèé­ñêî­ãî öàð­ñòâà è, îâëà­äåâ âñåé Àðìå­íè­åé, ÿâèë­ñÿ â Ìåñî­ïîòà­ìèþ, ãäå çàõâà­òèë Íèñè­áèí âìå­ñòå ñ áðà­òîì öàðÿ ïàð­ôÿí, æåëàÿ ñ òàêèì æå óñïå­õîì îïó­ñòî­øèòü Ïåð­ñèþ, åñëè áû íå ïðè­áûë íàïðàâ­ëåí­íûé åìó â ïðå­åì­íè­êè ñåíà­òîì Ïîì­ïåé.
  • 233 È âåäü ýòîò Ïîì­ïåé, ÿâèâ­øèñü íà ìåñòî, âñêî­ðå â íî÷­íîì ñðà­æå­íèè â Ìàëîé Àðìå­íèè îáðó­øèë­ñÿ íà Ìèò­ðè­äà­òà, ïîâåðã 42 òûñÿ­÷è åãî âîîðó­æ¸í­íûõ è ïîä­æ¸ã ëàãåðü. Ìèò­ðè­äàò, ñïà­ñà­ÿñü îòòóäà áåã­ñò­âîì âìå­ñòå ñ æåíîé è äâó­ìÿ ñïóò­íè­êà­ìè, äîáðàë­ñÿ äî Áîñ­ïî­ðà è, îõâà­÷åí­íûé áåç­ìåð­íûì îò÷à­ÿ­íè­åì, ïðè­íÿë ÿä. Íî òàê êàê ñìåðòü ê íåìó íå ïðè­õî­äè­ëà, îí ïîïðî­ñèë îäíî­ãî èç äâóõ ñïóò­íè­êîâ óáèòü åãî.
  • 234 Ïîì­ïåé æå òåì âðå­ìå­íåì ïðå­ñëå­äî­âàë öàðÿ Âåëè­êîé Àðìå­íèè çà òî, ÷òî Òèã­ðàí îêà­çàë ïîìîùü ïðî­òèâ ðèì­ëÿí, è òîò â ãîðî­äå Àðòà­ê­ñà­òå, ñëî­æèâ öàð­ñêóþ âëàñòü, äîá­ðî­âîëü­íî ïðåä­ëî­æèë ñâîþ äèà­äå­ìó Ïîì­ïåþ; îäíà­êî Ïîì­ïåé, âåäî­ìûé ìèëî­ñåð­äè­åì, ñî ñâî­åé ñòî­ðî­íû ïîç­âî­ëèë åìó öàð­ñò­âî­âàòü â Âåëè­êîé Àðìå­íèè, îòíÿâ ó íåãî Ìåñî­ïîòà­ìèþ, è Ñèðèþ, è ÷àñòü Ôèíè­êèè ñ Àðìå­íè­åé. Ïîì­ïåé ïîñòà­âèë Àðè­ñòàð­õà öàð¸ì íàä áîñ­ïî­ðè­òà­ìè è êîë­õà­ìè è, ïðå­ñëå­äóÿ àëáà­íîâ, â òðå­òèé ðàç ðàç­ãðî­ìèë èõ öàðÿ Îðî­äà. Âïî­ñëåä­ñò­âèè ïî åãî ïðîñü­áå îí ïðå­äî­ñòà­âèë åìó ìèð. Ðàâ­íûì îáðà­çîì îí ïðè­íÿë êàïè­òó­ëÿ­öèþ Èáå­ðèè ñ öàð¸ì Àðòà­êîì.
  • 235 Ïîáåäèâ ñàðà­öèí è àðà­áîâ, îí çàõâà­òèë â Èóäåå Èåðó­ñà­ëèì. Âîç­âðà­ùà­ÿñü ïîñëå çàêëþ­÷å­íèÿ ìèðà ñ ïåð­ñà­ìè, îí ïîæà­ëî­âàë â äàð àíòèî­õèé­öàì Äàô­íèé­ñêîå ïîëå èç-çà íåîáû­÷àé­íîé êðà­ñîòû ýòî­ãî ìåñòà.
  • 236 Ýòè è äðó­ãèå ñëàâ­íûå äåÿ­íèÿ â Ñèðèè ñèëü­íî îïî­ðî­÷è­ëà àë÷­íîñòü îäíî­ãî ÷åëî­âå­êà. Êîí­ñóë Êðàññ, æåëàÿ çàâëà­äåòü ïàð­ôÿí­ñêèì çîëî­òîì, ïîòå­ðÿë ïî÷òè îäèí­íà­äöàòü ëåãè­î­íîâ âìå­ñòå ñ ñîá­ñò­âåí­íîé ãîëî­âîé. È íà åãî ãëà­çàõ ñûí áûë çàêî­ëîò âðà­æå­ñêè­ìè êîïüÿ­ìè, è ñàì îí óáèò, à åãî îòðå­çàí­íàÿ ãîëî­âà, îòíå­ñ¸í­íàÿ öàðþ âìå­ñòå ñ ïðà­âîé ðóêîé, ñòà­ëà ïîñìå­øè­ùåì, è íå íåçà­ñëó­æåí­íî: â ðàñ­êðû­òûé ðîò áûëî âëè­òî ðàñ­ïëàâ­ëåí­íîå çîëî­òî, ÷òîáû äàæå ì¸ðò­âîå è áåñ­êðîâ­íîå òåëî òîãî, ÷üÿ äóøà ãîðå­ëà æàæ­äîé çîëîòà, áûëî ñîææå­íî çîëî­òîì. Îñòàò­êè æå íåñ÷àñò­íî­ãî âîé­ñêà, ðàñ­ñå­ÿí­íûå, êóäà êîãî óâëåê­ëî áåã­ñòâî, ïî Àðìå­íèè, Êèëè­êèè è Ñèðèè, åäâà äîíåñ­ëè âåñòü î ñòîëü âåëè­êîì ïîðà­æå­íèè.
  • 237 Âîîäó­øåâ­ë¸í­íûå ýòèì ïîðà­æå­íè­åì ïàð­ôÿíå ïîä êîìàí­äî­âà­íè­åì Ïàêî­ðà âòîð­ãà­þò­ñÿ â Ñèðèþ, à ïîë­êî­âî­ä­öà Ëàáè­íèÿ84, êîòî­ðî­ãî îíè ïðåæ­äå çàõâà­òè­ëè, ïîñòà­âèâ âî ãëà­âå âîé­ñêà, îòïðàâ­ëÿ­þò â ñðà­æå­íèå ïðî­òèâ ñîþç­íè­êîâ, òî åñòü ðèì­ëÿí. Íî Âåí­òè­äèé Áàññ, ïîáåäèâ ïåð­ñîâ, ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì îáî­èõ ïîë­êî­âîä­öåâ ðàçî­ðÿâ­øèõ Ñèðèþ, îáðà­ùà­åò èõ â áåã­ñòâî è óáè­âà­åò Ëàáè­íèÿ, Ïàêî­ðà æå, þíî­øó öàð­ñêî­ãî ðîäà, óìåðù­âëÿ­åò, îêðó­æèâ ñî âñåõ ñòî­ðîí êîïüÿ­ìè, à çàòåì, îòðå­çàâ åãî ãîëî­âó è ïðî­íå­ñÿ å¸ ïî îòëî­æèâ­øèì­ñÿ ãîðî­äàì, áåç âîé­íû âíîâü îâëà­äåë Ñèðè­åé. Òàê Âåí­òè­äèé èñêó­ïèë ïîðà­æå­íèå Êðàñ­ñà ãîëî­âîé Ïàêî­ðà è ñìåð­òüþ Ëàáè­íèÿ.
  • 238 È ðèì­ñêèé íàðîä íå óäî­âëå­òâî­ðèë­ñÿ çàáâå­íè­åì ãèáå­ëè Êðàñ­ñà, íî äî ñèõ ïîð ðàñ­ïðàâ­ëÿ­åò­ñÿ ñ ïàð­ôÿ­íà­ìè.
  • 239 Âåäü Ìàðê Àíòî­íèé, âñòó­ïèâ â Ìèäèþ85, íà÷àë ïðî­òèâ íèõ âîé­íó, ãäå, ñíà­÷à­ëà èõ ïîáåäèâ, çàòåì ñ äâó­ìÿ ëåãè­î­íà­ìè, îñëàá­ëåí­íûé ãîëî­äîì è çèìîé, ïðå­ñëå­äó­å­ìûé ïàð­ôÿ­íà­ìè ñ òðóäîì áåæàë â Àðìå­íèþ è òàì îò íèõ îòî­ðâàë­ñÿ.
  • 240 Çàòåì ïðè Àâãó­ñòå Îêòà­âèàíå ñîåäè­íèâ­øè­å­ñÿ ñ ïàð­ôÿ­íà­ìè àðìÿíå áûñò­ðî ïîáåæ­äå­íû Êëàâ­äè­åì Öåçà­ðåì, âíó­êîì Àâãó­ñòà. Ïîýòî­ìó àðìÿíå ñî÷ëè áîëåå ïîëåç­íûì âíîâü ïðè­ìè­ðèòü­ñÿ â äðóæ­áå ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè è æèòü â ñîá­ñò­âåí­íûõ çåì­ëÿõ, ÷åì, ñîåäè­íèâ­øèñü ñ ïàð­ôÿ­íà­ìè, è çåì­ëè ïîòå­ðÿòü, è ðèì­ëÿí èìåòü âðà­ãà­ìè.
  • 241 È ïîêà ðèì­ñêîå âîé­ñêî òàêèì îáðà­çîì òðóäè­ëîñü â âîñòî÷­íûõ ñòðà­íàõ, çàïàä­íûå îáëà­ñòè îñòà­âà­ëèñü íåáåç­îïàñ­íû­ìè. Îáè­òàþ­ùèå â Íîðèê­ñêèõ Àëü­ïàõ íîðè­êè ïîëà­ãà­ëè, áóä­òî âîé­íà íå ñìî­æåò ïîä­íÿòü­ñÿ íà ñêà­ëû è ñíå­ãà; íî âñêî­ðå, áëà­ãî­äà­ðÿ òîìó æå Êëàâ­äèþ Öåçà­ðþ, ðèì­ñêîå âîé­ñêî ïîáåäè­ëî âñå íàðî­äû ýòîé ñòðà­íû: áðåâ­íîâ, òåâ­òî­íîâ, óöåí­íîâ è âèí­äå­ëè­êîâ86. Êàêîé, îäíà­êî, áûëà äèêîñòü àëü­ïèé­ñêèõ ïëå­ì¸í, ëåã­êî ïîêà­çàòü íà ïðè­ìå­ðå æåí­ùèí, êîòî­ðûå ïðè íåõâàò­êå êîïèé, óäà­ðèâ ñâî­èõ äåòåé î çåì­ëþ, øâû­ðÿ­ëè èõ â ëèöî âîè­íàì.
  • 242 È ðàâ­íûì îáðà­çîì âîñ­ïëà­ìå­íè­ëèñü íå óñòó­ïàâ­øèå èì â äèêî­ñòè èëëè­ðèé­öû. Ñàì Àâãóñò, âûñòó­ïèâ ïðî­òèâ íèõ èç ñîñåä­íåé îáëà­ñòè, ïðè­êà­çàë ïîñòðî­èòü ìîñò, ÷òîáû ïåðåé­òè ÷åðåç âîäû. È êîãäà âîäû è âðà­ãè ìåøà­ëè âîè­íàì ïîä­íè­ìàòü­ñÿ, îí ñàì ñõâà­òèë ùèò è ïåð­âûì ïðî­ëî­æèë ïóòü. Êîãäà îòðÿä ïîñëå­äî­âàë çà íèì, ìîñò èç-çà ìíî­æå­ñòâà ëþäåé ðàç­ðó­øèë­ñÿ, îí, ðàíåí­íûé â ðóêè è íîãè, åù¸ áîëåå áëè­ñòà­òåëü­íûé èç-çà êðî­âè è åù¸ áîëåå óñè­ëèâ­øèé­ñÿ èç-çà îïàñ­íî­ñòè, óäà­ðèë â ñïè­íó âðà­ãàì.
  • 243 Ïàí­íîí­öû æå îãðàæ­äå­íû äâó­ìÿ áóð­íû­ìè ðåêà­ìè Äðà­âîé è Ñàâîé. Ïðî­òèâ íèõ îí îòïðà­âèë Äóýí­íèÿ87, êîòî­ðûé ïîáåäèë èõ áûñò­ðåå, ÷åì ïðî­íî­ñÿò­ñÿ èõ ðåêè â ñòðå­ìè­òåëü­íîì òå÷å­íèè.
  • 244 Ñõîä­íûì îáðà­çîì îáè­òàþ­ùèå â ëåñàõ äàë­ìà­òû îïó­ñòî­øà­ëè ðàç­áî­åì áîëü­øóþ òåððè­òî­ðèþ; èõ óêðî­ùå­íèå îí ïîðó­÷èë Âèáèþ, êîòî­ðûé çàñòà­âèë ýòîò äèêèé íàðîä êîïàòü çåì­ëþ è äîáû­âàòü èç æèë çîëî­òî.
  • 245 Êàê æå äèêè, êàê ñâè­ðå­ïû áûëè ì¸çèé­öû! Îäèí èç èõ âîæäåé ïåðåä ñðà­æå­íè­åì, ïîòðå­áî­âàâ òèøè­íû, ñïðî­ñèë: «Êòî âû?»; îòâå­òîì áûëî: «Ðèì­ëÿíå, ïîâå­ëè­òå­ëè íàðî­äîâ». À òîò ñêà­çàë: «Òàê áóäåò, åñëè ïîáåäè­òå íàñ». Íî êàê ñêî­ðî äîøëî äî âîé­íû, îíè îêà­çà­ëèñü íå â ñîñòî­ÿ­íèè äàæå âûíå­ñòè ñèã­íà­ëà òðó­áû; òàê îíè áûëè ïîáåæ­äå­íû Ìàð­öè­åì.
  • 246 Õîòÿ ôðà­êèé­öû ÷àñòî òàê äåëà­ëè è ïðåæ­äå, íî è òîãäà, êîãäà èìè ïðà­âèë Ðîìå­òàëê, îòëî­æè­ëèñü îò ðèì­ëÿí. Âåäü îí ïðè­ó÷èë âàð­âà­ðîâ è ê äèñ­öè­ïëèíå, è ê âîåí­íûì çíà÷­êàì, îäíà­êî, óêðî­ù¸í­íûå Ïèçî­íîì, îíè äàæå â ïëå­íó ïðî­ÿâ­ëÿ­ëè áåøåí­ñòâî: âåäü çóáà­ìè êóñàÿ öåïè, êîòî­ðû­ìè áûëè ñâÿ­çà­íû, îíè ñàìè íàêà­çû­âà­ëè ñâîþ äèêîñòü.
  • 247 Òàê­æå ðàñ­ïî­ëî­æåí­íóþ ïî òó ñòî­ðî­íó Äàíó­áèÿ Äàêèþ è äàêîâ, ÷àñòî ïåðå­õî­äÿ­ùèõ îòòóäà ïî çàì¸ðç­øå­ìó ðóñ­ëó Äàíó­áèÿ äëÿ ãðà­áå­æåé â Ðîìà­íèþ, îí, ïîñëàâ Ëåí­òó­ëà, ïîáåäèë, èçãíàë è ïîêî­ðèë. Áëà­ãî­äà­ðÿ òîìó æå Ëåí­òó­ëó îí ïðî­ãíàë çà Äàíó­áèé è ñàð­ìà­òîâ. Òàì, ãäå îíè îáè­òà­þò, ó íèõ íåò íè÷å­ãî, êðî­ìå ñíå­ãîâ, èíåÿ è ëåñîâ, è òàêîå ó íèõ âàð­âàð­ñòâî, ÷òî îíè íå èìå­þò ïîíÿ­òèÿ î ìèðå.
  • 248 Ìàð­ìà­ðèäîâ æå è ãàðà­ìàí­òîâ â âîñòî÷­íîé õîëîä­íîé ñòðàíå îí ïîêî­ðèë áëà­ãî­äà­ðÿ Êâè­ðè­íèþ.
  • 249 Æèâó­ùèõ â çàïàä­íîé ñòî­ðîíå è âîñ­ñòàâ­øèõ ïîñëå äîë­ãîé íåâî­ëè ãåð­ìàí­öåâ, ãàë­ëîâ, áðèò­òî­íîâ, èñïàí­öåâ, èáå­ðîâ, àñòó­ðîâ, êàí­òà­áðîâ ñàì Àâãóñò, ÿâëÿ­ÿñü ëè÷­íî, âíîâü çàñòà­âèë ñëó­æèòü è æèòü ïî ðèì­ñêèì çàêî­íàì.
  • 250 Öàðè­öà æå àëåê­ñàí­äðèé­öåâ Êëåî­ïàò­ðà èç ðîäà Ëàãèäîâ è ïðå­åì­íè­öà Ïòî­ëå­ìå­åâ ñíà­÷à­ëà ïðî­òèâ êîç­íåé ñâî­åãî ìóæà Ïòî­ëå­ìåÿ ïðè­âëåê­ëà Ãàÿ Þëèÿ Öåçà­ðÿ, êîòî­ðûé, êàê ãîâî­ðÿò, â áëà­ãî­äàð­íîñòü çà ïðå­ëþ­áî­äå­ÿ­íèå óêðå­ïèë å¸ öàð­ñòâî è ñàìó ñ áîëü­øîé ïûø­íî­ñòüþ îòî­ñëàë ïðà­âèòü â ãîðî­äå Àëåê­ñàí­äðèè. Êàñ­ñèé, çàõâà­òèâ Èóäåþ, ðàç­ãðà­áèë õðàì.
  • 251 Ïîñëå æå óáèé­ñòâà â ðèì­ñêîé êóðèè Öåçà­ðÿ ïðèí­öè­ïàò ïðè­íÿë åãî âíóê Îêòà­âèàí Àâãóñò; õîòÿ åìó çàâèäî­âàë Àíòî­íèé, íè â ÷¸ì íå ìîã íàâðåäèòü, âñòó­ïèë â ãîðîä Ðèì è, áóä­òî áû çàáîòÿñü î ðèì­ñêîì ãîñóäàð­ñòâå, îòïðà­âèë­ñÿ â ïðå­äå­ëû Åãèï­òà. Îòûñ­êàâ òàì Êëåî­ïàò­ðó, öàð­ñò­âó­þ­ùóþ áåç ìóæà âäî­âó, è òàê­æå ñîåäè­íèâ­øèñü ñ íåé, îí íà÷àë ãîòî­âèòü äëÿ ñåáÿ ãîñ­ïîä­ñòâî, è íå òàé­íî, íî, çàáûâ ðîäè­íó, èìÿ, òîãó, ôàñ­öèè, ïîë­íî­ñòüþ âûðî­äèë­ñÿ â ÷óäî­âè­ùå, êàê ïîìûñ­ëà­ìè, òàê è äóøîé, à òàê­æå îáðà­çîì æèç­íè.
  • 252  ðóêå çîëî­òîé æåçë, íà áîêó àêè­íàê, ïóð­ïóð­íîå îäå­ÿ­íèå ñòÿ­íó­òî îãðîì­íû­ìè ñàìî­öâå­òà­ìè. Íåäî­ñòà­âà­ëî ëèøü äèà­äå­ìû, ÷òîáû îí êàê öàðü íàñëàæ­äàë­ñÿ öàðè­öåé. Óñëû­øàâ îá ýòîì, Àâãóñò Öåçàðü èç Áðóí­äè­çèÿ â Êàëàá­ðèè ïåðå­ïðà­âèë­ñÿ â Ýïèð, ÷òîáû îòñòðà­íèòü åãî îò íà÷è­íàâ­øåé­ñÿ òèðà­íèè. Âåäü Àíòî­íèé óæå îáëî­æèë ôëî­òîì âñ¸ àêòèé­ñêîå ïîáå­ðå­æüå. Íî êîãäà òàì çàâÿ­çà­ëîñü ñðà­æå­íèå è ôëîò Öåçà­ðÿ íà÷àë òðå­âî­æèòü åãî ñóä­íî, öàðè­öà, çà÷èí­ùè­öà áåã­ñòâà, ïåð­âîé óâå­ëà â îòêðû­òîå ìîðå ñâîé êîðàáëü ñ çîëî­òîé êîð­ìîé è ïóð­ïóð­íûì ïàðó­ñîì. Âñêî­ðå çà íåé ïîñëå­äî­âàë Àíòî­íèé.
  • 253 Íî Öåçàðü ïðå­ñëå­äî­âàë åãî ïî ïÿòàì, ïîýòî­ìó íå ïîìîã­ëè íè ïðè­ãîòîâ­ëå­íèÿ ê áåã­ñòâó â îêå­àí, íè óêðåï­ëå­íèå ãàð­íè­çî­íà­ìè îáå­èõ îêî­íå÷­íî­ñòåé Åãèï­òà, Ïàðå­òî­íèÿ è Ïåëó­çèÿ. Âñêî­ðå îáà íàëî­æè­ëè íà ñåáÿ ðóêè. Ïåð­âûì ïðîí­çèë ñåáÿ ìå÷îì Àíòî­íèé. Öàðè­öà, áðî­ñèâ­øèñü ê íîãàì Àâãó­ñòà, èñêó­øà­ëà âçîð ïîë­êî­âî­ä­öà, õîòÿ è íàïðàñ­íî. Âåäü êðà­ñîòà áûëà íèæå88 öåëî­ìóä­ðåí­íî­ñòè ïðèí­öåï­ñà. È íå îá îòíè­ìàå­ìîé ó íå¸ æèç­íè îíà áåñ­ïî­êî­è­ëàñü, à î ÷àñòè öàð­ñêîé âëà­ñòè.
  • 254 Êîãäà îíà îò÷à­ÿ­ëàñü ïîëó­÷èòü å¸ îò ïðèí­öåï­ñà è óçíà­ëà, ÷òî òîò áåðå­æ¸ò å¸ äëÿ òðè­óì­ôà, âîñ­ïîëü­çî­âàâ­øèñü áåñ­ïå÷­íî­ñòüþ îõðà­íû, óäà­ëè­ëàñü â öàð­ñêèé ìàâ­çî­ëåé è òàì, íàäåâ, êàê îáû÷­íî áûâà­ëî, ëó÷­øèå îäåæ­äû, ðàñ­ïî­ëî­æè­ëàñü â íàïîë­íåí­íîì áëà­ãî­óõà­íè­ÿ­ìè ñàð­êî­ôà­ãå ðÿäîì ñî ñâî­èì Àíòî­íè­åì è, ïðè­æàâ ê âåíàì çìåé, òàêèì îáðà­çîì, ñëîâ­íî â ñîí, ïîãðó­çè­ëàñü â ñìåðòü. Òàêîâ êîíåö âîéí Àâãó­ñòà Öåçà­ðÿ êàê ñ ãðàæ­äà­íà­ìè, òàê è ñ èíî­çåì­öà­ìè.
  • 255 È òàê­æå Àâãóñò Öåçàðü Îêòà­âèàí, êîòî­ðî­ãî íèêòî èç èìïå­ðà­òî­ðîâ íå áûë óäà÷­ëè­âåå â âîé­íàõ è óìå­ðåí­íåå â ìèð­íîå âðå­ìÿ, áûë âåñü­ìà ïðè­âåò­ëèâ ñî âñå­ìè. Îí ñàì òîãäà, óñïî­êî­èâ åäè­íûì ìèðîì âñå íàðî­äû îò âîñòî­êà äî çàïà­äà, ñ ñåâå­ðà äî þãà è ïî âñåé îêðóæ­íî­ñòè îêå­à­íà, çàêðûë âîðîòà ßíó­ñà
  • 256 è, ïðî­âåäÿ âìå­ñòå ñ Òèáå­ðè­åì ïåðå­ïèñü â Ðèìå, íàø¸ë òðèä­öàòü òðè ìèë­ëè­î­íà òðè­ñòà òûñÿ÷89 ÷åëî­âåê, è ïîâå­ëåë ïåðå­ïè­ñàòü âåñü ìèð, óìè­ðîòâî­ð¸í­íûé ìàíî­âå­íè­åì ãðÿäó­ùå­ãî Èèñó­ñà Õðè­ñòà, è ïðà­âèë 56 ëåò. Íî íà ñîðîê âòî­ðîì ãîäó åãî âåð­õîâ­íîé âëà­ñòè Ãîñ­ïîäü Èèñóñ Õðè­ñòîñ, èñòèí­íûé Áîã è èñòèí­íûé ÷åëî­âåê, ñîáëà­ãî­âî­ëèë ðîäèòü­ñÿ îò Äóõà Ñâÿ­òî­ãî è Äåâû Ìàðèè.
  • 257 Öàð­ñò­âóÿ â ìèðå â òå÷å­íèå îñòàâ­øèõ­ñÿ ÷åòûð­íà­äöà­òè ëåò ïîñëå ïðè­øå­ñò­âèÿ Ãîñ­ïî­äà â òåëåñ­íîì ïðè­ñóò­ñò­âèè, îí è ñàì îáëà­äàë åäè­íî­ëè÷­íûì ïðèí­öè­ïà­òîì è, îñòàâ­ëÿÿ ñëå­äóþ­ùèì çà íèì òàêóþ æå âëàñòü íàä èìïå­ðè­åé ñî ñâî­èì èìå­íåì Àâãó­ñòà, îòî­ø¸ë îò ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ äåë, îñòà­âèâ ïðå­åì­íè­êîì ïàñûí­êà ñâî­åãî Òèáå­ðèÿ.
  • 258 Òèáå­ðèé Àâãóñò Öåçàðü ïðà­âèë 23 ãîäà. Ïðè­âëå­êàÿ ê ñåáå ëåñòüþ ìíî­ãèõ öàðåé, îí íèêî­ãäà íå îòïóñ­êàë èõ â ñîá­ñò­âåí­íûå öàð­ñòâà; ñðå­äè íèõ è Àðõå­ëàÿ, öàðÿ Êàï­ïà­äî­êèè. Îáðà­òèâ ïîñëå òîãî, êàê òîò óìåð, åãî öàð­ñòâî â ïðî­âèí­öèþ, îí íàçâàë åãî ãîðîä Ìàçà­êó ïî ñâî­å­ìó èìå­íè Öåçà­ðå­åé. Íà 18 ãîäó åãî Ãîñ­ïîäü Íàø Èèñóñ Õðè­ñòîñ ïðè Ïîí­òèè Ïèëà­òå â Èóäåå ïîñòðà­äàë ïî ïëî­òè, íå ïî áîæå­ñòâó.
  • 259 Ãàé Öåçàðü ïî ïðî­çâè­ùó Êàëè­ãó­ëà ïðà­âèë 3 ãîäà 10 ìåñÿ­öåâ. Îí çàñòà­âèë Ìåì­ìèÿ Ðåãó­ëà âûäàòü çà íåãî çàìóæ ñîá­ñò­âåí­íóþ æåíó, óäî­÷å­ðèâ å¸, è ïîä­ïè­ñàòü áðà÷­íûé äîêó­ìåíò â êà÷å­ñòâå îòöà. Ñîâåð­øèâ ýòî è òîìó ïîäîá­íîå, óñòà­íî­âèâ ÷åðåç Ãàÿ Ïåò­ðî­íèÿ â Èåðó­ñà­ëèì­ñêîì õðà­ìå ñòà­òóþ Þïè­òå­ðà è ïðè­òåñ­íÿÿ ÷åðåç ïðå­ôåê­òà Ôëàê­êà Àâè­ëèÿ èóäå­åâ â Àëåê­ñàí­äðèè, îí áûë, íàêî­íåö, óáèò âî äâîð­öå â Ðèìå ñîá­ñò­âåí­íû­ìè òåëî­õðà­íè­òå­ëÿ­ìè â âîç­ðàñòå äâà­äöà­òè äåâÿ­òè ëåò.
  • 260 Çàòåì íàñëå­äî­âàâ­øèé åìó Êëàâ­äèé ïðà­âèë 13 ëåò 9 ìåñÿ­öåâ. Ýòîò Êëàâ­äèé ïðåä­ïðè­íÿë ïîõîä íà îñò­ðîâ Áðè­òà­íèþ, íà êîòî­ðûé íèêòî äî Þëèÿ Öåçà­ðÿ è íèêòî ïîñëå íåãî íå îòâà­æè­âàë­ñÿ âñòó­ïèòü. Îí âîç­ãëà­âèë âîé­ñêî è òàì, áåç âñÿ­êî­ãî ñðà­æå­íèÿ è êðî­âî­ïðî­ëè­òèÿ, â òå÷å­íèå âåñü­ìà íåìíî­ãèõ äíåé ïðè­íÿë êàïè­òó­ëÿ­öèþ áîëü­øåé ÷àñòè îñò­ðî­âà. Êðî­ìå òîãî, îí äîáà­âèë ê Ðèì­ñêîé èìïå­ðèè Îðêàä­ñêèå îñò­ðî­âà, ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûå â îêå­àíå çà Áðè­òà­íè­åé. È ÷åðåç øåñòü ìåñÿ­öåâ ïîñëå îòú­åçäà îí âåð­íóë­ñÿ â Ðèì è òàì ñêîí­÷àë­ñÿ â âîç­ðàñòå 64 ëåò.
  • 261 Íåðîí, ïëå­ìÿí­íèê Ãàÿ Êàëè­ãó­ëû, ïðà­âèë 13 ëåò 8 ìåñÿ­öåâ. Îí áûë ñòîëü èçíå­æåí, ÷òî êóïàë­ñÿ â õîëîä­íûõ è ãîðÿ­÷èõ áëà­ãî­âî­íè­ÿõ, è íå òîëü­êî íå áûë ïîëå­çåí äëÿ ãîñóäàð­ñòâà, íî è èçðÿä­íî åìó âðåäèë. Âåäü îí ïîòå­ðÿë äâà ëåãè­î­íà â Àðìå­íèè âìå­ñòå ñ ñàìîé ïðî­âèí­öè­åé, êîòî­ðûå, ïîä­÷è­íèâ­øèñü ïàð­ôÿí­ñêî­ìó ÿðìó, ïðè­÷è­íè­ëè ðèì­ëÿ­íàì òÿæ­êîå áåñ­÷å­ñòüå.
  • 262 Êî âñåì ïðå­ñòóï­ëå­íè­ÿì è óáèé­ñòâàì, ñîâåð­ø¸í­íûì â îòíî­øå­íèè ñîá­ñò­âåí­íûõ ðîä­ñò­âåí­íè­êîâ, îí äîáà­âèë òî çëî­äå­ÿ­íèå, ÷òî ïî îáðà­çó Òðîè ïîä­æ¸ã Ðèì è, íàëî­æèâ ðóêó íà õðè­ñòè­àí, âîç­áóäèë ãîíå­íèå è ñàìèõ ó÷è­òå­ëåé âåðû, Ïåò­ðà è Ïàâ­ëà, óìåðò­âèë â Ãîðî­äå, îäíî­ãî ðàñ­ïÿâ íà êðå­ñòå, à äðó­ãî­ãî îáåç­ãëà­âèâ. È êîãäà îí ñ ïîçî­ðîì áûë èçâåðã­íóò ñ öàð­ñòâà, Ãàëü­áà â Èáå­ðèè, Âèòåë­ëèé â Ãåð­ìà­íèè, Îòîí â Ðèìå çàõâà­òè­ëè âåð­õîâ­íóþ âëàñòü. Âñå îíè, îäíà­êî, ïîãèá­ëè ñêî­ðîé ñìåð­òüþ.
  • 263 Âåñ­ïà­ñè­àí, â Èóäåå âîé­ñêîì ïðè­çâàí­íûé ê âëà­ñòè, ïðà­âèë 10 ëåò. Îñòà­âèâ ñâî­åãî ñûíà Òèòà äëÿ çàâî­å­âà­íèÿ Èåðó­ñà­ëè­ìà, ñàì îí, îòïðà­âèâ­øèñü â Ðèì, ïðà­âèë â ìèðå.
  • 264 Òèò, ñûí Âåñ­ïà­ñè­à­íà è òàê­æå Âåñ­ïà­ñè­àí, ïîêî­ðè­òåëü íàðî­äà Èóäåè, ïðà­âèë â òå÷å­íèå äâóõ ëåò è äâóõ ìåñÿ­öåâ. È îí, ñîãëàñ­íî äîñòî­âåð­íî­ìó ñîîá­ùå­íèþ Èîñè­ôà, ãîëî­äîì è ìå÷îì óìåðò­âèë ìèë­ëè­îí ñòî òûñÿ÷ èóäå­åâ è åù¸ ñòî òûñÿ÷ ïëåí­íûõ ïðî­äàë ñ ïóá­ëè÷­íûõ òîð­ãîâ. Òàêîå ìíî­æå­ñòâî ñîáðàë â Èåðó­ñà­ëè­ìå ïàñ­õàëü­íûé ïðàçä­íèê.
  • 265 Äîìè­öè­àí, áðàò Òèòà, ñûí Âåñ­ïà­ñè­à­íà, ïðà­âèë 15 ëåò è 5 ìåñÿ­öåâ è áûë ñòîëü íàä­ìå­íåí, ÷òî ïåð­âûì ïðè­êà­çàë âñåì íàçû­âàòü åãî ãîñ­ïî­äè­íîì è, ìíî­ãèõ èç çíà­òè îòïðà­âèâ â èçãíà­íèå, à íåêî­òî­ðûõ óìåðò­âèâ, ñäå­ëàë ñåáå èç èõ ñðåäñòâ çîëîòûå è ñåðåá­ðÿ­íûå ñòà­òóè. È, ïîä­íÿâ ðóêó íà õðè­ñòè­àí, àïî­ñòî­ëà è åâàí­ãå­ëè­ñòà Èîàí­íà, ïîñëå òîãî, êàê íå ñìîã åãî óìåðò­âèòü, áðî­ñèâ â êèïÿ­ùåå ìàñ­ëî, îí îòïðà­âèë â èçãíà­íèå íà îñò­ðîâ Ïàò­ìîñ, ãäå òîò óçðåë àïî­êà­ëèï­ñèñ. Íå âûíå­ñÿ åãî æåñòî­êî­ñòè, ðèì­ëÿíå ðåøè­ëè óáèòü åãî âî äâîð­öå â Ðèìå è âñ¸, ÷òî îí óñòà­íî­âèë, áóäåò íåäåé­ñò­âè­òåëü­íî.
  • 266 Íåð­âà, áóäó÷è óæå î÷åíü ñòà­ðûì, ïðà­âèë îäèí ãîä è 4 ìåñÿ­öà. Îí, áóäó÷è âÿëûì â ÷àñò­íîé æèç­íè, áûë åù¸ áîëåå âÿë âî âðå­ìÿ öàð­ñò­âî­âà­íèÿ è íå ïðè­í¸ñ ãîñóäàð­ñòâó êàêîé-ëèáî èíîé ïîëü­çû, êðî­ìå òîé, ÷òî åù¸ ïðè æèç­íè âûáðàë Òðà­ÿ­íà.
  • 267 Òðà­ÿí, ÷óòü ëè íå ñàìûé ëó÷­øèé èç âñåõ èìïå­ðà­òî­ðîâ, ïðà­âèë 18 ëåò è 6 ìåñÿ­öåâ. Îí îòïðàçä­íî­âàë òðè­óìô íàä äàêà­ìè è ñêè­ôà­ìè, óêðî­òèë èáå­ðîâ è ñàâ­ðî­ìà­òîâ, îñðî­å­íîâ, àðà­áîâ, áîñ­ïî­ðè­òîâ, êîë­õîâ ïîñëå òîãî, êàê îíè îáðà­òè­ëèñü ê ñâè­ðå­ïî­ñòè. Îí äîñòèã Ñåëåâ­êèè, Êòå­ñè­ôî­íà è Âàâè­ëî­íèè è îâëà­äåë èìè.
  • 268 È îí ïîñòðî­èë ôëîò íà Êðàñ­íîì ìîðå, îòêóäà îïó­ñòî­øàë ïðå­äå­ëû Èíäèè, è òàì ïîñâÿ­òèë ñâîþ ñòà­òóþ, è ïîñëå ñòîëü­êèõ òðóäîâ óìåð îò èñòå­÷å­íèÿ âíóò­ðåí­íî­ñòåé â Ñåëåâ­êèè Èñàâðèé­ñêîé â âîç­ðàñòå 63 ëåò. Åãî êîñòè, âëî­æåí­íûå â çîëîòóþ óðíó, áûëè ïîìå­ùå­íû ïîä êîëîí­íîé íà ôîðó­ìå è îí, åäèí­ñò­âåí­íûé èç âñåõ èìïå­ðà­òî­ðîâ, áûë ïîõî­ðî­íåí âíóò­ðè Ãîðî­äà.
  • 269 Àäðè­àí, óðî­æå­íåö Èòà­ëè­êè â Èñïà­íèè è ñûí äâîþ­ðîä­íîé ñåñò­ðû Òðà­ÿ­íà, ïðà­âèë 21 ãîä. Îí íå ñäå­ëàë ïî÷òè íè÷å­ãî ïîëåç­íî­ãî äëÿ ãîñóäàð­ñòâà, êðî­ìå òîãî, ÷òî âîñ­ñòà­íî­âèë íà ñîá­ñò­âåí­íûå ñðåä­ñòâà äàâ­íî ðàç­ðó­øåí­íûå Àëåê­ñàí­äðèþ è Èåðó­ñà­ëèì è óìåíü­øèë â íåêî­òî­ðûõ ìåñò­íî­ñòÿõ ãîñóäàð­ñò­âåí­íûå íàëî­ãè.
  • 270 Íàçâàâ Èåðó­ñà­ëèì ïî ñâî­å­ìó èìå­íè Ýëè­åé, îí íå ïîç­âî­ëèë âõî­äèòü â íåãî íèêî­ìó èç èóäå­åâ. Áûëî ÿñíî, ÷òî îí çàâèäî­âàë äåÿ­íè­ÿì Òðà­ÿ­íà, òàê êàê ëèøü òîëü­êî îí åìó íàñëå­äî­âàë, êàê òîò­÷àñ æå, áåç âñÿ­êîé íåîá­õî­äè­ìî­ñòè îòî­çâàâ ê ñåáå âîé­ñêî, îñòà­âèë ïåð­ñàì Ìåñî­ïîòà­ìèþ, è Àññè­ðèþ, è Àðìå­íèþ, óñòà­íî­âèâ ðåêó Åâôðàò ïðå­äå­ëîì è ãðà­íè­öåé ìåæ­äó ïàð­ôÿ­íà­ìè è ðèì­ëÿ­íà­ìè.  åãî ïðàâ­ëå­íèå Àêâè­ëà Ïîí­òèé­ñêèé ïåðå­â¸ë Ïèñà­íèå ñ åâðåé­ñêî­ãî ÿçû­êà. Óìåð Àäðè­àí â Áàé­ÿõ îò áîëåç­íè.
  • 271 Àíòî­íèí ïî ïðî­çâè­ùó Ïèé ñî ñâî­è­ìè äåòüìè Àâðå­ëè­åì è Ëóöè­åì ïðà­âèë 22 ãîäà è 3 ìåñÿ­öà. È åñëè Àíòî­íèí íå ïðè­í¸ñ êàêîé-ëèáî ïîëü­çû, òî è íèêà­êî­ãî óùåð­áà îò íåãî ãîñóäàð­ñòâî íå îùó­òè­ëî. Îí óìåð íà äâå­íà­äöà­òîé ìèëå îò Ãîðî­äà, íà ñâî­åé âèë­ëå, íàçû­âàå­ìîé Ëîðè­óì, â âîç­ðàñòå ñåìè­äå­ñÿ­òè øåñòè ëåò.
  • 272 Ìàðê Àíòî­íèí, êîòî­ðûé òàê­æå Âåð, è Ëóöèé Àâðå­ëèé Êîì­ìîä, ñâÿ­çàí­íûå ðîä­ñò­âîì, ñ ðàâ­íû­ìè ïðà­âà­ìè óïðàâ­ëÿ­ëè èìïå­ðè­åé. Èç íèõ ìëàä­øèé, äâè­íóâ âîé­ñêà ïðî­òèâ ïàð­ôÿí, ñîâåð­øèë âåëè­êèå è îòâàæ­íûå äåÿ­íèÿ, âçÿë èõ ãîðîä Ñåëåâ­êèþ ñ ÷åòûðü­ìÿ ñîò­íÿ­ìè òûñÿ÷ áîé­öîâ è ñ âåëè­êîé ñëà­âîé ñïðà­âèë íàä íèìè òðè­óìô. Ñòàð­øèé æå ÷àñòî ïðè­íè­ìàë ó÷à­ñòèå âî ìíî­ãèõ âîé­íàõ è ÷àùå áëà­ãî­äà­ðÿ ñâî­èì ïîë­êî­âî­ä­öàì âîç­âðà­ùàë­ñÿ ñ òðè­óì­ôîì, îñî­áåí­íî íàä ïëå­ìå­íåì êâà­äîâ. Íî îäèí, ïåðå­íå­ñÿ àïî­ïëåê­ñèþ, ñêîí­÷àë­ñÿ â Àëü­òåíå, äðó­ãîé óìåð îò áîëåç­íè â Ïàí­íî­íèè.
  • 273 Êîì­ìîä, ñûí Àíòî­íè­íà, ïðà­âèë 13 ëåò è ñïðà­âèë âåëè­êèé òðè­óìô íàä ãåð­ìàí­ñêèì ïëå­ìå­íåì, è ïîñëå ýòî­ãî óìåð, çàäó­øåí­íûé â äîìå Âåñòè­ëè­à­íà.
  • 274 Ãåëü­âèé Ïåð­òè­íàêñ, â âîç­ðàñòå ñâû­øå øåñòè­äå­ñÿ­òè ëåò çàâå­äî­âàâ­øèé ïðå­ôåê­òó­ðîé, ïî ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ ñåíà­òà áûë èçáðàí èìïå­ðà­òî­ðîì è ïðà­âèë 6 ìåñÿ­öåâ. Êîãäà ñåíàò íàñòîé­÷è­âî ïðî­ñèë íàçû­âàòü åãî æåíó Àâãó­ñòîé, à ñûíà Öåçà­ðåì, îí ñêà­çàë: «Äîëæ­íî áûòü äîñòà­òî÷­íî, ÷òîáû ÿ ñàì ïðà­âèë ïðî­òèâ âîëè, íå çàñëó­æè­âàÿ ýòî­ãî». ×ðåç­âû­÷àé­íî ñïðà­âåä­ëè­âûé è äîñòóï­íûé äëÿ âñåõ, îí áûë óáèò âî äâîð­öå çàêî­íî­âå­äîì Þëè­à­íîì, êîòî­ðûé ñàì ïîñëå ýòî­ãî áûë óáèò Ñåâå­ðîì.
  • 275 Ñåâåð, ïî ïðî­èñ­õîæ­äå­íèþ àôðè­êà­íåö èç Òðè­ïî­ëè­òà­íèè, ïðà­âèë 18 ëåò è, îòî­ìñòèâ Þëè­à­íó çà óáèé­ñòâî Ïåð­òè­íà­ê­ñà, ñåáÿ òàê­æå íàçâàë Ïåð­òè­íà­ê­ñîì. Îí îäåð­æàë óäè­âè­òåëü­íûå ïîáåäû íàä âîñ­ñòàâ­øè­ìè ïðî­òèâ ðèì­ëÿí ïàð­ôÿ­íà­ìè è àäèà­áå­íà­ìè. Òàê­æå îí äî òàêîé ñòå­ïå­íè ðàç­ãðî­ìèë âíóò­ðåí­íèõ àðà­áîâ, ÷òî ñäå­ëàë èõ îáëàñòü ðèì­ñêîé ïðî­âèí­öè­åé. È òîð­æå­ñò­âóÿ òàêèì îáðà­çîì, îí áûë íàçâàí Ïàð­ôÿí­ñêèì, Àðàá­ñêèì è Àäèà­áåí­ñêèì.
  • 276  åãî ïðàâ­ëå­íèå íåêèé ñàìà­ðè­òÿ­íèí Ñèì­ìàõ, ñòàâ ïðî­çå­ëè­òîì èóäå­åâ, òàê­æå ïåðå­í¸ñ Ñâÿ­ùåí­íîå Ïèñà­íèå ñ åâðåé­ñêî­ãî ÿçû­êà íà ãðå­÷å­ñêèé è ñîñòà­âèë ñâîþ ðåäàê­öèþ. Ïîñëå íåãî, ïî÷òè òðè ãîäà ñïó­ñòÿ, òàê­æå Ôåî­äî­òè­îí Ïîí­òèé­ñêèé â òàêîì æå òðóäå ñîñòà­âèë ñâîþ ðåäàê­öèþ Ïèñà­íèÿ. Ðàç­ðà­çè­ëàñü Áðè­òàí­ñêàÿ âîé­íà, â êîòî­ðîé Ñåâåð îäåð­æàë óäè­âè­òåëü­íóþ ïîáåäó.
  • 277 Àíòî­íèí ïî ïðî­çâè­ùó Êàðà­êàë­ëà, ñûí Ñåâå­ðà, ïðà­âèë 7 ëåò. Ýòî èìÿ îí ïîëó­÷èë îòòî­ãî, ÷òî, ðàçäà­âàÿ â Ðèìå èç âîåí­íîé äîáû­÷è îäåæ­äû òàêî­ãî ðîäà, îí äàë ñåáå èìÿ «Êàðà­êàë­ëà», à îäåæ­äå — «Àíòî­íè­íîâ­ñêàÿ». Ïðè í¸ì åù¸ îäíà ðåäàê­öèÿ Ñâÿ­ùåí­íî­ãî Ïèñà­íèÿ, êîòî­ðóþ ìû íàçû­âàåì ïÿòîé, áûëà íàé­äå­íà â Èåðè­õîíå â áî÷­êå. Ýòîò èìïå­ðà­òîð, êîãäà âûñòó­ïèë â ïîõîä ïðî­òèâ ïåð­ñîâ, óìåð â Ýäåñ­ñå â Îñðî­åíå.
  • 278 Ìàê­ðèí, âåäàâ­øèé ïðå­ôåê­òó­ðîé ïðå­òî­ðèÿ, áûë èçáðàí èìïå­ðà­òî­ðîì, ïðà­âèë îäèí ãîä è áûë óáèò â Àðõå­ëà­èäå.
  • 279 Ìàðê Àâðå­ëèé, ñûí Àíòî­íè­íà Êàðà­êàë­ëû è æðåö õðà­ìà Ãåëèî­ãà­áà­ëà, ñòàâ èìïå­ðà­òî­ðîì, ïðà­âèë 4 ãîäà. Â Èóäåå áûë ïîñòðî­åí Ýììàóñ è íàçâàí Íèêî­ïî­ëåì. Òîãäà Àôðè­êàí, âûäàþ­ùèé­ñÿ èñòî­ðèê, ïðåä­ïðè­íÿë ðàäè íåãî ïîñîëü­ñòâî ê ïðèí­öåï­ñó. Íî èìïå­ðà­òîð, êîòî­ðûé çà âðå­ìÿ ñâî­åãî öàð­ñò­âî­âà­íèÿ íå ïðî­ïó­ñòèë íè îäíî­ãî âèäà íåïðè­ñòîé­íî­ñòè, êîòî­ðî­ãî áû îí íå ñîâåð­øèë, áûë óáèò â õîäå âîåí­íî­ãî ìÿòå­æà.
  • 280 Àëåê­ñàíäð, ñûí Ìàìåè, ïðî­èñ­õî­äèâ­øèé èç íåçíàò­íî­ãî ñîñëî­âèÿ, åù¸ þíî­øåé ïðè­íÿë íà ñåáÿ óïðàâ­ëå­íèå ãîñóäàð­ñò­âîì è âñêî­ðå, ïîä­íÿâ îðó­æèå ïðî­òèâ Êñåðê­ñà, öàðÿ ïåð­ñîâ, óäè­âè­òåëü­íûì îáðà­çîì ñïðà­âèë òðè­óìô íàä ïàð­ôÿí­ñêè­ìè òðî­ôå­ÿ­ìè. Òàê­æå è ïîä åãî âëà­ñòüþ â Íèêî­ïî­ëå Àêòèé­ñêîì, òî åñòü â Ýïè­ðå, â áî÷­êå áûëà íàé­äå­íà ðåäàê­öèÿ Ñâÿ­ùåí­íî­ãî Ïèñà­íèÿ, íàçû­âàå­ìàÿ øåñòîé. À ñàì îí áûë óáèò â Ìîãîí­öè­à­êå âî âðå­ìÿ âîåí­íî­ãî ìÿòå­æà, è ó âëà­ñòè åãî ñìå­íèë Ìàê­ñè­ìèí èç âîåí­íî­ãî ñîñëî­âèÿ.
  • 281 Ìàê­ñè­ìèí, ðîäîì ãîò, ðîæ­ä¸í­íûé îò îòöà Ìèê­êè è ìàòå­ðè àëàí­êè Àáà­áû, äîñòèã­øèé âåð­õîâ­íîé âëà­ñòè èñêëþ­÷è­òåëü­íî ïî âîëå ñîë­äàò, óñïåø­íî â¸ë âîé­íó ïðî­òèâ ãåð­ìàí­öåâ, à âåð­íóâ­øèñü ñ íå¸ è âîç­äâèã­íóâ âíóò­ðåí­íåå ñðà­æå­íèå ïðî­òèâ õðè­ñòè­àí, ïðî­öàð­ñò­âî­âàâ åäâà òðè ãîäà, áûë óáèò Ïóïè­å­íîì â Àêâè­ëåå.
  • 282 Ãîð­äèàí, åù¸ ìàëü­÷è­êîì ñòàâ­øèé èìïå­ðà­òî­ðîì, ïðà­âèë ïî÷òè øåñòü ëåò. Åäâà âñòó­ïèâ â Ðèì, îí òîò­÷àñ æå óáèë Ïóïè­å­íà è Àëü­áè­íà, êîòî­ðûå, óìåðò­âèâ Ìàê­ñè­ìè­íà, çàõâà­òè­ëè òèðà­íèþ; îòêðûâ âîðîòà ßíó­ñà è îòïðà­âèâ­øèñü íà Âîñòîê, îí íà÷àë âîé­íó ñ ïàð­ôÿ­íà­ìè è, âîç­âðà­ùà­ÿñü îòòóäà ñ ïîáåäîé, íåïî­äà­ë¸­êó îò ðèì­ñêîé çåì­ëè áûë óáèò âñëåä­ñò­âèå êîâàð­ñòâà ïðå­ôåê­òà ïðå­òî­ðèÿ Ôèëèï­ïà.
  • 283 Ôèëèïï, áåñ­ñòûä­íî ïðè­øåä­øèé ê âåð­õîâ­íîé âëà­ñòè, ïðà­âèë 7 ëåò. Îí ñäå­ëàë ñîó÷àñò­íè­êîì ïðàâ­ëå­íèÿ ñâî­åãî ñûíà, òîæå Ôèëèï­ïà, è ñàì ïåð­âûé èç âñåõ èìïå­ðà­òî­ðîâ ñòàë õðè­ñòè­à­íè­íîì, è íà òðå­òèé ãîä ñâî­åé âëà­ñòè ïðî­â¸ë ïðàçä­íî­âà­íèå ãîðî­äà Ðèìà, êîòî­ðî­ìó èñïîë­íèë­ñÿ òûñÿ÷­íûé ãîä, è, îòñòðî­èâ âî Ôðà­êèè ãîðîä, êîòî­ðûé íàçû­âàë­ñÿ Ïóëü­ïóäå­âà, íàð¸ê åãî ïî ñâî­å­ìó èìå­íè Ôèëèï­ïî­ïî­ëåì90.
  • 284 Äåöèé, ðîäîì èç Áóäà­ëèè91 â Íèæ­íåé Ïàí­íî­íèè, ïîñëå óáèé­ñòâà îáî­èõ Ôèëèï­ïîâ ïðà­âèë îäèí ãîä è òðè ìåñÿ­öà. È îí ïîä­íÿë îðó­æèå ïðî­òèâ õðè­ñòè­àí èç-çà íåíà­âè­ñòè ê èìå­íè Ôèëèï­ïîâ. Ñàì îí, ñðà­æà­ÿñü ñ ãåòà­ìè, âìå­ñòå ñî ñâî­èì ñûíîì ïîãèá æåñòî­êîé ñìåð­òüþ â Àáðèò­òå92.
  • 285 Ãàëë è Âîëó­çè­àí ïðà­âè­ëè 2 ãîäà 4 ìåñÿ­öà. Êîãäà îíè îòïðàâ­ëÿ­ëèñü èç Ãîðî­äà ïðî­òèâ Ýìè­ëè­à­íà, çàòå­âàâ­øå­ãî ïåðå­âî­ðîò â ̸çèè, áûëè óáè­òû â Ôîðó­ìå Ôëà­ìè­íèÿ.
  • 286 Ýìè­ëè­àí æå áûë óáèò ÷åðåç òðè ìåñÿ­öà ïîñëå çàõâà­òà òèðà­íèè.
  • 287 Âàëå­ðè­àí è Ãàë­ëè­åí, âîç­âû­øåí­íûå ê âåð­õîâ­íîé âëà­ñòè — îäèí ñîë­äà­òà­ìè â Ðåöèè, äðó­ãîé ñåíà­òîì â Ðèìå, ïðà­âè­ëè 15 ëåò. Ïîñêîëü­êó Âàëå­ðè­àí âîç­áóäèë ãîíå­íèå íà õðè­ñòè­àí, îí òîò­÷àñ áûë âçÿò â ïëåí öàð¸ì ïåð­ñîâ Ñàïî­ðîì è òàì ñîñòà­ðèë­ñÿ â æàë­êîì ðàá­ñòâå. Ãàë­ëè­åí, óçíàâ î åãî êîí­÷èíå, äàë õðè­ñòè­à­íàì ìèð. Íî êîãäà îí ñòàë ÷ðåç­ìåð­íî ðàç­íóçäàí â ñâî­åé âëà­ñòè è íå äåëàë íè÷å­ãî ìóæå­ñò­âåí­íî­ãî, ïàð­ôÿíå îïó­ñòî­øè­ëè Ñèðèþ è Êèëè­êèþ, ãåð­ìàí­öû è àëà­íû, ðàç­ãðà­áèâ Ãàë­ëèþ, äîøëè äî Ðàâåí­íû, ãîòû ðàçî­ðè­ëè Ãðå­öèþ, êâà­äû è ñàð­ìà­òû âòîðã­ëèñü â Ïàí­íî­íèþ, ãåð­ìàí­öû âíîâü çàõâà­òè­ëè Èñïà­íèþ. Âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî Ãàë­ëè­åí áûë óáèò â Ìåäèî­ëàíå.
  • 288 Êëàâ­äèé ïðà­âèë 1 ãîä 9 ìåñÿ­öåâ. Ïîé­äÿ âîé­íîé íà ãîòîâ, óæå 15 ëåò îïó­ñòî­øàâ­øèõ Èëëè­ðèê è Ìàêåäî­íèþ, îí óíè­÷òî­æèë èõ â íåâå­ðî­ÿò­íîé ðåçíå, òàê ÷òî â êóðèè åìó áûë óñòà­íîâ­ëåí çîëî­òîé ùèò, à íà Êàïè­òî­ëèè — çîëîòàÿ ñòà­òóÿ. È îí áûë óáèò â Ñèð­ìèè.
  • 289 Ïîñëå åãî ñìåð­òè Êâèí­òè­ëèé, åãî áðàò, ïðî­âîç­ãëà­ø¸í­íûé àâãó­ñòîì ñåíà­òîì, íà âîñåì­íà­äöà­òûé äåíü ñâî­åé âëà­ñòè áûë óáèò â Àêâè­ëåå.
  • 290 Àâðå­ëè­àí, óðî­æå­íåö Ïðè­áðåæ­íîé Äàêèè, ïðà­âèë 5 ëåò 6 ìåñÿ­öåâ. Âñêî­ðå îí ïðè­íÿë Ãàë­ëèþ ó Òåò­ðè­êà, ïðå­äàâ­øå­ãî íà Êàòà­ëà­ó­íàõ ñîá­ñò­âåí­íóþ àðìèþ, è, ñîâåð­øèâ ïîõîä íà Äóíàé, ñîêðó­øèë ãîòîâ â âåëè­êèõ áèò­âàõ, è ïðå­ñëå­äî­âàë ïî÷è­òà­òå­ëåé áîæå­ñò­âåí­íî­ãî èìå­íè. Îäå­íàò Ïàëü­ìèð­ñêèé ïðåæ­äå íåãî, ñîáðàâ îòðÿä êðå­ñòüÿí è èçãíàâ ïåð­ñîâ èç Ìåñî­ïîòà­ìèè, ñàì âòîðã­ñÿ â èõ îáëà­ñòè.
  • 291 Ïîñëå åãî óáèé­ñòâà âåð­õîâ­íîé âëà­ñòüþ íà Âîñòî­êå çàâëà­äå­ëà åãî æåíà; ïðåä­ïðè­íÿâ­øèé ïðî­òèâ íå¸ ïîõîä Àâðå­ëè­àí îäåð­æàë íàä íåé ïîáåäó ïðè Ýìå­ñå93 áëèç Àíòèî­õèè è ïðî­â¸ë æèâîé â ñâî­¸ì òðè­óì­ôå â Ðèìå, è ïîñëå ýòî­ãî, âî âòî­ðîé ðàç îòïðà­âèâ­øèñü â ïîõîä, áûë óáèò â Êåíî­ôðó­ðè­óìå íà ñòà­ðîé äîðî­ãå ìåæ­äó Âèçàí­òè­åì è Ãåðàê­ëå­åé.
  • 292 Òàöèò ïðà­âèë 6 ëåò. Ïîñëå åãî óáèé­ñòâà â Ïîí­òå âåð­õîâ­íóþ âëàñòü ïðè­íÿë Ôëî­ðè­àí è óäåð­æè­âàë å¸ 88 äíåé. Ðàâ­íûì îáðà­çîì è îí áûë óáèò â Òàð­ñå.
  • 293 Ïðîá ïðà­âèë 6 ëåò 4 ìåñÿ­öà. Îí ðàç­ðå­øèë ãàë­ëàì è èñïàí­öàì èìåòü âèíî­ãðàä­íè­êè. Â ýòî âðå­ìÿ âîåí­íûé ìàãèñòð Ñàòóð­íèí, ïîñëàí­íûé äëÿ âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íèÿ ãîðî­äà Àíòèî­õèè, çàõâà­òèë òàì òèðà­íèþ, íî âñêî­ðå áûë ïîäàâ­ëåí è óáèò â Àïà­ìåå. Ñàì æå èìïå­ðà­òîð Ïðîá áûë óáèò âî âðå­ìÿ âîåí­íî­ãî ìÿòå­æà â Ñèð­ìèè, â áàøíå, íàçû­âàå­ìîé «Æåëåç­íîé».
  • 294 Êàð, óðî­æå­íåö Íàð­áî­íû â Ãàë­ëèè, âìå­ñòå ñ ñûíî­âüÿ­ìè Êàðè­íîì è Íóìå­ðè­à­íîì ïðà­âèë 2 ãîäà. Óäè­âè­òåëü­íûì îáðà­çîì îïó­ñòî­øèâ ïî÷òè âñþ Ïåð­ñèþ, îí çàõâà­òèë å¸ çíà­ìå­íè­òåé­øèå ãîðî­äà Êîõó94 è Êòå­ñè­ôîí. Îí ñ÷àñò­ëè­âî îäåð­æàë ïîáåäó â Ñàð­ìàò­ñêîé âîéíå. Ñàì æå Êàð íà ðåêå Òèã­ðå, â òî âðå­ìÿ, êîãäà ðàç­áè­âàë ëàãåðü, ïîãèá îò óäà­ðà ìîë­íèè.
  • 295 Íóìå­ðè­àí æå, ñòðà­äàâ­øèé áîëåç­íüþ ãëàç è ïåðå­äâè­ãàâ­øèé­ñÿ â íîñèë­êàõ, áûë óáèò âñëåä­ñò­âèå êîâàð­ñòâà ñâî­åãî òåñòÿ Àïðà, ÷òî îòêðû­ëîñü ëèøü íà òðå­òèé äåíü èç-çà çëî­âî­íèÿ òðó­ïà. Êàðèí æå áûë óáèò, ïîáåæ­ä¸í­íûé â ñðà­æå­íèè ó Ìàð­ãà.
  • 296 Èçáðàí­íûé èìïå­ðà­òî­ðîì äàë­ìà­òè­íåö Äèî­êëå­òè­àí, ñûí ïèñà­ðÿ, ïðà­âèë 20 ëåò. Îí, êàê òîëü­êî áûë âîç­âû­øåí ê âëà­ñòè, òîò­÷àñ æå óáèë Àïðà íà âîèí­ñêîé ñõîä­êå, ïîêëÿâ­øèñü, ÷òî òîò óáèë Íóìå­ðè­à­íà áåç åãî ñîó÷à­ñòèÿ â ýòîì ïðå­ñòóï­ëå­íèè. È âñêî­ðå îí ïðè­íÿë ñåáå â ñîïðà­âè­òå­ëè Ìàê­ñè­ìè­à­íà Ãåð­êó­ëèÿ. Ýòîò Ìàê­ñè­ìè­àí, ïîäà­âèâ ìíî­æå­ñòâî êðå­ñòüÿí, íàçû­âàå­ìûõ áàãàóäà­ìè, âåð­íóë ìèð Ãàë­ëèè.
  • 297  ýòî âðå­ìÿ Êàðà­ó­çèé, îáëà­÷èâ­øèñü â ïóð­ïóð, çàõâà­òèë Áðè­òà­íèþ; öàðü ïåð­ñîâ Íàð­ñåñ íà÷àë âîé­íó íà Âîñòî­êå; íàðî­äû ïÿòè ïëå­ì¸í95 áåñ­ïî­êî­è­ëè Àôðè­êó; Àõèë­ëåé âòîðã­ñÿ â Åãè­ïåò.
  • 298 Èç-çà ýòî­ãî Êîí­ñòàí­öèé è Ãàëå­ðèé Ìàê­ñè­ìè­àí ïðè­âëå­êà­þò­ñÿ ê âëà­ñòè êàê öåçà­ðè. Èç íèõ Êîí­ñòàí­öèé áûë âíó­êîì Êëàâ­äèÿ îò äî÷å­ðè; Ãàëå­ðèé ðîäèë­ñÿ â Äàêèè, íåäà­ëå­êî îò Ñåð­äè­êè. È ïîñêîëü­êó Äèî­êëå­òè­àí õîòåë ñâÿ­çàòü èõ åù¸ è ðîä­ñò­âîì, Êîí­ñòàí­öèé æåíèë­ñÿ íà ïàä­÷å­ðè­öå Ãåð­êó­ëèÿ Ôåî­äî­ðå, îò êîòî­ðîé ïðî­èç­â¸ë íà ñâåò øåñòå­ðûõ äåòåé; Ãàëå­ðèé æå âçÿë â æ¸íû Âàëå­ðèþ, äî÷ü Äèî­êëå­òè­à­íà; è îáà ðàñ­òîðã­ëè ïðåæ­íèå áðà­êè.
  • 299 Òîãäà áûëî ïîáåæ­äå­íî è ïåðå­âåäå­íî íà ðèì­ñêóþ çåì­ëþ ïëå­ìÿ êàð­ïîâ. Èìåí­íî òîãäà Äèî­êëå­òè­àí, ïåð­âûé èç âñåõ èìïå­ðà­òî­ðîâ, ïðè­êà­çàë, ÷òîáû åìó ïîêëî­íÿ­ëèñü êàê áîãó, è âäå­ëàë äðà­ãî­öåí­íûå êàì­íè â îäåæ­äó è îáóâü, è [âîç­ëî­æèë] äèà­äå­ìó íà ãîëî­âó, õîòÿ äî íåãî âñå [èìïå­ðà­òî­ðû] èìå­ëè òîëü­êî ïóð­ïóð­íûé ïëàù, ÷òîáû îòëè­÷àòü­ñÿ îò ÷àñò­íûõ ëèö, è ïðè­âåò­ñò­âî­âà­ëèñü êàê äðó­ãèå ìàãè­ñò­ðà­òû.
  • 300 Èòàê, êàæ­äûé èç ïðèí­öåï­ñîâ ïðåä­ïðè­íÿë ïîõîä: Äèî­êëå­òè­àí â òå÷å­íèå âîñü­ìè ìåñÿ­öåâ, ïîáåäèâ òèðà­íà Åãèï­òà, ïîä­÷è­íèë âñþ ïðî­âèí­öèþ; Ìàê­ñè­ìè­àí Ãåð­êó­ëèé îäåð­æàë â Àôðè­êå ïîáåäó íàä íàðî­äà­ìè ïÿòè ïëå­ì¸í; Êîí­ñòàí­öèé âîç­ëå Ëèí­ãîí â îäèí äåíü èñòðå­áèë 60 òûñÿ÷ àëà­ìàí­íîâ.
  • 301 Ãàëå­ðèé Ìàê­ñè­ìè­àí, ïîáåæ­ä¸í­íûé â ïåð­âîì ñðà­æå­íèè Íàð­ñå­ñîì, áåæàë, îáëà­÷¸í­íûé â ïóð­ïóð, ïåðåä êîëåñ­íè­öåé Äèî­êëå­òè­à­íà. Óÿçâ­ëåí­íûé òàêèì óíè­æå­íè­åì, âî âòî­ðîé ðàç îí ñðà­æàë­ñÿ ìóæå­ñò­âåí­íî, îäî­ëåë Íàð­ñå­ñà, çàõâà­òèë åãî æ¸í è äåòåé è áûë ïðè­íÿò Äèî­êëå­òè­à­íîì ñ çàñëó­æåí­íû­ìè ïî÷å­ñòÿ­ìè.
  • 302 Ïîñëå ýòîé ïîáåäû Äèî­êëå­òè­àí è Ìàê­ñè­ìè­àí îòïðàçä­íî­âà­ëè â Ðèìå âïå­÷àò­ëÿ­þ­ùèé òðè­óìô, ïðåä­øå­ñò­âó­å­ìûå äåòüìè è æ¸íà­ìè öàðÿ ïåð­ñîâ è òîé îãðîì­íîé äîáû­÷åé ðàç­íûõ íàðî­äîâ. Òàê æå Äèî­êëå­òè­àí, âîç­áóäèâ ãîíå­íèå íà õðè­ñòè­àí, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  • 303 . . . . . . . . . è Êàï­ïà­äî­êèþ, Êîí­ñòàí­öèé óìåð.
  • 304 Þëè­àí Îòñòóï­íèê ïðà­âèë îäèí ãîä 8 ìåñÿ­öåâ è, îñòà­âèâ õðè­ñòè­àí­ñòâî, îáðà­òèë­ñÿ ê ïî÷è­òà­íèþ èäî­ëîâ è, ñîáëàç­íÿÿ âêðàä­÷è­âûì ïðå­ñëå­äî­âà­íè­åì, ìíî­ãèõ ñêëî­íèë ê æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèþ èäî­ëàì. Ñàì îí, ìóæ äåé­ñò­âè­òåëü­íî ïðå­âîñ­õîä­íûé è íóæ­íûé ãîñóäàð­ñòâó, ñîâåð­øèâ îãðîì­íûå ïðè­ãîòîâ­ëå­íèÿ, íà÷àë âîé­íó ïðî­òèâ ïàð­ôÿí. Îòïðàâ­ëÿ­ÿñü íà íå¸, îí äàë îáåò ïðè­íå­ñòè ïîñëå ïîáåäû êðîâü õðè­ñòè­àí â æåðò­âó ñâî­èì áîãàì, è îí ïðè­íÿë êàïè­òó­ëÿ­öèþ íåêî­òî­ðûõ ïàð­ôÿí­ñêèõ ãîðî­äîâ, è ìíî­ãèå óíè­÷òî­æèë ñèëîé, è íåêî­òî­ðîå âðå­ìÿ ñòî­ÿë ëàãå­ðåì ó Êòå­ñè­ôî­íà.
  • 305 Ïî óõî­äó îòòóäà îí áûë çàâåä¸í â ïóñòû­íþ õèò­ðî­ñòüþ íåêî­å­ãî ïåðå­áåæ­÷è­êà, è êîãäà ïîãè­áà­ëî èçíó­ð¸í­íîå ñèëü­íîé æàæ­äîé è ñîë­íå÷­íûì çíî­åì âîé­ñêî, ñàì îí, âñòðå­âî­æåí­íûé ñòîëü­êè­ìè îïàñ­íî­ñòÿ­ìè, â òî âðå­ìÿ, êîãäà îïðî­ìåò­÷è­âî áðî­äèë ïî ãëó­õîé ïóñòûíå, íåêèì ïîâñòðå­÷àâ­øèì­ñÿ åìó âðà­æå­ñêèì âñàä­íè­êîì áûë ðàíåí êîïü¸ì â æèâîò è ïîãèá íà òðèä­öàòü òðåòüåì ãîäó ñâî­åé æèç­íè. Ïîñëå íåãî íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü âîé­ñêîì áûë ïðè­çâàí ê âëà­ñòè ïðè­ìè­öå­ðèé äîìå­ñòè­êîâ Èîâè­àí.
  • 306 Èîâè­àí ïðà­âèë âîñåìü ìåñÿ­öåâ. Âûíóæ­äàå­ìûé íåîá­õî­äè­ìî­ñòüþ, îí âñêî­ðå ïåðå­äàë öàðþ ïåð­ñîâ Ñàïî­ðó Íèñè­áèñ è áîëü­øóþ ÷àñòü Ìåñî­ïîòà­ìèè è ñàì, çàäîõ­íóâ­øèñü îò ÷àäà ãîðÿ­ùèõ óãëåé, óìåð â Äàäàñòàíå â âîç­ðàñòå 33 ëåò.
  • 307 Âàëåí­òè­íè­àí è Âàëåíò ïðà­âè­ëè 13 ëåò 5 ìåñÿ­öåâ. Îíè áûëè áðà­òüÿ­ìè èç Êèáå­ëû96 â Ïàí­íî­íèè. Âàëåí­òè­íè­àí èñïîë­íÿë äîëæ­íîñòü òðè­áó­íà â Íèêî­ìåäèè; ñòàâ èìïå­ðà­òî­ðîì, îí ïðè­íÿë áðà­òà Âàëåí­òà â ñîó÷àñò­íè­êè âëà­ñòè. Ñàì îí áûë ìóæåì âûäàþ­ùèì­ñÿ è õàðàê­òå­ðîì ïîäîá­íûì Àâðå­ëè­à­íó, çà èñêëþ­÷å­íè­åì òîãî, ÷òî íåêî­òî­ðûå îñóæ­äà­ëè åãî ÷ðåç­ìåð­íóþ ñóðî­âîñòü è áåðåæ­ëè­âîñòü êàê æåñòî­êîñòü è àë÷­íîñòü. Îñòà­âèâ áðà­òà ïðà­âèòü íà Âîñòî­êå, ñàì îí óäåð­æàë Çàïàä.
  • 308 Âî âðå­ìÿ åãî ïðàâ­ëå­íèÿ äðó­ãîé Âàëåí­òè­íè­àí97, çàõâà­òèâ­øèé òèðà­íèþ â Áðè­òà­íèè, áûë íåìåä­ëåí­íî ñîêðó­ø¸í. Òàê­æå â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëå íåêèé Ïðî­êî­ïèé, âîñ­ñòàâ­øèé ïðî­òèâ Âàëåí­òà è íè÷å­ãî íå äîáèâ­øèé­ñÿ, ïîêè­íóë ãîðîä è, çàõâà­òèâ òèðà­íèþ âî Ôðè­ãèè Ñàëþ­òà­ðèè, áûë óáèò, è ìíî­ãèå èç ïàð­òèè Ïðî­êî­ïèÿ áûëè êàç­íå­íû è îáú­ÿâ­ëå­íû âíå çàêî­íà. Âàëåíò, îáðà­ù¸í­íûé è êðå­ù¸í­íûé àðè­àí­ñêèì åïè­ñêî­ïîì Åâäîê­ñè­åì, âðàæ­äåá­íî âîñ­ñòàë ïðî­òèâ ïðà­âî­ñëàâ­íûõ.
  • 309 Âàëåí­òè­íè­àí â Àìáè­à­íó­ìå óòâåð­äèë èìïå­ðà­òî­ðîì ñâî­åãî ñûíà Ãðà­öè­à­íà, êîòî­ðî­ãî îí èìåë îò ñâî­åé ïåð­âîé ñóïðó­ãè Ñåâå­ðû, è ãîòî­âèë­ñÿ ê ïîõî­äó ïðî­òèâ ñàê­ñîâ è áóð­ãóí­äîâ, êîòî­ðûå, ÷èñ­ëîì ñâû­øå 80 òûñÿ÷ âîîðó­æ¸í­íûõ, âïåð­âûå ðàñ­ïî­ëî­æè­ëèñü ëàãå­ðåì íà áåðå­ãó Ðåé­íà, îäíà­êî âíå­çàï­íî óìåð â Áðå­ãè­öè­îíå îò àïî­ïëåê­ñèè è êðî­âî­èç­ëè­ÿ­íèÿ.
  • 310 Òîãäà Ãðà­öè­àí ïðè­íÿë â ñîó÷àñò­íè­êè âëà­ñòè áðà­òà Âàëåí­òè­íè­à­íà, ðîäèâ­øå­ãî­ñÿ îò âòî­ðîé æåíû Þñòè­íû. Âåäü ïåðåä òåì Âàëåí­òè­íè­àí Ñòàð­øèé èç-çà âîñ­õâà­ëÿ­å­ìîé åãî æåíîé Ñåâå­ðîé êðà­ñîòû Þñòè­íû âñòó­ïèë ñ íåé â áðàê è èçäàë ðàäè íå¸ çàêîí, ÷òîáû âñå ìóæè, êòî áû íè çàõî­òåë, áåç­íà­êà­çàí­íî çàêëþ­÷à­ëè äâîé­íîé áðàê, ïîñêîëü­êó íàðî­äû áûâà­þò ìíî­ãî­ëþä­íû ïî òîé ïðè­÷èíå, ÷òî ó íèõ ýòî â îáû­÷àå è îäîá­ðÿ­åò­ñÿ, êîãäà ó îäíî­ãî ìóæà ìíî­ãî æ¸í.
  • 311 Ïîýòî­ìó Âàëåí­òè­íè­àí, ïðè­íÿâ, êàê ìû ñêà­çà­ëè, Þñòè­íó, ïðî­èç­â¸ë îò íå¸ íà ñâåò ÷åò­âå­ðûõ äåòåé: âûøå­óïî­ìÿ­íó­òî­ãî èìïå­ðà­òî­ðà Âàëåí­òè­íè­à­íà, è Ãðà­òó, Þñòó è Ãàë­ëó. Ïîç­æå îò ýòîé Ãàë­ëû èìïå­ðà­òîð Ôåî­äî­ñèé, ïîñëå ñìåð­òè Ôëà­öèë­ëû, ðîäèâ­øåé Àðêà­äèÿ è Ãîíî­ðèÿ, ïîðî­äèë Ïëà­öè­äèþ, êîòî­ðàÿ áûëà ìàòå­ðüþ íîâî­ãî èìïå­ðà­òî­ðà Âàëåí­òè­íè­à­íà Ìëàä­øå­ãî. Íî âåð­í¸ì­ñÿ ê òåìå.
  • 312 Èìïå­ðà­òîð Âàëåíò, èçäàâ çàêîí î òîì, ÷òîáû ìîíà­õè íåñ­ëè âîåí­íóþ ñëóæ­áó, ïðè­êà­çàë êàç­íèòü îòêà­çû­âàþ­ùèõ­ñÿ. Â òî âðå­ìÿ è Ôåî­äî­ñèé, îòåö áóäó­ùå­ãî èìïå­ðà­òî­ðà Ôåî­äî­ñèÿ, è ìíî­ãèå èç çíà­òè áûëè óáè­òû âñëåä­ñò­âèå áåçó­ìèÿ Âàëåí­òà. Èìïå­ðà­òîð Ãðà­öè­àí â õîäå âîé­íû óíè­÷òî­æèë ó ãîðî­äà Àðãåí­òà­ðèÿ â Ãàë­ëèè ñâû­øå 30 òûñÿ÷ àëà­ìàí­íîâ è óìè­ðîòâî­ðèë Ãàë­ëèþ.
  • 313 Íàðîä ãóí­íîâ, óñòðå­ìèâ­øèñü íà ãîòîâ, îäíèõ èç íèõ ïîä­÷è­íèë, à äðó­ãèõ îáðà­òèë â áåã­ñòâî. Ïîñëåä­íèå, ïðè­áûâ­øèå â Ðîìà­íèþ è ïðè­íÿ­òûå áåç ñäà­÷è îðó­æèÿ, òåñ­íè­ìûå ãîëî­äîì áûëè âûíóæ­äå­íû âîñ­ñòàòü èç-çà æàä­íî­ñòè äóê­ñà Ìàê­ñè­ìà è, îäîëåâ ðèì­ëÿí â áîþ, ðàç­ëè­ëèñü ïî Ôðà­êèè.
  • 314 Ïðî­òèâ íèõ âî Ôðà­êèþ îòïðàâ­ëÿ­åò­ñÿ âûíóæ­äåí­íûé ïîêè­íóòü Àíòèî­õèþ Âàëåíò, è â ïðî­èçî­øåä­øåì òàì äîñòîé­íîì îïëà­êè­âà­íèÿ ñðà­æå­íèè ðàíåí­íûé ñòðå­ëîé èìïå­ðà­òîð áûë óíå­ñ¸í â æàë­êóþ õèæè­íó, ãäå ñãî­ðåë â ïîäî­ææ¸í­íîì íàáå­æàâ­øè­ìè ãîòà­ìè îãíå ïîæà­ðà. Ãîòû æå, óáèâ èìïå­ðà­òî­ðà, óæå áåç îïàñ­êè ñïå­øàò ê ãîðî­äó Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëþ, ãäå â òî âðå­ìÿ Äîìè­íè­êà Àâãó­ñòà, æåíà Âàëåí­òà, ùåä­ðî ðàçäà­âàÿ íàðî­äó áîëü­øèå äåíü­ãè, íå ïîç­âî­ëè­ëà âðà­ãàì ðàçî­ðèòü ãîðîä, è ÷åñò­íî è ìóæå­ñò­âåí­íî ñîõðà­íÿ­ëà âëàñòü ñâî­åãî ðîä­ñò­âåí­íè­êà äî òåõ ïîð, ïîêà òîò íå íàçíà­÷èë Ôåî­äî­ñèÿ.
  • 315 Èñïà­íåö Ôåî­äî­ñèé èç Èòà­ëè­êè, ãîðî­äà áîæå­ñò­âåí­íî­ãî Òðà­ÿ­íà, ïîñëå ãèáå­ëè Âàëåí­òà áûë íàçíà­÷åí Ãðà­öè­à­íîì Àâãó­ñòîì èìïå­ðà­òî­ðîì â Ñèð­ìèè è ïðà­âèë 17 ëåò; è ïðè­áûâ â Ôåñ­ñà­ëî­íè­êó, îí áûë êðå­ù¸í ñâÿ­òûì åïè­ñêî­ïîì Àêî­ëè­åì è îòëè­÷èë­ñÿ êàê âåñü­ìà áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé ðàñ­ïðî­ñòðà­íè­òåëü âëè­ÿ­íèÿ öåðê­âè è èñêëþ­÷è­òåëü­íûé çàùèò­íèê ãîñóäàð­ñòâà. Âåäü ãóí­íîâ è ãîòîâ, êîòî­ðûå èçíó­ðÿ­ëè åãî ïðè Âàëåí­òå, îí â ðàç­ëè÷­íûõ ñðà­æå­íè­ÿõ ïîáåäèë è ïðå­êðà­òèë ïàãóá­íûå îïó­ñòî­øå­íèÿ. Òàê­æå ïî ïðîñü­áå ïåð­ñîâ îí çàêëþ­÷èë ñ íèìè ìèð.
  • 316 Òèðà­íà æå Ìàê­ñè­ìà, êîòî­ðûé óáèë Ãðà­öè­à­íà è ïðè­ñâî­èë Ãàë­ëèþ, îí, íàñòó­ïàÿ ñ âîñòî­êà âìå­ñòå ñ èìïå­ðà­òî­ðîì Âàëåí­òè­íè­à­íîì, ó Ìåäèî­ëà­íà îêðó­æèë, çàõâà­òèë è óáèë.
  • 317 Íàäå­ë¸í­íûé áîæå­ñò­âåí­íîé ïîä­äåðæ­êîé, îí òàê­æå ïîáåäèë òèðà­íà Åâãå­íèÿ è Àðáî­ãà­ñòà, óíè­÷òî­æèâ äåñÿòü òûñÿ÷ èõ áîé­öîâ. Âåäü ýòîò Åâãå­íèé, ïîëà­ãàâ­øèé­ñÿ íà ñèëû Àðáî­ãà­ñòà, ïîñëå òîãî, êàê òîò óáèë âî Âüåííå Âàëåí­òè­íè­à­íà, çàõâà­òèë âëàñòü, íî âñêî­ðå âìå­ñòå ñ æèç­íüþ ïîòå­ðÿë èìïå­ðèþ. Âåäü ïîñëå ñìåð­òè Àðáî­ãà­ñòà îí, îò÷à­ÿâ­øèñü, óáèë ñåáÿ ñîá­ñò­âåí­íîé ðóêîé.
  • 318 È Ôåî­äî­ñèé, îäîëåâ âñåõ âðà­ãîâ, â ìèðå îòî­ø¸ë îò ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ äåë â Ìåäèî­ëàíå, îñòà­âèâ îáî­èì ñûíî­âüÿì óñïî­êî­åí­íû­ìè îáà ãîñóäàð­ñòâà.  òîì æå ãîäó åãî òåëî áûëî ïåðå­íå­ñå­íî â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïîëü è òàì ïîõî­ðî­íå­íî.
  • 319 Áðà­òüÿ Àðêà­äèé è Ãîíî­ðèé, ñûíî­âüÿ èìïå­ðà­òî­ðà Ôåî­äî­ñèÿ, íà÷à­ëè äåð­æàòü îáå èìïå­ðèè, ðàçäå­ë¸í­íûå òîëü­êî ïðå­ñòî­ëà­ìè, à èìåí­íî, ñòàð­øèé Àðêà­äèé — â ãîðî­äå Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëå, Ãîíî­ðèé æå — â Ðèìå. Òîãäà ïàò­ðè­öèé Ðóôèí, ïëå­òÿ èíòðè­ãè ïðî­òèâ ïðèí­öåï­ñà Àðêà­äèÿ, ïðè­ãëà­ñèë êîðî­ëÿ ãîòîâ Àëà­ðè­õà îïó­ñòî­øàòü Ãðå­öèþ, òàé­íî ïîñëàâ åìó äåíü­ãè. Âïî­ñëåä­ñò­âèè èçîá­ëè­÷¸í­íûé, Ðóôèí áûë îáåç­ãëàâ­ëåí ïåðåä âîðîòà­ìè ãîðî­äà âîè­íà­ìè, ïîñëàí­íû­ìè èç Èòà­ëèè ñ êîìè­òîì Ãàé­íîé ê Àðêà­äèþ, è åãî ãîëî­âó è ïðà­âóþ ðóêó íîñè­ëè ïî Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëþ äëÿ îñìå­ÿ­íèÿ, åãî æåíà áûëà èçãíà­íà è âñå­ìè åãî áîãàò­ñòâà­ìè çàâëà­äåë åâíóõ Åâòðî­ïèé.
  • 320 Òîãäà Ãèëü­äîí, ïðåæ­äå íàçíà­÷åí­íûé Ôåî­äî­ñè­åì êîìè­òîì Àôðè­êè, êàê áû ñ ïðå­çðå­íè­åì âçè­ðàÿ íà âëàñòü îáî­èõ þíî­øåé, çàõî­òåë îâëà­äåòü Àôðè­êîé, è êîãäà óâèäåë, ÷òî îí ðàç­îá­ëà­÷¸í ñîá­ñò­âåí­íûì áðà­òîì Ìàñ­öå­çå­ëåì è áëè­çîê ê êðó­øå­íèþ, ñîá­ñò­âåí­íî­ðó÷­íî óáèë åãî. À âûøå­óïî­ìÿ­íó­òûé êîìèò Ãàé­íà, âûçâàâ ãðàæ­äàí­ñêóþ âîé­íó â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëå, âîç­ìó­òèë âåñü ãîðîä îãí¸ì è ìå÷îì è, áåæàâ íà Ãåë­ëåñ­ïîíò, â¸ë òàì æèçíü ïèðà­òà. Ïðî­òèâ íåãî áûëî äàíî ìîð­ñêîå ñðà­æå­íèå è ìíî­ãèå èç åãî ãîòîâ áûëè óáè­òû. È ñàì îí, ñïà­ñà­ÿñü îò âîé­íû, òåì íå ìåíåå, âñêî­ðå ïîïëà­òèë­ñÿ ãîëî­âîé.
  • 321 Ïîñëå åãî ñîêðó­øå­íèÿ èñàâ­ðû, ðûùó­ùèå ïî ãîðàì Òàâ­ðà, ïðè­÷è­íè­ëè îãðîì­íûé âðåä ãîñóäàð­ñòâó. Îòïðàâ­ëåí­íûé ïðî­òèâ íèõ Íàð­áà­çàéê98 òîò­÷àñ æå îòïëà­òèë èì åù¸ áî́ëüøèì óùåð­áîì. Ãåñ­ïå­ðèé­ñêèå æå îáëà­ñòè â ïðàâ­ëå­íèå èìïå­ðà­òî­ðà Ãîíî­ðèÿ ñíà­÷à­ëà íàâîä­íèë ñêèô Ðàäà­ãàéñ ñ äâó­ìÿ­ñòà­ìè òûñÿ­÷à­ìè ñâî­èõ [ïðè­âåð­æåí­öåâ]. Ïîáåäèâ åãî, Óëü­äèí è Ñàð, êîðî­ëè ãóí­íîâ è ãîòîâ, ïðî­äà­ëè âñåõ ïëåí­íè­êîâ, êîòî­ðûõ çàõâà­òè­ëè, ïî çîëî­òî­ìó çà êàæ­äî­ãî.
  • 322 Êîìèò Ñòè­ëè­õîí, ÷üè äâå äî÷å­ðè, Ìàðèÿ è Òåð­ìàí­öèÿ, ïîî÷å­ð¸ä­íî áûëè æ¸íà­ìè ïðèí­öåï­ñà Ãîíî­ðèÿ è îáå óìåð­ëè äåâ­ñò­âåí­íè­öà­ìè, ïðå­çðåâ Ãîíî­ðèÿ è ñ âîæäå­ëå­íè­åì âçè­ðàÿ íà åãî âëàñòü, ïîä­íÿë ïðî­òèâ âëà­ñòè Ãîíî­ðèÿ ïëå­ìå­íà àëà­íîâ, ñâå­âîâ è âàí­äà­ëîâ, ñîáëàç­í¸í­íûå äàðà­ìè è äåíü­ãà­ìè, è æåëàÿ íàçíà­÷èòü öåçà­ðåì ñâî­åãî ñûíà Åâõå­ðèÿ, ÿçû÷­íè­êà, ñòðî­ÿ­ùå­ãî êîç­íè õðè­ñòè­à­íàì. Ïîñëå ðàñ­êðû­òèÿ åãî çëî­óìûø­ëå­íèé îí áûë óáèò âìå­ñòå ñ òåì æå ñâî­èì ñûíîì.  òîì æå ãîäó óìåð è âîñòî÷­íûé èìïå­ðà­òîð Àðêà­äèé, ïðà­âèâ­øèé ïîñëå ñìåð­òè îòöà 13 ëåò.
  • 323 Ôåî­äî­ñèé Ìëàä­øèé, ñûí Àðêà­äèÿ, âûäàþ­ùèé­ñÿ þíî­øà, óíà­ñëå­äî­âàë â èìïå­ðèè ìåñòî îòöà è ïðà­âèë 43 ãîäà. Êîðîëü âåçå­ãîòîâ Àëà­ðèõ, ðàçî­ðèâ Èòà­ëèþ, âñòó­ïèë â Ðèì è, ðàç­ãðà­áèâ áîãàò­ñòâà Ãîíî­ðèÿ Àâãó­ñòà, óâ¸ë ïëåí­íè­öåé åãî ñåñò­ðó Ïëà­öè­äèþ, êîòî­ðóþ ïîç­æå ïåðå­äàë ñâî­å­ìó ïðå­åì­íè­êó Àòà­óëü­ôó, ÷òîáû òîò âñòó­ïèë ñ íåþ â áðàê.
  • 324 Òîãäà íåêèé Êîí­ñòàí­òèí, çàõâà­òèâ Ãàë­ëèþ, îâëà­äåë âåð­õîâ­íîé âëà­ñòüþ è ïðî­èç­â¸ë ñâî­åãî ñûíà Êîí­ñòàí­òà èç ìîíà­õîâ â öåçà­ðè. Íî âñêî­ðå îí ñàì â Àðå­ëà­òå, à åãî ñûí âî Âüåííå ïîòå­ðÿ­ëè âëàñòü âìå­ñòå ñ æèç­íüþ.
  • 325 È òàêèì æå îáðà­çîì, çàáûâ îá èõ êîí­÷èíå, Èîâèí è Ñåáàñòè­àí òàì æå â Ãàë­ëèè âîç­äâèã­ëè òèðà­íèþ; íî è îíè òîò­÷àñ æå ïåðå­ñòà­ëè ñóùå­ñò­âî­âàòü. Ïîñëå ýòî­ãî Ãåðàê­ëè­àí ñ ñåìüþ­äå­ñÿ­òüþ òðå­ìÿ âîîðó­æ¸í­íû­ìè êîðàá­ëÿ­ìè ïîäî­ø¸ë ê ãîðî­äó Ðèìó äëÿ ðàç­ãðàá­ëå­íèÿ; âûñòó­ïèâ­øèé ïðî­òèâ íåãî êîìèò Ìàðèí íàñòîëü­êî åãî óñòðà­øèë, ÷òî òîò ñ îäíèì ëèøü êîðàá­ë¸ì áåæàë â Êàð­ôà­ãåí, è êàê òîëü­êî âñòó­ïèë â íåãî, áûë òîò­÷àñ óáèò.
  • 326 Êîðîëü âåçå­ãîòîâ Âàëèÿ, çàêëþ­÷èâ ìèð ñ Ãîíî­ðè­åì, âåð­íóë åãî ñåñò­ðó Ïëà­öè­äèþ; ñî÷å­òàâ å¸ áðà­êîì ñ âûç­âî­ëèâ­øèì å¸ ïàò­ðè­öè­åì Êîí­ñòàí­öè­åì, Ãîíî­ðèé óäà­ëèë­ñÿ îò äåë ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ. Ìàê­ñèì è Èîâèí, çàêî­âàí­íûå â æåëå­çî, áûëè óâåäå­íû èç Èñïà­íèè è óáè­òû.
  • 327 Ïî ñìåð­òè æå Ãîíî­ðèÿ âëàñòü íà Çàïà­äå çàõâà­òèë Èîàíí. Ïðî­òèâ íåãî îòïðà­âè­ëèñü ïðî­âîç­ãëà­ø¸í­íàÿ àâãó­ñòîé Ïëà­öè­äèÿ è å¸ ñûí Âàëåí­òè­íè­àí Öåçàðü. Îíè îäî­ëå­ëè åãî ñêî­ðåå õèò­ðî­ñòüþ Àñïà­ðà è Àðäà­áó­ðà, ÷åì äîá­ëå­ñòüþ Àýöèÿ99.
  • 328 È ïîñëå óáèé­ñòâà òèðà­íà Èîàí­íà Âàëåí­òè­íè­àí â Ðàâåí­íå áûë íàçíà­÷åí èìïå­ðà­òî­ðîì ñâî­èì äâîþ­ðîä­íûì áðà­òîì Ôåî­äî­ñè­åì. Åãî ñåñò­ðà Ãîíî­ðèÿ, âûíóæ­äåí­íàÿ ðàäè ÷åñòè äâî­ðà áëþ­ñòè ñâîþ äåâ­ñò­âåí­íîñòü, òàé­íî îòïðà­âèâ ñëó­ãó, ïðè­çâà­ëà êîðî­ëÿ ãóí­íîâ Àòòè­ëó â Èòà­ëèþ. È êîãäà ïî ïðè­áû­òèè Àòòè­ëû íå ñìîã­ëà èñïîë­íèòü ñâî¸ îáå­ùà­íèå, òîò ïðî­ñòó­ïîê, êîòî­ðî­ãî íå ñäå­ëà­ëà ñ Àòòè­ëîé, ñîâåð­øè­ëà ñî ñâî­èì ïðî­êó­ðà­òî­ðîì Åâãå­íè­åì. Çàêëþ­÷¸í­íàÿ ïî ýòîé ïðè­÷èíå áðà­òîì ïîä ñòðà­æó, îíà áûëà îòïðàâ­ëå­íà â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïîëü ê ïðèí­öåï­ñó Ôåî­äî­ñèþ.
  • 329 Ñïó­ñòÿ òðè ãîäà ïîñëå ýòî­ãî èìïå­ðà­òîð Âàëåí­òè­íè­àí ïðè­áûë èç Ðèìà â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïîëü äëÿ âñòóï­ëå­íèÿ â áðàê ñ Åâäîê­ñè­åé, äî÷å­ðüþ ïðèí­öåï­ñà Ôåî­äî­ñèÿ, è, îòäàâ â êà÷å­ñòâå äàðà ñâî­å­ìó òåñòþ âåñü Èëëè­ðèê, ïîñëå ïðàçä­íî­âà­íèÿ ñâàäü­áû âìå­ñòå ñ æåíîé óäà­ëèë­ñÿ â ñâî¸ öàð­ñòâî.
  • 330 Àôðè­êàí­ñêàÿ ïðî­âèí­öèÿ áûëà ïåðå­äà­íà êîìè­òîì Áîíè­ôà­öè­åì âàí­äà­ëàì è âûâåäå­íà èç-ïîä ðèì­ñêîé âëà­ñòè, ïîñêîëü­êó Áîíè­ôà­öèé, ïîïàâ â íåìè­ëîñòü ó Âàëåí­òè­íè­à­íà, ïîæå­ëàë çàùè­ùàòü­ñÿ, íàâðåäèâ ãîñóäàð­ñòâó, è, ïðè­ãëà­ñèâ èç Èñïà­íèè êîðî­ëÿ âàí­äà­ëîâ Ãèçå­ðè­õà, ïðè­÷è­íèë òîò âðåä, êîòî­ðûé çàäó­ìàë.
  • 331 Êîðîëü ãóí­íîâ Àòòè­ëà, ïðè­ñî­åäè­íèâ ê ñåáå ãåïèäîâ ñ Àðäà­ðè­õîì, ãîòîâ ñ Âàëà­ìè­ðîì è ðàç­íûå äðó­ãèå íàðî­äû ñî ñâî­è­ìè êîðî­ëÿ­ìè, îïó­ñòî­øèë âåñü Èëëè­ðèê, è Ôðà­êèþ, è îáå Äàêèè, ̸çèþ è Ñêè­ôèþ. Ïðî­òèâ íåãî õðàá­ðî ñðà­æàë­ñÿ âûøåä­øèé èç Ìàð­êè­à­íî­ïî­ëÿ âîåí­íûé ìàãèñòð ̸çèè Àðíå­ãèñêë, è ïîñëå òîãî, êàê ïîä íèì ïàë êîíü, áûë ïðå­âçîé­ä¸í è, òàê è íå ïåðå­ñòà­âàÿ áèòü­ñÿ, áûë óáèò.
  • 332 Èìïå­ðà­òîð Ìàð­êè­àí ïðà­âèë 6 ëåò è 6 ìåñÿ­öåâ. Ïðè­çâàí­íûé íà öàð­ñòâî âñêî­ðå ïîñëå ñìåð­òè Ôåî­äî­ñèÿ è âñòó­ïèâ â áðàê ñ ñåñò­ðîé Ôåî­äî­ñèÿ Ïóëüõå­ðè­åé, êîòî­ðàÿ âî äâîð­öå, áóäó÷è óæå ïîæè­ëîé æåí­ùè­íîé, ñîõðà­íÿ­ëà äåâ­ñò­âåí­íîñòü, îí òî öàð­ñòâî, êîòî­ðîå óìà­ëÿ­ëè åãî èçíå­æåí­íûå ïðåä­øå­ñò­âåí­íè­êè, ïîî÷å­ð¸ä­íî ïðà­âèâ­øèå â òå÷å­íèå ïî÷òè øåñòè­äå­ñÿ­òè ëåò, áëà­ãî­äà­ðÿ áîæå­ñò­âåí­íî­ìó ïðî­âèäå­íèþ âîñ­ñòà­íî­âèë íàñòîëü­êî, ÷òî ó âñåõ ïîä­íÿ­ëîñü âåëè­êîå ëèêî­âà­íèå.
  • 333 Îí óñòà­íî­âèë ìèð ñ ïîñòî­ÿí­íî âðàæ­äåá­íû­ìè ïàð­ôÿ­íà­ìè è âàí­äà­ëà­ìè, óíÿë óãðî­çû Àòòè­ëû, ïîñðåä­ñò­âîì ïðî­êó­ðà­òî­ðà ãîðî­äà Àëåê­ñàí­äðèè Ôëî­ðà óñìè­ðèë ïðî­ñî­÷èâ­øèõ­ñÿ èç Ýôè­î­ïèè íîáà­äîâ è áëåì­ìè­åâ è îòî­ãíàë èõ îò ðèì­ñêèõ ãðà­íèö, è, ïðåæ­äå ÷åì óìå­ðåòü, ñ÷àñò­ëè­âûé óçíàë î íåñ÷àñò­íûõ ñìåð­òè Àòòè­ëû è ãèáå­ëè Çåíî­íà Èñàâ­ðà; è ñèëîþ Ãîñ­ïî­äà ïîïè­ðàÿ øåè âñåõ ñâî­èõ íåäðó­ãîâ, ïðî­öàð­ñò­âî­âàâ øåñòü ëåò è øåñòü ìåñÿ­öåâ, îí óïî­êî­èë­ñÿ â ìèðå.
  • 334 Çàïàä­íûé æå èìïå­ðà­òîð Âàëåí­òè­íè­àí ïî óìûñ­ëó ïàò­ðè­öèÿ Ìàê­ñè­ìà, èç-çà ÷üå­ãî êîâàð­ñòâà ïîãèá òàê­æå Àýöèé, áûë óáèò íà Ìàð­ñî­âîì ïîëå òåëî­õðà­íè­òå­ëÿ­ìè Àýöèÿ Îïòè­ëîé è Òðà­ó­ñòè­ëîé ïîñëå òîãî, êàê áûë çàêî­ëîò åâíóõ Èðàê­ëèé. Ìàê­ñèì òàê­æå çàõâà­òèë åãî âëàñòü è ñïó­ñòÿ òðè ìåñÿ­öà ñâî­åé òèðà­íèè áûë â Ðèìå ðàçî­ðâàí ðèì­ëÿ­íà­ìè íà êóñ­êè. Òîãäà êîðîëü âàí­äà­ëîâ Ãèçå­ðèõ, ïðè­çâàí­íûé æåíîé Âàëåí­òè­íè­à­íà Åâäîê­ñè­åé èç Àôðè­êè, âñòó­ïèë â Ðèì è ïîñëå òîãî, êàê ýòîò ãîðîä áûë ëèø¸í âñå­ãî èìó­ùå­ñòâà, âîç­âðà­ùà­ÿñü â Àôðè­êó, óâ¸ë ñ ñîáîé ýòó ñàìóþ Åâäîê­ñèþ ñ äâó­ìÿ äî÷åðü­ìè.
  • 335 Ëåâ, âîñ­õî­äÿ­ùèé ê áåñ­ñêî­ìó ðîäó, áëà­ãî­äà­ðÿ ìîãó­ùå­ñòâó ïàò­ðè­öèÿ Àñïà­ðà èç âîåí­íûõ òðè­áó­íîâ áûë ñäå­ëàí èìïå­ðà­òî­ðîì. Ïî åãî âîëå âñêî­ðå íà ìåñòî Âàëåí­òè­íè­à­íà â Ðàâåí­íå áûë íàçíà­÷åí Ìàé­î­ðè­àí Öåçàðü, êîòî­ðûé, êîãäà åù¸ íå èñò¸ê òðå­òèé ãîä åãî âëà­ñòè, áûë óáèò â Äåð­òîíå è åãî ìåñòî áåç ïðè­êà­çà ïðèí­öåï­ñà Ëüâà çàõâà­òèë Ñåâå­ðè­àí100,
  • 336 íî è îí, êîãäà èñïîë­íè­ëîñü òðè ãîäà åãî òèðà­íèè, ñêîí­÷àë­ñÿ â Ðèìå. Òîãäà Ëåâ, íàçíà­÷èâ èç ïàò­ðè­öè­åâ öåçà­ðåì Àíòå­ìèÿ, çÿòÿ áîæå­ñò­âåí­íî­ãî Ìàð­êè­à­íà, óòâåð­äèë åãî ïðà­âèòü Ðèìîì, è ñ ïîìî­ùüþ Àðäà­áó­ðà, ñûíà Àñïà­ðà, óíè­÷òî­æèë Áèãå­ëÿ, êîðî­ëÿ ãåòîâ.
  • 337 Îí îòïðà­âèë â Àôðè­êó ñ âîé­ñêîì Âàñè­ëèñ­êà, ñâî­åãî ðîä­ñò­âåí­íè­êà, à èìåí­íî, áðà­òà àâãó­ñòû Âåðè­íû, êîòî­ðûé, ÷àñòî íàïà­äàÿ íà Êàð­ôà­ãåí â ìîð­ñêèõ ñðà­æå­íè­ÿõ, ïîáåæ­ä¸í­íûé àë÷­íî­ñòüþ, ïðî­äàë åãî çà äåíü­ãè êîðî­ëþ âàí­äà­ëîâ, âìå­ñòî òîãî, ÷òîáû îáðà­òèòü âî âëàñòü ðèì­ëÿí.
  • 338 Ïî âíó­øå­íèþ ñâî­åãî çÿòÿ Çåíî­íà îí óìåðò­âèë âî äâîð­öå ïàò­ðè­öèÿ Àñïà­ðà ñ ñûíî­âüÿ­ìè Àðäà­áó­ðîì è Ïàò­ðè­öèî­ëîì, à ïîñëå óáèé­ñòâà â Ðèìå Àíòå­ìèÿ ÷åðåç ñâî­åãî êëè­åí­òà Äîìè­öè­à­íà íàçíà­÷èë â Ðàâåí­íå öåçà­ðåì Íåïîòà, ñûíà Íåïî­öè­à­íà, ñî÷å­òàâ åãî áðà­êîì ñî ñâî­åé ïëå­ìÿí­íè­öåé. Ýòîò Íåïîò, çàêîí­íî ïðè­äÿ ê âëà­ñòè, èçãíàë Ãëè­öå­ðèÿ, êîòî­ðûé íàâÿ­çàë ñåáÿ ãîñóäàð­ñòâó ïî îáû­÷àþ òèðà­íîâ, è ñäå­ëàë åãî åïè­ñêî­ïîì â Ñàëîíå â Äàë­ìà­öèè.
  • 339 Òàê è Ëåâ, íàçíà­÷èâ èìïå­ðà­òî­ðîì Âîñòî­êà Ëüâà Ìëàä­øå­ãî, ñâî­åãî âíó­êà îò äî÷å­ðè Àðè­à­ã­íû101, ñêîí­÷àë­ñÿ íà øåñò­íà­äöà­òîì ãîäó ñâî­åãî ïðàâ­ëå­íèÿ.
  • 340 Ëåâ Ìëàä­øèé, áóäó÷è ðåá¸í­êîì, íåñêîëü­êî ìåñÿ­öåâ öàð­ñò­âî­âàë â èìïå­ðèè, óïðàâ­ëÿ­å­ìîé, îäíà­êî, åãî îòöîì; ñîá­ñò­âåí­íî­ðó÷­íî êîðî­íî­âàâ ñâî­åãî ðîäè­òå­ëÿ Çåíî­íà è óòâåð­äèâ åãî èìïå­ðà­òî­ðîì, îí îòî­ø¸ë îò äåë ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ.
  • 341 Çåíîí, èñàâð ïî ïðî­èñ­õîæ­äå­íèþ, çÿòü èìïå­ðà­òî­ðà Ëüâà, ïðà­âèë 17 ëåò. Ñëó­÷è­ëîñü òàê, ÷òî êîãäà îí ïðî­âî­äèë âðå­ìÿ â äèñ­ïó­òàõ â Õàë­êåäîíå, åãî ò¸ùà àâãó­ñòà Âåðè­íà, íåîæè­äàí­íî ïðè­âåäÿ ê âëà­ñòè ñâî­åãî áðà­òà Âàñè­ëèñ­êà, ïðî­âîç­ãëà­ñè­ëà åãî àâãó­ñòîì â ãîðî­äå102.
  • 342 Óçíàâ îá ýòîì, Çåíîí áåç êàêî­ãî-ëèáî óùåð­áà äëÿ ãîñóäàð­ñòâà óäà­ëèë­ñÿ èç Õàë­êåäî­íà â Èñàâðèþ, ïðåä­ïî­÷è­òàÿ íàåäèíå ñ àâãó­ñòîé Àðè­à­ãíîé æèòü â èçãíà­íèè, ÷åì ÷òîáû èç-çà íåãî ãîñóäàð­ñòâó â ðåçóëü­òà­òå ãðàæ­äàí­ñêèõ âîéí áûë ïðè­÷è­í¸í êàêîé-ëèáî âðåä. Óçíàâ îá ýòîì, îáðà­äî­âàí­íûé áåã­ñò­âîì Çåíî­íà Âàñè­ëèñê íàçíà­÷èë ñâî­åãî ñûíà Ìàð­êà öåçà­ðåì. Ðàçäó­òûé íåñòî­ðè­àí­ñêèì íå÷å­ñòè­åì, òîò ñðà­çó æå ïîïû­òàë­ñÿ ïðåä­ïðè­íÿòü ìíî­ãîå ïðî­òèâ öåðê­âè, íî, ïî Áîæüåé âîëå, ðàçäóâ­øèñü, ëîï­íóë ïðåæ­äå, ÷åì ñìîã ðàñ­êà­ÿòü­ñÿ.
  • 343 Âåäü Çåíîí, âåð­íóâ­øèñü â ñâî¸ öàð­ñòâî, è åãî, è îòöà, è ìàòü îòïðà­âèë â ññûë­êó â êðå­ïîñòü Ëåì­íèñ â ïðî­âèí­öèè Êàï­ïà­äî­êèè. Òàì, ïîñêîëü­êó â íèõ îñòû­ëà ëþáîâü ê Áîãó è áëèæ­íå­ìó, îíè áûëè óìåðù­âëå­íû õîëî­äîì è âìå­ñòå ñ âëà­ñòüþ ïîòå­ðÿ­ëè æèçíü.
  • 344  Ãåñ­ïå­ðèé­ñêîé æå ñòî­ðîíå Îðåñò, îáðà­òèâ â áåã­ñòâî èìïå­ðà­òî­ðà Íåïîòà, âîç­â¸ë íà èìïå­ðà­òîð­ñêèé ïðå­ñòîë ñâî­åãî ñûíà Àâãó­ñòó­ëà. Íî âñêî­ðå Îäî­àêð, ðîäîì ðîã, óñè­ëåí­íûé òîë­ïà­ìè òîð­êè­ëèí­ãîâ, ñêè­ðîâ è ãåðó­ëîâ, âòîðã­ñÿ â Èòà­ëèþ è ëèø¸í­íî­ãî öàð­ñòâà èìïå­ðà­òî­ðà Àâãó­ñòó­ëà ïðè­ãî­âî­ðèë ê íàêà­çà­íèþ â âèäå ññûë­êè â Ëóêóë­ëàí­ñêèé çàìîê â Êàì­ïà­íèè.
  • 345 Òàêèì îáðà­çîì Çàïàä­íàÿ èìïå­ðèÿ è âåð­õî­âåí­ñòâî ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, êîòî­ðîé ïåð­âûì èç àâãó­ñòîâ íà ñåìü­ñîò äåâÿ­òîì ãîäó îò îñíî­âà­íèÿ Ãîðî­äà íà÷àë âëà­äåòü Îêòà­âèàí Àâãóñò, ïîãèá­ëà âìå­ñòå ñ ýòèì Àâãó­ñòó­ëîì íà ïÿòü­ñîò äâà­äöàòü âòî­ðîì ãîäó ïðàâ­ëå­íèÿ ïðåä­øå­ñò­âî­âàâ­øèõ åìó èìïå­ðà­òî­ðîâ, è ñ òåõ ïîð Ðèìîì âëà­äå­þò ãîò­ñêèå êîðî­ëè.
  • 346 Òåî­äî­ðèõ æå, ñûí Òðè­à­ðèÿ, ïî ïðî­çâè­ùó Ñòðà­áîí, êîðîëü ãîòîâ, ñîáðàâ ñâî­èõ, âîîðó­æ¸í­íûé ïðè­áûë ê Àíà­ïëó íà ÷åò­â¸ð­òîé ìèëå îò ãîðî­äà103; íå ïðè­÷è­íèâ, îäíà­êî, íèêà­êî­ãî âðåäà ðèì­ëÿ­íàì, îí, íåìåä­ëåí­íî ïîâåð­íóâ, ïîñïå­øèë äàëü­øå ê Èëëè­ðè­êó, è êîãäà ïðî­äâè­ãàë­ñÿ ìåæ­äó äâè­æó­ùè­ìè­ñÿ ïîâîç­êà­ìè ñâî­èõ, èç-çà òîë÷­êà ñâî­åãî èñïó­ãàâ­øå­ãî­ñÿ êîíÿ íàòêíóë­ñÿ íà îñò­ðèå ëåæà­ùå­ãî íà ïîâîç­êå êîïüÿ è, ïðîí­ç¸í­íûé èì, ïîãèá, ïîäà­ðèâ ñâî­åé ñìåð­òüþ ïðàçä­íè÷­íûé äåíü ãîñóäàð­ñòâó.
  • 347 Êîãäà êîðîëü ãîòîâ Âàëà­ìåð óìåð íà âîéíå ñî ñêè­ðà­ìè, êîðîëåâ­ñêóþ âëàñòü áðà­òà íàñëå­äî­âàë Òåî­äå­ìèð âìå­ñòå ñ áðà­òîì Âèäè­ìå­ðîì è ñûíîì Òåî­äî­ðè­õîì. Íî êîãäà áðî­ñè­ëè æðå­áèé, Âèäè­ìå­ðó ñ ñûíîì Âèäè­ìå­ðîì äîñòà­ëàñü äëÿ ðàçî­ðå­íèÿ Ãåñ­ïå­ðèé­ñêàÿ îáëàñòü, à Òåî­äå­ìè­ðó ñ ñûíîì Òåî­äî­ðè­õîì — Èëëè­ðèê è Ôðà­êèÿ. Èòàê, îñòà­âèâ Ïàí­íî­íèþ, îäèí ïðè­íÿë äëÿ îïó­ñòî­øå­íèÿ Èòà­ëèþ, à äðó­ãîé — Èëëè­ðèê; íî îáà êîðî­ëÿ, åäâà âñòó­ïèâ â îïðå­äå­ë¸í­íûå æðå­áè­åì ìåñòà, òîò­÷àñ îòî­øëè îò äåë ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ: Âèäè­ìåð — â Èòà­ëèè, Òåî­äå­ìèð — â Èëëè­ðè­êå. Îíè óìåð­ëè, îñòà­âèâ ñûíî­âåé, èç êîòî­ðûõ Âèäè­ìåð, ïîáåæ­ä¸í­íûé â ñðà­æå­íè­ÿõ èòà­ëèé­öà­ìè, ïîêè­íóâ Èòà­ëèþ, íàïðà­âèë­ñÿ â îáëà­ñòè Ãàë­ëèè è Èñïà­íèè;
  • 348 Òåî­äî­ðèõ æå, ñîáëàç­í¸í­íûé îáõî­äè­òåëü­íî­ñòüþ Çåíî­íà Àâãó­ñòà, ïðè­áûë â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïîëü, ãäå, íàçíà­÷åí­íûé äåé­ñò­âè­òåëü­íûì âîåí­íûì ìàãè­ñò­ðîì, ïðî­â¸ë çà ãîñóäàð­ñò­âåí­íûé ñ÷¸ò òðè­óìô îðäè­íàð­íî­ãî êîí­ñó­ëà. Íî ïîñêîëü­êó òîãäà, êàê ìû ñêà­çà­ëè, Îäî­àêð çàõâà­òèë öàð­ñêóþ âëàñòü â Èòà­ëèè, èìïå­ðà­òîð Çåíîí, ïîíè­ìàÿ, ÷òî òåïåðü ïëå­ìå­íà âëà­äå­þò òîé îáëà­ñòüþ, ïðåä­ïî­÷¸ë ââå­ðèòü å¸ Òåî­äî­ðè­õó, êàê åñëè áû òîò óæå áûë åãî ñîá­ñò­âåí­íûì êëè­åí­òîì, íåæå­ëè òîìó, êîãî îí íå çíàë. È ðàç­ìûø­ëÿÿ òàêèì îáðà­çîì, âðó­÷àÿ åìó îáëà­ñòè Èòà­ëèè, îí ââå­ðèë åìó ðèì­ñêèé íàðîä è ñåíàò.
  • 349 È òîð­æå­ñò­âó­þ­ùèé êîðîëü íàðî­äîâ è ðèì­ñêèé êîí­ñóë Òåî­äî­ðèõ íàïðà­âèë­ñÿ â Èòà­ëèþ è, èçìîòàâ â âåëè­êèõ ñðà­æå­íè­ÿõ Îäî­àê­ðà, ïðè­íÿë â Ðàâåí­íå åãî êàïè­òó­ëÿ­öèþ. Ïîç­æå, îäíà­êî, êàê åñëè áû òîò âíó­øàë ïîäî­çðå­íèå, çàðå­çàë åãî âî äâîð­öå â Ðàâåí­íå è â òå÷å­íèå òðèä­öà­òè ëåò ìóä­ðî è ìèð­íî ñîõðà­íÿë öàð­ñêóþ âëàñòü íàä ñâî­èì íàðî­äîì è ïðèí­öè­ïàò íàä ðèì­ñêèì íàðî­äîì. À èñàâð Èëë, ìàãèñòð îôôè­öèé è â ÷àñò­íîé æèç­íè ñâÿ­çàí­íûé ïðè­âÿ­çàí­íî­ñòüþ áëè­æàé­øèé äðóã èìïå­ðà­òî­ðà Çåíî­íà, âî âðåä Àðè­à­ãíå Àâãó­ñòå òàé­íî ðàç­ãî­âà­ðè­âàë ñ å¸ ìóæåì è ïîáóäèë àâãó­ñòà ê ðåâ­íî­ñòè.
  • 350 Ðåøèâ å¸ óíè­÷òî­æèòü, òîò òàé­íî ïîðó­÷èë ýòî äåëî îäíî­ìó èç ñâî­èõ. Ãîòî­âÿñü èñïîë­íèòü ïîðó­÷åí­íîå, òîò ðàñ­ñêà­çàë íåêî­åé ãîð­íè÷­íîé, ÷òî ñîáè­ðà­åò­ñÿ ñîâåð­øèòü ïðå­ñòóï­ëå­íèå ýòîé æå íî÷üþ. Óçíàâ î çëî­äå­ÿ­íèè, öàðè­öà, îñòà­âèâ â ñâîé ïîñòå­ëè òó ñàìóþ, êîòî­ðàÿ äîíåñ­ëà åé îá ýòîì äåëå, íåçà­ìåò­íî óñêîëüç­íó­ëà, íå ïîñòà­âèâ íèêî­ãî â èçâåñò­íîñòü, â äîì åïè­ñêî­ïà ê Àêà­êèþ.
  • 351 È íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü Çåíîí, ñ÷è­òàÿ äåëî ñîâåð­ø¸í­íûì, â òî âðå­ìÿ êàê, èçî­áðà­æàÿ êàê áû íåêèé òðà­óð, íèêî­ãî íå ïðè­íè­ìàë, åïè­ñêîï Àêà­êèé, âîé­äÿ, îáâè­íèë åãî â íå÷å­ñòè­âî­ñòè ñîäå­ÿí­íî­ãî, ïîòðå­áî­âàë îáå­ùà­íèÿ ïðî­ùå­íèÿ è çàâå­ðèë, ÷òî àâãó­ñòà íåâè­íîâ­íà â òîì, â ÷¸ì ïîäî­çðå­âà­åò­ñÿ; è ïîä óñëî­âè­åì ïîëó­÷åí­íî­ãî îáå­ùà­íèÿ ïðî­ùå­íèÿ àâãó­ñòà âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ. È êîãäà îíà ÷àñòî ðàç­ìûø­ëÿ­ëà, êàêèì ñïî­ñî­áîì ñîâåð­øèò ìåñòü ñâî­å­ìó âðà­ãó, âîñ­ïîëü­çî­âàâ­øèñü óäîá­íûì (êàê îíà ïîëà­ãà­ëà) ñëó­÷à­åì, ïîðó­÷è­ëà îäíî­ìó èç ñâî­èõ, ñòîÿ â óêðû­òèè, óáèòü óõî­äÿ­ùå­ãî îò íå¸ Èëëà. Ïîä­÷è­íÿ­ÿñü ïðè­êà­çà­íèþ öàðè­öû, òîò, ÿðîñò­íî íàíî­ñÿ óäà­ðû ìå÷îì ïî ãîëî­âå, îòñ¸ê íå øåþ, êàê õîòåë, íî òîëü­êî óõî.
  • 352 Èçáå­æàâ ýòîé îïàñ­íî­ñòè, Èëë âñêî­ðå ïîêè­íóë ãîðîä è, áóäó÷è âðàæ­äå­áåí Çåíî­íó, çàõâà­òèë Âîñòîê. Îòïðàâ­ëåí­íûé ïðî­òèâ íåãî Ëåîí­òèé, îáî­ëüù¸í­íûé ñîáëàç­íè­òåëü­íû­ìè ðå÷à­ìè, ïðè­íÿë îò íåãî äèà­äå­ìó; è ñîâ­ìåñò­íî Ëåîí­òèé è Èëë, ñòàâ âðà­ãà­ìè ãîñóäàð­ñòâà, êàê òèðà­íû íåèñòîâ­ñò­âî­âà­ëè â îáëà­ñòÿõ Ñèðèè è Èñàâ­ðèè; óâå­ëè­÷èâ îáû÷­íûå äàðû èñàâ­ðàì, âñå âìå­ñòå ñãî­âî­ðè­ëèñü ïðî­òèâ Çåíî­íà è áåñ­íî­âà­ëèñü, íàé­äÿ åãî ñîêðî­âè­ùà â ñèëü­íî óêðåï­ë¸í­íîé êðå­ïî­ñòè Ïàïè­ðèé.
  • 353 Íî íåìíî­ãèì ïîç­æå îíè áûëè çàõâà­÷å­íû â òîé ñàìîé êðå­ïî­ñòè è îáåç­ãëàâ­ëå­íû âîé­ñêîì Çåíî­íà, à èõ ãîëî­âû, äîñòàâ­ëåí­íûå â Êîí­ñòàí­òè­íî­ïîëü, ðàç­ëî­æè­ëèñü, áóäó÷è íàñà­æåí­íû­ìè íà êîïüÿ. È òàêèì îáðà­çîì ïîáåäèâ ñâî­èõ âðà­ãîâ, Çåíîí óïî­êî­èë­ñÿ â äîá­ðîì ìèðå.
  • 354 Àíà­ñòà­ñèé èç ñèëåí­öè­à­ðè­åâ áûë íåîæè­äàí­íî âîç­íå­ñ¸í Àðè­à­ãíîé Àâãó­ñòîé ê âëà­ñòè è îäíî­âðå­ìåí­íî ñòàë èçâå­ñòåí è êàê èìïå­ðà­òîð, è êàê ìóæ, è ïðà­âèë 27 ëåò 2 ìåñÿ­öà. Èñàâ­ðû âçÿ­ëèñü ïðî­òèâ íåãî çà îðó­æèå, êîãäà èì áûëî îòíÿ­òî òî, ÷òî ïðè­áà­âèë èì ê äîíà­òè­âó òîò òèðàí104 è Çåíîí áûë âûíóæ­äåí ïðå­äî­ñòàâ­ëÿòü ðàäè ïðè­ìè­ðå­íèÿ.
  • 355 È, ðàç­âÿ­çàâ âîé­íó ñðà­æå­íè­åì ó ãîðî­äà Êîòè­åÿ105 âî Ôðè­ãèè, îíè, ðàñ­ïî­ëî­æèâ­øèñü ëàãå­ðåì, â òå÷å­íèå ïî÷òè øåñòè ëåò ïîä­ðÿä ïðî­òè­âî­ñòî­ÿ­ëè ãîñóäàð­ñòâó; è òàì, êîãäà áûë óáèò Ëèëèíã, ãëàâ­íûé ó íèõ íà âîéíå è â ñîâå­òå, è õîòÿ èç-çà òåëåñ­íîé ñëà­áî­ñòè ìåä­ëè­òåëü­íûé â ïåøåì ñòðîþ, îäíà­êî íåóêðî­òè­ìûé âñàä­íèê íà âîéíå, âñå èñàâ­ðû ïóñòè­ëèñü â áåã­ñòâî, è áûëè ðàñ­ñå­ÿ­íû è ïîáåæ­äå­íû, è èçãíà­íû îòî­âñþäó, à íåêî­òî­ðûå èç èõ ãîðî­äîâ áûëè ñðàâ­íå­íû ñ çåì­ë¸é.
  • 356 È ïðè Àíà­ñòà­ñèè âîè­íû, èçìó­÷åí­íûå ðàç­ëè÷­íû­ìè ñðà­æå­íè­ÿ­ìè òî â Èëëè­ðè­êå ñ Ñàáè­íè­à­íîì è Ìóí­äî­íîì ïðè Ìàð­ãå, òî ñ Ïîì­ïå­åì ïðè Àäðè­à­íî­ïî­ëå, òî ñ Àðè­ñòîì ïðè Öîð­òå106, òî ñ ïàð­ôÿ­íà­ìè â Ñèðèè, íå ãîâî­ðÿ óæå î âíóò­ðåí­íèõ áåä­ñò­âè­ÿõ è áèò­âàõ íà ïëî­ùà­äè öàð­ñêî­ãî ãîðî­äà, íàêî­íåö, ñðà­æà­ÿñü ïðî­òèâ Èòà­ëèè â âîéíå ñêî­ðåå ïèðàò­ñêîé, ÷åì ãîñóäàð­ñò­âåí­íîé, áèëèñü âïó­ñòóþ.
  • 357 Íî ÷òî åù¸ áîëåå ïðè­ñêîðá­íî, îí â òå÷å­íèå øåñòè ëåò òÿíóë ãðàæ­äàí­ñêóþ âîé­íó ïðî­òèâ ñâî­åãî ïîñëåä­íå­ãî ñëó­ãè Âèòà­ëè­à­íà èç Ñêè­ôèè. Ýòîò Âèòà­ëè­àí, äîé­äÿ ñ 60 òûñÿ­÷à­ìè âîîðó­æ¸í­íûõ ïî÷òè äî òðåòüåé ìèëè, âðàæ­äåá­íûé íå ãîñóäàð­ñòâó, à öàðþ, ðàç­ãðàá­ëå­íè­åì äîáû­÷è èñòî­ùèë ìíî­ãèå ïðè­ãî­ðî­äû öàð­ñêî­ãî ãîðî­äà.
  • 358 Êîãäà ïðî­òèâ íåãî ñ ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûì âîé­ñêîì âûøåë, íàìå­ðå­âà­ÿñü ñðà­çèòü­ñÿ, ïëå­ìÿí­íèê öåçà­ðÿ Èïà­òèé, ïðåæ­äå, ÷åì îí ïîêà­çàë ñåáÿ âðà­ãó íà ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íîé ñòî­ðîíå â îòêðû­òîì ñðà­æå­íèè, áûë çàõâà­÷åí âñïî­ìî­ãà­òåëü­íû­ìè îòðÿäà­ìè ãóí­íîâ è, ñèäÿ­ùèé íà ñàì­êå ìóëà, ïîçîð­íî ïðî­äàí Âèòà­ëè­à­íó. Ïîñëå íåãî òàê­æå Ðóôèí è Àëà­òîðò, âîåí­íûé ìàãèñòð, ÷àñòî òåð­ïå­ëè îò íåãî ïîðà­æå­íèÿ è ÷àñòî ïîä­âåð­ãà­ëèñü îñìå­ÿ­íèþ è ïðå­çðå­íèþ.
  • 359 Òàêèì îáðà­çîì, ñ ðàç­íûõ ñòî­ðîí îêðó­æ¸í­íûé ïîë­÷è­ùà­ìè âðà­ãîâ, ÷àñòî ñòå­íàë Àíà­ñòà­ñèé, îäíà­êî íå óäî­ñòî­èë­ñÿ óñëû­øàòü î íàêà­çà­íèè êîãî-ëèáî èç ñâî­èõ âðà­ãîâ, òàê êàê ñàì íå ñîáëþäàë ïðà­âà öåðê­âè; íàïðî­òèâ, îãîð­÷à­ÿñü è íåèñòîâ­ñò­âóÿ, îí îòî­ø¸ë îò äåë ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ â âîç­ðàñòå ñâû­øå âîñü­ìè­äå­ñÿ­òè ëåò è íà äâà­äöàòü âîñü­ìîì ãîäó ïðàâ­ëå­íèÿ, è ïðè åãî ïðå­åì­íè­êå Þñòèíå èçìó­÷åí­íîå ãîñóäàð­ñòâî åäâà ïåðå­âå­ëî äóõ.
  • 360 Þñòèí, èç êîìè­òà ýêñ­êó­áè­òî­ðîâ èçáðàí­íûé ñåíà­òîì èìïå­ðà­òî­ðîì, ïðà­âèë 9 ëåò. Âñêî­ðå îí, ïîëà­ãàÿ, ÷òî îíè æàæ­äóò åãî öàð­ñòâà, ñîêðó­øèë ïðå­ïî­çè­òà äâîð­öà Àìàí­öèÿ, êóáè­êó­ëÿ­ðè­åâ Àíäðåÿ, Ìèñà­ý­ëÿ è Àðäà­áó­ðà. Àìàí­öèÿ è Àíäðåÿ îí óìåðò­âèë ìå÷îì, Ìèñà­ý­ëÿ è Àðäà­áó­ðà îòïðà­âèë â èçãíà­íèå â Ñåð­äè­êó107. Òàê­æå ñõâà­òèâ è çàêëþ­÷èâ â òþðü­ìó òåëî­õðà­íè­òå­ëÿ Àìàí­öèÿ Ôåî­êðè­òà, êîòî­ðî­ãî òîò æå Àìàí­öèé òàé­íî ãîòî­âèë äëÿ öàð­ñò­âî­âà­íèÿ, îí çàäà­âèë åãî îãðîì­íû­ìè êàì­íÿ­ìè è áðî­ñèë â ñî븭íóþ ïó÷è­íó, ëèøèâ åãî ïîõî­ðîí âìå­ñòå ñ âëà­ñòüþ, êîòî­ðîé òîò æàæ­äàë;
  • 361 è îí çàêëþ­÷èë ñîþç ñ Âèòà­ëè­à­íîì è, ïðè­çâàâ åãî ê ñåáå, ñäå­ëàë äåé­ñò­âè­òåëü­íûì âîåí­íûì ìàãè­ñò­ðîì è îðäè­íàð­íûì êîí­ñó­ëîì; çàïî­äî­çðèâ åãî â âîç­âðà­ùå­íèè ê ïðåæ­íèì äåÿ­íè­ÿì, îí çàêî­ëîë åãî âî äâîð­öå, íàíå­ñÿ 16 ðàí, âìå­ñòå ñ òåëî­õðà­íè­òå­ëÿ­ìè Öåëå­ðè­à­íîì è Ïàâ­ëîì.
  • 362 Ýòîò æå èìïå­ðà­òîð, çà ÷åòû­ðå ìåñÿ­öà äî ñâî­åé êîí­÷è­íû, ïðè­íè­ìàÿ âî âíè­ìà­íèå ñâîþ ñòà­ðîñòü è ïîëü­çó äëÿ ãîñóäàð­ñòâà, íàçíà­÷èâ ñîó÷àñò­íè­êîì âëà­ñòè è ïðå­åì­íè­êîì â èìïå­ðèè Þñòè­íè­à­íà, ïëå­ìÿí­íè­êà îò ñâî­åé ñåñò­ðû, îòî­ø¸ë îò äåë ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ.
  • 363 Èìïå­ðà­òîð Þñòè­íè­àí ïðà­âèò ïî âåëå­íèþ Ãîñ­ïî­äà óæå 24 ãîäà. Êàê òîëü­êî åãî äÿäåé åãî ãåíèþ áûë ïåðå­äàí ñêè­ïåòð, îí âñêî­ðå, îòïðà­âèâ âîé­ñêî, îáóçäàë íà÷àâ­øèõ âîé­íó ïàð­ôÿí è, îõðà­íÿÿ ñîá­ñò­âåí­íûå ãðà­íè­öû, ÷àñòî ïîðà­æàë ìíî­ãèõ ïàð­ôÿí. Îäíà­êî âïî­ñëåä­ñò­âèè èç-çà äåé­ñò­âó­þ­ùèõ ãðå­õîâ­íî â ñóá­áîò­íèé äåíü ñâÿ­òîé ïàñ­õè ïî èíè­öè­à­òè­âå àðìèè, à íå ïîë­êî­âî­ä­öà áûëî íà÷à­òî ñðà­æå­íèå, è ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íîå ðèì­ñêîå âîé­ñêî, áåãó­ùåå îò ïàð­ôÿí, íèç­âåðã­ëîñü â ðåêó Åâôðàò. ×åðåç ñâî­èõ ìàãè­ñò­ðà­òîâ îí íåîä­íî­êðàò­íî ïðî­òè­âî­ñòî­ÿë ÷àñòî ðàçî­ðÿ­þ­ùèì Èëëè­ðèê ãåðó­ëàì, ãåïèäàì è áóë­ãà­ðàì è ìóæå­ñò­âåí­íî ñîêðó­øàë èõ.
  • 364 Çàòåì Èïà­òèé è Ïîì­ïåé, ïîêó­øàþ­ùè­å­ñÿ íà åãî öàð­ñêóþ âëàñòü, ñîáðàâ îòðÿä èç ãðàæ­äàí­ñêèõ ëèö, âñòó­ïè­ëè â öèðê, è Èïà­òèé, ïîâÿ­çàí­íûé âìå­ñòî äèà­äå­ìû çîëîòûì îæå­ðå­ëüåì, óæå çàíÿë ìåñòî èìïå­ðà­òî­ðà, à Ïîì­ïåé, íàäåâ ïîä õëà­ìèäó ïàí­öèðü, óæå óñòðå­ìèë­ñÿ âî äâî­ðåö; [Þñòè­íè­àí] ðàç­ãðî­ìèë îáî­èõ, îñòà­íî­âèâ èõ ïåðåä âîðîòà­ìè äâîð­öà è çàêî­âàâ â öåïè, è, îòðó­áèâ èì ãîëî­âû, ëèøèë èõ âûñ­øåé âëà­ñòè ïðåæ­äå, ÷åì îíè åþ îâëà­äå­ëè. È, îáú­ÿâèâ âíå çàêî­íà èõ èçáå­æàâ­øèõ ðåç­íè ñîîáù­íè­êîâ, îí îòïðàçä­íî­âàë òðè­óìô ñ äîáû­÷åé, êàê åñëè áû áûë ïîâåð­æåí âåëè­êèé âðàã.
  • 365  òîò æå ãîä ïîñëå äîë­ãèõ è îãðîì­íûõ óñè­ëèé, êîòî­ðûå áûëè ïðåä­ïðè­íÿ­òû òðóäà­ìè ðèì­ëÿí ïðî­òèâ ïàð­ôÿí, ÷åðåç íàïðàâ­ëåí­íûõ ïðèí­öåï­ñîì ïîñëà­ìè ïàò­ðè­öèÿ Ðóôè­íà è ìàãè­ñò­ðà îôôè­öèé Ãåð­ìî­ãå­íà áûë äîñòèã­íóò ìèð è çàêëþ­÷¸í äîãî­âîð, è îáà ãîñóäà­ðÿ îòïðà­âè­ëè äàðû äðóã äðó­ãó.
  • 366 È âñêî­ðå ïîñëå ðîñïóñ­êà âîé­ñêà èç âîñòî÷­íîé ñòî­ðî­íû îí èçáðàë Âåëè­çà­ðèÿ, òîãî ñàìî­ãî ïîë­êî­âî­ä­öà, êîòî­ðî­ãî ïðåæ­äå ïîñëàë íà âîñòîê, è, ïðè­äàâ åìó ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûõ è õðàá­ðåé­øèõ âîè­íîâ, îòïðà­âèë â þæíóþ îáëàñòü ïðî­òèâ âàí­äà­ëîâ. Ïî Áîæüå­ìó áëà­ãî­âî­ëå­íèþ òîò ïðè­áûë òóäà ñ òàêîé æå ë¸ã­êî­ñòüþ, ñ êàêîé áûñò­ðî­òîé îäî­ëåë âàí­äà­ëîâ è, ñîåäè­íèâ Ëèâèþ ñ òåëîì âñå­ãî ãîñóäàð­ñòâà, â öàð­ñêîì ãîðî­äå ïðåä­ñòà­âèë ïðèí­öåï­ñó íà âèäó ó íàðî­äà êîðî­ëÿ Ãåëè­ìå­ðà è áîãàò­ñòâà Êàð­ôà­ãå­íà. Ïî åãî [Þñòè­íè­à­íà] ïîâå­ëå­íèþ âîç­íà­ãðàæ­ä¸í­íûé è íàçíà­÷åí­íûé îðäè­íàð­íûì êîí­ñó­ëîì, Âåëè­çà­ðèé ñïðà­âèë òðè­óìô ñ âàí­äàëü­ñêîé äîáû­÷åé.
  • 367  Èòà­ëèè æå ïî êîí­÷èíå êîðî­ëÿ Òåî­äî­ðè­õà åìó íàñëå­äî­âàë èì ñàìèì íàçíà­÷åí­íûé âíóê åãî Àòà­ëà­ðèõ, õîòÿ è áûë ðåá¸í­êîì âîñü­ìè ëåò, îäíà­êî ïðî­æè­âàë ïðè ðåãåíò­ñòâå ìàòå­ðè Àìà­ëà­ñóí­òû, êîãäà è äîë­ãî óäåð­æè­âàå­ìóþ Ãàë­ëèþ âîç­âðà­òèë òðå­áó­þ­ùèì å¸ íàçàä ôðàí­êàì.
  • 368 È ïîñëå ñìåð­òè Àòà­ëà­ðè­õà åãî ìàòü, ñäå­ëàâ ñîó÷àñò­íè­êîì ñâî­åé âëà­ñòè ñâî­åãî äâîþ­ðîä­íî­ãî áðà­òà Òåî­äà­õàäà, ÷åðåç íåäîë­ãîå âðå­ìÿ áûëà óáè­òà ïî åãî ïðè­êà­çó. È ïîñêîëü­êó ïðåæ­äå îíà ââå­ðè­ëà ñåáÿ è ñâî­åãî ñûíà ïîêðî­âè­òåëü­ñòâó ïðèí­öåï­ñà Þñòè­íè­à­íà, òîò, óñëû­øàâ î å¸ ñìåð­òè, îïå­÷à­ëèë­ñÿ è íå ïîç­âî­ëèë [Òåî­äà­õàäó] îñòàòü­ñÿ áåç­íà­êà­çàí­íûì. Íî âñêî­ðå îí òîãî æå ïîë­êî­âî­ä­öà, êîòî­ðûé áûë ïîêî­ðè­òå­ëåì ïóíèé­öåâ è, îòïðàçä­íî­âàâ òðè­óìô íàä áîãàò­ñòâà­ìè âàí­äà­ëîâ, âñ¸ åù¸ íàõî­äèë­ñÿ ïðè ôàñ­öè­ÿõ, îòïðà­âèë â Ãåñ­ïå­ðèé­ñêèå îáëà­ñòè, ïîñòà­âèâ âî ãëà­âå îòðÿäîâ ðàç­íûõ íàðî­äîâ.
  • 369 Òîò ïåð­âûì æå ïðè­ñòó­ïîì òîò­÷àñ çàõâà­òèë Ñèöè­ëèþ, îäîëåâ å¸ äóê­ñà Ñèí­äå­ðè­òà; è ïîêà îí òàì îñòà­âàë­ñÿ ðàäè óñòðî­å­íèÿ ñòðà­íû, óçíàë, ÷òî â Àôðè­êå áóøó­þò â ìåæ­äî­óñîá­íûõ ñðà­æå­íè­ÿõ ãðàæ­äàí­ñêèå âîé­íû. Âåäü Ñòî­öà, ÷óòü ëè íå ïîñëåä­íèé èç âîè­íîâ è ìåë­êèé êëè­åíò âîåí­íî­ãî ìàãè­ñò­ðà Ìàð­òè­íà, çàõâà­òèâ­øèé òèðà­íèþ è äåé­ñò­âè­òåëü­íûé âäîõ­íî­âè­òåëü ìÿòåæ­íè­êîâ, êîâàð­íî óìåðò­âèâ Êèðèë­ëà, Ìàð­öåë­ëà, Ôàðó è äðó­ãèõ ðàç­íûõ ìàãè­ñò­ðà­òîâ, ñâè­ðåï­ñò­âî­âàë ïðî­òèâ ïîë­êî­âî­ä­öà Ñîëî­ìî­íà è òèðà­íè­÷å­ñêèì îáðà­çîì îïó­ñòî­øàë âñþ Àôðè­êó.
  • 370 Ïîýòî­ìó Âåëè­çà­ðèé, ïåðåé­äÿ ìîðåì èç Ñèöè­ëèè â Àôðè­êó, ñ îáû÷­íûì óñïå­õîì îáðà­ùà­åò ìÿòåæ­íè­êîâ â áåã­ñòâî, îñâî­áîæ­äà­åò ïðî­âèí­öèþ è, âîäâî­ðèâ Ñîëî­ìî­íà îáðàò­íî â Êàð­ôà­ãåí, âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ íà Ñèöè­ëèþ. Çäåñü âñêî­ðå Ýâåð­ìóä, çÿòü ãîò­ñêî­ãî êîðî­ëÿ Òåî­äà­õàäà, ïðè­øåä­øèé ïðî­òèâ íåãî ñ âîé­ñêîì, âèäÿ óäà­÷ó êîí­ñó­ëà, ïî ñâî­åé âîëå ïåðå­ø¸ë íà ñòî­ðî­íó ïîáåäè­òå­ëÿ è ïðè­çâàë òîãî ïðèé­òè íà ïîìîùü óæå çàäû­õàþ­ùåé­ñÿ Èòà­ëèè, ñ ïîäî­çðå­íè­åì îòí¸ñ­øåé­ñÿ ê åãî ñîá­ñò­âåí­íî­ìó ïðè­áû­òèþ. Ïîýòî­ìó Âåëè­çà­ðèé, âûñòðî­èâ âîé­ñêî è âåäÿ âî ãëà­âå åãî ôëîò è êàâà­ëå­ðèþ, îêðó­æèë Íåà­ïîëü è ïîñëå íåñêîëü­êèõ äíåé îñà­äû ïðî­íèê íî÷üþ ÷åðåç âîäî­ïðî­âîä è, óáèâ êàê ãîòîâ, òàê è ìÿòåæ­íûõ ðèì­ëÿí, ïîë­íî­ñòüþ ðàç­ãðà­áèë ãîðîä.
  • 371 Óçíàâ îá ýòîì, Òåî­äà­õàä ïîñòà­âèë âî ãëà­âå âîé­ñêà Âèòè­ãå­ñà, îäíî­ãî èç ñâî­èõ ïîë­êî­âîä­öåâ, è îòïðà­âèë åãî ïðî­òèâ Âåëè­çà­ðèÿ.
  • 372 Åäâà âñòó­ïèâ â Êàì­ïà­íèþ, òîò ïðè­áûë íà Âàð­âàð­ñêèå ïîëÿ è òîò­÷àñ âñòðå­òèë áëà­ãî­ñêëîí­íîñòü âîé­ñêà, êîòî­ðîå, êàê îí ïîäî­çðå­âàë, áûëî íàñòðî­å­íî ïðî­òèâ Òåî­äà­õàäà, è ñïðî­ñèë: «×åãî âû õîòè­òå?», åìó îòâå­òè­ëè: «Ïóñòü áóäåò óñòðà­í¸í òîò, êòî æåëà­åò îïðàâ­äàòü ñâîè ïðå­ñòóï­ëå­íèÿ êðî­âüþ è ãèáå­ëüþ ãîòîâ». È, óñòðå­ìèâ­øèñü ê íåìó, îíè åäè­íî­ãëàñ­íî ïðî­âîç­ãëà­ñè­ëè Âèòè­ãå­ñà êîðî­ë¸ì. È âçîé­äÿ ê âëà­ñòè, ÷åãî îí è ñàì õîòåë, îí ñîãëà­ñèë­ñÿ ñ æåëà­íè­ÿ­ìè íàðî­äà è, îòïðà­âèâ íåêî­òî­ðûõ èç ñâî­èõ ïðè­âåð­æåí­öåâ, óáèë âîç­âðà­ùàâ­øå­ãî­ñÿ â Ðàâåí­íó Òåî­äà­õàäà.
  • 373 Óêðåï­ëÿÿ ñâîþ âëàñòü, îí ïðå­êðà­ùà­åò ïîõîä è, îòî­ñëàâ ïðî÷ü æåíó, ñ êîòî­ðîé ñîñòî­ÿë â áðà­êå áóäó÷è ÷àñò­íûì ëèöîì, îí ñêî­ðåå ñèëîé, ÷åì ïî ëþá­âè ñî÷å­òàë­ñÿ ñ äåâóø­êîé êîðîëåâ­ñêîé êðî­âè Ìàòå­ñóí­òîé, âíó÷­êîé êîðî­ëÿ Òåî­äî­ðè­õà. È ïîêà îí íàñëàæ­äàë­ñÿ íîâûì áðà­êîì â Ðàâåí­íå, êîí­ñóë Âåëè­çà­ðèé âñòó­ïèë â ãîðîä Ðèì è, áóäó÷è ïðè­íÿò òåì íàðî­äîì, êîòî­ðûé áûë íåêî­ãäà ðèì­ñêèì, è ñåíà­òîì, óæå ïî÷òè ïîõî­ðî­íèâ­øèì ñâî¸ èìÿ âìå­ñòå ñ äîá­ëå­ñòüþ, ñðà­çó æå çàíÿë áëèç­ëå­æà­ùèå ìåñò­íî­ñòè è óêðåï­ëå­íèÿ ãîðî­äîâ è êðå­ïî­ñòåé.
  • 374 È â ïåð­âîì ñòîëê­íî­âå­íèè ñ ãîòà­ìè ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì Õóí­íè­ëû ó ãîðî­äà Ïåðó­çèÿ îí îäåð­æàë ïîáåäó è, èñòðå­áèâ ñâû­øå ñåìè òûñÿ÷, ãíàë îñòàëü­íûõ âïëîòü äî Ðàâåí­íû. Âî âòî­ðîé æå áèò­âå îí ñðà­æàë­ñÿ ñ ñàìèì Âèòè­ãå­ñîì, îêðó­æàþ­ùèì ðèì­ñêèå öèòà­äå­ëè, óíè­÷òî­æèâ îãí¸ì åãî ìàøè­íû è áàø­íè, êîòî­ðû­ìè òîò ïûòàë­ñÿ àòà­êî­âàòü ãîðîä, è â òå÷å­íèå ãîäà íàñìå­õàë­ñÿ íàä íèì, õîòÿ è ñòðà­äàÿ îò ãîëî­äà.
  • 375 Ïîñëå ýòî­ãî îí ïðå­ñëå­äî­âàë åãî äî Àðè­ìè­íà, îáðà­òèë åãî îòòóäà â áåã­ñòâî, çàïåð â Ðàâåí­íå è ïðè­íÿë åãî êàïè­òó­ëÿ­öèþ; êðî­ìå òîãî, îäèí è òîò æå êîí­ñóë, ïîêà ñðà­æàë­ñÿ ñ ãîòà­ìè, ñ ïî÷òè ðàâ­íûì èñõî­äîì îäåð­æàë ïîáåäó íàä ôðàí­êà­ìè, ïðè­áûâ­øè­ìè ÷èñ­ëîì ñâû­øå äâóõ­ñîò òûñÿ÷ ñî ñâî­èì êîðî­ë¸ì Òåî­äå­áåð­òîì. Íî ïîñêîëü­êó îí, çàíÿ­òûé èíûì, íå çàõî­òåë áûòü ñâÿ­çàí­íûì åù¸ è â äðó­ãîì ìåñòå, òî ïðå­äî­ñòà­âèë ìèð ïðî­ñÿ­ùèì î í¸ì ôðàí­êàì è áåç ïîòåðü ñðå­äè ñâî­èõ îòî­ãíàë èõ îò èòà­ëèé­ñêèõ ãðà­íèö. Çàõâà­òèâ êîðî­ëÿ è êîðîëå­âó, è îäíî­âðå­ìåí­íî äâîð­öî­âûå ñîêðî­âè­ùà, îí äîñòà­âèë èõ ïîñëàâ­øå­ìó åãî ïðèí­öåï­ñó. È òàêèì îáðà­çîì â òå÷å­íèå íåäîë­ãî­ãî âðå­ìå­íè èìïå­ðà­òîð Þñòè­íè­àí ÷åðåç ñâî­åãî ïðå­äàí­íåé­øå­ãî êîí­ñó­ëà ïîä­÷è­íèë ñâî­åé âëà­ñòè äâóõ êîðî­ëåé è äâà ãîñóäàð­ñòâà.
  • 376 Óçíàâ îá ýòîì, âîñ­ïëà­ìå­í¸í­íûå ôàêå­ëà­ìè çàâè­ñòè ïàð­ôÿíå äâè­íó­ëèñü, ãîòî­âûå ê âîéíå, â Ñèðèþ è, îïó­ñòî­øèâ Êàë­ëè­íèê, Ñîðû è Íåîêå­ñà­ðèþ, äîñòèã­ëè Àíòèî­õèè. Òàì ïàò­ðè­öèé Ãåð­ìàí ñî ñâî­èì ñûíîì Þñòè­íîì è òåì æå êîí­ñó­ëîì, ïîñëå òîãî, êàê âåð­íóë­ñÿ èç Àôðè­êàí­ñêîé ïðî­âèí­öèè, êîãäà íå ñìîã ïðî­òè­âî­ñòî­ÿòü íàøå­ñò­âèþ ïàð­ôÿí, óäà­ëèë­ñÿ, îñòà­âèâ ãîðîä, â îáëà­ñòè Êèëè­êèè. Ïåð­ñû æå, îáíà­ðó­æèâ ëèø¸í­íóþ âîéñê Àíòèî­õèþ è óâèäåâ íàðîä, áåãó­ùèé, ñìå­øàâ­øèñü ñ âîè­íà­ìè, âäîëü ðóñ­ëà Îðîí­òà â ïðè­ìîð­ñêóþ Ñåëåâ­êèþ, åãî íå ïðå­ñëå­äî­âà­ëè, íî íàïå­ðå­ãîí­êè ðàñ­õè­ùà­ëè äîáû­÷ó ïî âñå­ìó ãîðî­äó è ÷àñòüþ çàõâà­òè­ëè, ÷àñòüþ ïðî­øëè ìèìî, îáëî­æèâ äåíåæ­íûì âûêó­ïîì, ñîñåä­íèå ãîðî­äà è ñåëå­íèÿ, è â òå÷å­íèå ïî÷òè îäíî­ãî ãîäà ïàð­ôÿíå çàõâà­òè­ëè áîãàò­ñòâà ïî÷òè âñåé Êåëå­ñè­ðèè.
  • 377 È îíè íå îòñòó­ïè­ëè, íî íåïðå­ðûâ­íî ñðà­æà­ëèñü ïðî­òèâ ðèì­ñêî­ãî ãîñóäàð­ñòâà. Ïðî­òèâ íèõ, êàê îáû÷­íî, áûë ïîñëàí êîí­ñóë, ïîáåäèâ­øèé âàí­äà­ëîâ è ãîòîâ. È õîòÿ îí íå ïîêî­ðèë èõ, êàê îñòàëü­íûå íàðî­äû, âñ¸ æå çàñòà­âèë îòñòó­ïèòü çà ñâîè ãðà­íè­öû, è ñ÷àñò­ëè­âûì ïîë­êî­âîä­öåì áûëà áû îäåð­æà­íà ïîáåäà è íàä ýòèì íàðî­äîì, åñëè áû áåä­ñò­âèÿ, ïðî­èçî­øåä­øèå â Èòà­ëèè ïîñëå åãî îòú­åçäà, íå äàëè åìó ñêî­ðî­ãî ïðå­åì­íè­êà Ìàð­òè­íà. Òîò, õîòÿ è íåðà­âåí áûë ñèëîé, íå óñòó­ïàë â áëà­ãî­ðà­çó­ìèè, õîòÿ è âìå­ñòå ñ Êîí­ñòàí­öè­à­íîì, è êîãäà íå ñìîã ïðî­òè­âî­ñòî­ÿòü ïàð­ôÿ­íàì, ÷òîáû íå çàòÿ­ãè­âàòü âîé­íó, çàêëþ­÷èë ìèð.
  • 378 Íî ÷òîáû ÷èòà­òåëü ïîëó­÷èë áîëåå ÿñíîå ïðåä­ñòàâ­ëå­íèå î òîì áåä­ñò­âèè â Ãåñ­ïå­ðèé­ñêîé îáëà­ñòè, êîòî­ðîå ìû óïî­ìÿ­íó­ëè, ÿ ðàñ­ñêà­æó î í¸ì ïîäðîá­íåå. Ïîñëå òîãî, êàê êîí­ñóë Âåëè­çà­ðèé óåõàë èç Èòà­ëèè è, êàê ìû ñêà­çà­ëè, äîñòà­âèë ïðèí­öåï­ñó êîðî­ëÿ, êîðîëå­âó è äâîð­öî­âûå ñîêðî­âè­ùà, ãîòû, îñòà­âàâ­øè­å­ñÿ ïî òó ñòî­ðî­íó Ïàäà â Ëèãó­ðèè, âîñ­ïðÿ­íóâ äóõîì, ïîä­íÿ­ëèñü íà âîé­íó è, âûáðàâ ñåáå öàðü­êîì âîè­íà Õèëü­äå­áà­äà, âûñòó­ïè­ëè ñ âðàæ­äåá­íû­ìè íàìå­ðå­íè­ÿ­ìè; õîòÿ ïðî­òèâ íèõ áûëè èñïðî­áî­âà­íû ðàç­ëè÷­íûå óñè­ëèÿ íå îäíî­ãî, à ðàç­íûõ [ïîë­êî­âîä­öåâ], îíè, ñòàâ ìóæå­ñò­âåí­íåå, óïîð­ñò­âî­âà­ëè, è êîãäà ïî èñòå­÷å­íèè ïî÷òè ãîäà Õèëü­äå­áàä áûë óáèò, åãî ìåñòî çàíÿë Ýðà­ðèé108;
  • 379 êîòî­ðûé, åäâà èñïîë­íèë­ñÿ ãîä åãî ïðå­áû­âà­íèÿ ó âëà­ñòè, áûë óáèò. Ê íåñ÷à­ñòüþ äëÿ Èòà­ëèè ê âëà­ñòè áûë ïðè­âëå­÷¸í þíûé ïëå­ìÿí­íèê Õèëü­äå­áà­äà Òîòè­ëà. Îí, òîò­÷àñ è áåç ïðî­ìåä­ëå­íèÿ âñòó­ïèâ â ñðà­æå­íèå ó ãîðî­äà Ôàâåí­öèè íà çåì­ëå Ýìè­ëèè, îäî­ëåë ðèì­ñêîå âîé­ñêî; âñêî­ðå ïîñëå ýòî­ãî îí, òàêèì æå îáðà­çîì óñïåø­íî ñðà­æà­ÿñü ÷åðåç ñâî­èõ, áëèç Ìóöåëë â ïëî­äî­ðîä­íîé Òóñ­öèè îáðà­òèë [ðèì­ñêèõ] êîìàí­äè­ðîâ â áåã­ñòâî, îò÷à­ñòè ïîäàð­êà­ìè, îò÷à­ñòè ëåñòüþ ïðè­ñî­åäè­íèë âîé­ñêî è ïðî­ø¸ë âñþ Èòà­ëèþ âìå­ñòå ñ ñàìèì Ðèìîì, è, ðàç­ðó­øèâ óêðåï­ëå­íèÿ âñåõ ãîðî­äîâ, ïåðå­ïðà­âèë âñåõ îáíà­ðó­æåí­íûõ ñåíà­òî­ðîâ èç ïîâåð­æåí­íî­ãî Ðèìà íà çåì­ëþ Êàì­ïà­íèè.
  • 380 Ïðî­òèâ íåãî, êàê ìû ñêà­çà­ëè âûøå, ñ Âîñòî­êà áûë îòïðàâ­ëåí ñ íåìíî­ãè­ìè Âåëè­çà­ðèé, ñ÷è­òàâ­øèé, ÷òî îí íàé­ä¸ò íåòðî­íó­òûì âñ¸ òî âîé­ñêî, êîòî­ðîå îñòà­âèë. È ïîýòî­ìó îí ïîñëå òîãî, êàê ïðè­áûë â Ðàâåí­íó è íå îáíà­ðó­æèë òåõ, ñ êåì åìó ïðî­òè­âî­ñòî­ÿòü, âíîâü ïåðåé­äÿ Àäðè­à­òè­÷å­ñêîå ìîðå, âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ â Ýïèð, ãäå ê íåìó ïðè­ñî­åäè­íè­ëèñü Èîàíí è Âàëå­ðè­àí. Ïîêà îíè ñîñòÿ­çà­ëèñü íà ñõîä­êàõ è â ññî­ðàõ, Òîòè­ëà, êîòî­ðûé Áàäó­è­ëà, ñîâåð­øà­åò âðàæ­äåá­íûé òðóä â Èòà­ëèè. È Âåëè­çà­ðèé, íå ñòåð­ïåâ òàêîé æåñòî­êî­ñòè, ñíÿâ­øèñü ñ ÿêî­ðÿ èç Ñèöè­ëèè, ÷åðåç âîë­íû Òèððåí­ñêî­ãî ìîðÿ âîç­âðà­òèë­ñÿ íà ñòî­ÿí­êó â ðèì­ñêîì ïîð­òó è, âûñà­äèâ­øèñü ó ãîðî­äà è óâèäåâ åãî ïîâåð­æåí­íûì è ïîêè­íó­òûì, îïå­÷à­ëèë­ñÿ è, îáî­ä­ðÿÿ òîâà­ðè­ùåé, ïðè­ñòó­ïèë ê âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íèþ ñòîëü âåëè­êî­ãî ãîðî­äà.
  • 381 Åù¸ íå îêðó­æ¸í­íûé âàëîì, îí èñïû­òàë íàïà­äå­íèå Òîòè­ëû, îäíà­êî, íåóñòðà­øè­ìûé áëà­ãî­äà­ðÿ ïðè­âû÷­êå ê ïîáåäàì, îí ñ íåìíî­ãè­ìè âûñòó­ïèë ïðî­òèâ íåãî è ïîâåðã â òàêîå áåã­ñòâî, ÷òî áîëü­øå áåãó­ùèõ óòî­íó­ëî â Òèá­ðå, ÷åì ïàëî îò ìå÷à. È çàòåì âîñ­ïðÿâ­øåå äóõîì âîé­ñêî âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ íà Ñèöè­ëèþ, ÷òîáû è Ðèì îáåñ­ïå­÷èòü çàïà­ñà­ìè ïðî­äî­âîëü­ñò­âèÿ è, íàõî­äÿñü ïîáëè­çî­ñòè îò ïðî­ëè­âà, òðå­âî­æèòü îñòàþ­ùå­ãî­ñÿ â Êàì­ïà­íèè Òîòè­ëó. Íî, êàê îáûê­íî­âåí­íî áûâà­åò, ïåðå­ìå­íà äåë çàâè­ñèò îò èçìå­íå­íèÿ âîëè ãîñóäà­ðåé.
  • 382 Ïîñëå òîãî, êàê Ôåî­äî­ðà Àâãó­ñòà óïî­êî­è­ëàñü â Ãîñ­ïî­äå, Âåëè­çà­ðèé îòçû­âà­åò­ñÿ ñ Ñèöè­ëèè â Ãîðîä109. Ïîñëå åãî îòú­åçäà Òîòè­ëà, ÷óâ­ñò­âóÿ ñåáÿ â áåç­îïàñ­íî­ñòè, ñ óäâî­åí­íîé ÿðî­ñòüþ íàáðî­ñèë­ñÿ íà ïðå­äàí­íûé èñàâ­ðà­ìè Ðèì; è òàêèì îáðà­çîì, ñîáðàâ îòî­âñþäó ñèëû è óêðå­ïèâ­øèñü âîåí­íîé ïîä­äåðæ­êîé, îí âòîð­ãà­åò­ñÿ è çàõâà­òû­âà­åò Ñèöè­ëèþ.
  • 383 Êîãäà ïðî­òèâ íåãî ãîòî­âèë­ñÿ âûñòó­ïèòü ïàò­ðè­öèé Ãåð­ìàí, çàìóæ çà êîòî­ðî­ãî ïðèí­öåïñ âûäàë îñòàâ­øó­þ­ñÿ ïîñëå ñìåð­òè Âèòè­ãå­ñà âíó÷­êó êîðî­ëÿ Òåî­äî­ðè­õà Ìàòå­ñóí­òó, òî èñïó­ñòèë ïîñëåä­íèé âçäîõ â ãîðî­äå Ñåð­äè­êå, îñòà­âèâ áåðå­ìåí­íóþ æåíó, êîòî­ðàÿ ïîñëå åãî êîí­÷è­íû ðîäè­ëà åìó ïîñìåðò­íî­ãî ñûíà è íàçâà­ëà åãî Ãåð­ìà­íîì; óçíàâ î òàêîé äëÿ íåãî óäà­÷å, Òîòè­ëà, íàñìå­õà­ÿñü íàä ðèì­ëÿ­íà­ìè, îïó­ñòî­øà­åò ïî÷òè âñþ Èòà­ëèþ.
  • 384  Àôðè­êå æå, ïîñëå äàâ­íî óáè­òî­ãî ìàâ­ðà­ìè Ñîëî­ìî­íà, Ñòî­öà è Èîàíí ñîêðó­øà­þò äðóã äðó­ãà â åäèí­ñò­âåí­íîé áèò­âå; è äðó­ãîé Èîàíí, êîòî­ðî­ãî íàçû­âà­ëè Ñòî­öåé Ìëàä­øèì, çàõâà­òèâ òèðà­íèþ, óáåæ­äà­åò ïðè­ñî­åäè­íèòü­ñÿ ê íåìó âîåí­íî­ãî ìàãè­ñò­ðà Ãóí­òà­ðè­õà, êîòî­ðûé, óáèâ Àðå­îáèí­äà è æåëàÿ ñî÷å­òàòü­ñÿ áðà­êîì ñ åãî æåíîé, ïëå­ìÿí­íè­öåé èìïå­ðà­òî­ðà, áûë óïðåæ­ä¸í Àðòà­áà­íîì, êîòî­ðûé, çàðå­çàâ åãî íà ïèðó, ñ ïî÷å­ñòÿ­ìè îòñû­ëà­åò ñïà­ñ¸í­íóþ ïëå­ìÿí­íè­öó èìïå­ðà­òî­ðà â ãîðîä ïðèí­öåï­ñà è îäíî­âðå­ìåí­íî îòïðàâ­ëÿ­åò ê íåìó çàêî­âàí­íî­ãî â æåëåç­íûå öåïè òèðà­íà Èîàí­íà, êîòî­ðûé ïîñëå ñìåð­òè Ñòî­öû ñìå­íèë åãî â òîé æå òèðà­íèè.
  • 385 Ïîñëå òîãî, êàê åãî äåëî áûëî ðàñ­ñìîò­ðå­íî â ãîðî­äå, ïðå­ôåêò îòðó­áèë åìó ðóêè è ïîâå­ñèë íà øåþ â íàçèäà­íèå äðó­ãèì. Ïîñëå òîãî, êàê óïðàâ­ëå­íèå Àôðè­êîé áûëî ïîðó­÷å­íî ïàò­ðè­öèþ Èîàí­íó ïî ïðî­çâè­ùó Òðî­ãëè­òà, Àðòà­áàí áûë îòî­çâàí è ïîëó­÷èë äîñòî­èí­ñòâî äåé­ñò­âè­òåëü­íî­ãî âîåí­íî­ãî ìàãè­ñò­ðà. Âñêî­ðå ïîñëå ýòî­ãî îí, æåëàÿ ïîä­íÿòü ðóêó íà ñàìî­ãî ïðèí­öåï­ñà, áûë ðàç­îá­ëà­÷¸í è îñóæ­äåí, îäíà­êî ïî äîá­ðî­òå ïðèí­öåï­ñà îñòàë­ñÿ áåç­íà­êà­çàí­íûì è áóä­òî áû äîá­ðî­âîëü­íî ïîñïå­øèë ñ ïàò­ðè­öè­åì Ëèáå­ðè­åì íà Ñèöè­ëèþ ïðî­òèâ Òîòè­ëû. Èîàíí æå, áëà­ãî­ïî­ëó÷­íî ïðî­æè­âàþ­ùèé â Àôðè­êàí­ñêîé ïðî­âèí­öèè, áëà­ãî­äà­ðÿ ìèðî­ëþ­áè­âûì ìàâ­ðàì ïîáåäèâ ìàâ­ðîâ âðàæ­äåá­íîé ïàð­òèè, â îäèí äåíü óíè­÷òî­æèë ñåì­íà­äöàòü èõ âîæäåé è ñ ïîìî­ùüþ Ãîñ­ïî­äà äîáèë­ñÿ ìèðà âî âñåé Àôðè­êå.
  • 386 Ñîþç­íîå ïðèí­öåï­ñàì ðèì­ñêî­ãî ãîñóäàð­ñòâà ïëå­ìÿ ëàí­ãî­áàð­äîâ, ñî÷å­òàâ ñâî­åãî êîðî­ëÿ áðà­êîì ñ äàí­íîé èì èìïå­ðà­òî­ðîì äî÷å­ðüþ ñåñò­ðû Òåî­äà­õàäà, â ïðî­èçî­øåä­øåé â îäèí äåíü áèò­âå ïðî­òèâ âðà­ãîâ ðèì­ëÿí ãåïèäîâ ïî÷òè çàõâà­òè­ëî èõ ëàãåðü, è ïàëî ñ îáå­èõ ñòî­ðîí ñâû­øå 60 òûñÿ÷;
  • 387 è, êàê ãîâî­ðÿò, íå ñëû­õà­ëè â íàøè âðå­ìå­íà î ðàâ­íîé áèò­âå â òåõ ìåñòàõ ñî äíåé Àòòè­ëû, êðî­ìå òîé, ÷òî ïðî­èçî­øëà ïðåæ­äå ýòîé ïðè âîåí­íîì ìàãè­ñò­ðå Êàë­ëóê­ñå òàê­æå ñ ãåïèäà­ìè èëè, ïî êðàé­íåé ìåðå, Ìóí­äî­íà ñ ãîòà­ìè, â êîòî­ðûõ çà÷èí­ùè­êè âîé­íû ðàâ­íûì îáðà­çîì ïîòåð­ïå­ëè íåóäà­÷ó.
  • 388 Òàêî­âû ïðå­âðàò­íî­ñòè ðèì­ñêî­ãî ãîñóäàð­ñòâà, íå ñ÷è­òàÿ åæå­äíåâ­íûõ íàïà­äå­íèé áóë­ãàð, àíòîâ è ñêëà­âè­íîâ. Åñëè êòî æåëà­åò óçíàòü î íèõ, ïóñòü íå ïîáðåç­ãó­åò ïåðå­÷è­òàòü àííà­ëû è ðÿä êîí­ñó­ëîâ, è íàé­ä¸ò íûíåø­íåå ãîñóäàð­ñòâî äîñòîé­íûì òðà­ãåäèè. È ïóñòü óçíà­åò, îòêóäà îíî âîç­íèê­ëî, êàê âîç­ðîñ­ëî, è êàêèì îáðà­çîì ïîä­÷è­íè­ëî ñåáå âñå çåì­ëè, è êàê ñíî­âà èõ ïîòå­ðÿ­ëî èç-çà íåñïî­ñîá­íûõ ïðà­âè­òå­ëåé. ×åãî ìû, ïî ìåðå íàøèõ ñïî­ñîá­íî­ñòåé, âêðàò­öå êîñ­íó­ëèñü, ÷òîáû, ïðî­÷è­òàâ, ïðè­ëåæ­íûé ÷èòà­òåëü ìîã áîëü­øå óçíàòü îá ýòîì.
  • 1 Vi­gi­lan­tiae vestrae, no­bi­lis­si­me fra­ter Vi­gi­li, gra­tias re­fe­ro, quod me lon­go per tem­po­re dor­mien­tem vestris tan­dem in­ter­ro­ga­tio­ni­bus ex­ci­tas­tis. Deo mag­no gra­tias, qui vos ita fe­cit sol­li­ci­tos, ut non so­lum vo­bis tan­tum, quan­tum et aliis vi­gi­le­tis. Mac­tae vir­tu­tis et me­ri­ti.
  • 2 Vis enim prae­sen­tis mun­di erum­nas cog­nus­ce­re aut quan­do coe­pit vel quid ad nos us­que per­pes­sus est, edo­ce­ri. Ad­des prae­te­rea, ut ti­bi, quo­mo­do Ro­ma­na res pub­li­ca coe­pit et te­nuit to­tum­que pe­ne mun­dum su­be­git et hac­te­nus vel ima­gi­na­riae te­neat, ex dic­tis maio­rum flos­cu­la car­pens bre­vi­ter re­fe­ram: vel etiam quo­mo­do re­gum se­ries a Ro­mu­lo et dein­ceps ab Augus­to Oc­ta­via­no in Augus­tum ve­ne­rit Ius­ti­nia­num, quam­vis simpli­ci­ter, meo ta­men ti­bi elo­quio pan­dam.
  • 3 Li­cet nec con­ver­sa­tio­ni meae quod am­mo­nes con­ve­ni­re po­test nec pe­ri­tiae, ta­men, ne ami­ci pe­ti­tio­ni­bus ob­vie­mus, quo­quo mo­do va­lui­mus, la­te spar­sa col­le­gi­mus. Et pri­us ab auc­to­ri­ta­te di­vi­na­rum scrip­tu­ra­rum, cui et in­ser­vi­re con­ve­nit, in­choan­tes et us­que ad or­bis ter­rae di­lu­vium per fa­mi­lia­rum ca­pi­ta cur­ren­tes, de­ve­ni­mus ad reg­num Ni­ni, qui As­sy­rio­rum in gen­te reg­nans om­nem pe­ne Asiam su­biu­ga­vit, et us­que ad Ar­ba­cem Me­dum, qui distruc­to reg­no As­sy­rio­rum in Me­dos eum con­ver­tit te­nuit­que us­que ad Cy­rum Per­sam, qui iti­dem Me­do­rum reg­num sub­ver­sum in Par­thos transtu­lit, et exin­de us­que ad Ale­xandrum Mag­num Ma­ce­do­nem, qui de­vic­tis Par­this in Gre­co­rum di­cio­ne rem pub­li­cam de­mu­ta­vit.
  • 4 Post hec quo­mo­do Oc­ta­via­nus Augus­tus Ce­sar sub­ver­so reg­no Gre­co­rum in ius do­mi­na­tio­nem­que Ro­ma­no­rum per­du­xit. Et quia an­te Augus­tum iam per sep­tin­gen­tos an­nos con­so­lum, dic­ta­to­rum re­gum­que suo­rum sol­ler­tia Ro­ma­na res pub­li­ca non­nul­la su­be­ge­rat, ab ip­so Ro­mu­lo aedi­fi­ca­to­re eius ori­gi­nem su­mens, in vi­cen­si­mo quar­to an­no Ius­ti­nia­ni im­pe­ra­to­ris, quam­vis bre­vi­ter, uno ta­men in tuo no­mi­ne et hoc par­vis­si­mo li­bel­lo con­fe­ci, iun­gens ei aliud vo­lu­men de ori­gi­ne ac­tus­que Ge­ti­ce gen­tis, quam iam du­dum com­mu­ni ami­co Cas­ta­lio ede­dis­sem, qua­ti­nus di­ver­sa­rum gen­tium ca­la­mi­ta­te con­per­ta ab om­ni erum­na li­be­rum te fie­ri cu­pias et ad deum con­ver­tas, qui est ve­ra li­ber­tas.
  • 5 Le­gens er­go ut­ros­que li­bel­los, sci­to quod di­li­gen­ti mun­do sem­per ne­ces­si­tas im­mi­net. Tu ve­ro aus­cul­ta Iohan­nem apos­to­lum, qui ait: «ca­ris­si­mi, no­li­te di­le­ge­re mun­dum ne­que ea que in mun­do sunt. Quia mun­dus tran­sit et con­cu­pis­cen­tia eius: qui autem fe­ce­rit vo­lun­ta­tem dei, ma­net in aeter­num». Es­to­que to­to cor­de di­li­gens deum et pro­xi­mum, ut adimpleas le­gem et ores pro me, no­vi­lis­si­me et mag­ni­fi­ce fra­ter.
  • 6 Ro­ma­ni, ut ait Iambli­cus, ar­mis et le­gi­bus exer­cen­tes or­bem ter­rae suum fe­ce­runt: ar­mis si qui­dem constru­xe­runt, le­gi­bus autem con­ser­va­ve­runt. Quod et ego, se­quens eru­di­tis­si­mum vi­rum, dum ali­qua de cur­su tem­po­rum scri­be­re de­li­be­ro, ne­ces­sa­rium du­xi opus­cu­lo meo ve­lut in­sig­ne quod­dam or­namen­tum prae­po­ne­re. Cu­pio nam­que ad in­qui­si­tio­ni­bus ami­ci fi­de­lis­si­mi, ex di­ver­sis vo­lu­mi­ni­bus maio­rum prae­li­bans ali­qua flos­cu­la pro cap­tu in­ge­nii mei in unum re­di­ge­re et in mo­dum sto­riun­cu­lae tam an­no­rum se­riae quam etiam eorum vi­ro­rum, qui for­ti­ter in re pub­li­ca la­bo­ra­ve­runt, ges­ta stric­tim bre­vi­ter­que col­le­ge­re.
  • 7 Quod quam­vis simpli­ci­ter reor dic­tum vi­de­ri doc­tis­si­mis, gra­tum ta­men fo­re aes­ti­mo me­dioc­ri­bus, dum et bre­via si­ne fas­ti­dio le­gant et si­ne ali­quo fu­co ver­bo­rum quae lec­ti­ta­ve­rint sen­tiant. Ab ori­gi­nem ete­nim or­bis pri­ma­que crea­tio­ne tam ho­mi­nis quam ele­men­to­rum et us­que or­bis ter­rae di­lu­vio se­cun­dum ve­re­di­ci le­gis­la­to­ris ver­ba Mo­sei duo mi­lia du­cen­tos quad­ra­gin­ta et duo an­nos col­le­gi­mus. In qui­bus an­nis ad­huc ru­di et simpli­ci ho­mi­num na­tu­ra non re­ges, sed fa­mi­lia­rum ca­pi­ta suo in ge­ne­re erant. Quo­rum ta­men or­do hui­us­ce­mo­di fuit.
  • 8 Adam pro­top­las­tus pri­mus­que mor­ta­lium vi­xit an­nos CCXXX et ge­nuit Seth.
  • Seth vi­xit an. CCV et ge­nuit Enos.
  • Enos autem vi­xit an. CXC et ge­nuit Cai­nan.
  • Cai­nan item vi­xit an. CLXX et ge­nuit Ma­le­le­hel.
  • Ma­le­le­hel vi­xit an. CLX et ge­nuit Iareth.
  • Iareth ve­ro vi­xit an. CLXII et ge­nuit Enoch.
  • Enoch ve­ro vi­xit an. CLXV et ge­nuit Mathu­sa­la.
  • Mathu­sa­la vi­xit an. CLXVII et ge­nuit La­mech.
  • La­mech quo­que vi­xit an. CLXXXVIII et ge­nuit Noe.
  • 9 Noe ve­ro sex­cen­to­rum erat an­no­rum, quan­do di­lu­vium mun­di cru­de­lis­si­ma fa­ci­no­ra ex­pia­vit. A cui­us re­gi­mi­ne vel ab ip­so di­lu­vio us­que ad con­fu­sio­nem lin­gua­rum, que item ob de­lec­ta aedi­fi­can­tium tur­rem fac­ta est in cam­po Sen­na­har, et us­que He­ber, in quo Heb­reo­rum ge­nus et lin­gua pris­ca re­man­sit, quia nec in il­la conspi­ra­tio­ne in­ter­fuit, sunt an­ni DXXV per fa­mi­lias sic.
  • 10 Ar­fa­xath, fi­lius Sem, ne­pus Noe, qui post di­lu­vium an­no se­cun­do est ge­ni­tus, vi­xit an­nos CXXXV et ge­nuit Cai­nan.
  • Cai­nan ve­ro vi­xit an. CXXX et ge­nuit Sa­la.
  • Sa­la autem vi­xit an. CXXX et ge­nuit He­ber.
  • He­ber quo­que vi­xit an. CXXX et ge­nuit Fa­lech.
  • A con­fu­sio­ne er­go lin­gua­rum et pri­ma­tu He­ber, a quo Heb­rei, et us­que na­ti­vi­ta­tem Ab­ra­hae, quan­do et pri­mus rex in mun­do in gen­te reg­na­bat As­sy­rio­rum Ni­nus an­no reg­ni sui XLII, sup­ra scrip­to fa­mi­lia­rum se­rie cur­ren­tes, fiunt an­ni DXLI sic.
  • Fa­lech vi­xit an. CXXX et ge­nuit Ra­gau.
  • Ra­gau vi­xit an. CXXXII et ge­nuit Se­ruch.
  • Se­ruch autem vi­xit ann. CXXX et ge­nuit Nachor.
  • Nachor ve­ro vi­xit an. LXXVIIII et ge­nuit Tha­ra.
  • Tha­ra quo­que vi­xit an. LXX et ge­nuit Ab­ram.
  • 11 Si­mul er­go ab Adam et us­que ad na­ti­vi­ta­tem Ab­ra­hae, id est ab or­tu mun­di et us­que quad­ra­ge­si­mo se­cun­do an­no re­gis pri­mi As­sy­rio­rum Ni­ni, ut su­pe­rius di­xi­mus, per fa­mi­lias ca­pi­ta­que eorum fiunt ge­ne­ra­tio­nes vi­gin­ti, an­ni autem IIICCCVIII, un­de iam re­lic­tis fa­mi­liis re­gum se­riem per­se­qua­mur et, si­cut Euse­vius vel Hie­ro­ni­mus, pri­mum As­sy­rio­rum, dein­de Me­do­rum Per­sa­rum­que et Gre­co­rum cur­ren­tes, ad Ro­ma­num quo­mo­do de­la­tum est vel qua­li tem­po­re, la­tius, si do­mi­nus per­mi­se­rit, exe­qua­mur.
  • 12 Ori­go er­go re­gum reg­no­rum­que an­ti­qua As­si­ria no­bis ample­xan­da est, in qua pri­mus Ni­nus Be­li fi­lius, ur­bem sui no­mi­nis fab­ri­cans Ni­ni­ven, reg­na­vit an. XLII, ubi a pri­mo an­no ip­sius Ni­ni et us­que in ul­ti­mum an­num Tho­nos Con­co­lo­ros, quem Gre­ci Sar­da­na­fa­lum ap­pel­lant, quem oc­ci­dit Ar­ba­ces Me­do­rum prae­fec­tus, reg­num il­lud transfe­rens in Me­dos, reg­na­tum est a re­gi­bus tri­gen­ta et sex per an­nos mil­le du­cen­tos quad­ra­gin­ta sic.
  • 13 Ni­nus rex As­sy­rio­rum post na­ti­vi­ta­tem Ab­ra­hae reg­na­vit ann. X.
  • 14 Se­mi­ra­mis uxor Ni­ni an­nis XLII. Hanc di­cunt qua­si Ba­by­lo­niae con­dit­ri­cem, quam­vis non le­ga­tur quia con­di­dit, sed quia re­pa­ra­vit. Sub ea Ab­ram ado­lis­cit in Chal­dea.
  • 15 Za­meis, qui et Ni­nias, fi­lius Ni­ni et Se­mi­ra­mi­dis, ann. XXXVIII. Cui­us tre­ces­si­mo ter­tio an­no fac­ta est pro­mis­sio ad Ab­ram, cum es­set an­no­rum LXXV.
  • 16 Ari­us ann. XXX. Cui­us de­ci­mo an­no cen­te­na­rius Ab­ra­ham ge­nuit fi­lium Isaac.
  • 17 Ara­lius an. XL. Hui­us in ul­ti­mo reg­ni an­no nas­cun­tur ge­mi­ni Isaac, id est Iacob et Esau.
  • 18 Xer­ses, qui et Ba­leus, an. XXX. In hui­us reg­ni tem­po­re Iacob, ger­ma­num fu­giens Esau, des­cen­dit in Aegyp­to so­lus di­ta­tus­que cum tur­ba as­cen­dit.
  • 19 Ar­ma­mit­res ann. XXXVIII. Iacob a ser­vi­tu­te so­ce­ri La­ban re­ce­dens ad pat­rem re­ver­ti­tur.
  • 20 Be­lo­chus ann. XXXV. Hoc reg­nan­te Ioseph adu­lis­cens som­nia sua frat­ri­bus nar­rat et pat­ri.
  • 21 Ba­leus an. LII. Hui­us an­no tre­cen­si­mo Iacob fa­mis pe­nu­ria dis­cen­dit in Egyp­to ibi­que fi­lium suum rep­pe­rit prae­po­si­tum ter­rae to­tius Egyp­ti.
  • 22 Al­ta­dus ann. XXXII. Hoc reg­nan­te Iacob de­functus est in Aegyp­tum, cui­us ca­da­ber Ioseph cum mag­no ho­no­re vo­cat in ter­ra Cha­naan.
  • 23 Ma­min­thus ann. XXX. Sub is­tius reg­ni tem­po­re mo­ri­tur Ioseph et Heb­reos dep­rae­ment Egyp­tii gra­vis­si­ma ser­vi­tu­te.
  • 24 Mac­tha­leus ann. XXX. Et hoc reg­nan­te ser­vi­tus per­du­rat in Egyp­to Heb­reo­rum.
  • 25 Sphe­rus ann. XXX. Hui­us reg­ni tem­po­ri­bus ul­ti­mis Ambra ex tri­bu Lev­vi ge­nuit Moy­sen.
  • 26 Ma­mi­lus ann. XXX. Hoc reg­nan­te ado­lis­cens Moy­ses om­nem phi­lo­sophiam de­di­cit Aegyp­tio­rum.
  • 27 Spa­rethus ann. XL. Quo tem­po­re Moy­ses oc­ci­so Egyp­tio in ter­ra fu­git Ma­dia.
  • 28 As­ta­ca­des ann. XL. Hui­us reg­ni an­no oc­ta­vo Moy­ses CCCCXXX an­no rep­ro­mis­sio­nis po­pu­lum Heb­rae­um in sig­nis et vir­tu­ti­bus edu­cit ex Egyp­to eis­que in he­re­mo per an­nos quad­ra­gin­ta le­gem ex­po­nit.
  • 29 Amyn­tas ann. XLV. Hui­us no­no an­no mo­ri­tur Moy­ses et Hie­sus Na­ve du­ca­tum po­pu­lo prae­bit.
  • 30 Be­lo­chus an. XXV. Sub quo Gotho­ni­hel iudex Heb­raeo­rum et sa­cer­do­tium con­ti­net Fi­nees.
  • 31 Be­le­pa­res ann. XXX. Quo tem­po­re Heb­raeo­rum iudex Aod Al­lo­fi­li­que in­fes­ti om­ni­no.
  • 32 Lampri­des ann. XXXVII. Et in hui­us reg­no ip­se iudex Eb­reis per­du­rat Aod.
  • 33 So­sa­res ann. XX. Et hui­us tem­po­ri­bus quam­vis se­nis ta­men ad­huc con­sis­tit Aod pug­nad­que cum alie­ni­ge­nis et vin­cit iuba­tus a deo.
  • 34 Lam­pe­res ann. XXX. Quo reg­nan­te Iudaeis praee­rat De­bor­ra et Ba­rach.
  • 35 Pan­nias ann. XLV. Sub cui­us tem­po­ra Iudeis prae­fuit Ge­deon, qui et Iero­boal.
  • 36 So­sar­mus ann. XVIIII. Sub cui­us tem­po­ra Tho­la et Abi­me­lech iudi­ces erant Heb­raeo­rum.
  • 37 Mith­reus ann. XXVIIII. Sub quo Iudeis praee­rat Iair.
  • 38 Tau­ta­nes ann. XXII. Cui­us sub reg­no iudi­ces Heb­raeo­rum He­se­bon et Lab­don. Nam et ip­so tem­po­re Gre­ci Troiam vas­ta­ve­runt; un­de Aeneas fu­giens in Ita­liam ve­nit, se quo­que cum La­ti­no Fau­ni fi­lio Pi­ci ne­po­tem Sa­tur­ni­que ab­ne­po­tem ad­fi­ni­ta­tis gra­tia iun­gens ac­cep­ta fi­lia eius in uxo­re La­bi­nia. Uni­tos­que Fri­gas Ita­los­que po­pu­los no­mi­na­ve­re La­ti­nos.
  • 39 Et sic iam ex tunc et dein­ceps, quam­vis in pau­per­ri­mo reg­no lo­co­que an­gus­to, quod di­ci­ba­tur ag­ro Lau­ren­tum, reg­na­ve­runt post La­ti­num Aeneas et suc­ces­so­res eius, qui et Sil­vii sunt Al­ba­ni­que vo­ci­ta­ti, pro Al­ba­no ur­be et pro pos­tu­mo Aeneae idem Enea, qui id­cir­co Sil­vius dic­tus est, quia La­vi­nia post mor­tem Aeneae, ti­mens As­ca­nii in­vi­diam, clam eum in sil­va ge­ne­ra­vit Aeneam­que Sil­vium no­mi­na­vit. An­te quem, ut su­pe­rius di­xi­mus, Ita­liae reg­na­tum est a Iano, Sa­tur­no, Pi­co, Fau­no ad­que La­ti­no per an­nos cir­ci­ter CLXXX.
  • 40 Teu­teus ann. XL. Sub quo Sam­son il­le ultra for­tis for­tis­si­mus iudix Heb­raeo­rum.
  • 41 Thi­neus ann. XXX. Hoc reg­nan­te an­no oc­ta­vo de­ci­mo He­li sa­cer­dos, audi­to nun­tio fi­lio­rum ar­ca­que tes­ta­men­ti ab­la­ta, ca­dens mor­tuus est.
  • 42 Der­cy­lus ann. XL. Sub quo ali­quan­tum tem­pus Saul rex Heb­reo­rum, aliud ve­ro Da­vid rex ex tri­bu Iuda consti­tu­tus reg­na­vit.
  • 43 Eupa­les an. XXXVIII. Hoc reg­nan­te an­no tre­ce­si­mo se­cun­do Sa­lo­mon templum do­mi­ni in­choa­vit et per­fe­cit sin­gu­la­ri­ter in mun­do per an­nos sep­tem.
  • 44 Laos­the­nes ann. XLV. Et hoc reg­nan­te As­sy­riis Sa­lo­mon reg­nat Heb­raeis, Sad­doch ve­ro et Achias Se­lo­ni­tis pro­phe­tant.
  • 45 Pri­tia­des ann. XXX. Sub quo, iam mor­tuo Sa­lo­mo­ne, in­ter Ro­boam et Iero­boam reg­num di­vi­di­tur Heb­raeo­rum et alii Iudaei, alii di­cun­tur Is­ra­he­li­tae.
  • 46 Of­ra­teus ann. XX. Sub is­to in par­te Iudeo­rum reg­nat Iosa­phat; Is­ra­he­li­ta­rum ve­ro, cae­le­ri mor­te Na­bad et Baaz, Ela et Ambri obeun­ti­bus, te­ne­bat re­gi­men Achab cum Hie­za­bel.
  • 47 Of­ra­tha­nes ann. L. Sub quo Ioram, Ocho­zias et Gotho­lia et Ioas par­ti Iudae reg­na­bant; Is­ra­he­li ve­ro Ocho­zias, Ioram et Ieu prin­ci­pa­tui unus post ali­um suc­ces­se­runt.
  • 48 Ac­ra­za­pes ann. XLII. Sub quo Ame­sias in Iuda reg­no as­ci­tus ob­ti­net prin­ci­pa­tum; Is­ra­he­li ve­ro Ioa­chab et Ioas unus post ali­um reg­nat.
  • 49 Tho­nos Con­co­lo­ros, quem Gre­ci Sar­da­na­fa­lum no­mi­nant, ann. XX. Sub quo Iudeo­rum Aza­rias qui et Ozias, Is­ra­he­li­tis ve­ro Ro­boam.
  • Reg­num er­go As­sy­rio­rum post an­no­rum nu­me­ro mil­le du­cen­tos et quad­ra­gin­ta fi­nem tan­tae diu­tur­ni­ta­tis ac­ce­pit ad Me­dos­que transla­tum est. Nam Ar­ba­ces prae­fec­tus Me­do­rum Sar­da­na­fa­lum oc­ci­sum reg­num eius in­va­sit et in Me­dos de­du­xit.
  • 50 Ar­ba­ces Me­do­rum rex ann. XXVIII. Sub quo reg­nat ad­huc Aza­rias qui et Ozias Iudae in par­tae. In Is­ra­hel autem post Ro­boam pau­cis die­bus fue­rat Zacha­rias rur­sus­que Sel­lum, qui­bus suc­ces­se­rat Ma­neae.
  • 51 So­sar­mus ann. XXX. In Iudae par­te reg­na­bat Ioa­tham, Is­ra­he­li­tis Fa­ceae, quan­do et quin­to de­ci­mo eius an­no pri­ma Olym­pia­des coep­ta est no­mi­na­ri. Tunc ete­nim post in­nu­me­ra­vi­les, ut ita di­cam, Lau­ren­ti lo­ci et La­tio re­ges Sil­vios Al­ba­nos­que, qui tre­cen­tos per an­nos in par­te Ita­liae reg­na­ve­runt quam­vis pau­per­ri­me, Amu­lius rex Nu­mi­to­ris frat­ris sui fi­liam Ream no­mi­ne, que et Ilia vo­ca­ba­tur, Ves­ta­lem vir­gi­nem fe­ce­rat. Quae gra­vi­da in­ven­ta dum sce­lus suum ni­ti­tur ex­cu­sa­re, a Mar­te se conpres­sam men­ti­ta est. Ex qua ge­ni­tis duo­bus ge­mi­nis rex ex­po­ni prae­ce­pit. Quos va­gien­tes me­ret­rix quae­dam Lu­pa no­mi­ne cum audis­set, sta­tim tol­lens ad Faus­tu­lum pas­to­rem ad­du­xit. Quos Ac­ca uxor eius nut­riens in­ter alios pas­to­res con­ver­sa­ri aedo­cuit.
  • 52 Ma­di­dus ann. XL. Quo Me­dis reg­nan­te Iudeis reg­na­bat Achas, Is­ra­he­li­tis ali­us Fa­ceae. An­no­que Ma­di­di no­no, sep­ti­ma Olym­pia­de Ro­mu­lus eius­que ger­ma­nus, quos in­ter pas­to­res di­xi­mus enut­ri­tos, col­lec­ta pas­to­rum mul­ti­tu­di­ne Ro­ma­ne ur­bis aedi­fi­cia in­choa­ve­runt suo­que de no­mi­ne iunior, qui ger­ma­num pe­re­me­rat, ur­bem vo­ca­ri Ro­mam prae­ce­pit. Cui­us ac­tus se­riem­que suc­ces­so­rum eius sal­tu quo­dam mo­do prae­tergre­diens ex­ter­na reg­na, ut coe­pi, per­cur­ram et cum se lo­cus ob­tu­le­rit, ad eum or­di­nem re­deam. Tan­tum qui le­gis, ad­ver­te ab ori­gi­ne mun­di et hui­us us­que mag­nae ur­bis exor­tu ann. fuis­se IIIIDCL.
  • 53 Car­di­ces ann. XIII. Sub quo Eze­chias, fi­lius Achas, suc­ce­dens reg­nat Iudaeis. Nam Is­ra­he­li­ta­rum gen­tes sup­ra dic­ti Ma­di­di iam quin­to de­ci­mo an­no a Sal­ma­nas­sar Chal­deo­rum re­ge Me­do­rum sunt in mon­ti­bus transduc­tae cap­ti­vae, postquam reg­nas­sent in Sa­ma­ria ann. CCL.
  • 54 Deio­cis ann. LIIII. Hui­us tem­po­re pri­mo Heb­raeo­rum Iuda Ma­nas­ses duc­tus cap­ti­vus et fer­reis vin­cu­lis in­li­ga­tus fer­tur pae­ni­ten­tiam egis­se. Cui­us et can­ti­cum pae­ni­ten­tiae le­gi­tur. Pos­tea ve­ro re­ver­sus in reg­no suc­ces­so­rem re­li­quid fi­lium suum Am­mon.
  • 55 Fraor­tes ann. XXIII. Sub quo Iosias rex Iudeo­rum qui lu­cos suc­ci­dit et gen­tium ido­la de suo reg­no abie­cit deum­que cae­li in­teg­re co­luit.
  • 56 Cya­xa­res ann. XXXII. Sub quo Iudaeis reg­nat Ioa­chas, cui suc­ces­sit Elia­chim, qui et Ioa­chim, al­ter­que Ioa­chim pri­mo ad­huc Cya­xa­re vi­ven­te suc­ces­sit, in quo et fi­nis reg­ni eve­nit.
  • 57 As­tia­ges ann. XXXVIII. Hui­us an­no oc­ta­vo Iudaei de Hie­ru­so­ly­ma cap­ti­van­tur a Na­bo­cho­do­no­sor re­ge Ba­by­lo­nio­rum. Sic reg­num Me­do­rum, quod per ann. CCLVIII reg­na­vit, distruc­tum est et in Per­sas transla­tum, quia Cy­rus rex Per­sa­rum et Da­rius Me­do­rum, fi­lius sup­ra scrip­ti As­tia­ges, pa­ren­te­la co­niuncti ne­pus avun­cu­lus­que fue­runt: in­ruen­tes­que su­per Bal­ta­sar ab­ne­po­tem Na­bo­cho­do­no­sor re­gem Ba­by­lo­niae, id est Cal­deo­rum, reg­num eius per­va­dunt. Mor­tuo­que Da­rio Cy­rus et suum, id est Per­sa­rum et af­fi­nis sui Da­rii, hoc est Me­do­rum cum il­lud quod cap­ti­va­ve­rat ter­tio reg­no po­ti­tus am­mo­dum Per­sa­rum gen­tem ele­va­vit. Quae gens a Cy­ro prae­dic­to et us­que ad Da­rium, fi­lium Ar­sa­mi, reg­na­vit per ann. pl. m. CCXXX, et sic ad Gre­cos de­ve­nit post re­ges de­cem Per­sa­rum de gen­te.
  • 58 Cy­rus Per­sa ann. XXXII. Hic fe­re quin­qua­gin­ta mi­lia Iudaeo­rum la­xa­ta cap­ti­vi­ta­te reg­re­di fe­cit in Iudaea: qui construc­to al­ta­ri templi fun­da­men­ta iece­runt. Cum­que a vi­ci­nis gen­ti­bus im­pe­di­re­tur, opus us­que ad Da­rium re­man­sit in­per­fec­tum.
  • 59 Cam­bi­ses ann. VIII. Et sub is­to opus in­pe­di­tum a vi­ci­nis con­sis­tet nec aedi­fi­ca­tur.
  • 60 Ma­gi duo frat­res reg­nant men­si­bus VIII.
  • 61 Da­rius ann. XXXVI. Cui­us an­no se­cun­do reae­di­fi­ca­tum est templum a Zo­ro­ba­bel et Iesu fi­lio Iose­dech quin­gen­te­si­mo duo­de­ci­mo an­no post pri­mam sub Sa­lo­mo­ne aedi­fi­ca­tio­nem, ab Adam ve­ro plus mi­nus IIIIDCCCCXXX.
  • 62 Xer­ses dein­de, fi­lius Da­rii, ann. XX. Reg­na­vit Per­sis, Me­dis at­que Chal­deis.
  • 63 Ar­ta­ba­nus men­ses VII.
  • 64 Ar­ta­xer­ses, qui Mac­ro­chir di­ce­ba­tur, ann. XL.
  • 65 Xer­ses men­ses duo.
  • 66 Sog­dia­nus men­ses VII.
  • 67 Da­rius cog­no­men­to No­tus ann. XVIIII.
  • 68 Ar­ta­xer­ses qui et Mne­mon, Da­rii et Pa­re­sa­ti­dis fi­lius, ann. XL. Ip­se est ab Heb­reis qui di­ci­tur As­ve­rus, sub quo li­ber Hes­ter con­fec­tus est.
  • 69 Ar­ta­xer­ses qui et Ochus ann. XXVI. Hic ete­nim Si­do­nem sub­ver­tit Aegyp­tum­que suo su­be­git im­pe­rio Sy­riam­que cunctam in­va­sit.
  • 70 Ar­ses, fi­lius Ochi, ann. IIII. Sub quo Iad­dus ma­xi­mus et in­sig­nis pon­ti­fex Iudaeo­rum.
  • 71 Da­rius, fi­lius Asar­mi, ann. VI. Hunc Ale­xan­der Mag­nus Ma­ce­do oc­ci­dit reg­num­que eius in suo re­de­git do­mi­nio, qui Ale­xandriam in suo no­mi­ne con­di­dit; ubi reg­na­tum est a re­gi­bus Gre­co­rum per ann. CCXCVI sic.
  • 72 Ale­xan­der Mag­nus post mor­te Da­rii ann. V.
  • 73 Ptho­lo­meus, La­gi fi­lius, ann. XL. Hic ite­rum gen­tem Heb­raeo­rum cap­ti­vam du­cit in Aegyp­to.
  • 74 Ptho­lo­meus Fi­la­del­fus ann. XXVIII. Hic cap­ti­vi­ta­tem Iudaeo­rum re­la­xa­tam mu­ne­ri­bus­que Elea­za­ro pon­ti­fi­ce Iudaeo­rum pla­ca­to di­vi­nas scrip­tu­ras per sep­tua­gin­ta in­terpre­tes ex Heb­rea lin­gua ver­tit in Gre­ca.
  • 75 Ptho­lo­meus Ever­ge­tis ann. XXVI. Hui­us tem­po­ri­bus Hie­sus fi­lius Sy­rach sa­pien­tiae lib­rum scrip­sit.
  • 76 Ptho­lo­meus Fi­lo­pa­ter ann. XVII. Sub hoc item vic­ti Iudaei et se­xa­gin­ta mi­lia eorum cae­sa ab An­thio­co re­ge Sy­riae, quan­do et pon­ti­fex mag­nus Onias.
  • 77 Ptho­lo­meus Epi­fa­nis ann. XXIIII. Hic di­rec­to Sco­pa prin­ci­pe mi­li­tiae ca­pit Iudaeam; rur­sus­que An­thio­co Sco­pa su­pe­ran­te Iudaeam si­bi so­ciat in ami­ci­tia An­tio­chus.
  • 78 Ptho­lo­meus Fi­lo­mi­tor ann. XXXV. Sub hoc re­ge Aris­to­bo­lus Iude­us pe­ri­pa­ti­cus fi­lo­sophus scrip­sit com­men­ta­rios in lib­ros Moy­si et re­gi ob­tu­lit Ptho­lo­meo. An­tio­chus autem agens contra le­gem Iudaeo­rum mul­tos in­te­re­mit. Contra quem Iudas, qui et Mac­cha­beus, ar­ma com­mo­vit.
  • 79 Ptho­lo­meus Ever­ge­tis ann. XXVIIII. Hoc reg­nan­te Iona­thas dux Iudaeo­rum praec­la­rus, qui cum Ro­ma­nis Spar­tia­tis­que foe­dus iniit.
  • 80 Ptho­lo­meus Fis­con, qui et So­ter, ann. XVII. Sub hoc Aris­to­bo­lus Iona­thae fi­lius rex pa­ri­ter et pon­ti­fex consti­tui­tur Iudaeo­rum.
  • 81 Ptho­lo­meus, qui et Ale­xan­der, ann. X. Quo reg­nan­te mul­ta Iudaeo­rum po­pu­lus tam ab Ale­xandri­nis quam etiam ab An­thio­cen­si­bus to­le­ra­bat.
  • 82 Ptho­lo­meus, qui a mat­re fue­rat eiec­tus, ann. VIII. Iudaeis tunc reg­nat Ian­neus, qui et Ale­xan­der.
  • 83 Ptho­lo­meus Dio­ni­sus ann. XXX. Sub cui­us reg­no Ale­xandra, que et Sa­li­na, uxor Ale­xandri re­gis Heb­raeo­rum, Hie­ro­so­li­mis reg­nat. Ex cui­us aeta­te Iudaeos re­rum con­fu­sio et va­riae cla­des oppres­se­runt.
  • 84 Cleo­pat­ra ann. XXII. Qua reg­nan­te Iudaei in ami­ci­tias Ro­ma­no­rum se so­cian­tes eorum iam le­gi­bus vi­vent, quia Pom­pei­us reg­num ab Aris­to­bo­lo sub­la­to Hir­ca­num frat­rem eius prae­fe­ce­rat. Hanc si qui­dem Cleo­pat­ram Ro­ma­nus duc­tor sus­ci­piens An­to­nius et suo so­cians la­te­ri contra ci­ves prop­rios di­mi­cat. Quem Augus­tus Oc­ta­via­nus in cer­ta­mi­ne su­pe­rans Ac­tia­ti­co in li­to­re, egit, ut ut­ri­que iuga­les se ip­sos pe­re­me­rent, reg­num­que eorum in Ro­ma­no­rum im­pe­rio de­ve­nit, ubi et us­que ac­te­nus, et us­que in fi­nem mun­di se­cun­dum Da­nie­lis pro­phe­tia reg­ni de­be­tur suc­ces­sio. Et quod ab­hinc Augus­ta­lis exo­ri­tur po­tes­tas, ani­mo re­con­den­dum est.
  • 85 Augus­tus im­pe­ra­tor, qui et Oc­ta­via­nus di­ce­ba­tur, a quo pos­te­ri prin­ci­pes Augus­ti sunt vo­ca­ti, tam ci­ves pat­rios re­bel­lans quam etiam gen­tes ex­te­ras su­pe­rans, sin­gu­la­rem si­bi vin­di­cat prin­ci­pa­tum, reg­nans per ann. LVI. Hui­us quad­ra­ge­si­mo se­cun­do an­no im­pe­rii do­mi­nus nos­ter Iesus Chris­tus de sancta vir­gi­ne na­tus, ut ve­rus deus ita et ve­rus ho­mo, in sig­nis et vir­tu­ti­bus am­mi­ran­dis eni­tuit an­no ab ori­gi­ne mun­di VD, ab ur­be Ro­mae autem con­di­tio­ne an­no DCCLV.
  • 86 Et quia Ro­ma­na­rum re­rum or­di­ne ac­tos­que in­qui­re­re sta­tuis­ti et nos bre­vi­ter tuis per­cuncta­tio­ni­bus res­pon­de­re su­mus pol­li­ci­ti, ne­ces­sa­rium est er­go no­bis ea in­te­rim, que ad tem­po­ra Augus­ti im­pe­ra­to­ris di­cun­tur, omit­te­re et rur­sus ad Ro­ma­nae ur­bis pri­mor­dia re­pe­da­re ori­gi­nem­que Ro­mu­li eius con­di­to­ris ex­po­ne­re si­mul­que suc­ces­so­rum eius re­gum con­so­lum­que an­nos ac­tos­que ad li­qui­dum de­monstra­re, qui sunt hi.
  • 87 Ab ori­gi­ne ur­bis Ro­mae et us­que Tar­qui­nium re­gem cog­no­men­to Su­per­bum, qui et ex­pul­sus est, nu­me­ran­tur an­ni CCXLIII. Nam pri­mus il­le et ur­bis et im­pe­rii con­di­tor Ro­mu­lus fuit Mar­te, ut ip­so­rum ver­bis lo­qua­mur, ge­ni­tus et Rea Si­luia. Hoc de se sa­cer­dos gra­vi­da con­fes­sa est. Nec mox fa­ma du­bi­ta­vit, cum Amul­lii re­gis im­pe­rio abiec­tus in prof­luen­tem cum Re­mo frat­re non po­tuit ex­tin­gui, si qui­dem et Ti­be­ri­nus am­nem rep­res­sit et re­lic­tis ca­tu­lis lu­pa se­cu­ta va­gi­tum uber am­mo­vit in­fan­ti­bus, mat­ris­que ges­sit of­fi­cium.
  • 88 Sic re­per­tos apud ar­bo­rem Faus­tu­lus re­gii gre­gis pas­tor tu­lit in ca­sam at­que edu­cauit. Al­ba tum erat La­tio ca­put, Iulii opus: nam La­bi­nium pat­ris Aenaeae con­tem­se­rat. Ab his Amul­lius iam sep­ti­ma su­bo­le reg­na­bat frat­re pul­so Nu­mi­to­re, cui­us ex fi­lia Ro­mu­lus. Igi­tur sta­tim pri­ma iuven­tu­tis fa­cie pat­ruum ab ar­ce de­tur­bat, avum re­po­nit. Ip­se flu­mi­nis ama­tor et mon­tium, apud quos erat edu­ca­tus, moe­nia no­vae ur­bis agi­ta­bat.
  • 89 Ge­mi­ni erant: uter aus­pi­ca­re­tur et re­ge­ret, ad­hi­be­re pla­cuit deos. Re­mus mon­tem Aven­ti­num, hic Pa­la­ti­num oc­cu­pant. Pri­us il­le sex vul­tu­res, hic pos­tea, sed duo­de­cim vi­dit. Sic vic­tor augu­rio ur­bem ex­ci­tat, ple­nus spei bel­lat­ri­cem fo­re: id as­sue­tae san­gui­ne et pre­da aves pol­li­ce­ban­tur. Ad tu­te­lam no­vae ur­bis suf­fi­ce­re val­lum vi­de­ba­tur: cui­us dum an­gus­tias Re­mus incre­pat, sal­tu tran­si­li­vit. Du­bium an ius­su frat­ris, oc­ci­sus est. Pri­ma cer­te vic­ti­ma fuit mu­ni­tio­nem­que ur­bis no­vae san­gui­ne suo con­sec­ra­vit.
  • 90 Ima­gi­nem ur­bis ma­gis quam ur­bem fe­ce­rat: in­co­lae dee­rant. Erat in pro­xi­mo lo­cus: hunc asy­lum fa­cit, et sta­tim mi­ra vis ho­mi­num La­ti­ni Tus­ci­que pas­to­res, etiam transma­ri­ni Fry­ges, qui sub Aena, Ar­ca­des, qui sub Euandro du­ce influ­xe­rant. Ita ex va­riis qua­si ele­men­tis congre­ga­vit cor­pus unum po­pu­lum­que Ro­ma­num ip­se fe­cit. Res erat uni­us aeta­tis, po­pu­lus vi­ro­rum. Ita­que mat­ri­mo­nia a fi­ni­ti­mis pe­ti­ta quia non im­pet­ra­ban­tur, ma­nu cap­ta sunt. Si­mu­la­tis quip­pe lu­dis equestri­bus vir­gi­nes quae ad ex­pec­ta­cu­lum ve­ne­rant prae­de fue­re.
  • 91 Haec sta­tim cau­sa bel­lo­rum. Pul­si fu­ga­ti­que Veien­tes. Ce­ni­nen­sium cap­tum ac di­rep­tum est op­pi­dum. Spo­lia in­su­per opi­ma de re­ge Ag­ro­ne Fe­ret­rio Iovi ma­ni­bus rex re­por­ta­vit. Sa­vi­nis pro­di­tae por­tae per vir­gi­nem Tar­peiam, non do­lo, sed puel­la prae­tium rei quae ge­re­bant in si­nistris pe­tie­rat, du­bium cly­peos an ar­mil­las. Il­li ut et fi­dem sol­ve­rent et ul­cis­ce­ren­tur, cly­peis ob­rue­re. Ita am­mis­sis intra moe­nia hos­ti­bus at­rox in ip­so fo­ro pug­na, adeo ut Ro­mu­lus Iovem ora­ret foe­dam suo­rum fu­gam sis­te­ret. Hinc templum et Sta­tor Iup­pi­ter.
  • 92 Tan­dem fu­ne­ri­bus in­ter­ve­ne­re rap­tae la­ce­ris co­mis: sic pax fac­ta cum Ta­tio foe­dus­que per­cus­sum. Se­cu­ta­que res mi­se­ra dic­tu, ut re­lic­tis se­di­bus suis no­vam in ur­bem hos­tes de­mig­ra­rent et cum ge­ne­ris suis avi­tas opes pro do­te so­cia­rent.
  • 93 Auc­tis bre­vi vi­ri­bus hunc rex sa­pien­tis­si­mus sta­tum rei pub­li­cae in­po­suit: iuven­tus di­vi­sa per tri­bus, in aequis et ar­mis ut ad su­bi­ta bel­la ex­cu­ba­ret, con­si­lium rei pub­li­cae pe­nes se­nes es­set, qui ex auc­to­ri­ta­te pat­res, ob aeta­tem se­na­tus vo­ca­ba­tur.
  • 94 His ita or­di­na­tis re­pen­te, cum con­tio­nem ha­be­ret an­te ur­bem apud Cap­rae pa­lu­des, e conspec­tu ab­la­tus est. Dis­cerptum ali­qui a se­na­tu pu­tant ob as­pe­rius in­ge­nium: sed obor­ta tem­pes­tas so­lis­que de­fec­tio con­sec­ra­tio­nis spe­ciem prae­bue­re. Cui mox Iuli­us Pro­cu­lus fi­dem fe­cit, vi­sum a se Ro­mu­lum ad­fir­mans augus­tio­re for­ma, quam fuis­set: man­da­re prae­te­rea, ut se pro nu­mi­ne ac­ce­pe­rent: Qui­ri­num in cae­lo vo­ca­ri: pla­ci­tum diis, ut gen­tium Ro­ma po­ti­re­tur.
  • 95 Suc­ces­sit Ro­mu­lo Nu­ma Pom­pi­lius, quem Cu­ri­bus Sa­vi­nis agen­tem ultro pe­ti­ve­runt ob incli­tam vi­ri re­li­gio­nem: il­le sac­ra et cae­ri­mo­nias om­nem­que cul­tum deo­rum in­mor­ta­lium do­cuit: il­le pon­ti­fi­ces augu­res sa­lios ce­te­ra­que sa­cer­do­tia: an­num­que in XII men­ses, fes­tos dies ne­fas­tos­que discrip­sit. Il­le an­ci­lia ad­que pal­la­dium, sec­re­ta que­dam im­pe­rii pig­no­ra, Ianum­que bif­ron­tem, Fi­dem pa­cis ac bel­li, in pri­mis fo­cum Ves­tae vir­gi­ni­bus co­len­dum de­dit, ut ad si­mu­lac­rum cae­les­tium si­de­rum cus­tus im­pe­rii flam­ma vi­gi­la­ret. Haec om­nia qua­si mo­ni­tu deae eg­re­giae, quo ma­gis bar­ba­ri ac­ci­pe­rent. Eo de­ni­que fe­ro­cem po­pu­lum re­de­git, ut quod vi et iniu­ria oc­cu­pa­rat im­pe­rium, re­li­gio­ne at­que ius­ti­tia gu­ber­na­ret.
  • 96 Ex­ce­pit Pom­pi­lium Nu­mam Tul­lus Hos­ti­lius, cui­us in ho­no­rem vir­tu­tis reg­num ultro da­tum. Hic om­nem mi­li­ta­rem dis­cip­li­nam ar­tem­que bel­lan­di insti­tuit. Ita­que mi­rum in mo­dum exer­ci­ta iuven­tu­te pro­vo­ca­re ausus Al­ba­nos gra­vem et diu prin­ci­pem po­pu­lum. Sed cum pa­ri ro­bo­re fre­quen­ti­bus proe­liis ut­ri­que com­mi­nue­ren­tur, mis­so in con­pen­dium bel­lo Ho­ra­tiis Cu­ria­tiis­que, tri­ge­mi­nis hinc at­que in­de frat­ri­bus, ut­rius­que po­pu­li fa­ta per­mis­sa sunt. An­ceps et pulcra con­ten­tio exi­tu­que ip­so mi­ra­bi­lis. Tri­bus quip­pe il­linc vul­ne­ra­tis, hinc duo­bus oc­ci­sis, qui su­pe­re­rat Ho­ra­tius ad­di­to ad vir­tu­tem do­lo, ut distra­he­ret hos­tem, si­mu­lat fu­gam sin­gu­los­que prout se­qui po­te­rant, ador­tus ex­su­pe­rat. Sic (ra­rum alias de­cus) uni­us ma­nu par­ta vic­to­ria est. Quam il­le mox par­ri­ci­dio foe­da­vit. Nam flen­tem spo­lia cir­ca se spon­si qui­dem, sed os­tis, so­ro­rem vi­de­rat: hunc tam in­ma­tu­rum amo­rem vir­gi­nis ul­tus est fer­ro, ut aude­ret le­ges, ne­fas: sed abstu­lit vir­tus par­ri­ci­dam et fa­ci­nus infra glo­riam fuit.
  • 97 Nec diu in fi­de Al­ba­nus: nam Fi­de­na­te bel­lo mi­sit in auxi­lium ex foe­de­re: me­dii in­ter duos ex­pec­ta­ve­re for­tu­nam. Sed rex cal­li­dus ubi incli­na­re so­cios ad os­tem vi­det, tol­lit ani­mos, qua­si man­das­set. Spes in­de Ro­ma­nis, me­tus hos­ti­bus. Sic fra­us pro­di­to­rum ir­ri­ta fuit. Ita­que hos­te vic­to rup­to­rem foe­de­ris Met­tum Fu­re­tium re­li­ga­tum in­ter duos cur­ros per­ni­ci­bus equis distrait Al­bam­que ip­sam quam­vis pa­ren­tem, emu­lam ta­men di­ruit, cum pri­mus om­nes opes ur­bis ip­sum­que po­pu­lum Ro­mam transtu­lis­set: pror­sus ut con­san­gui­nea ci­vi­tas non pe­ris­se, sed in suum cor­pus re­dis­se rur­sus vi­de­re­tur.
  • 98 An­cus dein­de Mar­cius ne­pus Pom­pi­lii ex fi­lia, pra­vo in­ge­nio. Igi­tur et mu­ro moe­nia ample­xus est et influen­tem ur­bi Ty­be­ri­num pon­te com­mi­sit Os­tiam­que in ip­so ma­ris flu­mi­nis­que con­fi­nio co­lo­niam po­suit, iam tunc vi­de­li­cet prae­sa­giens ani­mo fu­tu­rum, ut to­tius mun­di opes et co­mea­tus il­lo ve­lut ma­ri­ti­mo ur­bis os­pi­tio re­ce­pe­ren­tur.
  • 99 Tar­qui­nius pos­tea Pris­cus quam­vis transma­ri­nae ori­gi­nis reg­num ultro pe­tens ac­ce­pit ob in­dustriam at­que ele­gan­tiam, quip­pe qui oriun­dus Co­rin­tho Gre­cum in­ge­nium Ita­li­cis ar­ti­bus mis­cuis­set. Hic et se­na­tus maies­ta­tem nu­me­ro amplia­vit et cen­tu­riis tri­bus auxit, qua­te­nus Ac­tius Ne­vius nu­me­rum auge­ri pro­hi­be­bat, vir sum­mus augu­rio. Quem rex in ex­pe­ri­men­tum ro­ga­vit, fie­ri­ne pos­set, quod ip­se men­te coe­pe­rat. Il­le rem ex­per­tus augu­rio, pos­se res­pon­dit. «Ad­quin hoc», in­quid, «agi­ta­ram cu­tem il­lam se­ca­ri no­va­cu­la pos­se». Et augur, «po­tes», in­quid: et se­cuit. In­de Ro­ma­nis sa­cer augu­ra­tus.
  • 100 Ne­que pa­ce Tar­qui­nius quam bel­lo promptior: duo­de­cim nam­que Tus­ciae po­pu­los fre­quen­ti­bus ar­mis su­be­git. In­de fas­ces tra­beae cu­ru­les anu­li pha­le­re pa­lu­da­men­ta prae­tex­tae, in­de quod aureo cur­ru, quat­tuor equis tri­um­pha­tur, to­gae pic­tae tu­ni­cae­que pal­ma­te, om­nia de­ni­que de­co­ra et in­sig­nia, qui­bus im­pe­rii dig­ni­tas aemi­net, sumpta sunt.
  • 101 Ser­vius Tul­lius dein­ceps gu­ber­na­cu­la ur­bis in­va­dit, nec obscu­ri­tas in­hi­buit quam­vis mat­re ser­va crea­tum. Nam exi­miam in­do­lem uxor Tar­qui­nii Ta­na­quil li­be­ra­li­ter edu­ca­ve­rat et cla­rum fo­re vi­sa cir­ca ca­put flam­ma pro­mi­se­rat. Er­go in­ter Tar­qui­nii mor­tem an­ni­ten­te re­gi­na sub­sti­tu­tus in lo­cum re­gis qua­si in tem­pus reg­num do­lo par­tum sic egit in­dustriae, ut iure adep­tus vi­de­re­tur.
  • 102 Ab hoc po­pu­lus Ro­ma­nus re­la­tus in cen­sum, di­ges­tus in clas­ses, de­cu­riis at­que col­le­giis distri­bu­tus, sum­ma­que re­gis sol­ler­tia ita est or­di­na­ta res pub­li­ca, ut om­nia pat­ri­mo­nii dig­ni­ta­tis aeta­tis ar­tium of­fi­cio­rum­que discri­mi­na in ta­bu­las re­fer­ren­tur ac sic ma­xi­ma ci­vi­tas mi­ni­mae do­mus di­li­gen­tia con­te­ne­re­tur.
  • 103 Postre­mus fuit om­nium re­gum Tar­qui­nius, cui cog­no­men Su­per­bo ex mo­ri­bus da­tum. Hic reg­num avi­tum, quod a Ser­vio te­ne­ba­tur, ra­pe­re ma­luit quam ex­pec­ta­re, mis­sis­que in eum per­cus­so­ri­bus sce­le­re par­tam po­tes­ta­tem non me­lius egit quam ad­qui­si­ve­rat. Nec ab­hor­re­bat mo­ri­bus uxor Tul­lia, que, ut vi­rum re­gem sa­lu­ta­ret, sup­ra cruen­tum pat­rem vec­ta car­pen­to conster­na­tos equos exe­git.
  • 104 Sed ip­se in se­na­tum cae­di­bus, in ple­bem ver­be­ri­bus, in om­nes su­per­bia, que cru­de­li­ta­te gra­vior est bo­nis, gras­sa­tus cum se­vi­tiam do­mi fa­ti­gas­set, tan­dem in os­tes con­ver­sus est. Sic va­li­da La­tio op­pi­da cap­ta sunt, Ar­dea, Oc­ri­co­lum, Ga­vii, Sues­sa Po­me­tia. Tum co­que cruen­tus in suos. Ne­que enim fi­lium ver­be­ra­re du­bi­ta­vit, ut si­mu­lan­tis transfu­gam apud hos­tes hinc fi­des es­set.
  • 105 Quo a Ga­viis ut vo­lue­rat re­cep­to et per nun­tios con­su­len­ti quid fie­ri vel­let, emi­nen­tia for­te pa­pa­ve­rum ca­pi­ta vir­gu­la ex­cu­tiens, cum per hoc in­ter­fi­cien­dos es­se prin­ci­pes vel­let in­tel­le­gi, qua su­per­bia sic res­pon­dit, ut sen­se­rant ta­men.
  • 106 De ma­nu­biis cap­ta­rum ur­bium templum ere­xit. Quod cum inau­gu­ra­re­tur, ce­den­ti­bus ce­te­ris diis, mi­ra res di­ci­tur ex­ti­tis­se: re­sis­te­re Iuven­tas et Ter­mi­nus. Pla­cuit va­ti­bus con­tu­ma­cia nu­mi­num, si qui­dem fir­ma om­nia et aeter­na pol­li­ce­ban­tur. Sed il­lud hor­ren­tius, quod mo­lien­ti­bus edem in fun­da­men­tis hu­ma­num ca­put re­per­tum est. Nec du­bi­ta­ve­re cuncti monstrum pul­cher­ri­mum im­pe­rii se­dem ca­put­que ter­ra­rum pro­mit­te­re.
  • 107 Tam­diu su­per­biam re­gis po­pu­lus Ro­ma­nus per­pes­sus est, do­nec abe­rat li­bi­do: hanc ex li­be­ris eius in­por­tu­ni­ta­tem to­le­ra­re non po­tuit. Quo­rum cum al­ter or­na­tis­si­mae fe­mi­nae Luc­re­tiae stup­rum in­tu­lis­set, mat­ro­na de­de­cus fer­ro ex­pia­vit, im­pe­rium re­gi­bus ab­ro­ga­tum.
  • 108 Haec est pri­ma aetas po­pu­li Ro­ma­ni et qua­si in­fan­tia, quam ha­buit sub re­gi­bus sep­tem, per an­nos, ut di­xi­mus, CCXLIII, qua­dam fa­to­rum in­dustria tam va­riis in­ge­nio, ut rei pub­li­cae ra­tio et uti­li­tas pos­tu­la­bat.
  • 109 Nam quid Ro­mo­lo ar­den­tius? Ta­li opus fuit, ut in­va­de­ret reg­num. Quid Nu­ma re­li­gio­sius? Ita res po­pos­cit, ut fe­rox po­pu­lus deo­rum me­tu mi­ti­ga­re­tur. Quid il­le mi­li­tiae ar­ti­fex Tul­lus? Bel­la­to­ri­bus vi­ris quam ne­ces­sa­rius, ut acue­ret ra­tio­ne vir­tu­tem. Quid aedi­fi­ca­tor An­cus? Ut ur­bem co­lo­nia ex­ten­de­ret, pon­te iun­ge­ret, mu­ro tue­re­tur.
  • 110 Iam ve­ro or­namen­ta Tar­qui­nii et in­sig­nia, quan­tam prin­ci­pi po­pu­lo ad­di­de­runt ex ip­so abi­tu dig­ni­ta­tem? Ac­tus a Ser­vio cen­sus quid ef­fe­cit, ni­si ut ip­sa se nos­set Ro­ma­na res pub­li­ca? Postre­mo Su­per­bi il­lius in­por­tu­na do­mi­na­tio non­ni­hil, im­mo vel plu­ri­mum pro­fuit. Sic enim ef­fec­tum est, ut agi­ta­tus iniu­riis po­pu­lus cu­pi­di­ta­te li­ber­ta­tis in­cen­de­re­tur.
  • 111 Mu­ta­ta­que re­ga­li do­mi­na­tio­ne ad con­so­lum in­fu­las se con­fer­ret; qui bi­ni in an­nis sin­gu­lis rem pub­li­cam gu­ber­nan­tes se­quen­ti an­no ab aliis ve­nien­ti­bus suc­ce­de­ban­tur, scien­tes­que se an­nis tan­tum sin­gu­lis praees­se in po­pu­lo ta­li­ter er­ga alios age­bant, qua­li­ter eos er­ga se ac­tu­ros pos­tea cu­pie­bant.
  • 112 Qui or­do us­que ad Augus­tum Cae­sa­rem ob­te­nuit pri­vi­le­gium, per vi­ris DCCCCXVI in ann. CCCCLVIII. No­vem si qui­dem an­nos si­ne con­su­li­bus, sed tan­tum sub tri­bu­nos ple­bis fuit, quat­tuor si­ne iudi­ci­bus.
  • 113 Nam post exac­tos re­ges an­num unum qui­nis die­bus sin­gu­li se­na­to­rum rem pub­li­cam ob­te­nue­runt et tunc duo­bus crea­tis con­su­li­bus Bru­to et Col­la­ti­no or­di­nem in pos­te­rum us­que ad Pan­sam et Ser­gium ser­va­ve­runt per ann. prae­no­ta­tos.
  • 114 Et quia om­nium con­su­lum no­mi­na ac­tos­que conscri­be­re et mi­hi te­dium et ti­bi, qui le­gis, fas­ti­dio fo­re prae­ca­vi, ali­qua exin­de prae­li­bans mul­ta su­per­se­di, quod pe­ne a non­nul­lis iam usur­pa­tum es­se bre­via­tum­que opus cog­no­vi.
  • 115 Igi­tur pri­mi con­so­lum Bru­tus et Col­la­ti­nus, qui­bus ul­tio­nem sui mo­riens mat­ro­na man­da­ve­rat, po­pu­lus Ro­ma­nus ad vin­di­can­dum li­ber­ta­tis ac pu­di­ci­tiae de­cus quo­dam qua­si instinctu deo­rum con­ci­ta­tus re­gem re­pen­te des­ti­tuit, bo­na di­ri­pit, ag­rum Mar­ti suo con­sec­rat, im­pe­rium in eos­dem li­ber­ta­tis suae vin­di­ces transfert, mu­ta­to ta­men, ut di­xi­mus, et iure et no­mi­ne.
  • 116 Quip­pe ex per­pe­tuo an­nuum pla­cuit, ex sin­gu­la­ri dup­lex, ne po­tes­tas so­li­tu­di­ne vel mo­ra cor­rum­pe­re­tur, con­su­les­que ap­pel­la­vit pro re­gi­bus, ut con­su­le­re ci­vi­bus suis de­be­re me­mi­nis­sent tan­tum­que li­ber­ta­tis no­vae gau­dium in­ter­ces­se­rat, ut vix mu­ta­ti sta­tus fi­dem ca­pe­rent al­te­rum­que ex con­su­li­bus Luc­re­tiae ma­ri­tum tan­tum ob no­men et ge­nus re­gium fas­ci­bus ab­ro­ga­tis ur­bem di­mit­te­rent.
  • 117 Ita­que sub­sti­tu­tus Ora­tius Pub­li­co­la sum­mo stu­dio an­ni­sus est ad augen­dam li­be­ri po­pu­li maies­ta­tem. Nam et fas­ces ei pro con­tio­ne sum­mi­sit et ius pro­vo­ca­tio­nis ad­ver­sus ip­sos de­dit et ne spe­cies ar­cis of­fen­de­ret, emi­nen­tes aedes suas in pla­na sub­mi­sit.
  • 118 Bru­tus ve­ro fa­vo­ri ci­vium etiam do­mus suae cla­de et par­ri­ci­dio ve­li­fi­ca­tus est. Quip­pe cum stu­de­re de re­vo­can­dis in ur­bem re­gi­bus li­be­ros suos con­pe­ris­set, prot­ra­xit in fo­rum, et con­tio­ne me­dia vir­gis ce­ci­dit se­cu­ri­que per­cus­sit, ut pla­ne pub­li­cus pa­rens in lo­cum li­be­ro­rum adob­tas­se si­bi po­pu­lum vi­de­re­tur.
  • 119 Li­ber iam hinc po­pu­lus Ro­ma­nus pri­ma ad­ver­sus ex­te­ros ar­ma pro li­ber­ta­te cor­ri­puit, mox pro fi­ni­bus, dein­de pro so­ciis, tum glo­ria et im­pe­rio, la­ces­sen­ti­bus ad­si­due us­que qua­que fi­ni­ti­mis: quip­pe cum pat­rii so­li gli­ba nul­la sit, sed sta­tim hos­ti­le po­me­rium me­dius­que in­ter La­tium ad­que Et­rus­cos qua­si in quo­dam bi­vio con­lo­ca­tus om­ni­bus por­tis in hos­tem in­cur­re­ret, do­nec qua­si con­ta­gio quo­dam per sin­gu­los itum est et pro­xi­mis qui­bus­que cor­rep­tis to­tam Ita­liam sub se re­di­ge­runt.
  • 120 Nam Por­sen­na rex Et­rus­co­rum in­gen­ti­bus co­piis ade­rat et Tar­qui­nios ma­nu re­du­ce­bat. Hunc ta­men quam­vis et ar­mis et fa­me ur­gue­ret oc­cu­pa­to­que Iani­cu­lo in ip­sis ur­bis fau­ci­bus in­cu­ba­ret, sus­te­nuit, rep­pu­lit, no­vis­si­mae etiam tan­ta ad­mi­ra­tio­ne per­cu­lit, ut su­pe­rior ultro cum pe­ne vic­tis ami­ci­tiae foe­de­ra fe­ri­ret.
  • 121 Nam Mu­cius Sce­vo­la Ro­ma­no­rum for­tis­si­mus re­gem per in­si­dias in castris ip­sius adgre­di­tur. Sed ubi frustra­to cir­ca pur­pu­ra­tum eius ic­tu te­ne­tur, ar­den­ti­bus mox fo­cis in­tu­lit ma­num ter­ro­rem­que ge­mi­nat do­lo. «En, ut scias», in­quid, «quem vi­rum ef­fu­ge­ris: idem tre­cen­ti iura­vi­mus». Cum in­ter im­ma­ne dic­tu hic in­ter­ri­tus, il­le tre­pi­da­ret, tam­quam ma­nus re­gis ar­de­ret.
  • 122 Sic qui­dem vi­ri. Set ne se­xus al­ter a lau­de ces­sa­ret, ec­ce et vir­gi­num vir­tus. Una ex ob­si­di­bus re­gi da­ta elap­sa cus­to­diae Cloe­lia per pat­rium flu­men equi­ta­bat. Rex qui­dem tot tan­tis­que vir­tu­tum ter­ri­tus monstris va­le­re li­be­ros­que es­se ius­sit.
  • 123 Tar­qui­nii ta­men diu di­mi­ca­ve­runt, do­nec Ar­run­tem fi­lium re­gis ma­nu sua Bru­tus oc­ci­dit su­per­que ip­sum mu­tuo vul­ne­re ex­pi­ra­vit, pla­ne qua­si adul­te­rum ad in­fe­ros us­que se­que­re­tur.
  • 124 Nec se­cus La­ti­ni a Ma­mi­lio Tus­co­la­no du­ce apud Re­gil­li la­cum ex­pug­nan­tur, vin­cun­tur at­que su­bi­ciun­tur. Sat­ri­cum ad­que Cor­ni­cu­lum, So­ra­que et Al­sium eorum ur­bes cap­tas pro­vin­cia­que ef­fec­ta. De Ve­ru­lis et Bo­bil­lis pu­det, sed tri­um­pha­ve­re Ro­ma­ni. Ti­bur nunc su­bur­ba­num et aes­ti­vae Prae­nes­tae de­li­ciae nun­cu­pa­tis in Ca­pi­to­lio vo­tis pe­te­ban­tur:
  • 125 idem tunc Fe­su­lae quod Char­rae nu­per: idem ne­mus Ari­ci­nus, quod Her­cy­lius sal­tus: Fre­gel­lae, quod Cae­so­ria­cum: Ti­be­ris quod Euf­ra­tes. Cu­rio­los quo­que, pro pu­dor, vic­tos adeo glo­riae fuis­se, ut cap­tum op­pi­dum Gne­us Mar­cius Co­rio­la­nus qua­si Nu­man­tiam aut Affri­cam no­mi­ni in­due­ret.
  • 126 Ex­tant et par­ta de An­tio spo­lia, que Me­nius in sug­ges­to fo­ri cap­ta hos­tium clas­se suf­fi­xit: si ta­men il­la clas­sis, nam sex fue­re rostra­tae. Sed hic nu­me­rus il­lis ini­tiis na­va­le bel­lum fuit. Per­vi­ca­cis­si­mi ta­men La­ti­no­rum Equi et Vulsci fue­re et co­ti­dia­ni, ut sic di­xe­rim, hos­tes.
  • 127 Et hos prae­ci­pue Ti­tus Quin­tius do­muit, il­le dic­ta­tor ab arat­ro, qui ob­ses­sa et pe­ne iam cap­ta Man­lii con­su­lis castra eg­re­gia vic­to­ria re­cu­pe­ra­vit. Me­dium erat tem­pus for­te se­men­tis, cum pat­ri­cium vi­rum in­ni­xum arat­ro suo lic­tor in ip­so ope­re dep­rae­hen­dit.
  • 128 In­de in aciem pro­fec­tus, ne quid a rus­ti­ci ope­ris imi­ta­tio­ne ces­sa­ret, pe­co­dum mo­re sub iugum mi­sit ex­pe­di­tio­ne­que fi­ni­ta re­diit ad bo­bes rur­sus tri­um­pha­lis ag­ri­co­la. Fi­dem nu­mi­num, qua ve­lo­ci­ta­te! Intra quin­de­cem dies cap­tum pe­rac­tum­que bel­lum, pror­sus ut fes­ti­nas­se dic­ta­tor ad re­lic­tum opus vi­de­re­tur.
  • 129 Pa­ri te­no­re Veien­tes, Fa­les­ci et Fi­de­na­tes tunc mag­no la­bo­re de­vic­ti sunt. Qui mo­do et si fue­rint, non vi­den­tur. Que re­li­quiae? Quod ves­ti­gium? La­bo­rat enim an­na­lium fi­des, ut Veios, Fa­lis­cos, Fi­de­na­tes fuis­se cre­da­mus.
  • 130 Gal­li autem Se­no­nes gens na­tu­ra fe­rox, mo­ri­bus in­con­di­ta, ad hoc ip­sa cor­po­rum mo­le, pe­rin­de ar­mis in­gen­ti­bus, adeo om­ni ge­ne­re ter­ri­bi­lis fuit, ut pla­ne na­ta ad ho­mi­num in­te­ri­tum, ur­bium stra­gem vi­de­re­tur. Hi quon­dam ab ul­ti­mis ter­ra­rum oris et cin­gen­te om­nia ocea­no in­gen­ti ag­mi­ne pro­fec­ti cum iam me­dia vas­tas­sent, po­si­tis in­ter Al­pes et Pa­dum se­di­bus, ne his qui­dem con­ten­ti, per Ita­liam bac­ca­ban­tur.
  • 131 Tunc Clu­sium Tus­ciae ur­bem ob­si­de­bant, ubi pro so­ciis ac foe­de­ra­tis Ro­ma­nus in­ter­ve­nit mis­sis ex mo­re le­ga­tis. Sed quod ius apud bar­ba­ros? Fe­ro­cius agunt et in­de cer­ta­men. Con­ver­si Gal­li a Clu­sio Ro­mam. Qui­bus ad Al­liam flu­men cum exer­ci­tu Fa­bius con­sul oc­cur­rit. Non te­me­re foe­dior cla­dis: ita­que hunc diem fas­tis Ro­ma dam­na­vit.
  • 132 Fu­so exer­ci­tu Gal­li iam moe­ni­bus ur­bis adpro­pin­qua­bant, ubi pe­ne nul­la erant prae­si­dia. Tum igi­tur sic ut num­quam alias ap­pa­ruit il­la ve­ra Ro­ma­na vir­tus. Iam pri­mum maio­res na­tu amplis­si­mis usi ho­no­ri­bus in fo­rum coeunt, ibi de­vo­ven­te pon­ti­fi­ce diis se ma­ni­bus con­sec­rant sta­tim­que in suas quis­que aedes reg­res­si sic ut in tra­beis erant et amplis­si­mo cul­tu in cu­ru­li­bus sel­lis se­se re­po­sue­runt, ut cum ve­nis­set hos­tis, in sua quis­que dig­ni­ta­te mo­re­re­tur.
  • 133 Pon­ti­fi­ces autem et fla­mi­nes quid­quid re­li­gio­sis­si­mi in templis erat, par­tim in do­leis re­fos­sa ter­ra re­con­de­runt, par­tim in­po­si­ta pla­ustris se­cum Veios aufe­runt: vir­gi­nes si­mul ex sa­cer­do­tio Ves­tae nu­do pe­de fu­gien­tia sac­ra co­mi­tan­tur. Ta­men ex­ce­pis­se fu­gien­tes unus e ple­be fer­tur Ati­nius, qui de­po­si­tis uxo­re et li­be­ris vir­gi­nes in pla­ustrum re­ce­pit. Adeo tunc quo­que in ul­ti­mis re­li­gio pub­li­ca pri­va­tis af­fec­ti­bus an­te­cel­le­bat.
  • 134 Iuven­tus ve­ro, quam sa­tis constat vix mil­le ho­mi­num fuis­se, du­ce Man­lio ar­cem Ca­pi­to­li­ni mon­tis in­se­dit, ob­tes­ta­ta ip­sum qua­si prae­sen­tem Iovem, ut quem ad mo­dum ip­si ad de­fen­den­dum templum oc­cur­ris­sent, ita il­le vir­tu­tem eorum nu­mi­ne suo tue­re­tur.
  • 135 Ade­rant in­te­rim Gal­li aper­tam­quae ur­bem adeunt. Ibi se­den­ti­bus in cu­ru­li­bus suis prae­tex­ta­tos se­nes ve­lut deos ge­nios­que ve­ne­ra­ti, mox eos­dem, postquam es­se ho­mi­nes li­que­bat, alio­quin ni­hil res­pon­de­re dig­nan­tes pa­ri ve­cor­dia mac­tant fa­ces­que tec­tis ini­ciunt et to­tam ur­bem ig­ni fer­ro ma­ni­bus exae­quant.
  • 136 Sex men­si­bus (bar­ba­ros quis cre­de­ret?) cir­ca mon­tem unum pe­pen­de­runt, nec die­bus mo­do, sed noc­ti­bus co­que om­nia ex­per­ti, cum ta­men Man­lius noc­te su­beun­tis, clan­go­re an­se­ris ex­ci­ta­tus a sum­ma ru­pe deie­cit, et ut spem hos­ti­bus de­me­ret, quam­quam in sum­ma fa­me ta­men ad spe­ciem fi­du­ciae, pa­nes ab ar­ce iacu­la­tus est:
  • 137 et sta­to quo­dam die per me­dias hos­tium cus­to­dias Fa­bium pon­ti­fi­cem ab ar­ce di­mi­sit, qui so­lem­ne sac­rum in Qui­ri­na­li mon­te con­fi­ce­ret: at­que il­le per me­dia hos­tium te­la in­co­lo­mis re­li­gio­nis auxi­lio re­diit pro­pi­tios­que deos re­nun­tia­vit. No­vis­si­me cum iam ob­si­dio sua bar­ba­ros fa­ti­gas­set, mil­le pon­do auro re­ces­sum suum ven­di­tan­tes, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ut om­nia in­cen­dio­rum ves­ti­gia Gal­li­ci san­gui­nis inun­da­tio­ne de­le­ret.
  • 138 Igi­tur pas­to­rum quon­dam ca­sa urbs eni­tuit: post as­ser­tam a Man­lio fa­ciem res­ti­tu­tam­que a Ca­mil­lo ac­rius etiam ve­he­men­tius­que in fi­ni­ti­mos re­sur­re­xit.
  • 139 Nec ta­men con­ten­ti Ro­ma­ni suis eos moe­ni­bus ex­pu­lis­se. Cum per Ita­liam nauf­ra­gia sua la­tius tra­he­rent, sic per­se­cu­ti sunt, duc­tan­te Ca­mil­lo, ut odiae nul­la Se­no­num ves­ti­gia su­per­sint. Se­mel apud Anie­nem tru­ci­da­ti, cum sin­gu­la­ri cer­ta­mi­ne Man­lius aure­um tor­quem bar­ba­ro in­ter spo­lia det­ra­xit, un­de et Tor­qua­tus est dic­tus.
  • 140 Ite­rum Pompti­no ag­ro, cum in si­mi­li pug­na Va­le­rius in­si­den­te ga­leae sac­ra ali­te adiu­tus ret­tu­lit spo­lia dic­tus­que est ip­se Cor­vi­nus. Nec non ta­men post ali­quod an­nos om­nes re­li­quias eorum in Et­ru­ria ad la­cum Va­di mon­tis Do­la­bel­la de­le­vit, ne quis ex­ta­ret ex ea gen­te quae in­cen­sam a se Ro­ma­nam ur­bem glo­ria­re­tur.
  • 141 Con­ver­so­que a Gal­lis Man­lio Tor­qua­to La­ti­ni ex­per­ti sunt et de­vic­ti.
  • 142 In­de­que Sa­vi­ni, qui eorum bel­li so­cii duc­tan­te Ta­tio ex­ti­tis­sent, a Cu­rio Den­ta­to con­su­le su­biec­ti, eorum­que lo­ca a Va­ra­nio fon­te in Ad­ria­no te­nus ma­ri ig­ni fer­ro­que vas­ta­ta, tan­tum­que Ro­ma­no po­pu­lo ad­dit opes, ut nec ip­se pos­set aes­ti­ma­re qui vi­ce­rat.
  • 143 Prae­ci­bus dein­de Cam­pa­niae mo­tus non pro se sed pro so­ciis Sam­ni­tas in­va­dit. Om­nium nam­que non mo­do Ita­liae tan­tum, sed pe­ne to­to or­be ter­ra­rum pul­cher­ri­ma Cam­pa­niae pla­ga est. Ni­hil mol­lius cae­lo: de­ni­que bis flo­ri­bus ver­nat. Ni­hil ube­rius so­lo: ideo Li­be­ri Ce­re­ris­que cer­ta­men di­ci­tur. Ni­hil hos­pi­ta­lius ma­ri: hic il­li no­bi­les por­tus Caie­ta, Mi­se­nus, te­pen­tes fon­ti­bus Ba­iae, Luc­ri­nus et Aver­nus quae­dam ma­ris hos­tia. Hic ami­ci vi­ti­bus mon­tes Cau­rus Fa­ler­nus Mas­si­cus et pul­cher­ri­mus cuncto­rum Ve­su­bius Aet­naei ig­nis imi­ta­tor. Ur­bes ad ma­re For­miae Cu­mae Pu­teo­li Her­cu­la­neum Pom­pei et ip­sa ca­put ur­bium Ca­pua, quon­dam in­ter tres ma­xi­mas Ro­mam Car­tha­gi­nem­que nu­me­ra­ta.
  • 144 Pro hac ur­be, his re­gio­ni­bus po­pu­lus Ro­ma­nus Sam­ni­tas in­va­dit, gen­tem, si opu­len­tiam quae­ras, aureis et ar­gen­teis ar­mis et dis­co­lo­ri ves­te us­que ad am­bi­tum ar­ma­tam: si fal­la­ciam, sal­ti­bus fe­rae et mon­tium frau­de gras­san­tem: si ra­biem ac fu­ro­rem, sac­ris le­gi­bus hu­ma­nis­que hos­tiis in exi­tium ur­bis agi­ta­tam: si per­ti­na­ciam, se­xies rup­to foe­de­re cla­di­bus­que ip­sis ani­mo­sio­rem. Hos ta­men quin­qua­gin­ta an­nis per Fa­bios ac Pa­pi­rios pat­res eorum­que li­be­ros ita su­be­git et do­muit, ita rui­nas ip­sas ur­bium di­ruit, ut ho­diae Sam­nium in ip­so Sam­nio re­qui­ra­tur nec fa­ci­le ap­pa­reat ma­te­ria quat­tuor et vi­gin­ti tri­um­pho­rum.
  • 145 Ma­xi­mae ta­men no­ta et in­lustris apud Cau­di­nas for­cu­las ex hac gen­te cla­des Ve­tu­rio Pos­tu­mio­que con­su­li­bus ac­cep­ta est. Clu­sum per in­si­dias intra eum sal­tum exer­ci­tum, un­de non pos­set eva­de­re, stu­pens tan­ta oc­cas­sio­ne dux os­tium Pon­tius He­ri­neum pat­rem con­su­luit: et il­le, mit­te­ret om­nes vel oc­ci­de­ret sa­pien­ter, ut se­nior, sua­se­rat: hic ar­mis exu­tos mit­te­re sub iugum ma­luit, ut nec ami­ci fo­rent be­ne­fi­cio et post fla­gi­tium hos­tes ma­gis.
  • 146 Ita­que et con­su­les sta­tim mag­ni­fi­ce vo­lun­ta­ria de­di­tio­ne tur­pi­tu­di­nem foe­de­ris di­ri­munt et ul­tio­nem fla­gi­tans mi­les Pa­pi­rio du­ce — or­ri­bi­le dic­tu — stric­tis en­si­bus per ip­sam viam an­te pug­nam fuit et in congres­su ar­sis­se om­nium ocu­los hos­tis auc­tor fuit. Nec pri­us fi­nis cae­di­bus da­tus, quam iugum si­bi pro­mis­sum Ro­ma­ni et du­ci Sam­ni­tum et hos­ti­bus re­po­sue­runt.
  • 147 Hac­te­nus cum sin­gu­lis gen­ti­bus, mox ca­ter­va­tim. Sic ta­men co­que par om­ni­bus fuit. Et­rus­co­rum duo­de­cem po­pu­li, Umbrii in id tem­pus in­tac­ti an­ti­quis­si­mus Ita­liae po­pu­lus, Sam­ni­tium re­li­qui in ex­ci­dium Ro­ma­ni no­mi­nis re­pen­te co­niu­rant. Erat ter­ror in­gens tot si­mul tan­to­rum­que po­pu­lo­rum. La­te per Et­ru­riam in­fes­ta quat­tuor ag­mi­num sig­na vo­li­ta­bant.
  • 148 Ge­mi­nius in­te­rim sal­tus in me­dio, an­te in­vius pla­ne qua­si Ca­ly­do­nius vel Her­qui­nius, adeo ter­ror erat, ut se­na­tus con­su­li de­nun­tia­ret, ne tan­tum pe­ri­cu­li ingre­di aude­ret. Sed ni­hil ho­rum ter­ruit du­cem, quin frat­re prae­mis­so explo­ra­ret ac­ces­sus. Il­le per noc­tem pas­to­ra­li ha­bi­tu spe­cu­la­tus om­nia, re­fert tu­tum iter.
  • 149 Sic Fa­bius Ma­xi­mus pe­ri­cu­lo­sis­si­mum bel­lum si­ne pe­ri­cu­lo expli­cuit. Nam su­bi­to in­con­di­tos at­que pa­lan­tes adgres­sus est cap­tis­que su­pe­rio­ri­bus iugis in su­biec­tos suo iure de­to­nuit. Ea nam­que spe­cies fuit il­lius bel­li, qua­si in ter­ri­ge­nas e cae­lo ac nu­bi­bus te­la iace­ren­tur. Nec incruen­ta ta­men il­la vic­to­ria. Nam oppres­sus in si­nu val­lis al­ter con­so­lum De­cius mo­re pat­rio de­vo­tum diis ma­ni­bus op­tu­lit ca­put, sol­lem­nem­que fa­mi­liae suae con­sec­ra­tio­nem in vic­to­riae prae­tium re­de­git.
  • 150 Nec­dum Et­rus­co bel­lo exempto mox se­qui­tur Ta­ren­ti­num, unum qui­dem in no­mi­ne, sed mul­tip­lex in vic­to­riis. Hoc enim Cam­pa­nos Apu­los at­que Lu­ca­nos et ca­put bel­li Ta­ren­ti­nos, id est to­tam pe­ne Ita­liam, et cum his om­ni­bus Pyr­rum cla­ris­si­mum Epy­ro­ta­rum Gre­ciae re­gem una ve­lu­ti rui­na pa­ri­ter in­vol­vit, ut eodem tem­po­re et Ita­liam con­sum­ma­ret et transma­ri­nos tri­um­phos aus­pi­ca­re­tur.
  • 151 Ta­ren­tus La­ce­de­mo­nio­rum opus, Ca­lab­riae quon­dam et Apu­liae to­tius­que Lu­ca­niae ca­put, cum mag­ni­tu­di­ne et mu­ris por­tu­que no­bi­lis tum mi­ra­bi­li si­tu, quip­pe in ip­sis Ad­riae ma­ris fau­ci­bus po­si­ta in om­nes ter­ras Histriam Il­ly­ri­cum Epy­ron Acha­iam Af­ri­cam Si­ci­liam ve­la di­mit­tit.
  • 152 Im­mi­net por­tui ad pros­pec­tum ma­ris po­si­tum theat­rum, quod qui­dem cau­sa mi­se­rae cu­pi­di­ta­tis fuit om­nium ca­la­mi­ta­tum. Lu­dos for­te ce­leb­ra­bat, cum ad­re­mi­gan­tes li­to­re Ro­ma­nam clas­sem vi­dent at­que os­tem ra­ti aemi­cant si­ne discri­mi­ne et in­sul­tant. Qui enim aut un­de Ro­ma­ni? Nec sa­tis. Ade­rat si­ne mo­ra que­ril­lam fe­rens le­ga­tio: hanc quo­que foe­de per obsce­nam tur­pem­que dic­tu con­tu­me­liam vio­lant: et hinc bel­lum.
  • 153 Sed ap­pa­ra­tus hor­ri­bi­lis, cum tot si­mul po­pu­li pro Ta­ren­ti­nis con­sur­ge­rent om­ni­bus­que ve­he­men­tior Pyr­rus, qui se­mig­re­cam ex La­ce­de­mo­niis con­di­to­ri­bus ci­vi­ta­tem vin­di­ca­tu­rus cum to­tis vi­ri­bus Epy­ri Thes­sa­liae Ma­ce­do­niae in­cog­ni­tis­que in id tem­pus ele­fan­tis ma­ri ter­ra vi­ris equis ar­mis, ad­di­to in­su­per fe­ra­rum ter­ro­re ve­nie­bat.
  • 154 Apud Erac­leam Cam­pa­niae flu­vium­que Li­rem Lae­vi­no cons. pri­ma pug­na, que tam at­rox fuit, ut Fo­ren­ta­nee tur­mae pre­fec­tus Ob­si­dius in­vec­tus in re­gem tur­ba­ve­rit coe­ge­rit­que proiec­tis in­sig­ni­bus proe­lio ex­ce­de­re. Ac­tum erat, ni­si ele­fan­ti con­ver­so in spec­ta­cu­lo bel­lo pro­cu­cur­ris­sent. Quo­rum cum mag­ni­tu­di­ne tum de­for­mi­ta­te et no­vo odo­re si­mul ac stri­do­re conster­na­ti equi cum in­cog­ni­tas si­bi be­luas ampli­us quam erant sus­pi­ca­ren­tur, fu­gam stra­gem­que la­te de­de­runt.
  • 155 In Apu­lia dein­de apud As­cu­lum me­lius di­mi­ca­tum est Cu­rio Fab­ri­cio­que con­su­li­bus — iam quip­pe ter­ror be­lua­rum exo­le­ve­rat et Gai­us Nu­mi­cius quar­tae le­gio­nis as­ta­tus uni­us pro­mos­ci­de absci­sa mo­ri pos­se be­luas os­ten­de­rat. Ita­que in ip­sos pi­la con­ges­ta sunt et in tur­res vib­ra­tae fa­ces to­ta hos­tium ag­mi­na ar­den­ti­bus rui­nis ope­rue­runt. Nec ali­us cla­di fi­nis fuit quam nox di­ri­me­ret postre­mus­que fu­gien­tium rex ip­se a sa­tel­li­ti­bus hu­me­ro sau­cius in ar­mis suis re­fer­re­tur.
  • 156 Lu­ca­niae sup­re­ma pug­na Sy­ba­ru­si­nis quos vo­cant cam­pis, du­ci­bus his­dem qui­bus su­pe­rius, sed tum to­ta vic­to­ria. Exi­tum, quem da­tu­ra vir­tus fuit, ca­sus de­dit. Nam pro­vec­tis in pri­mam aciem rur­sus ele­fan­tis unum ex his pul­lum adac­ti in ca­put te­li gra­vis ic­tus aver­tit, qui cum per stra­gem suo­rum re­cur­rens stri­do­re que­re­re­tur, ma­ter ag­no­vit et qua­si vin­di­ca­ret, exi­liit, tum om­nia cir­ca qua­si hos­ti­lia gra­vi mo­le per­mis­cuit: ac sic eae­dem fe­rae, que pri­mam vic­to­riam abstu­le­runt, se­cun­dam pa­rem fe­ce­runt, ter­tiam si­ne contro­ver­sia tra­di­de­runt.
  • 157 Nec ve­ro tan­tum ar­mis et in cam­po, sed con­si­liis et do­mi co­que intra ur­bem cum re­ge Pyr­ro di­mi­ca­tum est. Quip­pe post pri­mam vic­to­riam in­tel­lec­ta Ro­ma­na vir­tu­te sta­tim des­pe­ra­vit ar­mis, se­que ad do­los con­tu­lit. Nam in­te­remptos cre­ma­vit cap­ti­vos­que in­dul­gen­ter ha­buit et si­ne pre­tio res­ti­tuit mis­sis­que le­ga­tis in ur­bem om­ni mo­do an­ni­sus est, ut fac­to foe­de­re in ami­ci­tiam re­ci­pe­re­tur.
  • 158 Sed et bel­lo et pa­ce et fo­ris et do­mi om­nem in par­tem Ro­ma­na vir­tus tum se adpro­ba­vit nec alia ma­gis quam Ta­ren­ti­na vic­to­ria os­ten­dit po­pu­li Ro­ma­ni for­ti­tu­di­nem, se­na­tus sa­pien­tiam, du­cum mag­na­ni­mi­ta­tem.
  • 159 Nec ali­us pulchrior in ur­bem aut spe­cio­sior tri­um­phus intra­vit. An­te hunc diem ni­hil prae­ter pe­co­ra Vulsco­rum, gre­ges Sa­vi­no­rum, car­pen­ta Gal­lo­rum, frac­ta Sam­ni­tium ar­ma vi­dis­set. Tum autem, si cap­ti­vos as­pi­ce­res, Mo­los­si Thes­sa­les Ma­ce­do­nes Brut­tius Apu­lus at­que Lu­ca­nus: si pom­pam, aurum pur­pu­ra sig­na ta­bu­lae Ta­ren­ti­nae­que di­li­ciae. Sed ni­hil li­ben­tius po­pu­lus Ro­ma­nus as­pe­xit quam il­las quas ti­mue­rat cum tur­ri­bus suis be­luas, quae non si­ne sen­su cap­ti­vi­ta­tis sum­mis­sis cer­vi­ci­bus vic­to­res equos se­que­ban­tur.
  • 160 Post Ta­ren­ti­nam cla­dem do­mi­ti Pi­cen­tes et ca­put gen­tis As­cu­lum a Sempro­nio du­ce, qui tre­men­te in­ter proe­lium cam­po, Tel­lu­rem deam pro­mis­sa aede pla­ca­vit.
  • 161 Sa­len­ti­ni ve­ro Pi­cen­ti­bus ad­di­ti ca­put­que his re­gio­ni­bus Brun­di­sium incly­to por­tu Ati­lio du­ce, et in hoc cer­ta­mi­ne vic­to­riae prae­tium templum si­bi pas­to­ria Pa­les ultro po­pos­cit.
  • 162 Postre­mi Ita­li­co­rum in fi­dem ve­ne­re Vul­si­ni opu­len­tis­si­mi Et­rus­co­rum, implo­ran­tes opem ad­ver­sus ser­vos quon­dam suos, qui li­ber­ta­tem a do­mi­nis da­tam in ip­sos ere­xe­rant transla­ta­que in se re pub­li­ca do­mi­na­ban­tur, sed hi quo­que du­ce Fa­bio Gur­gi­te poe­nas de­de­runt.
  • 163 Do­mi­ta su­bac­ta­que Ita­lia po­pu­lus Ro­ma­nus Ap­pio Clau­dio con­su­le pri­mum fre­tum ingres­sus est fa­bu­lo­sis fa­me monstris es­tu­que vio­len­tum, sed adeo non est ex­ter­ri­tus, ut ip­sam il­lam ruen­tis es­tus vio­len­tiam pro mu­ne­re amplec­te­re­tur, quod ve­lo­ci­tas na­vium ma­ri iuva­re­tur, sta­tim­que ac si­ne mo­ra Hye­ro­nem Sy­ra­cu­sa­num tan­ta ce­le­ri­ta­te de­vi­cit, ut il­le ip­se pri­us se vic­tum, quam hos­tem vi­de­ret, fa­te­re­tur.
  • 164 Duel­lio Cor­ne­lio­que con­su­li­bus etiam ma­ri congre­di ausus est. Tum qui­dem ip­sa ve­lo­ci­tas clas­sis com­pa­ra­tae vic­to­riae aus­pi­cium fuit. Intra enim se­xa­ge­si­mum diem quam cae­sa sil­va fue­rat, cen­tum se­xa­gin­ta na­vium clas­sis in an­cho­ris ste­tit, ut non ar­te fac­tae, sed quo­dam mu­ne­re deo­rum con­ver­sae in na­ves at­que mu­ta­tae ar­bo­res vi­de­ren­tur. Proe­lii ve­ro for­ma mi­ra­vi­lis, cum il­las cae­le­res vo­luc­res­que hos­tium na­ves hae gra­ves tar­dae­que conprae­hen­de­rent. Lon­ge il­lis nau­ti­cae ar­tes de­tor­que­re re­mos et lu­di­fi­ca­ri fu­ga rostra. Iniec­tae enim fer­reae ma­nus machi­nae­que va­li­dae an­te cer­ta­men mul­tum ab os­te de­ri­sae coac­ti­que hos­tes qua­si in so­li­do de­cer­ne­re.
  • 165 Vic­tor er­go apud Li­pa­ras mer­sa aut fu­ga­ta hos­tium clas­se pri­mum il­lum ma­ri­ti­mum egit tri­um­phum. Cui­us quod gau­dium fuit, cum Duel­lius im­pe­ra­tor non con­ten­tus uni­us diei tri­um­pho per vi­tam om­nem, ubi a ce­na re­di­ret, prae­lu­ce­re fu­na­lia et prae­ci­ne­re si­bi ti­bias ius­sit, qua­si co­ti­die tri­um­pha­ret. Prae tan­ta vic­to­ria le­ve hui­us proe­lii dam­num fuit al­ter con­su­lum in­ter­cep­tus Asi­na Cor­ne­lius, qui si­mu­la­to col­lo­quio evo­ca­tus at­que ita oppres­sus fuit per­fi­diae Pu­ni­cae do­cu­men­tum.
  • 166 Ca­la­ti­no dic­ta­to­re fe­re om­nia prae­si­dia Poe­no­rum Ag­ri­gen­to Dri­pa­nis Pa­nor­mo Ery­ce Li­ly­beo­que det­ra­xit. Tre­pi­da­tum est se­mel cir­ca Ca­me­ri­nien­sium sal­tum: sed exi­mia vir­tu­te Cal­pur­ni Flam­mae tri­bu­ni mi­li­tum eva­si­mus. Qui lec­ta tre­cen­to­rum ma­nu in­ses­sum ab hos­ti­bus tu­mu­lum oc­cu­pa­vit adeo­que mo­ra­tus os­tes, dum exer­ci­tus om­nis eva­de­ret: ac sic pul­cher­ri­mo exi­tu Ther­mo­py­la­rum et Leo­ni­dae fa­mam adae­qua­vit, hoc in­lustrior nos­ter, quod ex­pe­di­tio­ni tan­tae su­per­fuit et ni­hil inscrip­se­rit san­gui­ne.
  • 167 Lu­cio Cor­ne­lio Sci­pio­ne cum iam Si­ci­lia su­bur­ba­na es­set po­pu­li Ro­ma­ni pro­vin­cia ser­pen­te la­tius bel­lo Sar­di­niam ad­ne­xam­que Cor­si­cam tran­siit Ol­biam. Ibi Ate­riae ur­bis ex­ci­dio in­co­las ter­ruit adeo­que om­ni ter­ra et ma­ri Poe­nos pur­ga­vit, ut iam vic­to­riae ni­hil ni­si Af­ri­ca ip­sa res­ta­ret.
  • 168 Mar­co Ati­lio Re­gu­lo du­ce iam in Af­ri­cam na­vi­ga­bat bel­lum. Nec de­fue­rant qui in ip­so Pu­ni­co ma­ris no­mi­ne ac ter­ro­re de­fi­ce­rent: in­su­per augen­te Na­tio tri­bu­no me­tum, in quem ni­si pa­ruis­set se­cu­ri destric­ta im­pe­ra­tor me­tu mor­tis na­vi­gan­di fe­cit auda­ciam. Mox dein­de ven­tis re­mis­que pros­pe­ra­tum est tan­tus­que ter­ror hos­ti­ci ad­ven­tus Poe­nis fuit, ut aper­tis pe­ne por­tis Char­ta­go ca­pe­re­tur.
  • 169 Pri­ma prooe­mium bel­li fuit ci­vi­tas Cly­pea: pri­ma enim a Pu­ni­co li­to­re qua­si arx et spec­ta­cu­la pro­cur­rit. Et haec et tre­cen­ta ampli­us cas­tel­la vas­ta­ta sunt. Nec cum ho­mi­ni­bus, sed cum monstris quo­que di­mi­ca­tum est, cum qua­si in vin­dic­tam Af­ri­cae na­ta mi­rae mag­ni­tu­di­nis ser­pens po­si­ta apud Bra­ca­dam castra vi­xa­ve­rit.
  • 170 Sed om­nium vic­tor Re­gu­lus cum ter­ro­rem no­mi­nis sui la­tae cir­cum­tu­lis­set, cum­que mag­nam vim iuven­tu­tis du­ces­que ip­sos aut ce­pis­set aut ha­be­ret in vin­cu­lis clas­sem­que in­gen­ti prae­da onus­tam et tri­um­pho gra­vem in ur­bem prae­mi­sis­set, iam ip­sam bel­li ca­put Char­ta­gi­nem ur­gue­bat ob­si­dio­ne ip­sis­que por­tis in­he­re­bat.
  • 171 Hic pau­lu­lum cir­cu­mac­ta for­tu­na est, tan­tum ut plu­ra es­sent Ro­ma­nae vir­tu­tis in­sig­nia, cui­us fe­re mag­ni­tu­do ca­la­mi­ta­ti­bus adpro­ba­tur. Nam con­ver­sis ad ex­ter­na auxi­lia hos­ti­bus cum Xan­typ­pum il­lis du­cem La­ce­de­mon mi­sis­set, a vi­ro mi­li­tiae pe­ri­tis­si­mo Re­gu­lus vic­tus est, foe­da­que cla­des Ro­ma­nis­que usu in­cog­ni­ta: nam vi­vus in ma­nus hos­tium ve­nit for­tis­si­mus im­pe­ra­tor.
  • 172 Sed il­le qui­dem par tan­tae ca­la­mi­ta­tis fuit, nam nec Pu­ni­co car­ce­re infrac­tus est nec le­ga­tio­ne sus­cep­ta: quip­pe di­ver­sa quam hos­tis man­da­ve­rat cen­suit, ne pax fie­ret nec com­mu­ta­tio cap­ti­vo­rum re­ce­pe­re­tur. Sed nec il­lo vo­lun­ta­rio ad hos­tes suos re­di­to nec ul­ti­mo si­ve car­ce­re seu suppli­cio de­for­ma­ta maies­tas. Im­mo his om­ni­bus am­mi­ra­bi­lior quid aliud quam vic­tor de vic­to­ri­bus at­que etiam, quia Char­ta­go non ces­se­rat, de for­tu­na tri­um­pha­vit? Po­pu­lus autem Ro­ma­nus mul­to ac­rior in­ten­tior­que pro ul­tio­ne Re­gu­li quam pro vic­to­ria fuit.
  • 173 Me­tel­lo igi­tur con­su­le conspi­ran­ti­bus ar­tius Poe­nis et re­ver­so in Si­ci­liam bel­lo apud Pa­nor­mum sic hos­tes ce­ci­dit Ro­ma­nus exer­ci­tus, ne ampli­us eam in­su­lam adgre­di co­gi­ta­rent. Ar­gu­men­tum in­gens vic­to­riae cen­tum cir­ci­ter ele­fan­to­rum cap­ti­vi­tas. Sic quo­que mag­nas prae­das egit, ut gre­gem il­lum non bel­lo, sed ve­na­tio­ne ce­pis­set.
  • 174 Ap­pius Clau­dius con­sul non ab hos­ti­bus sed a diis ip­sis su­pe­ra­tus est, quo­rum aus­pi­cia con­tempse­rat, ibi sta­tim clas­se di­mer­sa, ubi il­le prae­ci­pi­ta­ri pul­los ius­se­rat, quod pug­na­re ab his ve­ta­re­tur.
  • 175 Mar­cus Fa­bius Bu­teo clas­sem iam in Af­ri­co ma­ri apud Egi­mu­rum hos­tium in Ita­liam ultro na­vi­gan­tem ce­ci­dit. Quan­tus­que tum tri­um­phus tem­pes­ta­te in­ter­ci­dit, cum opu­len­ta prae­da clas­sis ad­ver­sis ac­ta ven­tis nauf­ra­gio suo Af­ri­cam et Syr­tis, om­nium im­pe­ria gen­tium in­su­la­rum li­to­ra imple­vit. Mag­na cla­des, sed non si­ne ali­qua prin­ci­pis po­pu­li dig­ni­ta­te in­ter­cep­tam tem­pes­ta­te vic­to­riam et tri­um­phum pe­ris­se nauf­ra­gio. Et ta­men cum Pu­ni­cae prae­dae om­ni­bus pro­mun­to­riis in­su­lis­que flui­ta­rent, po­pu­lus Ro­ma­nus et sic tri­um­pha­vit.
  • 176 Lu­ta­tio Ca­tu­lo con­su­le tan­dem bel­lo fi­nis in­po­si­tus apud in­su­las, qui­bus no­men Aeca­tae: nec maior alias in ma­ri pug­na: ade­rat quip­pe com­mea­ti­bus exer­ci­to pro­pug­na­cu­lis ar­mis gra­vis clas­sis et in ea qua­si to­ta Char­ta­go, quod ip­sum exi­tio fuit. Ro­ma­na clas­sis prompta le­vis ex­pe­di­ta et quo­dam ge­ne­re castren­sis ad si­mi­li­tu­di­nem pug­nae equestris sic re­mis qua­si ave­nis age­ba­tur et in hos vel il­los ic­tus mo­bi­lia rostra spe­ciem vi­ven­tium prae­fe­re­bant. Ita­que mo­men­to tem­po­ris la­ce­ra­tae hos­tium ra­tes to­tum in­ter Si­ci­liam Sar­di­niam­que pe­la­gus nauf­ra­gio suo ope­rue­runt. Tan­ta de­ni­que fuit il­la vic­to­ria, ut de ex­ci­den­dis hos­tium moe­ni­bus non quae­re­re­tur. Su­per­va­cuum vi­sum est in ar­cem mu­ros­que sae­vi­re, cum iam in ma­ri es­set de­le­ta Char­ta­go.
  • 177 Pe­rac­to si qui­dem Pu­ni­co et nec dum quan­tu­lum res­pi­ra­to se­qui­tur Li­gu­ri­cum. Nam Li­gu­res hi imis Al­pium iugis ad­hae­ren­tes in­ter Va­rum Mag­ram­que am­nem impli­ci­tos du­mis sil­vestri­bus vic­ti­ta­bant, quos pe­ne mai­us fuit in­ve­ni­re quam vin­ce­re. Tu­ti si qui­dem lo­cis et fu­ga du­rum at­que ve­lox ge­nus ex oc­ca­sio­ne lat­ro­ci­nia ma­gis quam bel­la fa­cie­bant. Ita­que cum diu mul­tum­que elu­de­rent sal­tu viis De­ci­la­tes Oxu­vii Bu­ria­tes In­gau­ni, tan­dem Ful­vius la­teb­ras eorum ig­ni sep­sit, Be­bius ve­ro in pla­na de­du­xit, Pos­tu­mius ita exar­ma­vit, ut vix re­li­que­rit fer­rum, quo ter­ra co­le­re­tur.
  • 178 Post quos mox Gal­li. In­sub­ri­bus et his Al­pium in­co­lis ani­mi fe­ra­rum, cor­po­ra plus quam hu­ma­na erant, sed ex­pe­ri­men­to dep­rae­hen­sum est. Quip­pe vir­tus eorum si­cut pri­mo im­pe­tu maior quam vi­ro­rum est, ita se­quens mi­nor quam fe­mi­na­rum. Al­pi­na cor­po­ra hu­men­te cae­lo edu­ca­ta ha­bent quid­dam si­mi­le ni­vi­bus suis: cum mox ca­lue­re pug­na, sta­tim in su­do­rem eunt et le­vi mo­tu qua­si so­le la­xan­tur.
  • 179 Hi sae­pe et alias et Brit­to­ma­ro du­ce non pri­us po­si­tu­ros se bal­tea quam Ca­pi­to­lium as­cen­dis­sent iura­ve­rant. Fac­tum autem est, et vic­tos eos Emi­lius in Ca­pi­to­lio dis­cin­xit. Et quod dux eorum de Ro­ma­no mi­li­ti prae­dam Mar­ti suo tor­quem aure­um de­vo­tas­set, in­ter­ce­pit Iup­pi­ter vo­tum et de eius ip­sius Ario­bis­to­nis re­li­co­rum­que Gal­lo­rum tor­qui­bus aure­um tro­peum Iovi ere­xit Flam­mi­nius. Rex quo­que eorum Vi­ri­do­ma­rus Ro­ma­na ar­ma Vul­ca­no pro­mis­se­rat: alior­sum vo­ta ce­ci­de­runt. Oc­ci­so enim eo Mar­cel­lus ter­tio post pat­rem Ro­mu­lum Fe­ret­rio Iovi opi­ma sus­pen­dit.
  • 180 Il­ly­res autem, id est Ve­ne­ti, seu Li­bur­nes sub extre­mis Al­pium ra­di­ci­bus agunt in­ter Ar­siam Ti­tu­lum­que flu­men lon­gis­si­mae per to­tum Ad­ria­ni ma­ris li­tus ef­fu­si. Hi reg­nan­te Teu­ta­na mu­lie­re po­pu­la­tio­ni­bus non con­ten­ti li­cen­tiae sce­lus ad­di­de­runt. Le­ga­tos quip­pe Ro­ma­nos, ob ea quae de­li­que­rant iure agen­tes, ne gla­dio qui­dem, sed ut vic­ti­mas se­cu­ri per­cu­tiunt, prae­fec­tos na­vium ig­ni con­bu­runt id­que quo in­dig­nius fo­ret, mu­lier im­pe­ra­vit. Ita­que Gneo Ful­vio Gen­ti­ma­lo du­ce la­te do­man­tur. Stric­tae se­cu­res in prin­ci­pum col­la le­ga­to­rum ma­ni­bus li­ta­ve­re.
  • 181 Post pri­mum autem Pu­ni­cum bel­lum vix quad­rien­nium re­quies: ec­ce al­te­rum bel­lum, mi­nus qui­dem spa­tio — nec enim ampli­us XVIII an­nos te­nens — sed adeo cla­dium at­ro­ci­ta­te ter­ri­bi­lis, ut si quis con­fe­rat dam­na ut­rius­que po­pu­li, si­mi­lior vic­to sit po­pu­lus il­le qui vi­cit. Ure­bat no­bi­lem po­pu­lum ma­re ab­la­tum, rap­tae in­su­lae, da­re tri­bu­ta quae iube­re con­sue­ve­rat. Hinc ul­tio­nem puer An­ni­bal ad aram pat­ris iura­ve­rat, nec mo­ra­ba­tur.
  • 182 Igi­tur in cau­sa bel­li Sa­gun­tus elec­ta est, ve­lut Spa­niae ci­vi­tas et opu­len­ta fi­dei­que er­ga Ro­ma­nos mag­num qui­dem, sed tris­te mo­nu­men­tum. Quam in li­ber­ta­tem com­mu­ni foe­de­re ex­cep­tam An­ni­bal, cau­sas no­vo­rum mo­tuum quae­rens, et suis et suo­rum ma­ni­bus ever­tit, ut Ita­liam si­bi rup­to foe­de­re ape­ri­ret. Sum­ma foe­de­rum Ro­ma­nis re­li­gio est: ita­que ad audi­tum so­ciae ci­vi­ta­tis ob­si­dium, me­mo­res ic­ti cum Poe­nis quo­que foe­de­ris, non sta­tim ad ar­ma pro­cur­runt, dum pri­us mo­re le­gi­ti­mo quae­ri ma­lunt. In­te­rim iam no­vem men­si­bus fes­si fa­me machi­nis fer­ro, ver­sa de­ni­que in ra­biem fi­de, im­ma­nem in fo­ro ex­ci­tant ro­gum, tum de­su­per se suos­que cum om­ni­bus opi­bus suis fer­ro et ig­ni con­rum­punt.
  • 183 Hui­us tan­tae cla­dis autor An­ni­bal pos­ci­tur. Ter­gi­ver­san­ti­bus Poe­nis dux le­ga­tio­nis: «quae», in­quid, «mo­ra est?» Fa­bius: «in hoc ego si­nu bel­lum pa­cem­que por­to, ut­rum ele­gi­tis?» Subcla­man­ti­bus «bel­lum»; «bel­lum igi­tur», in­quid, «ac­ci­pi­te». Et ex­cus­so in me­dia cu­ria to­gae gre­mio non si­ne hor­ro­re, qua­si pla­ne si­nu bel­lum fer­ret, ef­fu­dit.
  • 184 Si­mi­lis exi­tus bel­li ini­tiis fuit. Nam qua­si has in­fe­rias si­bi Sa­gun­ti­no­rum ul­ti­mae di­rae in il­lo pub­li­co par­ri­ci­dio in­cen­dio­que man­das­sent, ita ma­ni­bus eorum vas­ta­tio­ne Ita­liae, cap­ti­vi­ta­tae Af­ri­cae, du­cum et re­gum qui id ges­se­re bel­lum exi­tio pa­ren­ta­tum est. Igi­tur ubi se­mel se in Spa­niam mo­vit il­la gra­vis et luc­tuo­sa Pu­ni­ci bel­li vis at­que tem­pes­tas dis­ti­na­tum­que Ro­ma­nis iam diu ful­men Sa­gun­ti­no ig­ne confla­vit, sta­tim quo­dam im­pe­tu rap­ta me­dias perfrae­git Al­pes et in Ita­liam ab il­lis fa­bo­lu­sae al­ti­tu­di­nis ni­vi­bus ve­lud cae­lo mis­sa dis­cen­dit.
  • 185 Ac pri­mi qui­dem im­pe­tus tur­bo in­ter Pa­dum at­que Ti­ci­num va­li­do sta­tim fra­go­re de­to­nuit. Tum Sci­pio­ne du­ce fu­sus exer­ci­tus: sau­cius etiam ip­se ve­nis­set in hos­tium ma­nus im­pe­ra­tor, ni­si pro­tec­tum pat­rem prae­tex­ta­tus am­mo­dum fi­lius ab ip­sa mor­te ra­puis­set. Hic erit Sci­pio, qui in exi­tum Af­ri­cae cres­cit, no­men ex ma­lis eius ha­bi­tu­rus.
  • 186 Ti­ci­no Tre­via suc­ce­dit. Hic se­cun­da Pu­ni­ci bel­li pro­cel­la de­sae­vit Sempro­nio con­su­lae. Tum cal­li­dis­si­mi hos­tes fri­gi­dum et ni­va­lem nancti diem cum se ig­ni­bus pri­us, oleo quo­que fo­vis­sent — hor­ri­bi­lae dic­tu — ho­mi­nes a me­ri­diae et so­le ve­nien­tes nostra nos hie­me vi­ce­runt.
  • 187 Thar­sy­me­nus la­cus ter­tium ful­men An­ni­ba­lis im­pe­ra­to­re Flam­mi­nio. Ars no­va Pu­ni­cae frau­dis: quip­pe ne­bu­la la­cus pa­lustri­bus­que vir­gul­tis tec­tus equi­ta­tus ter­ga su­bi­to pug­nan­tium in­va­sit. Nec de diis pos­su­mus que­ri: im­mi­nen­tem te­me­ra­rio du­ci cla­dem prae­di­xe­rant in­si­den­tia sig­nis exa­mi­na et aqui­lae pro­di­re no­len­tes com­mis­sam­que aciem se­cu­tus ter­rae tre­mor, ni­si il­lum hor­ro­rem so­li aequi­tum vi­ro­rum­que dis­cur­sus et mo­ta ve­he­men­tius ar­ma fe­ce­runt.
  • 188 Quar­tum, id est pe­ne ul­ti­mum vul­nus im­pe­rii Can­nae, ig­no­bi­lis Apu­liae vi­cus, sed mag­ni­tu­di­ne cla­dis emer­sit, et se­xa­gin­ta mi­lium cae­de par­ta no­bi­li­tas. Ibi in ex­ci­dium in­fe­li­cis exer­ci­tus dux ter­ra cae­lum dies to­ta re­rum na­tu­ra con­sen­sit. Si qui­dem non con­ten­tus si­mu­la­tis transfu­gis An­ni­bal, qui mox ter­ga pug­nan­tium cae­ci­de­rant, in­su­per cal­li­dus im­pe­ra­tor in pa­ten­ti­bus cam­pis ob­ser­va­to lo­ci in­ge­nio, quod et sol ibi acer­ri­mus et plu­ri­mus pul­vis et eurus ab orien­te sem­per qua­si ad consti­tu­tum, ita instru­xit aciem, ut, Ro­ma­nis ad­ver­sus haec om­nia ob­ver­sis, se­cun­dum cae­lum te­nens ven­to pul­ve­re et so­le pug­na­ret. Ita­que duo ma­xi­mi exer­ci­tus cae­si ad hos­tium sa­tie­ta­tem, do­nec An­ni­bal di­ce­ret mi­li­ti suo «par­ce fer­ro».
  • 189 Du­cum fu­git al­ter, al­ter oc­ci­sus est, du­bium uter maio­re ani­mo: Pau­lum pu­duit, Var­ro non dis­pe­ra­vit. Do­cu­men­ta cla­dis cruen­tus ali­quam­diu Aufi­dus: pons de ca­da­ve­ri­bus ius­su du­cis fac­tus in tor­ren­te Ver­gel­lo: mo­dii duo anu­lo­rum Char­ta­gi­nem mis­si dig­ni­tas­que aequestris ta­xa­ta men­su­ra.
  • 190 Du­bium dein­de non erit, quin ul­ti­mum il­lum diem ha­bi­tu­ra fue­rit Ro­ma quin­tum­que intra diem epu­la­ri An­ni­bal in Ca­pi­to­lio po­tue­rit — si­cut Poe­num il­lum di­xis­se Ma­har­ba­lem Bo­mil­ca­ri fe­runt — si An­ni­bal, que­mad­mo­dum sci­ret vin­ce­re, sic uti vic­to­ria scis­set. Sed tum qui­dem il­lum, ut di­ci vul­go so­led, aut fa­tum ur­bis im­pe­ra­tu­rae aut ip­sius mens ma­la et aver­si a Char­ta­gi­ne dii in di­ver­sum abstu­le­runt.
  • 191 Cum vic­to­ria pos­set uti, frui ma­luit re­lic­ta­que Ro­ma Cam­pa­niam Ta­ren­tum­que per­re­xit, ubi mox et ip­se et ip­sius exer­ci­tus ar­dor elan­guit, adeo ut ve­re dic­tum sit Ca­puam An­ni­ba­li Can­nas fuis­se. Si qui­dem in­vic­tum Al­pi­bus in­do­mi­tum­que ar­mis Cam­pa­ni — quis cre­de­ret — so­les et te­pen­tes fon­ti­bus Ba­iae su­be­ge­runt.
  • 192 Per­mis­sum est in­te­rim res­pi­ra­re Ro­ma­nis et qua­si ab in­fe­ris emer­ge­re. Ar­ma non erant: det­rac­ta sunt templis. Dee­rat iuben­tus: in sac­ra­men­tum li­be­ra­ta ser­vi­tia. Aege­bat aera­rium: opes suas se­na­tus in me­dium li­bens pro­tu­lit, nec prae­ter quod in bul­lis sin­gu­lis­que anu­lis erat quic­quam si­bi auri re­li­que­runt. Aeques se­cu­tus exemplum imi­ta­te­que aequi­tem tri­bus. De­ni­que vix suf­fe­ce­re ta­bu­lae, vix scri­ba­rum ma­nus Le­vi­no Mar­cel­lo­que con­su­li­bus, cum pri­va­to­rum opes in pub­li­cum re­fer­ren­tur.
  • 193 Quid autem? In ele­gen­dis ma­gistra­ti­bus quae cen­tu­ria­rum sa­pien­tia, cum iunio­res a se­nio­ri­bus con­si­lium de crean­dis con­su­li­bus pe­tie­runt? Quip­pe ad­ver­sus os­tem to­tiens vic­to­rem, tam cal­li­dum non vir­tu­te tan­tum, sed suis etiam pug­na­re con­si­liis opor­te­bat.
  • 194 Pri­ma re­deun­tis et ut ita di­xe­rim re­vi­vis­cen­tis im­pe­rii spes Fa­bius fuit, qui no­vam de An­ni­ba­le vic­to­riam com­men­tus est non pug­na­re. Hinc il­li cog­no­men no­vum et rei pub­li­cae sa­lu­ta­re cuncta­tor: hinc il­lud ex po­pu­lo, ut im­pe­rii scu­tum vo­ca­re­tur. Ita­que per Sam­nium to­tum, per Fa­ler­nos Gau­ra­nos­que sal­tus sic ma­ce­ra­vit An­ni­ba­lem, ut quia fran­gi vir­tu­te non po­te­rat, mo­ra com­mi­nue­re­tur.
  • 195 In­de Clau­dio Mar­cel­lo du­ce etiam congre­di ausus est, com­mi­nus ve­nit et per­pu­lit in Cam­pa­nia sua et ab ob­si­dio­ne No­lae ur­bis exclu­sit. Ausus est et Sempro­nio Grac­cho du­ce per Lu­ca­niam se­qui et prae­me­re ter­ga cae­den­tis, quam­vis tum, o pu­dor, ser­vi­li pug­na­ret exer­ci­tu — nam hu­cus­que tot ma­la con­pu­le­runt — sed li­ber­ta­te do­na­ti de ser­vi­tu­te Ro­ma­nos fe­ce­runt. O hor­ri­bi­lem in tot ad­ver­sis fi­du­ciam, o sin­gu­la­rem ani­mum ac spi­ri­tum po­pu­li Ro­ma­ni. Tam ar­tis afflic­tis­que re­bus, ut de Ita­lia sua du­bi­ta­re de­buis­set, ausus ta­men est in di­ver­sa res­pi­ce­re, cum­que hos­tis in iugu­lo per Cam­pa­niam Apu­liam­que vo­li­ta­ret me­diam­que iam de Ita­lia Af­ri­cam fa­ce­ret, eodem tem­po­re et hunc sus­ti­ne­bat et in Si­ci­liam Sar­di­niam Spa­niam­que di­vi­sa per ter­ra­rum or­bem ar­ma mit­te­bat.
  • 196 Si­ci­lia man­da­ta Mar­cel­lo. Nec diu res­ti­tit: to­ta enim in­su­la in una ur­be su­pe­ra­ta est. Gran­de il­lud et an­te id tem­pus in­vic­tum ca­put Sy­ra­cu­sae quam­vis Ar­chi­me­dis in­ge­nio de­fen­de­ren­tur, ali­quan­do ces­se­runt. Lon­ge il­li trep­lix mu­rus to­ti­dem­que ar­ces, por­tus il­le mar­mo­reus et fons cae­leb­ra­tus Are­thu­sae, ni­si quod ac­te­nus pro­fue­re, ut pulchri­tu­di­ni vic­tae ur­bis par­ce­re­tur.
  • 197 Sar­di­niam Grac­chus ar­ri­puit. Ni­hil il­li gen­tium fe­ri­tas In­sa­no­rum­que — nam sic vo­can­tur — im­ma­ni­tas mon­tium pro­fue­re. Sae­vi­tum in ur­bes ur­bem­que ur­bium Ca­ra­lim, ut gens con­tu­max vi­lis­que mor­tis sal­tim de­si­de­rio pat­rii so­li do­ma­re­tur.
  • 198 In Spa­niam ve­ro mis­si Gne­us et Pub­lius Sci­pio­nes pe­ne to­tam Poe­nis eri­pue­runt pro­vin­ciam. Sed in­si­diis Pu­ni­cae frau­dis oppres­si rur­sum ami­se­rant, mag­nis qui­dem il­li proe­liis cum Pu­ni­cas opes cae­ci­dis­sent. Sed Pu­ni­cae frau­dis in­si­diae al­te­rum fer­ro castra me­tan­tem, al­te­rum cum eva­sis­set in tur­rem cinctum fa­ci­bus oppres­se­runt. Igi­tur in ul­tio­nem pat­ris ac pat­rui mis­sus cum exer­ci­tu Sci­pio, cui iam gran­de no­men de Af­ri­ca fa­ta dec­re­ve­rant, bel­lat­ri­cem il­lam vi­ris ar­mis­que no­bi­lem Spa­niam, il­lam se­mi­na­rium hos­ti­lis exer­ci­tus, il­lam iam An­ni­ba­lis eru­dit­ri­cem — incre­di­bi­le dic­tu — to­tam a Py­ri­neis mon­ti­bus in Her­cu­lis co­lum­nas, in Ocea­num re­cu­pe­ra­vit. Nes­cias ci­tius an fe­li­cius. Quam ve­lo­ci­ter, quat­tuor an­ni fa­ten­tur: quam fa­ci­le, vel una ci­vi­tas pro­bat: eodem qui­dem quo ob­ses­sa est, eodem die cap­ta est omen­que Af­ri­ca­nae vic­to­riae fuit, quod tam fa­ci­le vic­ta est Spa­niae Char­ta­go.
  • 199 Cer­tum est ta­men ad prof­li­gan­dam pro­vin­ciam ma­xi­me pro­fi­cis­se sin­gu­la­rem du­cis sancti­ta­tem, quip­pe qui cap­ti­vos pue­ros puel­las­que prae­ci­puae pulchri­tu­di­nis bar­ba­ris res­ti­tue­ret, ne in conspec­tum suum qui­dem pas­sus ad­du­ci, ne quid de vir­gi­ni­ta­tis in­teg­ri­ta­te de­li­bas­se sal­tim ocu­lis vi­de­re­tur.
  • 200 Haec in di­ver­sa ter­ra­rum po­pu­lus Ro­ma­nus. Nec ideo ta­men vis­ce­ri­bus Ita­liae in­hae­ren­tem sub­mo­ve­re po­te­rat An­ni­ba­lem. Ple­ra­que ad os­tem de­fe­ce­rant, et dux acer­ri­mus contra Ro­ma­nos Ita­li­cis co­que vi­ri­bus ute­ba­tur. Iam ta­men eum ple­ris­que op­pi­dis et re­gio­ni­bus ex­cus­se­re Ro­ma­ni. Iam Ta­ren­tum re­tu­le­rant, iam et Ca­pua se­dis, do­mus et pat­ria al­te­ra An­ni­ba­lis te­ne­ba­tur, cui­us amis­sio tan­tum Poe­no du­ci do­lo­rem de­dit, ut in­de to­tis vi­ri­bus Ro­mam con­ver­te­re­tur.
  • 201 O po­pu­lum dig­num or­bis im­pe­rio dig­num­que om­nium fa­vo­re et am­mi­ra­tio­ne ho­mi­num ac deo­rum! Con­pul­sus ad ul­ti­mos me­tus ab in­cep­to non de­sis­tit et de sua ur­be sol­li­ci­tus Ca­puam ta­men non omi­sit, sed par­te exer­ci­tus sub Ap­pio con­su­le re­lic­ta, par­te Flac­cum in ur­be se­cu­ta ab­sens si­mul prae­sensque pug­na­bat.
  • 202 Quid er­go mi­ra­mur mo­ven­ti castra a ter­tio la­pi­de An­ni­ba­li ite­rum ip­sos deos res­ti­tis­se? Tan­ta enim ad sin­gu­los il­lius mo­tus vis imbri­um ef­fu­sa est, tan­ta ven­to­rum vio­len­tia coor­ta est, ut di­vi­ni­tus hos­tem sub­mo­ve­ri non a cae­lo, sed ab ur­bis ip­sius moe­ni­bus et Ca­pi­tu­lio vi­de­re­tur. Ita­que fu­git et ces­sit et in ul­ti­mum se Ita­liae re­ce­pit si­num, cum ur­bem tan­tam non ado­ra­tam re­li­quis­set.
  • 203 Si qui­dem ab Spa­nia Hasdru­bal fra­ter An­ni­ba­lis cum exer­ci­tu no­vo, no­vis vi­ri­bus, no­va bel­li mo­le ve­nie­bat. Ac­tum est pro­cul du­bio, si vir il­le se cum frat­re iuncxis­set. Sed hunc quo­que tan­tum quod ab Al­pe des­cen­de­rat apud­que Me­tau­rum castra me­tan­tem Clau­dius Ne­ro cum Li­vio Sa­li­na­to­re de­bel­lat. Ne­ro in ul­ti­mo Ita­liae an­gu­lo sub­mo­ve­rat An­ni­ba­lem: Li­vius in di­ver­sis­si­mam par­tem, id est in ip­sas nas­cen­tis Ita­liae fau­ces sig­na con­ver­te­rat.
  • 204 Tan­to, id est om­ni qua lon­gis­si­ma est Ita­lia so­lo in­te­ria­cen­te quo con­si­lio, qua ce­le­ri­ta­te con­su­les castra co­niuncxe­rint ino­pi­na­tum­que hos­tem con­la­tis sig­nis oppres­se­rint ne­que id fie­ri An­ni­bal sen­se­rit, dif­fi­ci­le dic­tu est. Cer­te An­ni­bal re cog­ni­ta cum proiec­tum frat­ris ca­put ad sua castra vi­dis­set, «ag­nos­co», in­quid, «in­fe­li­ci­ta­tem Char­ta­gi­nis». Haec fuit il­lius vi­ri non si­ne prae­sa­gio quo­dam fa­ti in­mi­nen­tis pri­ma con­fes­sio.
  • 205 Iam cer­tum erat An­ni­ba­lem etiam ip­sius con­fes­sio­ne pos­se vin­ci. Sed tot re­rum pros­pe­ra­rum fi­du­cia ple­nus po­pu­lus Ro­ma­nus mag­ni aes­ti­ma­bat as­per­ri­mum hos­tem in sua Af­ri­ca de­bel­la­re. Du­ce igi­tur Sci­pio­ne in ip­sam Af­ri­cam to­ta mo­le con­ver­sus imi­ta­ri coe­pit An­ni­ba­lem et Ita­liae suae cla­des in Af­ri­cam vin­di­ca­re. Quas il­le, dii bo­ni! Hasdru­ba­lis cu­pias fu­dit! Quos Sypha­cis Nu­mi­di­ci re­gis equi­ta­tus! Quae quan­ta­que ut­rius­que clas­sis castra fa­ci­bus in­la­tis una noc­te de­le­vit! De­ni­que iam non a ter­tio la­pi­de, sed ip­sas Char­ta­gi­nis por­tas ob­si­dio­ne qua­tie­bat.
  • 206 Sic fac­tum, ut he­ren­tem at­que in­cu­ban­tem Ita­liae ex­tor­que­ret An­ni­ba­lem. Non fuit maior sub im­pe­rio Ro­ma­no dies quam il­le, cum duo om­nium et an­te et pos­tea du­cum ma­xi­mi du­ces, il­le Ita­liae, hic Spa­niae vic­tor col­la­tis com­mi­nus sig­nis di­re­xe­re aciem. Sed et col­lo­qui­um fuit in­ter ip­sos de le­gi­bus pa­cis. Ste­te­runt diu mu­tua am­mi­ra­tio­ne de­fi­xi: ubi ve­ro de pa­ce non con­ve­nit, sig­na ce­ci­ne­re.
  • 207 Constat ut­rius­que con­fes­sio­ne nec me­lius instrui aciem nec ac­rius po­tuis­se pug­na­ri. Hoc Sci­pio de An­ni­ba­lis, An­ni­bal de Sci­pio­nis exer­ci­tu prae­di­ca­ve­runt. Sed ta­men An­ni­bal ces­sit prae­mium­quae vic­to­riae Af­ri­ca fuit. Et se­cu­tus Af­ri­cam sta­tim ter­ra­rum or­bis.
  • 208 Post Af­ri­cam iam vin­ci ne­mi­nem pu­duit, sed aequo iure ubi­que su­bac­tae. Pri­mum igi­tur Le­vi­no con­su­le po­pu­lus Ro­ma­nus Ioni­um ma­re ingres­sus to­ta Gre­ciae li­to­ra ve­lut tri­um­phan­ti clas­se pe­rag­ra­vit. Spo­lia quip­pe Si­ci­liae Sar­di­niae Af­ri­cae pre­fe­re­bat et ma­ni­fes­tam vic­to­riam, quam na­ta in prae­to­ria pup­pi lau­rus pol­li­ce­ba­tur. Ade­rat spon­te in auxi­lium At­ta­lus rex Per­ga­me­no­rum, ade­rant et Ro­dii nau­ti­cus po­pu­lus, qui­bus a ma­ri, con­sul a ter­ris om­nia equis vi­ris­que qua­tie­bat.
  • 209 Bis vic­tus, bis fu­ga­tus rex Ma­ce­do­num, bis exu­tus castris, cum ta­men ni­hil ter­ri­bi­lius Ma­ce­do­ni­bus fuit ip­so vul­ne­rum as­pec­tu, quae non spi­cu­lis nec sa­git­tis nec ul­lo Gre­cu­lo fer­ro, sed in­gen­ti­bus pi­lis nec mi­no­ri­bus adac­ta gla­diis ultra mor­tem pa­te­bant. Enim ve­ro Flam­mi­nio du­ce po­pu­lus Ro­ma­nus in­vios an­tea Chao­num mon­tes Saum­que am­nem per ab­rup­ta va­den­tem et ad ip­sa Ma­ce­do­niae cla­ustra pe­net­ra­vit. Introis­se vic­to­ria fuit. Nam pos­tea num­quam ausus congre­di rex ad tu­mu­los, quos Cy­no­cepha­los vo­cant, uno ac ne hoc qui­dem ius­to proe­lio oppre­mi­tur.
  • 210 In Nu­mi­dia tunc ami­ci po­pu­li Ro­ma­ni reg­na­bant. Sed Iugur­tha contra se bel­lum mo­vit Ro­ma­no­rum prop­ter ne­cem Ater­ba­lae et Empsa­lae Me­cip­sae li­be­ros ex­pug­na­ta­que est pri­mum a Me­tel­lo con­su­le, de­hinc a Ma­rio do­mi­ta. Mau­re­ta­niam ve­ro Buc­cho rex tue­ba­tur.
  • 211 Sed cum su­biec­tio om­nium Mau­ro­rum fac­ta est, Iubas rex, quae pug­nae fuis­set oc­ca­sio, mox su­pe­ra­tum se sen­sit, ve­ne­no haus­to de­fe­cit om­nis­que Mau­re­ta­nia Ro­ma­nis su­bac­ta. Tri­po­lis nam­que et ut­rae­que Mau­ra­ta­niae Si­ti­fen­sis et Cae­sa­rien­sis si­mi­li­ter Ro­ma­no iurae, ce­te­ro­rum for­mi­di­ne tac­ti, ultro se su­be­ge­runt.
  • 212 Spa­nias quam­vis, ut su­pe­rius di­xi­mus, Sa­gun­ti­na cla­dis ab ami­ci­tiis Ro­ma­no­rum seg­re­gas­set, Sci­pio ta­men eos tam gra­tia quam vir­tu­te rur­sus Ro­ma­nis co­niuncxit rur­sus­que re­sis­ten­ti­bus Syl­la con­sul se­da­vit. Cel­ti­be­res si­mi­li­ter cum Nu­man­ti­nis ad­ver­sus Ro­ma­nos in­sur­gen­tes Sci­pio iunior se­da­vit, con­pes­cuit at­que pe­ne sub­ver­tit.
  • 213 Can­tab­ri et As­tu­res con­fi­si mon­tium suo­rum mu­ni­mi­ne dum re­sis­te­re mo­liun­tur, ple­nis­si­me de­mo­li­ti sunt et in pro­vin­ciam re­dac­ti, Tar­ra­co­nen­ses Ly­si­ta­ni Gal­li­cii Char­ta­gi­ni­sii et Se­ti­ca­niae contra pro­mun­to­rium Af­ri­cae si­tae om­nes uno pe­ne proe­lio su­pe­ra­tae et in pro­vin­cias Ro­ma­nas descrip­tae sunt.
  • 214 Epy­ro­tae, qui In­ly­ri­co, quam­vis cum Pyrrho re­ge suo contra Ita­liam conspi­ras­sent, ta­men pri­mum pa­ce mol­li­ti, se­cun­do et ter­tio re­bel­lan­tes cum Achi­vis et Thes­sa­liis edo­mi­ti Ro­ma­no iugo su­bac­ti sunt.
  • 215 Ma­ce­do­nia nam­que pri­mum sub Phi­lip­pum, dein­de sub Per­seo, ter­tio sub Pseu­dophi­lip­po ar­ma contra se pro­vo­ca­vit Ro­ma­na, oppres­sa­que pri­mo a Flam­mi­nio con­su­le, se­cun­do a Pau­lo, ter­tio a Me­tel­lo su­pe­ra­ta col­la sub­mi­sit Ro­ma­na­que pro­vin­cia fac­ta.
  • 216 Il­ly­riam autem Gen­tio­ne suo re­ge Ma­ce­do­ni­bus auxi­lian­ti­bus vi­cit Ro­ma­no­rum Lu­cius prae­tor et in pro­vin­ciam re­de­git. Dar­da­nos My­sos­que Cu­rion pri­mum pro­con­sul edo­muit pri­mus­que om­nium Ro­ma­no­rum Da­nu­bium am­nem us­que pro­fec­tus cuncta eius lo­ca vas­ta­vit. Pan­no­num quo­que re­gem in cer­ta­mi­ne su­pe­rans idem Lu­cius re­de­git in pro­vin­ciam ut­ras­que Pan­no­nias. Aman­ti­nos autem, qui in­ter Saum Dra­um­que flu­mi­na in­si­dent, re­ge eorum in­te­rempto ip­sa vi­ce Ro­ma­nam fe­cit pro­vin­ciam.
  • 217 Mar­co­man­ni nam­que et Qua­di in il­la Va­le­ria, que in­ter Dra­um Da­nu­bium­que in­te­ria­cet, ab eodem tunc duc­to­re oppres­si fi­nes­que in­ter Ro­ma­nos et bar­ba­ros Augus­tas Vin­di­cas per No­ri­cum Moe­siam­que dis­po­si­tae. Da­ces autem post haec iam sub im­pe­rio suo Tra­ianus, De­ce­ba­lo eorum re­ge de­vic­to, in ter­ras ultra Da­nu­bium, quae ha­bent mil­le mi­lia spa­tia, in pro­vin­ciam re­de­git. Sed Gal­lie­nus eos dum reg­na­ret ami­sit Aure­lia­nus­que im­pe­ra­tor evo­ca­tis exin­de le­gio­ni­bus in My­sia con­lo­ca­vit ibi­que ali­quam par­tem Da­ciam me­di­ter­ra­neam Da­ciam­que ri­pen­sem consti­tuit et Dar­da­niam iun­xit.
  • 218 Il­ly­ri­cus autem cuncta per par­tes qui­dem et membra de­vic­ta ad unum ta­men cor­pus ap­ta est, quae ha­bet intra se pro­vin­cias XVIII et sunt No­ri­ci duo, Pan­no­nias duas, Va­le­ria, Sua­via, Dal­ma­tia, Moe­sia su­pe­rior, Dar­da­nia, Da­cias duas, Ma­ce­do­nia, Thes­sa­lia, Acha­ia, Epy­ros duos, Prae­va­les, Cre­ta, si­mul XVIII.
  • 219 Thra­cias autem non ali­ter ni­si oc­ca­sio Ma­ce­do­ni­ci bel­li fe­cit adgre­de­re. Di­ri nam­que ho­mi­nes om­nium­que gen­tium fe­ro­cis­si­mi sunt Thra­ces, quo­rum sae­vi­tiam pa­ri­ter ha­bent et Scor­dis­ci et Emi­mon­tii As­ti­ci­que, ob quo­rum im­ma­ni­ta­tem Ro­ma­ni mul­ta et gra­via per­tu­le­runt, creb­ris­que cer­ta­ti­bus exer­ci­tus cae­sus. Ad postre­mum a Mar­co Di­dio et ip­si su­bac­ti, et lo­ca eorum in pro­vin­ciam re­dac­ta, iugum ex­ce­pit Ro­ma­num.
  • 220 Nam Mar­cus Dru­sus in­tus eos in mon­ti­bus eorum contri­vit, Mi­nu­cius in Eb­ro am­ne eorum mul­tos ex­tin­xit et vi­cit. Ro­do­pe­ni per Ap­pium Clau­dium de­vic­ti sunt et ci­vi­ta­tes ma­ri­ti­mas Euro­pae, quae du­dum Ro­ma­nae fuis­sent et postmo­dum re­bel­las­sent, Mar­cus Ro­ma­nis su­be­git Lu­cul­lus:
  • 221 si qui­dem pri­mus in Thra­cia contra Bes­sos pug­nans eos qui in for­ti­tu­di­ne fa­ma­que praei­bant de­vi­cit Emi­mon­tios­que de­bel­lans, Pul­pu­de­va, quae nunc Phi­lip­po­po­lis, et Us­cu­da­ma, quae Ad­ria­no­po­lis vo­ci­tan­tur, in Ro­ma­no­rum re­de­git do­mi­nio. Si­mi­li­ter­que ca­piens et ci­vi­ta­tes, quae li­to­ri Pon­ti­co in­he­re­bant, id est Apol­lo­nia Ga­la­to Par­the­no­po­lim Tho­mos Istro, om­nia­que lo­ca us­que ad Da­nu­bium sub­dens Scy­this os­ten­dit Ro­ma­no­rum vir­tu­tem.
  • 222 Hac­te­nus ad par­tes oc­ci­duas: nunc que in Eoa pla­ga ac­ta sunt per­cur­ra­mus. Pri­mum qui­dem in Asia lo­cum Ro­ma­ni he­re­di­ta­rio iure in­ve­ne­runt. Nam At­ta­lus rex ami­cis­si­mus po­pu­li Ro­ma­ni hu­ma­nis re­bus ex­ce­dens per tes­ta­men­tum suum Ro­ma­nos suo in reg­no he­re­des consti­tuit: quam pe­ne non an­te Ro­ma­nus po­pu­lus adiit, ni­si et suo la­bo­re vi­ci­na lo­ca ce­pis­set, id est Ly­dia Ca­ria El­lis­pon­tu ut­ras­que Fri­gias.
  • 223 Nam Ro­dus opi­na­tis­si­ma in­su­la et to­tius At­riae in­su­la­rum met­ro­po­lis cum pe­ne om­ni­bus Cyc­la­di­bus, ar­ma per­ti­mes­cens Ro­ma­na, iam du­dum se foe­de­ra­tam po­pu­lo il­li co­niuncxe­rat et na­ba­li bel­lo so­la­cia con­do­na­bat. Cum qui­bus Ser­vi­lius pro­con­sul di­rec­tus qua­si pi­ra­ti­co bel­lo ob­te­nuit ta­men Pam­phy­liam, Ly­ciam Pi­si­diam­que de­vi­cit fe­cit­que pro­vin­ciam. Bithi­niam ve­ro Ni­co­me­dis rex mo­riens tes­ta­men­ta­li vo­ce Ro­ma­nis re­li­quid.
  • 224 Gal­log­re­ciam autem, id est Ga­la­tiam, Sy­ria­ci bel­li rui­na con­vol­vit. Fuit nam­que in­ter auxi­lia re­gis An­thio­chi: an fuis­se cu­pi­dus tri­um­phi Man­lius Vi­sus si­mu­la­ve­rit, du­bium est. Duo­bus ita­que proe­liis fu­si fu­ga­ti­que sunt, quam­vis sub ad­ven­tu os­tis re­lic­tis se­di­bus in al­tis­si­mos se mon­tes re­ce­pis­sent. Co­los­co­be­gi Olym­pum, Tec­to­sa­gi Ma­ga­ba in­se­de­rant. Ut­rim­que fun­dis sa­git­tis­que det­rac­ti in per­pe­tuam se pa­cem de­di­de­runt: sed al­li­ga­ti mi­ra­cu­lo quo­dam fue­re, cum ca­te­nas mor­si­bus et ore temptas­sent, cum of­fu­can­das in vi­cem fau­ces pre­buis­sent. Nam Or­gia­con­tis uxor a cen­tu­rio­ne stup­rum pas­sa me­mo­ra­bi­li exemplo cus­to­diam eva­sit re­vul­sum­que adul­te­ri hos­tis ca­put ad ma­ri­tum re­por­ta­vit.
  • 225 Deio­ta­rum si qui­dem ami­cum se­na­tus prae­fe­cit Ga­la­tiae. Sed post haec Cae­sar eos re­de­git fe­cit­que in pro­vin­cias. Cap­pa­do­ces quo­que sub Epaf­ra re­ge consti­tu­ti pri­mum per le­ga­tos suos Ro­ma­no­rum ami­ci­tias pe­tie­runt, de­hinc Acu­rio­bar­za­ne re­ge suc­ce­den­te et a Mit­ri­da­te ex­pul­so ultro se Ro­ma­no ser­vi­tio de­di­de­runt mag­nam­que ci­vi­ta­tem suam Ma­za­cam in ho­no­re Cae­sa­ris Cae­sa­ream ap­pel­la­ve­runt. Post haec ite­rum sub Clau­dio im­pe­ra­to­re rex eorum Ar­che­laus Ro­mae ad­ve­niens qua­si ami­cus po­pu­li Ro­ma­ni ibi­que de­functus tes­ta­men­ta­li vo­ce Cap­pa­do­ciam Ro­ma­nis re­li­quid et sic iam ex in­teg­ro in pro­vin­ciam fac­ta est.
  • 226 Pon­tus a Pom­peio de­vic­ta cum suo re­ge Mit­ri­da­te et fac­ta pro­vin­cia est. Paf­la­go­niae Py­le­me­nis rex ami­cus po­pu­li Ro­ma­ni, a mul­tis dum in­quie­ta­re­tur, Ro­ma­no­rum pe­tiit auxi­lium. Se quo­que dum de ini­mi­cis ul­cis­ce­re­tur, de­functus Ro­ma­nos per tes­ta­men­tum he­re­des re­li­quid.
  • 227 Hac­te­nus intra Tau­rum: nunc ul­te­rius transgre­dia­mur et quae pat­riae aut qui­bus su­biu­gan­ti­bus po­pu­lo Ro­ma­no co­niunctae sint, me­mo­ra­bi­mus. An­thio­cus Sy­riae for­tis­si­mus rex mag­num ap­pa­ra­tum bel­li contra po­pu­lum Ro­ma­num com­mo­vit. XXX mi­lia si qui­dem ar­ma­to­rum cur­rus­que fal­ca­tos quam plu­res, ele­fan­tos in­nu­me­ros tur­ri­tos et ad instar mu­ra­le in acie or­di­ne si­tos. Cui ob­vians Sci­pio Af­ri­ca­ni Sci­pio­nis fra­ter in Asia ad Mag­ne­siam ci­vi­ta­tem com­mis­so­que proe­lio An­thio­cus vic­tus est, per­cus­sum­que foe­dus cum Ro­ma­nis ab Asia dis­ces­sit et ultra Tau­rum ex se­na­tus con­si­lio reg­na­re per­mis­sus est, fi­lios­que eius in ob­si­da­to Ro­mae de­duc­tos post pat­ris obi­tum reg­na­re ge­ni­ta­li lo­co con­ces­sit.
  • 228 Ci­li­ces cum Isau­ris pi­ra­tae ef­fec­ti et in ma­ri mag­no sae­pe lat­ro­ci­nia con­ci­tan­tes a Ser­vi­lio pro­con­su­le vic­ti et prostra­ti sunt. Hic quo­que Ser­vi­lius pri­mus Ro­ma­no­rum Tau­ri iugum per­vium fe­cit tri­um­phansque de eorum spo­liis Isau­ri­cus Ci­li­cus­que vo­ca­tus est.
  • 229 Cyp­rum Ca­to clas­se na­vi­ge­ra di­rec­tus in­va­sit. Ne­gan­ti­bus Cyp­riis ha­be­re se ali­quid mag­nas il­lis opes rep­pe­rit proscrip­tio­ni­bus­que mul­ta­vit. Quod non fe­rens Gno­sius rex eorum ve­ne­no haus­to se­met oc­ci­dit et sic Cyp­rus Ro­ma­na fac­ta pro­vin­cia. Ly­biam, id est Pen­ta­po­lim, to­tam a pri­mo il­lo Ptho­lo­meo Ro­ma­nis sub li­ber­ta­te con­ces­sam ta­men re­sis­ten­ti­bus de­hinc Ap­pio­nis con­si­lium Ro­ma­no po­pu­lo sub­di­dit. Aegyp­tus om­nis ab ami­cis Ro­ma­no­rum, id est La­gi­dis per Ptho­lo­meos pos­ses­sa. Post haec Cleo­pat­ra et An­to­nius iure prop­rio vin­di­can­tes et se et il­la amit­tunt.
  • 230 Mon­tes ve­ro Ar­me­niae pri­mum per Lu­cul­lum Ro­ma­na ar­ma vi­de­runt, per quem et in Hos­roi­ne Sa­ra­ci­no­rum fi­lar­chi de­vic­ti Ro­ma­nis se de­di­de­runt. Me­so­po­ta­miam­que idem ip­se, Nit­ze­bem quo­que ur­bem in­va­sit. Post quem Pom­pei­us eadem lo­ca ingre­diens Ro­ma­no con­fir­ma­vit im­pe­rio.
  • 231 Sy­riam Coe­len ius­to proe­lio Tig­ra­ne de­vic­to in­va­se­rat. Ara­baes et Pa­les­ti­ni eodem Pom­peio duc­tan­te de­vic­ti sunt.
  • 232 Ba­by­lo­nii autem creb­ro con­cer­tan­tes se­pe­nu­me­ro vic­ti, num­quam ta­men ad in­teg­rum do­mi­ti sunt. Quos ta­men pri­mum Lu­cius Syl­la pro­con­sul sub Ar­sa­cem eorum re­gem de­vi­cit ab eoque ro­ga­tus per le­ga­tos pa­cem con­ces­sit. Se­cun­do dum Lu­cius Lu­cul­lus a Pon­ti­co reg­no Tig­ra­nem Ar­me­niae re­gem cum de­cem et oc­to mi­li­bus su­pe­ra­tum ex­pel­le­ret, om­nem­que Ar­me­niam in­va­sam ad Me­so­po­ta­miam ve­nit, ibi Nit­zi­ben cum frat­re re­gis Par­tho­rum ce­pit, aequa sor­te Per­si­dam cu­piens de­vas­ta­re, ni­si Pom­pei­us a se­na­tu di­rec­tus ei ad­ve­nis­set suc­ces­sor.
  • 233 Hic ete­nim Pom­pei­us ili­co ve­niens, mox noc­tur­no proe­lio in mi­no­re Ar­me­nia su­per Mit­ri­da­tem in­ruens, XLII mi­lia ar­ma­to­rum eius pros­ter­nens castra­que suc­cen­dit. Un­de Mit­ri­da­tis cum uxo­re et duo­bus sa­tel­li­ti­bus fu­giens Bos­fo­ro ve­nit ni­mia­que des­pe­ra­tio­ne de­ten­tus ve­ne­num ac­ce­pit. Sed dum nec sic mors ei ac­ce­de­ret, al­te­rum e duo­bus sa­tel­li­tem ro­ga­vit, ut se pe­ri­me­ret.
  • 234 Pom­pei­us autem maio­ris Ar­me­niae re­gem dum per­se­que­re­tur, cur Tig­ra­ni contra Ro­ma­nos auxi­lium com­mo­das­set, il­le in Ar­ta­xa­ta ur­be reg­no de­po­si­to ultro dia­de­mam suam Pom­peio op­tu­lit; sed Pom­pei­us pie­ta­te duc­tus ultro maio­rem Ar­me­niam ei con­ces­sit reg­na­re, aufe­rens ab eo Me­so­po­ta­miam et Sy­riam par­tem­que Foe­ni­cis cum Ar­me­nia. Nam Bos­fo­ria­nis Col­chis­que Aris­thar­cum re­gem Pom­pei­us prae­po­suit Al­ba­nos­que in­se­quens Oro­dem re­gem eorum ter­tio su­pe­ra­vit. Ad postre­mum ro­ga­tus pa­cem con­ces­sit. Hi­be­riam si­mi­li­ter cum Ar­ta­ce re­ge in de­di­tio­nem ex­ce­pit.
  • 235 Sa­ra­ce­nos Ara­bas­que exu­pe­rans Hie­ro­so­li­mam Iudeae cap­ti­va­vit. Cum Per­sis foe­dus per­cus­so, re­ver­tens Daf­nen­sem ag­rum An­tio­che­nis con­ces­sit ob ni­miam lo­ci amoe­ni­ta­tem pro mu­ne­re.
  • 236 His et aliis re­bus in Sy­ria be­ne ges­tis uni­us foe­da­vit ava­ri­tia. Nam Cras­sus con­sul, dum Par­thi­co in­hiat auro, un­de­cim le­gio­nes pe­ne cum suo ca­pi­te ami­sit. Cui­us conspec­tu et fi­lius hos­ti­li­bus te­lis ef­fos­sus et ip­se pe­remptus ca­put­que eius prae­ci­sum cum dex­te­ra ma­nu ad re­gem re­por­ta­tum lu­dib­rium fuit ne­que in­dig­no: aurum enim li­qui­dum in ric­tum oris in­fu­sum est, ut cui­us ani­mus ar­se­rat auri cu­pi­di­ta­te, eius etiam mor­tuum et ex­san­gue cor­pus auro ure­re­tur. Re­li­qui ve­ro in­fe­li­cis exer­ci­tus, quo quem­que ra­puit fu­ga, in Ar­me­niam Ce­li­ciam Sy­riam­que distrac­ti vix cla­dis tan­tae nun­tium re­tu­le­runt.
  • 237 Hac er­go cla­de Par­thi al­tius ani­mos ele­van­tes per Pa­co­rum du­cem Sy­riam in­va­dunt du­cem­que La­bi­nium, quem du­dum ce­pe­rant, exer­ci­tui prae­po­nen­tes contra so­cios, id est Ro­ma­nos in proe­lio di­ri­gunt. Sed Ven­ti­dius Bas­sus Per­sas sub ut­ro­que du­ce Sy­riam po­pu­lan­tes su­pe­ra­tos ef­fu­gat La­bi­nium­que in­ter­fe­cit, Pa­co­rum ve­ro re­gium iuve­nem te­lis un­di­que cir­cum­sep­tum ex­tin­xit mox­que ca­put eius dempto et cir­cum­la­to per ur­bes que dis­ci­ve­rant Sy­riam si­ne bel­lo re­ce­pit. Sic Cras­sia­nam cla­dem Ven­ti­dius Pa­co­ri ca­put La­bi­nii­que mor­te pen­sa­vit.
  • 238 Nec sic con­ten­tus po­pu­lus Ro­ma­nus Cras­sia­no in­te­ri­tu ob­li­vis­ci ni­si ad­huc sae­vit in Par­thos.
  • 239 Nam Mar­cus An­to­nius in Ma­dia­nea ingres­sus contra eos ar­ma com­mo­vit, ubi pri­mum eos su­pe­rans, de­hinc, cum dua­bus le­gio­ni­bus ine­dia hie­me­que cor­rup­tus vix in Ar­me­nia Par­this se­quen­ti­bus fu­git ibi­que erep­tus est.
  • 240 Sub Augus­to de­hinc Oc­ta­via­no Ar­me­ni cum Par­this com­mix­ti per Clau­dium Cae­sa­rem ne­po­tem Augus­ti oci­us su­pe­ran­tur. Ar­me­ni si qui­dem uti­lius ra­ti Ro­ma­no­rum ami­ci­tiis re­con­ci­lia­ri et prop­rias se­des in­co­le­re, quam cum Par­this co­niuncti et se­des per­de­re et Ro­ma­nos in­fes­tos ha­be­re.
  • 241 Sic quo­que dum in par­ti­bus orien­ta­lium Ro­ma­nus la­bo­rat exer­ci­tus, oc­ci­duae pla­gae in­fes­ti sunt. No­ri­ci in Al­pi­bus No­ri­cis ha­bi­tan­tes cre­de­bant, qua­si in ru­pes et ni­ves bel­lum non pos­set as­cen­de­re: sed mox om­nes il­lius car­di­nis po­pu­los Bren­nos Teu­to­nios Cen­nos at­que Ven­di­li­cos, per eodem Clau­dio Cae­sa­rem Ro­ma­nus vi­cit exer­ci­tus. Quae ta­men fue­rit Al­pi­na­rum gen­tium fe­ri­tas, fa­ci­le est vel per mu­lie­res os­ten­de­re, quae de­fi­cien­ti­bus te­lis in­fan­tes suos adflic­tos hu­mi in ora mi­li­tum ad­ver­sa mi­se­runt.
  • 242 Nec mi­no­res his sae­vi­tia Il­ly­ri pa­ri­ter ac­cen­dun­tur. Contra quos ip­se Augus­tus e vi­ci­no eg­res­sus pon­tem, un­de aquas tran­si­ret, fie­ri im­pe­ra­vit. Dum­que aquis et hos­ti­bus ad as­cen­sum mi­li­tes tur­ba­ren­tur, scu­tum ip­se ra­puit et viam pri­mus ingres­sus est. Tum ag­mi­ne se­cu­to cum sub­rup­tus mul­ti­tu­di­ne pons suc­ci­dis­set, sau­ciis ma­ni­bus et cru­ri­bus, spe­cio­sior san­gui­ne et ip­so pe­ri­cu­lo auc­tior ter­ga os­tium ce­ci­dit.
  • 243 Pan­no­nii ve­ro duo­bus ac­ri­bus flu­viis Drao Sa­vo­que val­lan­tur. Contra quos Duen­nium mi­sit, qui eos plus ve­lo­ci­ter vi­cit, quam eorum flu­mi­na cur­su ra­pi­do cur­runt.
  • 244 Dal­ma­tae si­mi­li­ter sil­vis com­ma­nen­tes plu­ri­mam par­tem lat­ro­ci­nan­do vas­ta­bant: ad quos edo­man­dos Vi­bium man­dat, qui ef­fe­rum ge­nus fo­de­re ter­ras coe­git aurum­que ve­nis re­pur­ga­re.
  • 245 Moe­si ve­ro quam fe­ri, quam tru­ces erant? Ut unus du­cum an­te aciem pos­tu­la­to si­len­tio «qui vos es­tis?» in­quid. Res­pon­sum est: «Ro­ma­ni gen­tium do­mi­ni». Et il­le: «ita fiet», in­quid, «si nos vi­ce­ri­tis». Sed mox ad bel­lum ven­tum est, nec clas­si­cum audi­re va­lue­runt: sic a Mar­cio su­pe­ra­ti sunt.
  • 246 Thra­ces autem an­tea sae­pe, tunc ta­men Ro­mae­tal­ca reg­nan­te si­bi a Ro­ma­nis dis­cis­cunt. Nam is bar­ba­ros et dis­cip­li­na et sig­nis mi­li­ta­ri­bus ad­sue­ve­rat: sed a Pi­so­ne per­do­mi­ti in ip­sa cap­ti­vi­ta­te ra­biem os­ten­de­bant: nam ca­te­nas, qui­bus le­ga­ti erant, mor­si­bus vel­li­can­tes fe­ri­ta­tem suam ip­si pu­nie­bant.
  • 247 Da­ciam quo­que ultra Da­nu­bium si­tam exin­de­que sae­pius Da­cos ge­la­to Da­nu­bii al­veo ad fur­ta in Ro­ma­nia tran­seun­ti­bus Len­tu­lo mis­so vi­cit, ex­pu­lit at­que su­be­git. Sar­ma­tas quo­que per eun­dem Len­tu­lum ultra Da­nu­bium pe­pu­lit. Qui ni­hil aliud ubi de­gunt prae­ter ni­ves prui­nas­que et sil­vas ha­bent, tan­ta­que bar­ba­ries in il­lis est, ut nec in­tel­le­gant pa­cem.
  • 248 Mar­ma­ri­das ve­ro et Ga­ra­man­tes in orien­ta­li hie­ma­li pla­ga per Qui­ri­num su­be­git.
  • 249 Ger­ma­nos Gal­los Brit­to­nes Spa­nos Hi­be­res As­tu­res Can­tab­ros oc­ci­dua­li axe iacen­tes et post lon­gum ser­vi­tium des­cis­cen­tes per se ip­se Augus­tus ac­ce­dens rur­sus ser­vi­re coe­git Ro­ma­nis­que le­gi­bus vi­ve­re.
  • 250 Cleo­pat­ra ve­ro Ale­xandri­no­rum re­gi­na ex ge­ne­re La­gi­da­rum Ptho­lo­meo­rum­que suc­ces­sor pri­us contra vi­ri sui Ptho­lo­mei in­si­dias Gai­um Iuli­um Cae­sa­rem in­ter­pel­la­vit, qui ob stup­ri, ut per­hi­bent, gra­tiam reg­num eius con­fir­ma­vit ip­sam­que in ur­bem cum mag­na pom­pa Ale­xandriae re­mi­sit reg­na­re. Cas­sius Iudea cap­ta templum spo­lia­vit.
  • 251 Oc­ci­so ve­ro in cu­ria Ro­mae Cae­sa­re Oc­ta­via­nus ne­pus eius sus­ce­pit Augus­tus prin­ci­pa­tum, quem An­to­nius dum in­vi­de­ret ni­hil­que lae­de­re pos­set, ur­bem Ro­mam ingre­di­tur et ad par­tes Aegyp­ti qua­si Ro­ma­nae rei pub­li­cae pro­vi­sor ac­ce­dit. Ubi iam vi­duam a vi­ro reg­nan­tem rep­pe­riens Cleo­pat­ram se quo­que cum il­la con­so­cians coe­pit si­bi do­mi­na­tio­nem pa­ra­re, nec ta­ci­tae, sed pat­riae no­mi­nis to­gae fas­cium ob­li­tum to­tum in monstrum il­lud ut men­te ita ani­mo quo­que cul­tu­que des­ci­ve­rat.
  • 252 Aure­um in ma­nu ba­cu­lum, in la­tus aci­na­ces, pur­po­rea ves­tis in­gen­ti­bus obstric­ta gem­mis. Dia­de­ma dee­rat, ut re­gi­na rex et ip­se frue­re­tur. Quod Augus­tus Cae­sar audiens a Brun­di­sio Ca­lab­riae in Epi­ro, ut eum a coep­ta re­mo­ve­ret ty­ran­ni­de, tran­sie­rat. Nam An­to­nius om­ne Ac­tia­cum li­tus iam clas­si­bus ob­se­de­bat. Sed mox ubi ad proe­lium vin­tum est et Cae­sa­ris clas­se il­lius coe­pit tur­ba­re na­vi­gium, pri­ma dux fu­gae re­gi­na cum aurea pup­pe ve­lo­que pur­po­reo in al­tum de­dit. Mox se­cu­tus An­to­nius.
  • 253 Sed insta­re ves­ti­giis Cae­sar, ita­que nec prae­pa­ra­ta in ocea­num fu­ga nec mu­ni­ta prae­si­diis ut­ra­que Aegyp­ti cor­nua Pa­re­to­nium at­que Pe­lu­sium pro­fue­re. Pro­pe ma­nu te­ne­ban­tur. Pri­mum fer­rum oc­cu­pa­vit An­to­nius. Re­gi­na ad pe­des Augus­ti pro­vo­lu­ta tempta­vit ocu­los du­cis. Frustra qui­dem. Nam pulchri­tu­do intra pu­di­ci­tiam prin­ci­pis fuit. Nec il­la de vi­ta, quae aufe­re­ba­tur, sed de par­te reg­ni la­bo­ra­bat.
  • 254 Quod ubi des­pe­ra­vit a prin­ci­pe ser­va­ri­que se tri­um­pho cog­no­vit, in­cau­tio­rem nancta cus­to­diam, in mau­su­leum se re­gum re­ce­pit ibi­que ma­xi­mos, ut so­le­bat, in­du­ta cul­tus in re­fer­to odo­ri­bus so­lio iux­ta suum se con­lo­ca­vit An­to­nium ad­mo­tis­que ad ve­nas ser­pen­ti­bus sic mor­te qua­si som­no so­lu­ta est. Hic fi­nis bel­lo­rum Augus­ti Cae­sa­ris tam cum ci­vi­bus quam cum extra­neis.
  • 255 Sic quo­que Augus­tus Cae­sar Oc­ta­via­nus, quo nul­lus im­pe­ra­to­rum in bel­lis fe­li­cior nec pa­ce mo­de­ra­tior fuit, ci­vi­lis­si­mus in om­ni­bus. Qui ab orien­te in oc­ci­den­te, a sep­tentrio­ne in me­ri­die ac per to­tum ocea­ni cir­cu­lum cunctis gen­ti­bus una pa­ce con­po­si­tis Iani por­tas ip­se tunc clau­sit
  • 256 et cen­sum Ro­mae cum Ti­be­rio agi­tans in­ve­nit ho­mi­num no­na­gies tre­cen­ta sep­tua­gin­ta mi­lia om­nem­que or­bem ve­nien­tis Iesu Chris­ti no­tu pa­ca­tum cen­se­ri prae­ce­pit reg­na­vit­que ann. LVI. Sed im­pe­rii eius se­cun­do et quad­ra­gen­si­mo an­no do­mi­nus Iesus Chris­tus ex spi­ri­tu sancto et Ma­ria vir­gi­ne deus ve­rus et ho­mo ve­rus nas­ci dig­na­tus est.
  • 257 Quat­tuor­de­cem re­si­duos an­nos post do­mi­ni ad­ven­tum cor­po­ra­li prae­sen­tia in pa­ce reg­nans et ip­se sin­gu­la­rem op­te­nuit prin­ci­pa­tum et pos­te­ris ean­dem im­pe­rii po­tes­ta­tem cum suo no­mi­ne Augus­ti de­re­lin­quens re­bus ex­ces­sit hu­ma­nis, suc­ces­so­rem re­lin­quens Ti­be­rium pre­vig­num suum.
  • 258 Ti­be­rius Augus­tus Cae­sar reg­na­vit ann. XXIII. Qui mul­tos re­ges ad se blan­di­tiis evo­ca­tos num­quam ad prop­ria reg­na re­mi­sit, in qui­bus et Ar­che­laum Cap­pa­do­cum re­ge. Cui­us et reg­num, postquam de­functus est, in pro­vin­ciam ver­so Ma­za­cam ci­vi­ta­tem eius de no­mi­ne suo Cae­sa­ream vo­ci­ta­vit. Hui­us er­go XVIII an­no do­mi­nus nos­ter Iesus Chris­tus sub Pon­tio Pi­la­to in Iudaea car­ne pas­sus est, non dei­ta­te.
  • 259 Gai­us Cae­sar cog­no­men­to Ca­li­gu­la reg­na­vit ann. III men­ses X. Hic nam­que Mem­mium Re­gu­lum coe­git, ut uxo­rem suam si­bi lo­co fi­liae co­niu­gem da­ret stru­men­ta­que mat­ri­mo­nii ut pa­ter conscri­be­ret. Haec et his si­mi­lia per­pet­rans nec non et in templo Hie­ro­so­li­mi­ta­no Iovis sta­tuam per Gai­um Pet­ro­nium sta­tuens et in Ale­xandria Iudeos per Flac­cum Avi­lium prae­fec­tum opprae­mens postre­mo a pro­tec­to­ri­bus suis in pa­la­tio Ro­mae oc­ci­sus est an­no aeta­tis vi­cen­si­mo no­no.
  • 260 Clau­dius de­hinc huic suc­ce­dens reg­na­vit ann. XIII m. VIIII. Fe­cit etiam hic Clau­dius ex­pe­di­tio­nem in Brit­ta­nia in­su­lam, quam ne­mo an­te Iuli­um Cae­sa­rem ne­que post eum quis­quam adi­re ausus fue­rat. Exer­ci­tum du­xit ibi­que si­ne ul­lo proe­lio ac san­gui­ne intra pau­cis­si­mos dies plu­ri­mam in­su­lae par­tem in de­di­tio­nem re­ce­pit. Or­ca­das autem in­su­las ultra Brit­ta­niam in ocea­no po­si­tas Ro­ma­no adie­cit im­pe­rio. Ac sex­to quo pro­fec­tus erat men­sae Ro­mae re­pe­da­vit ibi­que de­functus est an­no­rum LXIIII.
  • 261 Ne­ro ne­pus Gai Ca­li­gu­lae reg­na­vit ann. XIII m. VIII. Tan­tae­que lu­xo­riae fuit, ut fri­gi­dis et ca­li­dis la­va­re­tur un­guen­tis, ete­nim non so­lum quia non pro­fuit rei pub­li­cae, im­mo ob­fuit ni­mis. Nam duas le­gio­nes in Ar­me­nia cum ip­sa pro­vin­cia si­mul ami­sit, qui Par­thi­co iugo ser­vien­tes gra­vem in­fa­miam Ro­ma­nis de­de­runt.
  • 262 Iux­ta om­ne sce­lus et par­ri­ci­dium quod in prop­rios pa­ren­tes com­mi­se­rat, ad­di­dit fa­ci­nus, ut ad instar Troiae Ro­mam in­cen­de­ret, ma­nus­que ini­ciens in Chris­tia­nos per­se­cu­tio­nem con­ci­tat ip­sos­que doc­to­res fi­dei Pet­rum et Pau­lum in ur­be in­te­re­mit, al­te­rum cru­ci fi­gens, al­te­rum ca­pi­te plec­tens. Eoque cum de­de­co­re reg­no evul­so Gal­ba in Hi­be­ria, Vi­tel­lius in Ger­ma­nia, Otho Ro­mae im­pe­rium ar­ri­pue­runt. Om­nes­que ta­men ce­le­ri in­te­ri­tu pe­rie­runt.
  • 263 Ves­pa­sia­nus apud Iudaeam ab exer­ci­tu in reg­no as­ci­tus reg­na­vit ann. X. Nam re­lic­to fi­lio suo Ti­to ad ex­pug­na­tio­nem Hie­ru­so­li­mo­rum ip­se Ro­mae pro­fec­tus reg­na­vit in pa­ce.
  • 264 Ti­tus fi­lius Ves­pa­sia­ni idem­que Ves­pa­sia­nus, de­bel­la­tor Iudeae gen­tis, reg­na­vit ann. duo­bus men­si­bus duo­bus. Hic nam­que se­cun­dum Iosep­pi fi­dem un­de­cies cen­te­na mi­lia Iudaeo­rum fa­me et gla­dio in­te­re­mit et alia cen­tum mi­lia cap­ti­vo­rum pub­li­ce ven­di­dit. Tan­tam mul­ti­tu­di­nem in Hie­ro­so­ly­mis autem pas­cha­lis fes­ti­vi­tas adu­na­ve­rat.
  • 265 Do­mi­tia­nus fra­ter Ti­ti, fi­lius Ves­pa­sia­ni, reg­na­vit ann. XV m. V, tan­tae­que fuit su­per­viae, ut se do­mi­num ab om­ni­bus pri­mum ap­pel­la­ri prae­ci­pe­ret mul­tos­que no­bi­lium exi­lio re­le­gans non­nul­los­que oc­ci­dens de sub­stan­tiis eorum aureas ar­gen­teas­que si­bi sta­tuas fe­cit. Ma­nus­que in Chris­tia­nos ini­ciens, Iohan­nem apos­to­lum et euan­ge­lis­tam, postquam in fer­ven­te oleo mis­sum non po­tuis­set ex­tin­gui, Path­mo eum in­su­lam exu­lem re­le­ga­vit, ubi apo­ca­lyp­sim vi­dit. Cui­us cru­de­li­ta­tem non to­le­ran­tes Ro­ma­ni in pa­la­tio Ro­mae in­ter­fi­ce­re sta­tue­runt om­nia­que quod consti­tue­rat in­ri­tum fo­re.
  • 266 Ner­va ad­mo­dum se­nes reg­na­vit an­no uno m. IIII. Qui ut pri­va­ta vi­ta le­nis, le­nior fuit in reg­no nec quic­quam pro­fuit rei pub­li­cae, ni­si quod Tra­ianum se vi­ven­te ele­git.
  • 267 Tra­ianus pe­ne om­nium im­pe­ra­to­rum po­tior reg­na­vit an. XVIII m. VI. Hic enim de Da­cis Scy­this­que tri­um­pha­vit Hi­be­ros­que et Sau­ro­ma­tas, Os­roe­nos, Ara­bas, Bos­fo­ra­nos, Col­chos edo­muit, postquam ad fe­ri­ta­tem pro­ru­pis­sent. Se­leu­ciam et Te­si­fon­tem Ba­by­lo­niam­que per­va­sit et te­nuit.
  • 268 Nec non et in ma­ri rub­ro clas­sem, un­de In­diae fi­nes vas­ta­ret, insti­tuit ibi­que suam sta­tuam de­di­ca­vit et post tot la­bo­res apud Se­leu­ciam Isau­riae prof­lu­vio ventris ex­tinctus est an­no aeta­tis LXIII. Os­sa­que eius in ur­na aurea con­lo­ca­ta et in fo­ro sub co­lum­na po­si­ta so­lus­que om­nium im­pe­ra­to­rum intra ur­bem se­pul­tus.
  • 269 Ad­ria­nus Ita­li­cae Spa­nia na­tus con­sub­ri­nae Tra­iani fi­lius reg­na­vit ann. XXI. Hic pe­ne nil pro­fuit rei pub­li­cae, ni­si quod du­dum sub­ver­sas Ale­xandriam et Hie­ru­so­ly­mam prop­riis re­pa­ra­vit ex­pen­sis non­nul­lis­que in lo­cis pub­li­ca re­la­xa­vit tri­bu­ta.
  • 270 Hie­ru­so­li­mam si qui­dem suo de no­mi­ne Eliam ap­pel­lans nul­li Iudaeo­rum ingre­di per­mi­sit. Nam cla­ret eum in­vi­dum fac­tis Tra­iani, quia mox ei suc­ces­sit, ili­co nul­la fa­cien­te ne­ces­si­ta­te exer­ci­tum ad se re­vo­cans Me­so­po­ta­miam As­sy­riam­que et Ar­me­niam Per­sis re­li­quid, Euf­ra­tem flu­vium fi­nem ter­mi­num­que in­ter Par­thos Ro­ma­nos­que consti­tuens. Quo reg­nan­te Aqui­la Pon­ti­cus scrip­tu­ras de Heb­reo transtu­lit. Ad­ria­nus mor­bo apud Ba­ias fa­cien­te obiit.
  • 271 An­to­ni­nus cog­no­men­to Pius cum suis li­be­ris Aure­lio et Lu­cio reg­na­vit ann. XXII m. III. Et si non pro­fuit quic­quam An­to­ni­nus, nul­lam ta­men le­sio­nem eius res pub­li­ca sen­sit. De­functus est duo­de­ci­mo ur­bis mi­lia­rio, in vil­la sua Lo­rio nun­cu­pa­ta, an­no aeta­tis sep­tua­ge­si­mo sex­to.
  • 272 Mar­cus An­to­ni­nus, qui et Ve­rus, et Lu­cius Aure­lius Com­mo­dus af­fi­ni­ta­te co­niuncti aequo iure im­pe­rium ad­mi­nistra­ve­runt. E qui­bus iunior contra Par­thos ar­ma mo­vens mag­na egit et for­tia Se­leu­ciam­que ur­bem eorum cum quad­rin­gen­ta mi­lia pug­na­to­rum ce­pit, e qui­bus cum mag­na glo­ria tri­um­pha­vit. Se­nior ve­ro mul­tis bel­lis se­pe in­ter­fuit se­pius­que per du­ces suos tri­um­phum re­ve­xit, ma­xi­me de gen­te Qua­do­rum. Sed unus in Al­te­no apop­le­xiam pas­sus de­functus est, al­ter in Pan­no­nia mor­bo pe­riit.
  • 273 Com­mo­dus, fi­lius An­to­ni­ni, reg­na­vit ann. XIII mag­num­que tri­um­phum de gen­te re­ve­xit Ger­ma­ni­ca et post haec in do­mo Ves­ti­lia­ni stran­gu­la­tus de­fe­cit.
  • 274 Hel­vius Per­ti­nax maior se­xa­ge­na­rio cum prae­fec­tu­ram age­ret, ex se­na­tus con­sul­to im­pe­ra­tor crea­tus reg­na­vit m. VI. Hic ete­nim ob­sec­ran­te se­na­tu, ut uxo­rem suam Augus­tam fi­lium­que Cae­sa­rem ap­pel­la­ret, «suf­fi­ce­re», in­quid, «de­bet quod ego ip­se in­vi­tus reg­na­vi, cum non me­rer». Ni­mis aequis­si­mus om­nium­que com­mu­nis, quem Iulia­nus iuris pe­ri­tus in pa­la­tio eius pe­re­mit ip­se­que pos­tea a Se­ve­ro oc­ci­sus est.
  • 275 Se­ve­rus ge­ne­re Afer Tri­po­li­ta­nus, reg­na­vit an. XVIII ul­tus­que oc­ci­sio­nem Per­ti­na­cis in Iulia­no, se quo­que Per­ti­na­cem ap­pel­la­vit. Hic ete­nim Par­thos et Adia­ben­nos contra Ro­ma­niam in­sur­gen­tes mi­ra­bi­li­ter su­pe­ra­vit. Ara­bas quo­que in­te­rio­res ita ce­ci­dit, ut re­gio­nem eorum Ro­ma­nam pro­vin­ciam fa­ce­ret. Sic quo­que tri­um­phans Par­thi­cus, Ara­bi­cus et Adia­ben­ni­cus dic­tus est.
  • 276 Hoc reg­nan­te Sa­ma­ri­tis qui­dam Sym­ma­chus Iudaeo­rum fac­tus pro­se­li­tus item di­vi­nas scrip­tu­ras ex Heb­reo ser­mo­ne Gre­ca lin­gua transfu­dit suam­que con­di­dit edi­tio­nem. Post quem pe­ne ter­tio an­no se­cu­tus Theo­do­tion Pon­ti­cus item suam in eodem ope­re edi­tio­nem scrip­tu­ra­rum con­po­suit. Brit­ta­ni­cum bel­lum exor­tum, un­de Se­ve­rus mi­ra­bi­li­ter tri­um­pha­vit.
  • 277 An­to­ni­nus cog­no­men­to Ca­ra­cal­la, fi­lius Se­ve­ri, reg­na­vit ann. VII. Nam ideo hoc no­men nanctus est eo quod eius­dem ves­tium ge­ne­re Ro­mae de ma­nu­biis ero­gans si­bi no­men Ca­ra­cal­la et ves­ti An­to­nia­na de­de­rit. Sub hoc ite­rum edi­tio scrip­tu­ra­rum di­vi­na­rum, quam quin­tam no­mi­na­mus, in Hie­richo in do­leo re­per­ta est. Hic ete­nim im­pe­ra­tor, dum contra Per­sas mo­vit pro­cinctum, Os­roe­ne Edes­sa de­functus est.
  • 278 Mac­ri­nus prae­fec­tu­ram agens prae­to­ria­nam im­pe­ra­tor crea­tus est reg­na­vit­que an­no uno oc­ci­di­tur­que Ar­chi­lai­de.
  • 279 Mar­cus Aure­lius An­to­ni­ni Ca­ra­cal­lae fi­lius templi­que He­lio­ga­ba­li sa­cer­dos im­pe­ra­tor fac­tus reg­na­vit ann. IIII. Em­maus in Iudaea construc­ta et Ni­co­po­lim no­mi­na­ta. Tunc et Af­ri­ca­nus eg­re­gius tem­po­rum scrip­tor pro ip­sa le­ga­tio­nem sus­ce­pit ad prin­ci­pem. Sed im­pe­ra­tor, dum nul­lum ge­nus obsce­ni­ta­tis in reg­no suo quod non fa­ce­ret prae­ter­mit­te­bat, oc­ci­sus est tu­mul­tu mi­li­ta­ri.
  • 280 Ale­xan­der Ma­mae fi­lius ig­no­bi­lis for­tu­nae exis­tens ad­huc iuve­nis reg­ni mo­de­ra­tio­ne sus­ce­pit mox­que contra Xer­sen re­gem Per­sa­rum ar­ma ar­ri­piens mi­ra­bi­li­ter de Par­tho­rum spo­liis tri­um­pha­vit. Sub hui­us item im­pe­rio in Ni­co­po­lim Ac­tia­cam, id est Epi­ro, edi­tio quae sex­ta di­ci­tur di­vi­na­rum scrip­tu­ra­rum in do­lio re­per­ta est. Ip­se­que Mo­gon­tia­co tu­mul­to oc­ci­di­tur mi­li­ta­ri, cui suc­ces­sit Ma­xi­mi­nus ex cor­po­re mi­li­ta­ri in reg­no.
  • 281 Ma­xi­mi­nus ge­ne­re Gothi­co, pat­re Mic­ca Aba­ba­que Ala­na ge­ni­tus mat­re, so­la mi­li­tum vo­lun­ta­te ad im­pe­rium con­ce­dens, bel­lum ad­ver­sus Ger­ma­nos fe­li­ci­ter ges­sit, in­de­que re­ver­tens, contra Chris­tia­nos mo­vens in­tes­ti­no proe­lio, vix tres an­nos reg­nans, Aqui­leia a Pup­pie­no oc­ci­sus est.
  • 282 Gor­dia­nus am­mo­do puer im­pe­ra­tor fac­tus vix reg­na­vit sex an­nos. Hic ete­nim mox Ro­mae ingres­sus est, ili­co Pup­pie­num et Al­bi­num, qui Ma­xi­mi­no oc­ci­den­tes ty­ran­ni­dem ar­ri­puis­sent, oc­ci­dit, Ianum­que ge­mi­num ape­riens ad Orien­tem pro­fec­tus Par­this in­tu­lit bel­lum, in­de­que cum vic­to­ria re­ver­tens frau­de Phi­lip­pi prae­fec­ti prae­to­rii haut lon­ge a Ro­ma­no so­lo in­ter­fec­tus est.
  • 283 Phi­lip­pus in im­pe­rio im­pu­den­ter ingres­sus est reg­na­vit ann. VII. Hic ete­nim fi­lium suum idem Phi­lip­pum con­sor­tem reg­ni fe­cit ip­se­que pri­mus om­nium im­pe­ra­to­rum Chris­tia­nus ef­fec­tus est ter­tio­que an­no im­pe­rii sui fes­ti­vi­ta­tem Ro­ma­nae ur­bis, mil­le­si­mo an­no quod exple­ve­rat, cae­leb­ra­vit ur­bem­que no­mi­nis sui in Thra­cia, que di­ce­ba­tur Pul­pu­de­va, Phi­lip­po­po­lim re­construens no­mi­na­vit.
  • 284 De­cius e Pan­no­nia in­fe­rio­re Bu­da­lie na­tus oc­ci­sis Phi­lip­pis ut­ris­que reg­na­vit an. uno et men­si­bus tri­bus. Ar­ma­que in Chris­tia­nos erec­ta ob Phi­lip­po­rum no­mi­nis odi­um. Ip­se bel­lan­ti­bus Ge­tis cum fi­lio suo cru­de­li mor­te oc­cu­buit Ab­rit­to.
  • 285 Gal­lus et Vo­lu­sia­nus reg­na­ve­runt ann. II m. IIII. Hi cum ad­ver­sum Emi­lia­num, qui in Moe­sia res no­vas mo­lie­ba­tur, ex ur­be pro­fec­ti es­sent, in Fo­ro Flam­mi­nii in­ter­fec­ti sunt.
  • 286 Emi­lia­nus ve­ro ter­tio men­se in­va­sae ty­ran­ni­dis ex­tinctus est.
  • 287 Va­le­ria­nus et Gal­lie­nus, dum unus in Re­tia a mi­li­ti­bus, al­ter Ro­mae a se­na­tu in im­pe­rio le­va­ren­tur, reg­na­ve­runt an. XV. Va­le­ria­nus si qui­dem in Chris­tia­nos per­se­cu­tio­ne com­mo­ta sta­tim a Sa­po­re re­ge Per­sa­rum ca­pi­tur ibi­que ser­vi­tu­te mi­se­ra­bi­li con­se­nes­cit. Gal­lie­nus il­lius exi­tum cer­nens Chris­tia­nis pa­cem de­dit. Sed dum ni­mis in reg­no las­ci­vi­ret nec vi­ri­le ali­quid age­ret, Par­thi Sy­riam Ci­li­ciam­que vas­ta­ve­runt, Ger­ma­ni et Ala­ni Gal­lias dep­rae­dan­tes Ra­ven­nam us­que ve­ne­runt, Gre­ciam Gothi vas­ta­ve­runt, Qua­di et Sar­ma­tae Pan­no­nias in­va­se­runt, Ger­ma­ni rur­sus Spa­nias oc­cu­pa­ve­runt. Id­cir­co Gal­lie­nus Me­dio­la­ni oc­ci­sus est.
  • 288 Clau­dius reg­na­vit ann. I m. VIIII. Qui Gothos iam per XV an­nos Il­li­ri­cum Ma­ce­do­niam­que vas­tan­tes bel­lo ador­tus incre­di­bi­li stra­ge de­le­vit, sci­li­cet ut in cu­ria ei cly­peus aure­us et in Ca­pi­to­lio sta­tua aurea po­ne­re­tur. Oc­ci­sus­que Sir­mium est.
  • 289 Post cui­us mor­tem Quin­ti­lius fra­ter eius a se­na­tu Augus­tus ap­pel­la­tus oc­ta­vo de­ci­mo im­pe­rii sui diae Aqui­laeia oc­ci­sus est.
  • 290 Aure­lia­nus Da­cia Ri­pen­se oriun­dus reg­na­vit an. V m. VI. Qui mox Tet­ri­cum apud Ca­ta­lau­nos pro­den­te exer­ci­tum suum Gal­lias re­ce­pit ex­pe­di­tio­ne­que fac­ta in Da­nu­bium Gothos mag­nis proe­liis prof­li­ga­vit cul­to­res­que di­vi­ni no­mi­nis per­se­cu­tus est. Ode­nathus Pal­my­re­nus an­te ip­sum col­lec­ta rus­ti­co­rum ma­nu Per­sas de Me­so­po­ta­mia ex­pel­lens ip­se ea lo­ca in­va­se­rat.
  • 291 Quem uxor sua oc­ci­sum Orien­tis te­ne­bat im­pe­rium; contra quam ex­pi­di­tio­nem sus­ci­piens Aure­lia­nus apud Hym­mas vi­ci­no An­tio­chiae su­pe­ra­vit Ro­mae­que in tri­um­pho suo vi­vam per­du­xit ac de­hinc se­cun­do ar­ri­piens ex­pe­di­tio­nem in­ter By­zan­tium et He­rac­leam in Cae­no Fru­rio viae ve­te­ris oc­ci­di­tur.
  • 292 Ta­ci­tus reg­na­vit ann. VI. Quo oc­ci­so apud Pon­tem sus­ce­pit im­pe­rium Flo­ria­nus te­nuit­que die­bus LXXXVIII. Si­mi­li­ter­que et ip­se apud Thar­so in­ter­fec­tus est.
  • 293 Pro­bus reg­na­vit an. VI m. IIII. Hic ete­nim Gal­los et Spa­nos vi­neas ha­be­re per­mi­sit. Quo tem­po­re Sa­tur­ni­nus ma­gis­ter mi­li­tum, dum ad res­tau­ra­tio­nem An­tio­che­nae ci­vi­ta­tis mis­sus fuis­set, ar­rep­ta ibi­dem ty­ran­ni­de mox oppres­sus est et Ap­pa­miae in­ter­fec­tus. Ip­se quo­que im­pe­ra­tor Pro­bus tu­mul­tu mi­li­ta­ri Ser­mio in tur­re quae vo­ca­tur Fer­ra­ta oc­ci­sus est.
  • 294 Ca­rus cum fi­liis Ca­ri­no et Nu­me­ria­no reg­na­vit an. II, oriun­dus Nar­bo­na Gal­liae. Hic ad­mi­ra­bi­li­ter pe­ne om­nem Per­si­dam vas­ta­tam no­vi­lis­si­mas eorum ur­bes oc­cu­pa­vit Cochem et Cte­si­fon­fem. Bel­lum Sar­ma­ti­cum fe­li­ci­ter su­pe­ra­vit. Ip­se quo­que Ca­rus su­per Tig­ri­dem am­nem dum castra me­ta­ret, ful­mi­ne ic­tus oc­cu­buit.
  • 295 Nu­me­ria­nus autem ocu­lo­rum do­lo­re ten­tus dum in lec­ti­cu­la ve­he­re­tur, so­ce­ri sui Ap­ri in­si­diis oc­ci­sus fe­to­re ca­da­ve­ris vix ter­tio die est ag­ni­tus. Ca­ri­nus ve­ro apud Mar­gum in proe­lio vic­tus oc­ci­di­tur.
  • 296 Dioc­li­tia­nus Del­ma­ta, scri­be fi­lius, im­pe­ra­tor elec­tus reg­na­vit ann. XX. Hic ete­nim mox in reg­no le­va­tus est, ili­co Ap­rum in mi­li­tum con­tio­ne per­cus­sit, iurans si­ne suo sce­le­re il­lum Nu­me­ria­num in­te­re­mis­se. Et mox in con­sor­tio suo Ma­xi­mia­num Her­cu­lium as­ci­vit. Qui Ma­xi­mia­nus rus­ti­co­rum mul­ti­tu­di­ne oppres­sa, quos Ba­cau­das di­cunt, pa­cem Gal­liis red­di­dit.
  • 297 Quo tem­po­re Ca­rau­sius sumpta pur­pu­ra Brit­ta­nias oc­cu­pa­ve­rat, Nar­seus rex Per­sa­rum Ho­rien­ti bel­lum in­tu­le­rat, Quin­que­gen­tia­ni Af­ri­cam in­fes­ta­ve­rant, Achil­leus Egyp­tum in­va­se­rat.
  • 298 Ob quae Constan­tius et Ga­le­rius Ma­xi­mia­nus Cae­sa­res ad­su­mun­tur in reg­no. Quo­rum Constan­tius, Clau­dii ex fi­lia ne­pus fuit; Ga­le­rius in Da­cia non lon­ge a Ser­di­ca na­tus. At­que ut eos Dioc­li­tia­nus etiam ad­fi­ni­ta­te co­niun­ge­ret, Constan­tius pre­vig­nam Her­cu­lii Theo­do­ram ac­ce­pit, ex qua et sex li­be­ros proc­rea­vit; Ga­le­rius autem Va­le­riam Dioc­li­tia­ni fi­liam ac­ce­pit, ut­ri­que pris­ti­no mat­ri­mo­nio re­pu­dian­tes.
  • 299 Car­po­rum si qui­dem gens tunc de­vic­ta et in Ro­ma­num so­lum transla­ta est. Tunc ete­nim pri­mus om­nium im­pe­ra­to­rum Dioc­li­tia­nus ado­ra­ri se ut deum prae­ce­pit et gem­mas ves­ti­bus cal­cia­men­tis­que in­se­ruit dia­de­ma­que in ca­pi­te, cum an­te eum om­nes cla­mi­dem tan­tum pur­pu­ream, ut a pri­va­tis dis­cer­ne­ren­tur, ha­be­bant et ut ce­te­ri iudi­ces sa­lu­ta­ban­tur.
  • 300 Ad­sumpta er­go unus­quis­que prin­ci­pum ex­pe­di­tio­ne Dioc­li­tia­nus Aegyp­ti ty­ran­num oc­ta­vo men­se de­vic­tum pro­vin­ciam cunctam su­be­git. Ma­xi­mia­nus Her­cu­lius in Af­ri­ca Quin­que­gen­tia­nos ex­su­pe­ra­vit. Constan­tius iux­ta Lin­go­nas una die LX mi­lia Ala­man­no­rum ce­ci­dit.
  • 301 Ga­le­rius Ma­xi­mia­nus vic­tus pri­mo proe­lio a Nar­seo an­te car­pen­tum Dioc­li­tia­ni pur­pu­ra­tus cu­cur­rit. Qua ve­re­cun­dia con­punctus se­cun­do vi­ri­li­ter di­mi­ca­vit, su­pe­ra­vit Nar­seum, uxo­res eius abe­git ac li­be­ros, et con­dig­no ho­no­re a Dioc­li­tia­no sus­cep­tus est.
  • 302 Post quam vic­to­riam mi­ra­bi­li­ter Dioc­li­tia­nus et Ma­xi­mia­nus Ro­mae tri­um­pha­ve­runt an­te­ce­den­ti­bus si­bi li­be­ris uxo­ri­bus­que re­gis Per­sa­rum prae­da­que il­la in­gen­ti gen­tium di­ver­sa­rum. Sic quo­que con­ci­ta­ta per­se­cu­tio­ne in Chris­tia­nos Dioc­li­tia­nus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  • 303 . . . . . . . . . Cap­pa­do­ciam­que de­functus est Constan­tius.
  • 304 Iulia­nus apos­ta­ta reg­na­vit an. uno m. VIII, re­lic­ta­que Chris­tia­ni­ta­te ad ido­lo­rum cul­tu­ra con­ver­sus est mul­tos­que blan­da per­se­cu­tio­ne in­li­ciens ad sac­ri­fi­can­dum ido­lis con­pu­lit. Ip­se si qui­dem vir eg­re­gius et rei pub­li­cae ne­ces­sa­rius Par­this in­gen­ti ap­pa­ra­tu in­tu­lit bel­lum. Ubi pro­fi­cis­cens Chris­tia­no­rum post vic­to­riam san­gui­nem diis suis vo­ta­vit non­nul­la­que Par­tho­rum op­pi­da in de­di­tio­ne ac­ce­pit mul­ta­que vi po­pu­la­tus est, castra­que ali­quan­diu apud Cte­si­fon­tem ha­buit.
  • 305 Un­de eg­res­sus, do­lo cui­us­dam transfu­gae in de­ser­ta per­duc­tus, cum vi si­tis, ar­do­re so­lis con­fec­tus pe­ri­ret exer­ci­tus, ip­se tan­to­rum discri­mi­num an­xius, dum per vas­ta de­ser­ti in­cau­tius eva­ga­tur, ab ob­vio quo­dam hos­tium equi­te con­to ilia per­cus­sus in­te­riit an­no aeta­tis suae tre­ce­si­mo ter­tio. Post quem se­quen­ti diae ab exer­ci­tu Iobia­nus pri­mi­ce­rius do­mes­ti­co­rum in reg­no as­ci­tus est.
  • 306 Iobia­nus reg­na­vit men­ses oc­to. Qui mox re­rum ne­ces­si­ta­te con­pul­sus Nit­zi­bim et mag­nam Me­so­po­ta­miae par­tem Sa­po­ri Par­tho­rum re­gi contra­de­dit ip­se­que odo­re pru­na­rum of­fu­ca­tus de­functus est Da­das­tha­nae an­no aeta­tis XXXIII.
  • 307 Va­len­ti­nia­nus et Va­lens reg­na­ve­runt ann. XIII m. V. Nam Pan­no­nes erant Ci­ba­len­ses ut­rim­que ger­ma­ni. In Ni­co­me­dia tri­bu­na­tum Va­len­ti­nia­nus age­bat, qui im­pe­ra­tor crea­tus frat­rem Va­len­tem con­sor­tem reg­ni ad­sumpsit. Ip­se ve­ro eg­re­gius et Aure­lia­ni si­mi­lis mo­ri­bus, ni­si quod se­ve­ri­ta­tem eius ni­miam et par­ci­ta­tem qui­dam cru­de­li­ta­tem et ava­ri­tiam cau­sa­ban­tur. Re­lic­to ger­ma­no Orien­ta­li in reg­no ip­se Es­pe­rium te­nuit.
  • 308 Quo tunc reg­nan­te al­ter Va­len­ti­nia­nus in Brit­ta­nia ty­ran­ni­dem ad­su­mens in con­ti­nen­ti oppres­sus est. Constan­ti­no­po­lim quo­que Pro­co­pius qui­dam contra Va­len­tem in­sur­gens ni­hil­que prae­va­lens ur­be eg­re­di­tur, et in Fry­giam Sa­lu­ta­riam ty­ran­ni­zans ex­tinctus est, mul­ti­que par­tis Pro­co­pia­nae cae­si at­que proscrip­ti. Va­lens ab Eudo­xio Ar­ria­no­rum epis­co­po sua­sus et bap­ti­za­tus contra or­tho­do­xos in­fes­tus in­sur­git.
  • 309 Gra­tia­num fi­lium suum Va­len­ti­nia­nus Am­bia­nis im­pe­ra­to­rem consti­tuit, quem ha­buit de Se­ve­ra prio­re iuga­le et contra Sa­xo­nes Bur­gu­tio­nes­que, qui plus LXXX mi­lia ar­ma­to­rum pri­mum Re­ni in lim­bo castra me­tas­sent, mo­vit pro­cinctum, sed apop­le­xia su­bi­to et san­gui­nis erup­tio­ne Bre­gi­tio­ne de­functus est.
  • 310 Tunc Gra­tia­nus Va­len­ti­nia­no frat­re de Ius­ti­na se­cun­da uxo­re na­tu in reg­no con­sor­tem ad­su­mit. Nam Va­len­ti­nia­nus se­nior du­dum lau­dan­te Se­ve­ra uxo­re sua pulchri­tu­di­ne Ius­ti­nae si­bi eam so­cia­vit in mat­ri­mo­nio le­ges­que prop­ter il­lam con­ces­sit, ut om­nes vi­ri, qui vo­luis­sent, in­pu­ne bi­na mat­ri­mo­nia sus­ci­pe­rent, quia ideo po­pu­lo­sas fo­re gen­tes, quia hoc apud eos so­lem­ne est et mul­ta­rum uxo­rum unus ma­ri­tus audi­tur.
  • 311 Ac­cep­ta­que er­go, ut di­xi­mus, Va­len­ti­nia­nus Ius­ti­na edi­dit ex ip­sa quat­tuor fi­lios, Va­len­ti­nia­num sup­ra dic­tum im­pe­ra­to­rem et Gra­tam Ius­tam­que et Gal­lam. De qua Gal­la de­hinc Theo­do­sius im­pe­ra­tor Fla­cil­la de­functa, quae Ar­cha­dium Ho­no­rium­que pe­pe­re­rat, Pla­ci­diam ge­ne­ra­vit, quae ma­ter fuit mo­der­ni Va­len­ti­nia­ni iunio­ris im­pe­ra­to­ris. Sed nos ad pro­po­si­tum re­dea­mus.
  • 312 Va­lens im­pe­ra­tor le­ge da­ta ut mo­na­chi mi­li­ta­rent, no­len­tes­que ius­sit in­ter­fi­ci. Quan­do et Theo­do­sius Theo­do­sii im­pe­ra­to­ris pos­tea pa­ter mul­ti­que no­bi­lium oc­ci­si sunt Va­len­tis in­sa­nia. Gra­tia­nus im­pe­ra­tor Ala­man­no­rum plus XXX mi­lia apud op­pi­dum Ar­gen­ta­rium Gal­lie in bel­lo prostra­vit Gal­lias­que pa­ca­vit.
  • 313 Gens Hun­no­rum su­per Gothos in­ruens cer­tos ex ip­sis su­biu­gat, alios fu­gat. Qui ve­nien­tes in Ro­ma­nia si­ne ar­mo­rum sus­cep­ti de­po­si­tio­ne per ava­ri­tiam du­cis Ma­xi­mi fa­me con­pul­si re­bel­la­re coac­ti sunt, su­pe­ra­tis­que Ro­ma­nis in congres­sio­ne fun­dun­tur in Tra­cias.
  • 314 Contra quos Va­lens ab An­tio­cia exi­re con­pul­sus in Thra­ciam pro­fi­cis­ci­tur ibi­que lac­ri­ma­bi­li bel­lo com­mis­so im­pe­ra­tor sa­git­ta sau­cius in ca­sa de­por­ta­tur vi­lis­si­ma, ubi su­per­ve­nien­ti­bus Gothis ig­ne­que sup­po­si­to in­cen­dio concre­ma­tus est. Gothi ve­ro oc­ci­so im­pe­ra­to­re iam se­cu­ri ad ur­bem pro­pe­rant Constan­ti­no­po­li­ta­nam, ubi tunc Do­mi­ni­ca Augus­ta Va­len­tis uxor mul­ta pe­cu­nia ple­bi lar­gi­ta ab ur­bis vas­ta­tio­ne hos­tes sub­mo­vit reg­num­que cog­na­tis, us­que dum il­le Theo­do­sium or­di­nas­set, fi­de­li­ter vi­ri­li­ter­que ser­va­vit.
  • 315 Theo­do­sius Spa­nus, Ita­li­cae di­vi Tra­iani ci­vi­ta­tis a Gra­tia­no Augus­to apud Sir­mium post Va­len­tis in­te­ri­tum fac­tus est im­pe­ra­tor reg­na­vit­que an. XVII; ve­niensque Thes­sa­lo­ni­ca ab Aco­lio sancto epis­co­po bap­ti­za­tus est am­mo­dum­que re­li­gio­sus eccle­siae eni­tuit pro­pa­ga­tor rei pub­li­ce­que de­fen­sor exi­mius. Nam Hun­nos et Gothos, qui eam sub Va­len­te de­fe­ti­gas­sent, di­ver­sis proe­liis vi­cit at­que a pra­va vas­ta­tio­ne con­pes­cuit. Cum Per­sis quo­que pe­ti­tus pa­cem pe­pi­git.
  • 316 Ma­xi­mum autem ty­ran­num, qui Gra­tia­num in­ter­fi­ce­rat et si­bi Gal­lias vin­di­ca­bat, apud Me­dio­la­num una cum Va­len­ti­nia­no im­pe­ra­to­re adgre­diens ab Orien­te, clau­sit ce­pit oc­ci­dit.
  • 317 Euge­nium quo­que ty­ran­num at­que Ar­bo­gas­ten di­vi­no auxi­lio prae­di­tus vi­cit de­le­tis eorum de­cem mi­li­bus pug­na­to­rum. Hic ete­nim Euge­nius con­fi­sus vi­ri­bus Ar­bo­gas­ti postquam apud Vien­nam Va­len­ti­nia­num ex­tincxe­rat, reg­num in­va­sit, sed mox si­mul cum vi­ta im­pe­rium per­di­dit. Nam oc­ci­so Ar­bo­gas­te des­pe­rans sua se ma­nu pe­re­mit.
  • 318 Om­nes­que ini­mi­cos Theo­do­sius su­pe­ra­tos in pa­ce re­bus hu­ma­nis apud Me­dio­la­num ex­ces­sit ut­ram­que rem pub­li­cam ut­ris­que fi­liis quie­tam re­lin­quens. Cor­pus eius eodem an­no Constan­ti­no­po­lim ad­la­tum at­que se­pul­tum.
  • 319 Ar­cha­dius et Ho­no­rius frat­res fi­lii Theo­do­sii im­pe­ra­to­ris ut­rum­que im­pe­rium di­vi­sis tan­tum se­di­bus te­ne­re coe­pe­runt, id est Ar­cha­dius se­nior Constan­ti­no­po­li­ta­nam ur­bem, Ho­no­rius ve­ro Ro­ma­nam. Tunc Ru­fi­nus pat­ri­cius Ar­cha­dio prin­ci­pi in­si­dias ten­dens Ha­la­ri­cum Gotho­rum re­gem, ut Gre­cias de­vas­ta­ret, mis­sis clam pe­cu­niis in­vi­ta­vit. Por­ro de­tec­tus Ru­fi­nus ab Ita­liae mi­li­ti­bus et Ar­cha­dio cum Gai­na co­mi­te mis­sus, an­te por­tas ur­bis det­run­ca­tus est ca­put­que eius et dex­te­ra ma­nus Constan­ti­no­po­lim ad lu­dib­rium cir­cum­duc­tum uxo­rem­que eius exu­la­tam opes cunctas Eut­ro­pius spa­do pro­me­ruit.
  • 320 Gil­do tunc Af­ri­cae co­mis a Theo­do­sio du­dum or­di­na­tus, ac si iuve­ni­lem reg­num ut­rum­que des­pi­ciens, si­bi vel­le coe­pit Af­ri­cam op­ti­ne­re et a frat­re prop­rio Mas­ce­zel dum se vi­dis­set de­tec­tum oppres­sio­ni­que vi­ci­num, prop­ria se ma­nu pe­re­mit. Gai­na ve­ro sup­ra no­mi­na­tus co­mis Constan­ti­no­po­lim ci­vi­le bel­lum com­mo­vens to­tam ur­bem ig­ni fer­ro­que tur­ba­vit fu­giensque Hel­lis­pon­to pi­ra­ti­co ri­tu vi­ve­bat. Contra quem na­va­li proe­lio da­to mul­ti Gotho­rum eius ex­tincti. Ip­se quo­que bel­lo eva­dens mox ta­men ca­pi­te plec­ti­tur.
  • 321 Post cui­us oppres­sio­nem Isau­ri per mon­tem Tau­ri dis­cur­san­tes in­gens dis­pen­dium rei pub­li­cae in­por­ta­runt. Contra quos Nar­ba­zai­cus di­rec­tus mai­us con­ti­nuo re­pen­dit in­com­mo­dum. Hes­pe­ria ve­ro pla­ga in reg­no Ho­no­rii im­pe­ra­to­ris pri­mum Ra­da­gai­sus Scy­tha cum du­cen­ta mi­lia suo­rum inun­da­vit. Quem Hul­din et Sa­rus Hun­no­rum Gotho­rum­que re­ges su­pe­ran­tes om­nes cap­ti­vos, quos re­tu­le­rant, sin­gu­lis aureis ven­di­de­runt.
  • 322 Sti­li­co ve­ro co­mis, cui­us duae fi­liae Ma­ria et Her­man­tia sin­gu­lae uxo­res Ho­no­rii prin­ci­pis fue­re et ut­rae­que vir­gi­nes sunt de­functae, sprae­to Ho­no­rio reg­num­que eius in­hians Ala­no­rum Sua­vo­rum Van­da­lo­rum­que gen­tes do­nis pe­cu­niis­que in­lec­tas contra reg­num Ho­no­rii ex­ci­ta­vit, Euche­rium fi­lium suum pa­ga­num et Chris­tia­nis in­si­dias mo­lien­tem cu­piens Cae­sa­rem or­di­na­re. Qui cum eodem fi­lio suo de­tec­to do­lo oc­ci­sus est. Quo an­no et Ar­cha­dius Orien­ta­lis im­pe­ra­tor, reg­nans post obi­tum pat­ris ann. XIII, de­functus est.
  • 323 Theo­do­sius iunior Ar­cha­dii fi­lius lo­co pat­ris suc­ces­sit in im­pe­rio, adu­lis­cens eg­re­gius, reg­na­vit­que an. XLIII. Ha­la­ri­cus rex Ve­se­gotha­rum vas­ta­tam Ita­liam Ro­mam ingres­sus est opes­que Ho­no­rii Augus­ti dep­rae­da­tas Pla­ci­diam so­ro­rem eius du­xit cap­ti­vam, quam post haec Atauul­fo suc­ces­so­ri suo, in mat­ri­mo­nio ut ac­ci­pe­ret, de­le­ga­vit.
  • 324 Constan­ti­nus tunc qui­dam Gal­lias oc­cu­pa­tas in­va­sit im­pe­rio fi­lium­que suum Constan­tem ex mo­na­cho Cae­sa­rem or­di­na­vit. Sed mox ip­se apud Are­la­tum, fi­lius eius apud Vien­nam reg­num cum vi­ta ami­se­runt.
  • 325 Item­que eorum exi­tu in­me­mo­res Iobi­nus et Se­bas­tia­nus ibi in Gal­liis ty­ran­ni­de mo­liun­tur; sed et ip­si ili­co es­se de­sie­runt. Hae­rac­lia­nus post haec cum sep­tin­gen­tis et tri­bus na­vi­bus ar­ma­tis ad ur­bem Ro­mam dep­rae­dan­dam ad­ve­nit; contra quem Ma­ri­nus co­mis eg­res­sus sic eum per­ter­ruit, ut tan­tum cum una na­ve Char­ta­gi­ne fu­gi­ret, ubi mox ingres­sus in­ter­fec­tus­que est.
  • 326 Va­lia rex Ve­se­gotha­rum fac­ta pa­ce cum Ho­no­rio Pla­ci­diam so­ro­rem eius red­di­dit, quam Constan­tio pat­ri­cio, qui eam re­vo­ca­ve­rat, in mat­ri­mo­nio iun­gens Ho­no­rius re­bus hu­ma­nis ex­ces­sit. Ma­xi­mus et Iovi­nus de Spa­nias fer­ro vincti ab­duc­ti at­que in­ter­fec­ti sunt.
  • 327 Iohan­nes ve­ro Ho­no­rio de­functo reg­num oc­ci­den­ta­lem in­va­sit. Contra quem Pla­ci­dia crea­tam Augus­tam et Va­len­ti­nia­nus fi­lius eius Cae­sar di­ri­gun­tur. Quem et do­lo po­tius As­pa­ris et Ar­da­bu­ris quam vir­tu­te Aetii su­pe­rant.
  • 328 Oc­ci­so­que Iohan­ne ty­ran­no Va­len­ti­nia­nus Ra­ven­na im­pe­ra­tor a pat­rue­le Theo­do­sio or­di­na­tur. Cui­us ger­ma­na Ho­no­ria dum ad aulae de­cus vir­gi­ni­ta­tem suam co­ge­re­tur cus­to­di­re, clam mis­so clien­tu­lo At­ti­lam Hun­no­rum re­gem in­vi­tat in Ita­lia. Cum­que ve­nien­te At­ti­la vo­tum suum ne­qui­vit exple­re fa­ci­nus­que, quod cum At­ti­la non fe­ce­rat, cum Euge­nio pro­cu­ra­to­ri suo com­mit­tit. Quam ob rem ten­ta a ger­ma­no et in Constan­ti­no­po­lim Theo­do­sio prin­ci­pi des­ti­na­ta est.
  • 329 Post haec III an­no Va­len­ti­nia­nus im­pe­ra­tor a Ro­ma Constan­ti­no­po­lim ob sus­ci­pien­dam in mat­ri­mo­nio Eudo­xiam Theo­do­sii prin­ci­pis fi­liam ve­nit da­tam­que pro mu­ne­re so­ce­ri sui to­tam Il­ly­ri­cum ce­leb­ra­tis nup­tiis ad sua reg­na cum uxo­re se­ces­sit.
  • 330 Af­ri­ca­na pro­vin­cia per Bo­ni­fa­tium co­mi­tem Van­da­lis tra­di­ta et a Ro­ma­no iure subtrac­ta est, quia Bo­ni­fa­tius, dum in of­fen­sa Va­len­ti­nia­ni ve­nis­set, ma­lo pub­li­co se de­fen­de­re vo­luit in­vi­ta­to­que ab Spa­niis Gi­ze­ri­co Van­da­lo­rum re­ge do­lum quod con­ce­pe­rat pe­pe­rit.
  • 331 Hun­no­rum rex At­ti­la iunctis se­cum Ge­pi­das cum Ar­da­ri­co, Gothos­que cum Va­la­mir, di­ver­sas­que alias na­tio­nes suis cum re­gi­bus, om­nem Il­ly­ri­cum Tra­ciam­que et ut­ram­que Da­ciam, My­siam et Scy­thiam po­pu­la­tus est. Contra quem Ar­ne­gisclus ma­gis­ter mi­li­tum My­siae eg­res­sus a Mar­cia­no­po­lim for­ti­ter di­mi­ca­vit, equo­que sub se de­ci­den­te prae­ven­tus est, et nec sic quies­cens bel­la­re, oc­ci­sus est.
  • 332 Mar­cia­nus im­pe­ra­tor reg­na­vit an. VI m. VI. Hic ete­nim mox de­functo Theo­do­sio in reg­no as­ci­tus Pul­che­riam ger­ma­nam Theo­do­sii, quae in pa­la­tio iam ma­tu­ra mu­lier vir­gi­ni­ta­tem ser­va­ve­rat, in mat­ri­mo­nio ad­su­mens reg­num quod de­li­ca­ti de­ces­so­res pro­de­ces­so­res­que eius per an­nos fe­re se­xa­gin­ta vi­cis­sim im­pe­ran­tes mi­nue­rant, di­vi­na pro­vi­sio­ne sic re­pa­ra­vit, ut exul­ta­tio in­gens cunctis adcres­ce­ret.
  • 333 Nam cum Par­this et Van­da­lis om­ni­no in­fes­tan­ti­bus pa­cem insti­tuit, At­ti­lae mi­nas con­pes­cuit, No­va­des Blem­mes­que Ethio­pia pro­lap­sos per Flo­rum Ale­xandri­nae ur­bis pro­cu­ra­to­rem se­da­vit et pe­pu­lit a fi­ni­bus Ro­ma­no­rum, obi­tum­que At­ti­lae et Ze­no­nis Isau­ri in­te­ri­tum, an­te­quam mo­ri­re­tur, fe­lix con­pe­rit in­fe­li­cium; om­nium­que ini­mi­co­rum suo­rum col­la do­mi­ni vir­tu­te cal­cans sex­to an­no sex­to­que men­se reg­nans in pa­ce quie­vit.
  • 334 Va­len­ti­nia­nus autem oc­ci­den­ta­lis im­pe­ra­tor do­lo Ma­xi­mi pat­ri­cii, cui­us etiam frau­de Aeti­us pe­rie­rat, in cam­po Mar­tio per Op­ti­lam et Thrau­fis­ti­lam Aetii sa­tel­li­tes iam per­cus­so Erac­lio spa­do­ne trun­ca­tus est. Im­pe­rium quo­que eius idem Ma­xi­mus in­va­sit ter­tio­que ty­ran­ni­dis suae men­se membra­tim Ro­mae a Ro­ma­nis dis­cerptus est. Gi­ze­ri­cus tunc rex Van­da­lo­rum ab Eudo­xia Va­len­ti­nia­ni uxo­re in­vi­ta­tus ex Af­ri­ca Ro­mam ingres­sus est eam­que ur­bem re­bus om­ni­bus ex­po­lia­tam ean­dem Eudo­xiam cum dua­bus fi­lia­bus se­cum in Af­ri­ca re­diens du­xit.
  • 335 Leo Bes­si­ca or­tus pro­ge­niae As­pa­ris pat­ri­cii po­ten­tia ex tri­bu­no mi­li­tum fac­tus est im­pe­ra­tor. Cui­us nu­tu mox lo­co Va­len­ti­nia­ni apud Ra­ven­nam Maio­ria­nus Cae­sar est or­di­na­tus, qui ter­tio nec­dum an­no exple­to in reg­no apud Der­to­nam oc­ci­di­tur lo­co­que eius si­ne prin­ci­pis ius­su Leo­nis Se­ve­ria­nus in­va­sit;
  • 336 sed et ip­se ty­ran­ni­dis sui ter­tio an­no exple­to Ro­mae oc­cu­buit. Tunc Leo An­the­mium di­vi Mar­cia­ni ge­ne­rum ex pat­ri­cio Cae­sa­rem or­di­nans Ro­mae in im­pe­rio dis­ti­na­vit Bi­ge­lem­que Ge­ta­rum re­gem per Ar­da­bu­rem As­pa­ris fi­lium in­te­re­mit.
  • 337 Ba­si­lis­cum cog­na­tum suum, id est frat­rem Augus­tae Ve­ri­nae Af­ri­cam di­ri­gens cum exer­ci­tu, qui na­va­li proe­lio Char­ta­gi­nem sae­pe adgre­diens an­te ea vic­tus cu­pi­di­ta­te pe­cu­niis ven­di­dit re­gi Van­da­lo­rum, quam in Ro­ma­no­rum po­tes­ta­tem re­di­ge­ret.
  • 338 As­pa­rum autem pat­ri­cium cum fi­liis Ar­da­bu­rem et Pat­ri­cio­lum Ze­no­nis ge­ne­ri sui instinctu in pa­la­tio tru­ci­da­vit oc­ci­so­que Ro­mae An­the­mio Ne­po­tem fi­lium Ne­po­tia­ni co­pu­la­ta nep­te sua in mat­ri­mo­nio apud Ra­ven­nam per Do­mi­tia­num clien­tem suum Cae­sa­rem or­di­na­vit. Qui Ne­pus reg­no po­ti­tus le­gi­ti­mo Gly­ce­rium, qui si­bi ty­ran­ni­co mo­re reg­num in­po­suis­set, ab im­pe­rio ex­pel­lens in Sa­lo­na Dal­ma­tiae epis­co­pum fe­cit.
  • 339 Sic quo­que Leo Leo­nem iunio­rem ex Ariag­ne fi­lia ne­po­tem suum in im­pe­rio or­di­nans Orien­ta­le an­no reg­ni sui sex­to de­ci­mo obiit.
  • 340 Leo iunior mox pau­cis men­si­bus pue­ri­lem, or­di­nan­te ta­men pat­re, re­xis­set im­pe­rium, ma­nu sua ge­ni­to­rem suum Ze­no­nem co­ro­nans im­pe­ra­to­rem­que consti­tuens re­bus hu­ma­nis ex­ces­sit.
  • 341 Ze­non na­tio­ne Isau­rus ge­ner Leo­nis im­pe­ra­to­ris reg­na­vit ann. XVII. Hic ete­nim dum pro­ces­si­bus Chal­ce­do­na de­ge­ret, su­bi­to Ve­ri­na Augus­ta soc­rus sua frat­rem suum Ba­si­lis­cum in im­pe­rio in­du­cens Augus­tum in ur­be ap­pel­la­vit.
  • 342 Quod con­pe­riens Ze­no Chal­ce­do­na si­ne ali­qua rei pub­li­cae le­sio­ne Isau­riam se­ces­sit, ma­lens se so­lum cum Ariag­ne Augus­ta exu­la­ri quam sui cau­sa rei pub­li­cae ali­quid ex bel­lis ci­vi­li­bus in­com­mo­dum pro­ve­ni­re. Quod Ba­si­lis­cus cog­nos­cens Ze­no­nis­que fu­gam lae­ta­tus Mar­cum fi­lium suum Cae­sa­rem or­di­na­vit. Qui per­fi­dia Nes­to­ria­na infla­tus mul­ta contra eccle­siam tempta­vit pro­ti­nus age­re; sed vo­len­te deo an­te infla­tus cre­puit quam pe­ni­tens sta­re po­tue­rat.
  • 343 Nam re­ver­tens Ze­non rur­sus in reg­no prop­rio et eum et pat­rem et mat­rem in exi­lio op­pi­di Lem­ni pro­vin­ciae Cap­pa­do­ciae des­ti­na­vit. Ubi quia ca­ri­tas dei et pro­xi­mi in il­los ref­ri­xe­rat, fri­go­re con­sumpti sunt vi­ta­que cum reg­no ami­se­runt.
  • 344 Par­te ve­ro Es­pe­ria Ne­po­tem im­pe­ra­to­rem Ores­tes fu­ga­tum Augus­tu­lum suum fi­lium in im­pe­rium con­lo­ca­vit. Sed mox Odoa­cer ge­ne­re Ro­gus Thor­ci­lin­go­rum Sci­ro­rum He­ro­lo­rum­que tur­bas mu­ni­tus Ita­liam in­va­sit Augus­tu­lum­que im­pe­ra­to­rem de reg­no evul­sum in Lu­cul­la­no Cam­pa­niae cas­tel­lo exi­lii poe­na dam­na­vit.
  • 345 Sic quo­que Hes­pe­rium reg­num Ro­ma­ni­que po­pu­li prin­ci­pa­tum, quod sep­tin­gen­te­si­mo no­no ur­bis con­di­tae an­no pri­mus Augus­to­rum Oc­ta­via­nus Augus­tus te­ne­re coe­pit, cum hoc Augus­tu­lo pe­riit an­no de­ces­so­rum reg­ni im­pe­ra­to­rum quin­gen­te­si­mo vi­ce­si­mo se­cun­do, Gotho­rum de­hinc re­gi­bus Ro­mam te­nen­ti­bus.
  • 346 Theo­do­ri­cus autem Tria­rii fi­lius cog­no­men­to Stra­bo rex Gotho­rum as­ci­tis suis us­que ad Anap­lum quar­to ur­bis mi­lio ar­ma­tus ad­ve­nit; nul­li ta­men Ro­ma­no­rum no­xius con­ti­nuo re­ver­sus por­ro In­ly­ri­cum pro­pe­rans dum in­ter suo­rum mo­ven­tia pla­ustra prog­re­di­tur, iacen­tis su­per car­pen­tum te­li acu­men pa­vis­cen­tis­que equi sui in­pul­sio­ne fi­xus transver­be­ra­tus in­te­riit et rei pub­li­cae diem fes­tum mor­te sua do­na­vit.
  • 347 Va­la­me­ro re­ge Gotho­rum in bel­lo Sci­ro­rum de­functo Theo­de­mir in reg­no frat­ris suc­ces­sit cum Vi­di­me­ro frat­re et fi­lio Theo­do­ri­co. Sed mis­sa sor­te Vi­di­me­ro cum Vi­di­me­ro fi­lio par­tes Hes­pe­rias, Theo­de­mir cum fi­lio Theo­do­ri­co Il­ly­ri­cum Thra­cias­que vas­tan­das ob­ve­nit. Re­lic­ta­que er­go Pan­no­nia al­ter Ita­liam, al­ter Il­ly­ri­cum sus­ce­pit po­pu­lan­dum; sed ut­ri­que re­ges mox sor­ti­ta lo­ca ingres­si sunt, ili­co re­bus hu­ma­nis ex­ce­dunt, Vi­di­mer Ita­lia, Il­ly­ri­co Theo­de­mir. Re­lic­tis fi­liis de­ces­se­runt, quo­rum Vi­di­mer ab Ita­lis proe­liis vic­tus, ad par­tes Gal­liae Spa­niaeque omis­sa Ita­lia ten­dit;
  • 348 Theo­do­ri­cus ve­ro Ze­no­nis Augus­ti hu­ma­ni­ta­te pel­lec­tus Constan­ti­no­po­lim ve­nit, ubi ma­gis­ter mi­li­tum prae­sen­tis ef­fec­tus con­su­lis or­di­na­rii tri­um­phum ex pub­li­co do­no pe­re­git. Sed quia tunc, ut di­xi­mus, Odoa­cer reg­num Ita­liae oc­cu­pas­set, Ze­non im­pe­ra­tor cer­nens iam gen­tes il­lam pat­riam pos­si­de­re, ma­luit Theo­do­ri­co ac si prop­rio iam clien­ti eam com­mit­ti quam il­li quem nec no­ve­rat. Se­cum­que ita de­li­be­rans, ad par­tes eum Ita­liae man­dans, Ro­ma­num il­li po­pu­lum se­na­tum­que com­men­dat.
  • 349 Obansque rex gen­tium et con­sul Ro­ma­nus Theo­do­ri­cus Ita­liam pe­tiit mag­nis­que proe­liis fa­ti­ga­tum Odoac­rum Ra­ven­na in de­di­tio­ne sus­ce­pit. Dein­de ve­ro ac si sus­pec­tum Ra­ven­na in pa­la­tio iugu­lans reg­num gen­tis sui et Ro­ma­ni po­pu­li prin­ci­pa­tum pru­den­ter et pa­ci­fi­ce per tri­gin­ta an­nos con­ti­nuit. Il­lus autem Isau­rus, ma­gis­ter of­fi­cio­rum et Ze­no­ni im­pe­ra­to­ri in pri­va­ta vi­ta ami­cis­si­mus ca­ri­ta­te­que co­niunctus, dum sec­re­to in det­rac­tio­nem Ariag­nes Augus­tae cum eius vi­ro lo­cu­tus est, in ze­lo Augus­tum con­ci­ta­vit.
  • 350 Qui de­li­be­rans eam pe­ri­me­re uni suo­rum rem ta­ci­te de­man­da­vit. Quod dum il­le age­re ni­ti­tur, cui­dam cu­bi­cu­la­riae pro­dit sce­lus eadem noc­te fac­tu­rum. Re­gi­na sce­lus cog­no­vit suo­que in lec­tu­lo ean­dem qui rem sug­ges­se­rat con­lo­ca­tam in epis­co­pio ad Aca­cium ne­mi­nem scien­tem sub­ter­fu­git.
  • 351 Pos­te­ra­que diae Ze­no rem aes­ti­mans per­pet­ra­tam, dum, luc­to quo­dam qua­si ge­rens, ne­mi­nem sus­ci­pit, Aca­cius epis­co­pus ingres­sus et fac­ti ar­guit im­pie­ta­tem ve­niae­que fi­dem ex­pos­cit Augus­tam­que sus­pi­cio­nis in­no­xiam compro­mit­tit ac­cep­tam­que fi­dem ve­niae pac­tio­ne Augus­ta re­ver­ti­tur. Se­cum­que dum creb­ro de­li­be­rat, qua sor­te de ini­mi­co suo exi­gat ul­tio­nem, nanctam (ut opi­na­ta est) opor­tu­ni­ta­tem uni suo­rum man­dat in ab­di­tis stan­ti, ut Il­lo a se re­ce­den­ti pe­ri­me­ret. Qui pa­rens prae­cep­tis re­gi­nae, dum avi­dus fe­rit in ca­pi­te en­se, non cer­vi­ces, ut cu­pie­bat, sed aurem il­lius am­pu­ta­vit.
  • 352 Quod pe­ri­cu­lum eva­dens Il­lus mox ab ur­be re­ce­dens Ze­no­ni­que in­fes­tus Orien­tem in­va­sit. Contra quem Leon­tius di­rec­tus ab ip­so­que pel­la­ci­bus ver­bis iniec­tus dia­de­mam ar­ri­puit si­mul­que Leon­tius et Il­lus rei pub­li­cae ini­mi­ci ef­fec­ti ty­ran­ni in par­tes Sy­riae et Isau­riae di­bac­chan­tur ad­di­to­que su­per so­li­to Isau­ris do­no om­nes si­mul conspi­rant contra Ze­no­nem, cui­us the­sau­ros in Pa­pi­rio cas­tel­lo mo­ni­tis­si­mo re­per­tos de­sae­viunt.
  • 353 Sed non post mul­tum ab exer­ci­to Ze­no­nis in eodem cas­tel­lo cap­ti de­col­la­ti­que sunt et ca­pi­ta eorum Constan­ti­no­po­lim ad­la­ta prae­fi­xa­que as­ti­li­bus ta­bue­runt. Sic quo­que Ze­non su­pe­ra­tis ini­mi­cis suis in bo­na pa­ce quie­vit.
  • 354 Anas­ta­sius ex si­len­tia­rio su­bi­to ab Ariag­ne Augus­ta in im­pe­rio sumptus si­mul­que im­pe­ra­tor et ma­ri­tus in­no­tuit, reg­na­vit­que ann. XXVII m. II. Contra quem Isau­ri dum si­bi quod il­lis ty­ran­nus il­le adie­ce­rat do­na­ti­vum et Ze­non re­con­ci­lia­tio­nis gra­tia in­vi­tus lar­gie­rat ab is­to frau­dan­tur, ar­ma ar­ri­piunt.
  • 355 Con­ser­to­que proe­lio iux­ta Cot­ziai­um Fry­giae ci­vi­ta­tem castra me­ta­ti pe­ne per sex con­ti­nuos an­nos rei pub­li­cae ad­ver­san­tur; ubi et Li­lin­gis, eorum et in bel­lo et in con­si­lio prae­vius, quam­vis pe­di­bus ob cor­po­ris de­bi­li­ta­te sig­nis, eques ta­men in bel­lo acer­ri­mus, dum pe­remptus fuis­set, om­nes Isau­ri fu­gie­runt at­que dis­per­si sunt et de­vic­ti et per­qua­quam exi­lio re­le­ga­ti ur­bes­que eorum non­nul­lae so­lo us­que prostra­tae.
  • 356 Va­riis nam­que sub Anas­ta­sio mi­lis proe­liis fa­ti­ga­tus et nunc Il­ly­ri­co cum Sa­vi­nia­no et Mun­do­ne ad Mar­gum, nunc cum Pum­peio ad Ad­ria­no­po­lim, nunc cum Aris­to ad Tzor­tam, nunc cum Par­this in Sy­riam, ut omit­tam in­tes­ti­na cla­de et pug­nas in fo­ro re­giae ci­vi­ta­tis, ad postre­mo contra Ita­liam plus pi­ra­ti­co quam pub­li­co Mar­te con­cer­tans, frustra­tus est.
  • 357 Sed et quod plus fuit do­len­dum, contra ul­ti­mum suum fa­mu­lum Vi­ta­lia­num de Scy­thiam per sex an­nos ci­vi­le bel­lum extra­xit. Is si qui­dem Vi­ta­lia­nus cum LX mi­li­bus ar­ma­to­rum ter­tio pe­ne non rei pub­li­cae sed re­gi in­fes­tus ac­ce­dens mul­ta su­bor­ba­na re­giae ur­bis prae­dis spo­liis­que adtri­vit.
  • 358 Contra quem dum Hy­pa­tius ne­pus Cae­sa­ris cum exer­ci­tu nu­me­ro­so pug­na­tu­rus eg­re­di­tur, an­te ab Hun­nis auxi­lia­ri­bus ca­pi­tur et Vi­ta­lia­no mu­la in­se­dens tur­pi­ter ven­di­tur, an­te­quam aper­to proe­lio par­te ad­ver­sa se­se ini­mi­cum os­ten­de­ret. Post quem item Ru­fi­nus Ala­thortque mag. mil. sae­pe su­pe­ra­ti, sae­pe in­ri­si ab eo et spre­ti sunt.
  • 359 Sic quo­que di­ver­sis par­ti­bus ini­mi­co­rum val­la­tus ag­mi­ni­bus Anas­ta­sius sae­pe con­ge­muit nul­li­que ta­men me­ruit ini­mi­co­rum suo­rum vin­dic­tam audi­re; si­cut nec ip­se eccle­siae iura ser­va­vit, im­mo mae­rens et fu­rens maior oc­to­ge­na­rio aeta­tis an­no reg­ni­que vi­ce­si­mo et oc­ta­vo re­bus hu­ma­nis ex­ces­sit, contri­ta­que res pub­li­ca vix Ius­ti­no ei suc­ce­den­te quan­to­lum res­pi­ra­vit.
  • 360 Ius­ti­nus ex co­mi­te scu­bi­to­rum a se­na­tu im­pe­ra­tor elec­tus ann. reg­na­vit VIIII. Qui mox in­hian­tes reg­no suo Aman­tium prae­po­si­tum pa­la­tii, Andream et Mi­sa­hel et Ar­da­bu­rem cu­bi­cu­la­rios sen­tiens af­li­xit. Nam Aman­tium et Andream fer­ro trun­ca­vit, Mi­sa­he­lu et Ar­da­bu­rem Ser­di­ca in exi­lio mi­sit. Theoc­ri­tum quo­que sa­tel­li­tem Aman­tii, quem idem Aman­tius ad reg­nan­dum clam prae­pa­ra­ve­rat, conprae­hen­sum car­ce­ra­tum­que sa­xis con­tu­sit in­gen­ti­bus sal­sum­que in gur­gi­te iacuit, se­pul­tu­ra cum im­pe­rio, cui in­hia­ve­rat, eum pri­vans;
  • 361 foe­dus­que cum Vi­ta­lia­no per­cus­sit et ad se evo­ci­tum ma­gistrum mi­li­tum prae­sen­tis et con­su­lem or­di­na­rium fe­cit; quem rur­sus in sus­pi­cio­nem ha­bens fac­ti prio­ris XVI vul­ne­ri­bus in pa­la­tio cum Ce­le­ria­no et Pau­lo sa­tel­li­ti­bus ef­fo­sum pe­re­mit.
  • 362 Hic quo­que im­pe­ra­tor an­te quar­to men­se obi­tus sui, se­nec­tu­te sua con­su­lens et rei pub­li­cae uti­li­ta­ti­bus, Ius­ti­nia­num ex so­ro­re sua ne­po­tem con­sor­tem reg­ni suc­ces­so­rem­que im­pe­rii or­di­nans, re­bus hu­ma­nis ex­ces­sit.
  • 363 Ius­ti­nia­nus im­pe­ra­tor reg­nat iam iuban­te do­mi­no ann. XXIIII. Qui ut sceptris ge­nio a suo avun­cu­lo man­ci­pa­tus est, mox Par­thos bel­la mo­ven­tes des­ti­na­to exer­ci­tu con­pes­cuit et fi­nes prop­rios tu­tans Par­tho­rum sae­pe mul­tos adfli­xit. Pos­tea ve­ro fa­cien­ti­bus pec­ca­tis in die sab­ba­ti sancti pas­chae ini­to cer­ta­mi­ne, exer­ci­tui et non du­cis instinctu in flu­vio Euf­ra­te, fu­giens Par­thos, Ro­ma­nus nu­me­ro­sus ruit exer­ci­tus. Il­ly­ri­cum­que sae­pe ab He­ru­lis Gi­pi­dis­que et Bul­ga­ris de­vas­tan­ti­bus per suos iudi­ces fre­quen­ter obsti­tit vi­ri­li­ter­que ce­ci­dit.
  • 364 Post haec Hy­pa­tium Pom­pei­um­que reg­ni sui in­si­dia­to­ri­bus coac­ta ci­vi­li ma­nu cir­cum ingres­sis et Hy­pa­tio tor­que aureo re­de­mi­to pro dia­de­ma­te lo­co­que im­pe­ra­to­ris iam oc­cu­pan­te, Pom­pei­um ve­ro sub cla­mi­dem lu­ri­ca­tum et iam pa­la­tio in­va­den­tem, ut­rum­que de­ten­tum an­te fo­res pa­la­tii cap­tum ca­te­na­tum­que dis­cus­sit am­pu­ta­tis­que eorum ca­pi­ti­bus an­te eos fe­cit im­pe­rium per­de­re quam ha­be­rent. So­cios­que eorum, qui eva­se­rant a cae­de, proscrip­tos, ve­lu­ti gran­de hos­te prostra­to de ma­nu­biis tri­um­pha­vit.
  • 365 Eodem­que an­no post diu­tur­num im­ma­nem­que la­bo­rem, quod contra Par­thos Ro­ma­no­rum fuis­set ges­tum su­do­ri­bus, per Ru­fi­num pat­ri­cium per­que Her­mo­ge­nem ma­gistrum of­fi­cio­rum et ut­rum­que le­ga­tum di­rec­tum a prin­ci­pe pax de­pic­ta est foe­dus­que ini­tum et mu­ne­ra ab ut­ro­que si­bi in­vi­ce prin­ci­pe dis­ti­na­ta.
  • 366 Mox quo­que so­lu­to de Orien­ta­li par­te exer­ci­tu eun­dem duc­to­rem, quem du­dum Orien­ti transmi­se­rat, ele­git Be­le­sa­rium, cui nu­me­ro­sos for­tis­si­mos­que mi­li­tes de­pu­ta­tis ad austra­lem pla­gam contra Van­da­los mit­tit. Quo fa­ven­te deo qua ve­ne­rat fa­ci­li­ta­te, ea ce­le­ri­ta­te Van­da­los su­pe­ra­vit, Ly­biam­que ad cor­pus to­tius rei pub­li­cae iun­gens, Ge­li­mer re­gem opes­que Char­ta­gi­nis in ur­be re­gia prin­ci­pi spec­tan­te po­pu­lo op­tu­lit. Cui­us no­tu re­mu­ne­ra­tus con­sul­que or­di­na­rius mox de­sig­na­tus, de ma­nu­biis Van­da­li­cis Be­le­sa­rius tri­um­pha­vit.
  • 367 In Ita­lia ve­ro Theo­do­ri­co re­ge de­functo Atha­la­ri­cus ne­pus eius ip­so or­di­nan­te suc­ces­sit, oc­to an­nos quam­vis pue­ri­li­ter vi­vens mat­re ta­men re­gen­te Ama­la­suen­tha de­ge­bat, quan­do et Gal­lias diu ten­tas Fran­cis re­pe­ten­ti­bus red­di­dit.
  • 368 Mor­tuo­que Atha­la­ri­co ma­ter sua Theo­da­ha­dum con­sub­ri­num suum reg­ni sui par­ti­ci­pem fa­ciens non post mul­tum ip­so iuben­te oc­ci­sa est. Et quia du­dum se suo­que fi­lio com­men­da­ve­rat prin­ci­pi Ius­ti­nia­no, is mor­tem eius audiens do­luit nec pas­sus est inul­tum tran­si­re. Sed mox eun­dem du­cem bel­li, qui Poe­no­rum do­mi­tor fue­rat et de opi­bus Van­da­li­cis tri­um­phans ad­huc in fas­ci­bus erat, ag­mi­ni di­ver­sa­rum prae­po­nens na­tio­num ad par­tes Hes­pe­rias des­ti­na­vit.
  • 369 Qui pri­mo ac­ces­su mox Si­ci­liam per­va­dit du­ce eius Sin­de­rith su­pe­ra­to; ubi dum ali­quan­tum tem­po­ris ob or­di­nan­dam pat­riam re­se­de­ret, con­pe­rit in Af­ri­ca ci­vi­lia bel­la in­tes­ti­no­que proe­lio di­bac­cha­ri. Nam Stot­zas pe­ne ul­ti­mus mi­li­tum et Mar­ti­ni clien­tu­lus mag. mil., ty­ran­ni­dem ar­ri­piens auc­tor­que se­di­tio­so­rum ef­fec­tus Cy­ril­lum Mar­cel­lum Fa­ram alios­que di­ver­sos iudi­ces do­lo pe­remptis in du­ce So­lo­mo­ne sae­vie­bat to­tam­que Af­ri­cam ty­ran­ni­co ri­tu vas­ta­bat.
  • 370 Emen­so er­go Be­le­sa­rius a Si­ci­lia in Af­ri­ca pe­la­go so­li­ta fe­li­ci­ta­te, re­bel­les fu­gat, pro­vin­ciam li­be­rat So­lo­mo­nem­que rur­sum Char­ta­gi­ne con­lo­cans Si­ci­liam re­dit. Ubi mox Ever­mud Theo­da­ha­di Gotho­rum re­gis ge­ner, qui contra­rius cum exer­ci­tu ve­ne­rat, cer­nens pros­pe­ri­ta­tem con­su­lis ultro se ad par­tes de­dit vic­to­ris hor­ta­tur­que, ut iam an­he­lan­tem sui­que ad­ven­tui sus­pec­tam sub­ve­ni­ret Ita­liam. Construc­to er­go Be­le­sa­rius exer­ci­tu et tam na­va­li quam equistri ag­mi­ne duc­tans, val­la­vit Nea­po­lim pau­cis­que die­bus eam ob­si­dens per aquae­duc­tum noc­tu in­va­sit et tam Gothis qui ade­rant quam Ro­ma­nis re­bel­lan­ti­bus in­ter­fec­tis ur­bem ple­nis­si­me spo­lia­vit.
  • 371 Quod Theo­da­ha­dus ani­mad­ver­tens, Vi­ti­ges unum in­ter alios duc­to­rem exer­ci­tus prae­po­nens contra Be­le­sa­rium di­ri­git.
  • 372 Qui Cam­pa­nia ingres­sus mox ad cam­pos ve­nis­set Bar­ba­ri­cos, ili­co exer­ci­tus fa­vo­re, quod contra Theo­da­ha­dum sus­pec­tum ha­be­bat, ex­ce­pit, et «quid», in­quid, «vul­tis?» ad il­li: «tol­la­tur», in­quiunt, «de me­dio, qui cum san­gui­ne Gotho­rum et in­te­ri­tu sua cu­pit sce­le­ra ex­cu­sa­ri». Fac­to­que im­pe­tu in eo con­so­na vo­ce Vi­ti­gis re­gem de­nun­tiant. At il­le reg­no le­va­tus, quod ip­se op­ta­ve­rat, mox po­pu­li vo­ta con­sen­tit, di­rec­tis­que e so­ciis Theo­da­ha­dum Ra­ven­na re­ver­ten­tem ex­tin­guit.
  • 373 Reg­no­que suo con­fir­mans, ex­pe­di­tio­nem sol­vit et pri­va­ta co­niu­ge re­pu­dia­ta re­giam puel­lam Maa­the­suen­tam Theo­do­ri­ci re­gis nep­tem si­bi plus vi co­po­lat quam amo­ri. Dum­que il­le no­vis nup­tiis de­lec­ta­tur Ra­ven­na, con­sul Be­le­sa­rius Ro­ma­nam ur­bem ingres­sus est ex­cep­tus­que ab il­lo po­pu­lo quon­dam Ro­ma­no et se­na­tu iam pe­ne ip­so no­mi­ne cum vir­tu­te se­pul­to con­fes­tim vi­ci­na oc­cu­pat lo­ca ur­bium op­pi­do­rum­que mo­ni­mi­na.
  • 374 Pri­ma­que Ge­ti­ca congres­sio­ne Hun­ni­la duc­tan­te Pe­ru­si­num ad op­pi­dum su­pe­rat et plus quam sep­tem mi­li­bus tru­ci­da­tis re­li­quos Ra­ven­nam us­que pro­tur­bat. Se­cun­do ve­ro ip­so Vi­ti­gis Ro­ma­nas ar­ces val­lan­te congre­di­tur machi­nas­que il­lius et tur­res, qui­bus ur­bem adi­re tempta­bat, ig­ne con­sumptis per an­ni spa­tium quam­vis inae­dia la­bo­rans de­lu­dit.
  • 375 Post haec ad Ari­mi­num per­se­cu­tus exin­de­que eum ef­fu­ga­tum Ra­ven­na clau­sum in de­di­tio­nem sus­ce­pit, at­que unus con­sul dum contra Ge­tas di­mi­cat, pe­ne pa­ri even­tu de Fran­cis, qui cum Theo­de­per­to re­ge suo plus du­cen­ta mi­lia ad­ve­ne­rant, tri­um­pha­vit. Sed quia ad alia oc­cu­pa­tus ali­bi no­luit impli­ca­ri, ro­gan­ti­bus Fran­cis pa­cem con­ces­sit et si­ne suo­rum dis­pen­dio de fi­nes Ita­los ex­pu­lit sumpto­que re­ge et re­gi­na si­mul­que et opes pa­la­tii ad prin­ci­pem qui eum mi­se­rat re­por­ta­vit. Sic­que intra pau­ci tem­po­ris spa­tium Ius­ti­nia­nus im­pe­ra­tor per fi­de­lis­si­mum con­su­lem duo reg­na duas­que res pub­li­cas suae di­cio­ni su­be­git.
  • 376 Quod Par­thus con­pe­riens fa­ci­bus­que in­vi­diae exar­des­cens in Sy­riam mo­vit pro­cinctum, et Cal­li­ni­cum So­ras Neo­cae­sa­riam­que de­vas­tans An­thio­chiam ve­nit. Ubi Ger­ma­nus pat­ri­cius cum Ius­ti­no fi­lio suo eodem­que con­su­le postquam ab Af­ri­ca­na pro­vin­cia re­meas­set, dum ad­ven­tum Par­tho­rum ob­via­re ne­quit, re­lic­ta ur­be ad par­tes se­ces­sit Ci­li­ciae. Per­si ve­ro va­cuam ab exer­ci­tu An­thio­chiam nancti po­pu­lum­que per Oron­tis al­veum ad Se­leu­ciam ma­ri­ti­mam cum mi­li­ti­bus mix­tis fu­gien­tem as­pi­ciunt nec se­cun­tur, sed pre­das per ur­bem cer­ta­tim di­ri­piunt vi­ci­nas­que ur­bes et op­pi­da par­tim in­va­sa par­tim pe­cu­niae quan­ti­ta­te mul­ta­ta prae­te­reunt et to­tius Cy­le­sy­riae bo­na si­bi uni­us in an­ni spa­tium pe­ne Par­thus ad­su­mit.
  • 377 Nec sic quo­que re­ce­dit, sed iugi­ter ad­ver­sum Ro­ma­nam rem pub­li­cum di­mi­cat. Contra quem Van­da­li­cus Ge­ti­cus­que con­sul so­li­te dis­ti­na­tur. Qui et­si non ut re­li­quas gen­tes eum edo­muit, ta­men ut intra suos se fi­nes re­col­le­ge­ret con­pu­lit, fuis­set­que et de hac gen­te fe­li­ci du­ci par­ta vic­to­ria, ni cla­des Ita­liae, quae post eius dis­ces­sum emer­se­rat, ce­le­rem ei suc­ces­so­rem de­dis­set Mar­ti­num. Qui et­si vi­ri­bus in­par, con­si­lio ta­men quam­vis cum Constan­tia­no co­niuncto non mi­nor, dum re­sis­ti contra Par­thos non prae­va­let, ne bel­la diu te­ne­ret, pa­cem ef­fe­cit.
  • 378 Cla­dem ve­ro quam di­xi­mus in Es­pe­ria pla­ga ut li­qui­dius lec­tor cog­nos­cat, aper­tius me­mo­ra­bo. Eg­re­dien­te Be­le­sa­rio con­su­le ab Ita­lia et ut di­xi­mus, re­ge re­gi­na opes­que pa­la­tii ad prin­ci­pem re­por­tan­te Gothi, qui trans Pa­dum in Li­gu­ria con­sis­te­bant, rec­ru­dis­cen­tes ani­mos ad bel­la con­sur­gunt et or­di­na­to si­bi re­gu­lo Hel­de­ba­do mi­li­ti exis­tunt ad­ver­si; contra quos dum non uni­us, sed di­ver­so­rum temptat va­rius ap­pa­ra­tus, il­li for­tio­res ef­fec­ti per­sis­tunt an­ni­que spa­tio vix emen­so Hel­de­ba­dus in­ter­fi­ci­tur et lo­co eius suc­ce­dit Era­rius;
  • 379 qui et ip­se vix an­no exple­to pe­remptus est et in reg­no. Ma­lo Ita­liae Ba­dui­la iuve­nis ne­pus as­cis­ci­tur Hel­de­ba­di. Qui mox et si­ne mo­ra Fa­ven­ti­no in op­pi­do Emi­liae so­li proe­lio com­mis­so Ro­ma­num su­pe­ra­vit exer­ci­tum; et nec diu post haec item per suos ad Mu­cel­los an­no­na­riae Tus­ciae fe­li­ci­ter di­mi­cans iudi­ces fu­gat, exer­ci­tum par­tim do­nis, par­tim blan­di­tiis si­bi con­so­ciat to­tam­que Ita­liam cum ip­sa Ro­ma per­va­dit om­nium­que ur­bium mu­ni­men­ta distruens, cunctos se­na­to­res nu­da­tos de­mo­li­ta Ro­ma Cam­pa­niae ter­ra transmu­tat.
  • 380 Contra quem, ut su­pe­rius di­xi­mus, Be­le­sa­rius de Orien­te di­re­gi­tur cum pau­cis, ra­tus om­nem exer­ci­tum, quem de­mi­se­rat, in­teg­rum re­pe­ri­re. Et ideo postquam Ra­ven­na ingres­sus est nec cum qui­bus ei ob­via­ret in­ve­nit, re­men­so­que Ad­ria­ti­co ma­re Epi­ro re­ver­ti­tur, ubi Iohan­nes et Va­le­ria­nus ei co­niuncti, dum in con­tio­nes et iur­gia con­cer­tant, To­ti­la qui Ba­dui­la hos­ti­le opus in Ita­lia pe­ra­git. Be­le­sa­rius quo­que in­pa­tiens tan­tae cru­de­li­ta­ti na­va­li clas­se a Si­ci­lia sol­vens, per Tyr­re­ni ma­ris aes­tum Ro­ma­no por­tu se re­ce­pit sta­tio­ne eg­res­sus­que ad ur­bem quam ut destruc­tam et de­so­la­tam ad­ten­dit, con­do­luit, hor­tansque so­cios ad re­pa­ra­tio­nem tan­tae ur­bis ac­cin­gi­tur.
  • 381 Ubi nec­dum val­lo cir­cum­sep­tus in­fes­tum ex­pe­ri­tur To­ti­lam, sed so­li­tis vic­to­riis intre­pi­dus, quam­vis cum pau­cis contra eum eg­res­sus, sic ef­fu­ga­vit, ut plus fu­gien­tes Ti­be­ri de­mer­ge­ren­tur quam gla­dio ca­de­rent. In­de­que hor­ta­tus exer­ci­tus reg­re­di­tur Si­ci­liam, qua­te­nus et Ro­mae an­no­nae fa­ce­ret cu­piam et vi­ci­nus ad fre­tum To­ti­la­nem tur­ba­ret in Cam­pa­nia com­mo­ran­tem. Sed ut ad­so­let, re­rum mu­ta­tio et prin­ci­pum vo­lun­ta­te di­ver­sa.
  • 382 Quies­cen­ti in do­mi­no Theo­do­ra Augus­ta evo­ca­tur ad ur­bem Be­le­sa­rius de Si­ci­liam. Post cui­us dis­ces­sum To­ti­la se­cu­rus ite­ra­ta ra­bie tra­den­ti­bus Isau­ris in­va­dit Ro­mam; et sic sumptis un­di­que vi­ri­bus mi­li­ta­ri­que val­la­tus auxi­lio ingre­di­tur ca­pit­que Si­ci­liam.
  • 383 Contra quem Ger­ma­nus pat­ri­cius dum exi­re dis­po­nit cum exer­ci­tu, Mathe­suen­tham Theo­do­ri­ci re­gis nep­tem et a Vi­ti­gis mor­tuo de­re­lic­tam, tra­den­te si­bi prin­ci­pe in mat­ri­mo­nio sumptam, in Sar­di­cen­se ci­vi­ta­te extre­mum ha­li­tum fu­dit, re­lin­quens uxo­rem gra­vi­dam, quae post eius obi­tum pos­tu­mum ei edi­dit fi­lium vo­ca­vit­que Ger­ma­num; qua fe­li­ci­ta­te si­bi To­ti­la con­per­ta to­tam pe­ne in­sul­tans Ro­ma­nis de­vas­tat Ita­liam.
  • 384 Af­ri­ca ve­ro a Mau­ris du­dum pe­rempto So­lo­mo­ne Stot­zas et Iohan­nes in­vi­cem sin­gu­la­ri cer­ta­mi­ne cor­ruunt; ali­us­que Iohan­nis, qui Stot­zas iunior di­ce­ba­tur, sus­cep­ta ty­ran­ni­de Gun­tha­ric mag. mi­li­tum se­cum sua­det. Qui in­ter­fec­to Areo­bin­da iuga­lem eius nep­tem im­pe­ra­to­ris si­bi cu­piens so­cia­re prae­ve­ni­tur ab Ar­ta­ba­ne. Qui eum in con­vi­vio tru­ci­da­tum nep­tem­que im­pe­ra­to­ris erep­tam ad ur­bem prin­ci­pi di­ri­git cum ho­no­re, si­mul­que fer­reis vin­cu­lis con­li­ga­tum ei ty­ran­num des­ti­na­vit Iohan­nem, qui Stot­zam pe­remptum in eadem suc­ces­se­rat ty­ran­ni­de.
  • 385 Quem in ur­bem prae­fec­tus dis­cus­sum ma­ni­bus­que trun­ca­tis, ad exemplum ce­te­ro­rum in pa­ti­bu­lo fi­xit. Iohan­nem de­hinc pat­ri­cium cog­no­mi­ne Trog­li­tam Af­ri­cae pro­cu­ra­tio­ne com­mis­sa, Ar­ta­ba­nus evo­ca­tus mag. mi­li­tum prae­sen­tis ac­ce­pit dig­ni­ta­tem. Nec diu in­ter­ce­den­te in ip­so prin­ci­pe ma­nus ini­ce­re ges­tiens de­tec­tus et conpro­ba­tus pie­ta­te ta­men prin­ci­pa­le in­pu­ni­tus per­man­sit et qua­si be­ni­vo­lus contra To­ti­la­nem Si­ci­lia cum Li­be­rio pat­ri­cio pro­pe­ra­vit. Iohan­nes ve­ro in Af­ri­ca­na pro­vin­cia fe­li­ci­ter de­gens Mau­ros par­tis ad­ver­sae per Pa­ci­fi­cos Mau­ros su­pe­ra­tos, una die de­cem et sep­tem eorum prae­fec­tos ex­tincxit, pa­cem­que to­tius Af­ri­cae iuban­te do­mi­no im­pet­ra­vit.
  • 386 Lan­go­bar­do­rum gens, so­cia Ro­ma­ni reg­ni prin­ci­pi­bus, et Theo­da­ha­di so­ro­ris fi­liam dan­te si­bi im­pe­ra­to­re in mat­ri­mo­nio iun­gens re­gi suo, contra emu­los Ro­ma­no­rum Ge­pi­das una die pug­na com­mis­sa eorum pe­ne castra per­va­sit, ce­ci­de­runtque ex ut­ra­que par­te ampli­us LX mi­lia;
  • 387 nec par, ut fe­runt, audi­ta est in nostris tem­po­ri­bus pug­na a die­bus At­ti­lae in il­lis lo­cis, prae­ter il­la quae an­te hanc con­ti­ge­rat sub Cal­lu­ce mag. mil. idem cum Ge­pi­das aut cer­te Mun­do­nis cum Gothis, in qui­bus am­bo­bus auc­to­res bel­li pa­ri­ter con­rue­runt.
  • 388 Hi sunt ca­sus Ro­ma­nae rei pub­li­cae pre­ter instan­tia cot­ti­dia­na Bul­ga­rum, An­tium et Scla­vi­no­rum. Que si quis sci­re cu­pit, an­na­les con­su­lum­que se­riem re­vol­vat si­ne fas­ti­dio rep­pe­riet­que dig­nam nostri tem­po­ris rem pub­li­cam tra­gy­diae. Sciet­que un­de or­ta, quo­mo­do auc­ta, qua­li­ter­ve si­bi cunctas ter­ras sub­di­de­rit et quo­mo­do ite­rum eas ab ig­na­ris rec­to­ri­bus ami­se­rit. Quod et nos pro cap­ta in­ge­nii bre­vi­ter te­ti­gi­mus, qua­te­nus di­li­gens lec­tor la­tius is­ta le­gen­do cog­nos­cat.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 1Èãðà ñëîâ: vi­gi­lan­tia (áîäð­ñò­âî­âà­íèå), Vi­gi­lius (Âèãè­ëèé), vi­gi­la­re (áîäð­ñò­âî­âàòü).
  • 21 Èí. 2:15—17.
  • 3Fa­mi­lia­rum ca­pi­ta, äîñëîâ­íî: «ãëà­âû ñåìåéñòâ».
  • 4Ñð.: Áûò. 5.
  • 5Ó Èîð­äà­íà — prae­fec­tus.
  • 6Ó Èîð­äà­íà — Al­lo­fi­li, ó Èåðî­íè­ìà — alie­ni­ge­nae, ó Åâñå­âèÿ — ἀλλό­φυλοι. Ñð. § 33, ãäå ó Èîð­äà­íà alie­ni­ge­nis.
  • 7«Ëåñ» íà ëàòû­íè — sil­va.
  • 8Èåðî­âî­àì.
  • 9Èåõî­íèÿ.
  • 10«Äîë­ãî­ðó­êèé» (ãðå÷.).
  • 11«Íåçà­êîí­íî­ðîæ­äåí­íûé» (ãðå÷).
  • 12«Ïàìÿò­ëè­âûé» (ãðå÷.).
  • 13Àãà­ñôåð.
  • 14Â § 57 è ó Èåðî­íè­ìà — ñûí Àðñà­ìà.
  • 15Ñàëî­ìåÿ.
  • 16Þë Àñêà­íèé.
  • 17Lo­cus. Âîç­ìîæ­íî, ñëå­äó­åò ÷èòàòü lu­cus («ðîùà»), òàê ó Ôëî­ðà (I. 1. 9), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí.
  • 18Þïè­òåð Ñòà­òîð.
  • 19Mi­se­ra. Âîç­ìîæ­íî, ñëå­äó­åò ÷èòàòü mi­ra («óäè­âè­òåëü­íûå»), òàê ó Ôëî­ðà (I. 1. 14), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí.
  • 20Eg­re­giae. Âîç­ìîæ­íî, ñëå­äó­åò ÷èòàòü Ege­riae («Ýãå­ðèè»), òàê ó Ôëî­ðà (I. 2. 3), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí.
  • 21Çäåñü — ðèì­ëÿ­íà­ìè, åù¸ íå ñòàâ­øè­ìè êóëü­òóð­íû­ìè.
  • 22Ìåò­òèé Ôóôå­òèé.
  • 23Àòòèé Íåâèé.
  • 24Cu­tem. Î÷å­âèä­íî, ñëå­äó­åò ÷èòàòü co­tem («êàìåíü») — òàê ó Ôëî­ðà (I. 5. 4), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí.
  • 25Su­per­bus.
  • 26Ñâÿ­ùåí­íûå ïîâÿç­êè.
  • 27Ó Ðóôèÿ Ôåñòà, êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: «Êîí­ñó­ëîâ îò Áðó­òà è Ïóá­ëè­êî­ëû äî Ïàí­ñû è Ãèð­öèÿ áûëî ÷èñ­ëîì 916 … íà ïðî­òÿ­æå­íèè 467 ëåò; âåäü â òå÷å­íèå äåâÿ­òè ëåò êîí­ñó­ëû â Ðèìå îòñóò­ñò­âî­âà­ëè: äâà ãîäà ïðî­øëè ïðè äåöåì­âè­ðàõ, òðè ãîäà — ïðè âîåí­íûõ òðè­áó­íàõ, ÷åòû­ðå ãîäà Ðèì îñòà­âàë­ñÿ áåç ìàãè­ñò­ðà­òîâ».
  • 28Â äåé­ñò­âè­òåëü­íî­ñòè — Ãèð­öèÿ.
  • 29Èãðà ñëîâ: con­su­les — con­su­le­re.
  • 30Ó Èîð­äà­íà — Ora­tius; íà ñàìîì äåëå — Âàëå­ðèé Ïóá­ëè­êî­ëà.
  • 31So­ra, ó Ôëî­ðà — Co­ra (I, 11. 6).
  • 32Ó Èîð­äà­íà — Her­cy­lius.
  • 33Ó Èîð­äà­íà — Cae­so­ria­cum.
  • 34Ó Èîð­äà­íà — cap­tum, ó Ôëî­ðà (I. 11. 15) — coep­tum.
  • 35Ó Èîð­äà­íà — re­fos­sa (âûêî­ïàí­íûå), ó Ôëî­ðà (I. 13. 11) — de­fos­sa (çàêî­ïàí­íûå).
  • 36Ó Èîð­äà­íà — Ati­nius, ó Ôëî­ðà (I. 13. 12) — Al­bi­nius.
  • 37 òåê­ñòå Èîð­äà­íà ëàêó­íà; ó Ôëî­ðà (I. 13. 17), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: «…è ïî ñâî­åé çàíîñ­÷è­âî­ñòè, äîáà­âèâ åù¸ ñâåð­õó ìå÷ äëÿ íåðàâ­íî­ãî âåñà, îíè ðÿâê­íó­ëè òî ñàìîå “Ãîðå ïîáåæ­ä¸í­íûì”; âíå­çàï­íî àòà­êî­âàâ­øèé ñ òûëà Êàìèëë ïîä­âåðã èõ òàêî­ìó èçáè­å­íèþ…».
  • 38Îò tor­quis — îæå­ðå­ëüå (ëàò.).
  • 39Cor­vus — âîðîí (ëàò.).
  • 40Ó Èîð­äà­íà — a Va­ra­nio fon­te in Ad­ria­no te­nus ma­ri; ó Ôëî­ðà (I. 15. 2), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: qua Nar, Anio, fon­tes Ve­li­ni, Had­ria­no te­nus ma­ri.
  • 41Ó Èîð­äà­íà: quae­dam ma­ris hos­tia; ó Ôëî­ðà (I. 16. 4), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: quae­dam ma­ris otia («íåêèå ìåñòà îòäû­õà íà ìîðå»).
  • 42Ó Èîð­äà­íà: ami­ci vi­ti­bus; ó Ôëî­ðà (I. 16. 5), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: amic­ti vi­ti­bus («óâè­òûå âèíî­ãðàä­íîé ëîçîé»).
  • 43Ó Èîð­äà­íà — Cau­rus; ó Ôëî­ðà (I. 16. 5), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: Gau­rus.
  • 44Ó Èîð­äà­íà: ar­ma­tam; ó Ôëî­ðà (I. 16. 7), êîòî­ðî­ìó çäåñü ñëå­äó­åò Èîð­äàí: or­na­tam («óêðà­øåí­íûé»).
  • 45Ãåðåí­íèÿ.
  • 46Èîð­äàí: stric­tis en­si­bus per ip­sam viam an­te pug­nam fuit; Ôëîð (I. 16. 12): stric­tis en­si­bus per ip­sam viam an­te pug­nam fu­rit («îáíà­æèâ ìå÷è, âåñü ïóòü ïåðåä áèò­âîé ïðå­áû­âà­ëî â ÿðî­ñòè»).
  • 47Èîð­äàí: Ge­mi­nius; Ôëîð (I. 17. 3): Ci­mi­nius.
  • 48Ãåð­öèí­ñêèé.
  • 49Èîð­äàí: mi­se­rae cu­pi­di­ta­tis («æàë­êîé ñòðà­ñòè»); Ôëîð (I. 18. 3): mi­se­rae ci­vi­ta­ti («íåñ÷àñò­íî­ìó ãîðî­äó»).
  • 50Èîð­äàí: Fo­ren­ta­nee tur­mae; Ôëîð (I. 18. 7): Fe­ren­ta­nae tur­mae.
  • 51Àðó­çèí­ñêèõ. Ó Èîð­äà­íà: Sy­ba­ru­si­nis, ó Ôëî­ðà (I. 18. 11): sub Aru­si­ni.
  • 52Èîð­äàí: Na­tius; Ôëîð (II. 2. 17): Nau­tius.
  • 53Èîð­äàí: spec­ta­cu­la; Ôëîð (II. 2. 19): spe­cu­la.
  • 54Èîð­äàí: vi­xa­ve­rit; Ôëîð (II. 2. 20): ve­xa­ve­rit.
  • 55Èîð­äàí: Bra­ca­dam; Ôëîð (II. 2. 20): Bag­ra­dam.
  • 56Èîð­äàí: ce­pis­set; Ôëîð (II. 2. 21): ce­ci­dis­set (èñòðå­áèë).
  • 57Èîð­äàí: con­spi­ran­ti­bus ar­tius; Ôëîð (II. 2. 27): spi­ran­ti­bus al­tius (ñèëü­íåå âîîäó­øå­âè­ëèñü).
  • 58Èîð­äàí: om­nium im­pe­ria gen­tium in­su­la­rum li­to­ra; Ôëîð (II. 2. 31): om­nium in­te­ria­cen­tium in­su­la­rum li­to­ra («áåðå­ãà âñåõ ëåæà­ùèõ ìåæ­äó íèìè îñò­ðî­âîâ»).
  • 59Èîð­äàí: ave­nis; Ôëîð (II. 2. 35): ha­be­nis («ïîâî­äüÿ­ìè»).
  • 60Èîð­äàí: elu­de­rent sal­tu viis De­ci­la­tes Oxu­vii Bu­ria­tes In­gau­ni; Ôëîð (II. 3. 5): elu­de­rent Sa­lu­vii, De­cia­tes, Oxu­bii, Eubu­ria­tes, In­gau­ni.
  • 61Èîð­äàí: Ti­tu­lum­que; Ôëîð (II. 5. 1): Ti­tium­que.
  • 62Öåí­òó­ìà­ëà.
  • 63Ò. å. êàð­ôà­ãå­íÿí.
  • 64Èîð­äàí: ve­lut; Ôëîð (II. 6. 3): ve­tus.
  • 65Èîð­äàí: suis et suo­rum ma­ni­bus; Ôëîð (II. 6. 4): suis et ip­so­rum ma­ni­bus («ñâî­è­ìè è èõ [ò. å. ñàãóí­òèí­öåâ] ðóêà­ìè»).
  • 66Cuncta­tor.
  • 67Èîð­äàí: per­pu­lit; Ôëîð (II. 6. 29): per­cu­lit.
  • 68Èîð­äàí: exclu­sit; Ôëîð (II. 6. 29): ex­cus­sit.
  • 69Èîð­äàí: qui­bus; Ôëîð (II. 7. 8): qui ma­ni­bus.
  • 70Èîð­äàí: Saum; Ôëîð (II. 7. 10): Aoum (Àîé).
  • 71Ó Èîð­äà­íà: Ater­ba­lae et Empsa­lae.
  • 72Èîð­äàí: Syl­la, äîëæ­íî áûòü — Ñèëàí.
  • 73Ó Èîð­äà­íà: Se­ti­ca­niae.
  • 74Èîð­äàí: Augus­tas Vin­di­cas; ñð.: Ru­fi Fes­ti bre­via­rium re­rum ges­ta­rum po­pu­li Ro­ma­ni, VIII: ab Augus­ta Vin­de­li­co­rum; ñîâð. Àóãñ­áóðã â Ãåð­ìà­íèè.
  • 75Èîð­äàí: Emi­mon­tii As­ti­ci­que; Ðóôèé Ôåñò (IX): Hae­mi­mon­tus, Scy­thia.
  • 76Èîð­äàí: Pul­pu­de­va; Ðóôèé Ôåñò (IX): Eumol­pia­dem; ñîâð. Ïëîâ­äèâ â Áîë­ãà­ðèè.
  • 77Ñîâð. Ýäèðíå â åâðî­ïåé­ñêîé Òóð­öèè.
  • 78Èîð­äàí: Ga­la­to; Ðóôèé Ôåñò (IX): Ca­la­tim; ñîâð. Ìàí­ãà­ëèÿ â Ðóìû­íèè.
  • 79Èîð­äàí: Vi­sus.
  • 80Èîð­äàí: Co­los­co­be­gi; Ôëîð (II. 11. 5): To­los­to­bo­gi.
  • 81Èîð­äàí: Epaf­ra; Ðóôèé Ôåñò (XI): Aria­rathe.
  • 82Èîð­äàí: Acu­rio­bar­za­ne; Ðóôèé Ôåñò (XI): Ario­bar­za­nes.
  • 83Èîð­äàí: Sy­riam Coe­len; Ðóôèé Ôåñò (XIV): Sy­rii Phae­ni­ces.
  • 84Ëàáè­åí.
  • 85Èîð­äàí: Ma­dia­nea; Ðóôèé Ôåñò (XVIII): Me­diam.
  • 86Èîð­äàí: Bren­nos Teu­to­nios Cen­nos at­que Ven­di­li­cos; Ôëîð (IV. 12. 4): Breu­nos, Ucen­nos at­que Vin­de­li­cos; Ïëè­íèé (NH, III, 137) è CIL (V, 7817): Breu­nos, Ucen­nos.
  • 87Íà ñàìîì äåëå, Âèíè­öèÿ.
  • 88Èîð­äàí: intra; Ôëîð (IV. 11. 9): infra.
  • 89No­na­gies tre­cen­ta sep­tua­gin­ta mi­lia — äåâÿ­íî­ñòî ðàç ïî òðè­ñòà ñåìü­äå­ñÿò òûñÿ÷.
  • 90Ñîâð. Ïëîâ­äèâ â Áîë­ãà­ðèè.
  • 91Ñîâð. Ìàð­òèí­öè â Ñåð­áèè.
  • 92Ñîâð. Ðàç­ãðàä â Áîë­ãà­ðèè.
  • 93Èîð­äàí: apud Hym­mas; ñîâð. Õîìñ â Ñèðèè.
  • 94Ò. å. Ñåëåâ­êèþ. Èîð­äàí: Cochem; ñð. Amm. Marc. XXIV. 5. 3: Coche, quam Se­leu­ciam no­mi­nant.
  • 95Èîð­äàí: Quin­que­gen­tia­ni — áåð­áåð­ñêèå ïëå­ìå­íà, îáè­òàâ­øèå ó âîñòî÷­íîé ãðà­íè­öû ïðî­âèí­öèè Ìàâðå­òà­íèÿ Öåçà­ðåé­ñêàÿ, ñîâð. Êàáè­ëèÿ íà ñåâå­ðå Àëæè­ðà.
  • 96Ñîâð. Âèí­êîâ­öè â Õîð­âà­òèè.
  • 97Â äåé­ñò­âè­òåëü­íî­ñòè — Âàëåí­òèí.
  • 98Ó Èîð­äà­íà è Ìàð­öåë­ëè­íà Êîìè­òà (s. a. 405) Nar­ba­zai­cus; ó Åâíà­ïèÿ (fr. 84) è Çîñè­ìà (V. 25) Ἀρβα­ζάκιος.
  • 99Î÷å­âèä­íî, óïî­ìè­íà­íèå Àýöèÿ â ýòîé ôðà­çå îøè­áî÷­íî. Ó Ìàð­öåë­ëè­íà Êîìè­òà (s. a. 425): sup­ra­fa­tus Iohan­nes do­lo po­tius Ar­da­bu­ris et As­pa­ris quam vir­tu­te oc­ci­di­tur («âûøå­óïî­ìÿ­íó­òûé Èîàíí áûë óáèò ñêî­ðåå âñëåä­ñò­âèå õèò­ðî­ñòè, ÷åì äîá­ëå­ñòè Àðäà­áó­ðà è Àñïà­ðà»).
  • 100Ëèáèé Ñåâåð.
  • 101Àðè­àä­íà.
  • 102Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëå.
  • 103Êîí­ñòàí­òè­íî­ïî­ëÿ.
  • 104Èëë.
  • 105Èîð­äàí: Cot­ziai­um; Ìàð­öåë­ëèí Êîìèò (s. a. 492): Cot­tiai­um; Èîàíí Àíòèî­õèé­ñêèé (fr. 214b): Κο­τιαείῳ. Ñîâð. Êþòàõüÿ â Òóð­öèè.
  • 106Èîð­äàí: Tzor­tam; Ìàð­öåë­ëèí Êîìèò (s. a. 499): Zur­tam.
  • 107Ñîâð. Ñîôèÿ â Áîë­ãà­ðèè.
  • 108Ýðà­ðèõ.
  • 109Êîí­ñòàí­òè­íî­ïîëü.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1496002023 1496002029 1496002030 1597582963 1607802905 3300101001