Åñòåñòâåííàÿ èñòîðèÿ

Êí. II, ãë. 54

Òåêñò ïî èçäàíèþ: Àðõèâ èñòîðèè íàóêè è òåõíèêè. Âûï. 3. Ñáîðíèê ñòàòåé. Íàóêà, Ìîñêâà, 2007. Ñ. 287—366.
Ïåðåâîä ñ ëàò. è êîììåíòàðèè Á. À. Ñòàðîñòèíà.
Ëàò. òåêñò: C. Plini Secundi Naturalis Historiae Libri XXXVII. Vol. 1, ed. C. Mayhoff. Lipsiae, Teubner, 1906.
Ñêàí òîéáíåðîâñêîãî èçä. 1906.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
  • 54. (55) 142 Íåñî­ìíåí­íî (è íå óäè­âè­òåëü­íî, èáî ñâåò áûñò­ðåå çâó­êà), ÷òî ìîë­íèÿ çàìåò­íà ðàíü­øå, ÷åì ñëû­øåí ãðîì, êîãäà è òà è äðó­ãîé âîç­íè­êà­þò îäíî­âðå­ìåí­íî. ×òî êàñà­åò­ñÿ çâó­êà ìîë­íèè è åå ìåõà­íè­÷å­ñêî­ãî óäà­ðà, îíè ñîâ­ïà­äà­þò áëà­ãî­äà­ðÿ ãàð­ìî­íè­çè­ðó­þ­ùå­ìó äåé­ñò­âèþ ïðè­ðî­äû, õîòÿ çâóê ïðî­èñ­òå­êà­åò áëà­ãî­äà­ðÿ èñïóñ­êà­íèþ ìîë­íèè, à íå åå óäà­ðó. Áîëü­øå òîãî, ïîòîê âîçäó­õà [îò ìîë­íèè] äâè­æåò­ñÿ áûñò­ðåå ñàìîé ìîë­íèè, è ïîýòî­ìó ñîòðÿ­ñå­íèå âîçäó­õà è äóíî­âå­íèå ïðåä­øå­ñò­âó­þò óäà­ðó. Òîãî æå, êòî óâèäåë ìîë­íèþ èëè óñëû­øàë ãðîì, ìîë­íèÿ óæå íå êîñ­íåò­ñÿ. Ìîë­íèè ñ ëåâîé ñòî­ðî­íû îöå­íè­âà­þò­ñÿ êàê áëà­ãî­ïðè­ÿò­íûå, ïîòî­ìó ÷òî âîñ­õîä ëåæèò íà ëåâîé ñòî­ðîíå íåáà, [åñëè ñòî­ÿòü ëèöîì ê þãó]. Îáðà­ùà­þò âíè­ìà­íèå íå ñòîëü­êî íà èõ ïðè­õîä, ñêîëü­êî íà èõ óõîä: âîç­ãî­ðèò­ñÿ ëè îò óäà­ðà îãîíü, âåð­íåò­ñÿ ëè ê [ïîñòðà­äàâ­øå­ìó îò ìîë­íèè] äûõà­íèå ïîñëå óäà­ðà èëè ïîñëå òîãî, êàê ïîãàñíåò îãîíü.
  • 143 Ýòðóñ­êè äëÿ íàáëþäå­íèé íàä ìîë­íè­ÿ­ìè ðàçäå­ëè­ëè íåáî íà 16 ÷àñòåé: [ñíà­÷à­ëà íà ÷åòû­ðå êðóï­íûõ], ïåð­âàÿ îò ñåâå­ðà äî ðàâ­íî­äåí­ñò­âåí­íî­ãî âîñ­õî­äà, âòî­ðàÿ äî þãà, òðåòüÿ äî ðàâ­íî­äåí­ñò­âåí­íî­ãî çàõî­äà, ÷åò­âåð­òàÿ æå çàíè­ìà­åò îñòàëü­íîé ïðî­ìå­æó­òîê îò çàïà­äà äî ñåâå­ðà. Ýòè ÷àñòè ñíî­âà ðàçäå­ëè­ëè êàæ­äóþ íà ÷åòû­ðå è èç ïîëó­÷åí­íûõ âîñåìü ñ âîñòî­êà íàçâà­ëè ëåâû­ìè, ñòîëü­êî æå ñ ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íîé ñòî­ðî­íû ïðà­âû­ìè. Ñàìûå æåñòî­êèå [ïðåä­ñêà­çà­íèÿ ñâÿ­çû­âà­þò­ñÿ ñ ìîë­íè­ÿ­ìè â ÷àñòÿõ], òÿíó­ùèõ­ñÿ îò çàïà­äà ê ñåâå­ðó. Ïðè ýòîì âåñü­ìà âàæ­íî è òî, îòêóäà ïðè­õî­äÿò ìîë­íèè, è òî, êóäà îíè óõî­äÿò. Ëó÷­øå âñå­ãî, åñëè âîç­âðà­ùà­þò­ñÿ íà âîñòîê.
  • 144 Ïðè­õî­äÿ­ùèå èç ïåð­âîé ÷àñòè íåáà è óõî­äÿ­ùèå òóäà æå ìîë­íèè ïðåä­âîç­âå­ùà­þò íåîáûê­íî­âåí­íóþ óäà­÷ó. Èç èñòî­ðèè ìû çíà­åì, ÷òî òàêîå ïðåä­âå­ùà­íèå áûëî ïîñëà­íî äèê­òà­òî­ðó Ñóë­ëå. Äðó­ãèå ìîë­íèè èç òîé æå ÷àñòè íåáà ìåíåå áëà­ãî­ïðè­ÿò­íû èëè äàæå çëî­âå­ùè. Ïðåä­âå­ùà­íèÿ, âûâî­äè­ìûå èç íåêî­òî­ðûõ ìîë­íèé, ñ÷è­òà­åò­ñÿ íåáëà­ãî­÷å­ñòè­âûì îãëà­øàòü èëè ñëó­øàòü, êðî­ìå òåõ ñëó­÷à­åâ, êîãäà îíè îáðà­ùå­íû ê ãîñòþ èëè ê ðîäè­òå­ëÿì. Âåëè­êàÿ òùå­òà âñåõ ýòèõ íàáëþäå­íèé ðàñ­êðû­ëàñü, êîãäà ïðè êîí­ñó­ëå Ñêàâ­ðå98, êîòî­ðûé âñêî­ðå ñòàë ãëà­âîé ñåíà­òà, ìîë­íèÿ ïîïà­ëà â õðàì Þíî­íû â Ðèìå.
  • 145 Ìîë­íèÿ áåç ãðî­ìà ÷àùå âñòðå­÷à­åò­ñÿ íî÷üþ, ÷åì äíåì. ×åëî­âåê — åäèí­ñò­âåí­íîå æèâîò­íîå, êîòî­ðî­ãî óäàð ìîë­íèè íå âñå­ãäà óáè­âà­åò. Ïðî­÷èõ îí óáè­âà­åò íà ìåñòå. Åìó ÿâíî ïðè­ðî­äà âîçäà­åò ýòèì ÷åñòü, [êîòî­ðîé ëèøå­íû] ìíî­ãèå æèâîò­íûå, ñèëîé åãî ïðå­âîñ­õî­äÿ­ùèå. Âñå æèâîò­íûå, ïîðà­æåí­íûå ìîë­íèåé, ïàäà­þò â ñòî­ðî­íó, ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íóþ óäà­ðó. ×åëî­âå­êà æå ìîë­íèÿ óáè­âà­åò òîëü­êî â òîì ñëó­÷àå, åñëè îí [òàêèì îáðà­çîì] ïîâåð­íåò­ñÿ ïîä äåé­ñò­âè­åì óäà­ðà. Ïîðà­æåí­íûé óäà­ðîì ñâåð­õó, îí îñåäà­åò. Åñëè ìîë­íèÿ óáè­ëà ÷åëî­âå­êà âî âðå­ìÿ áîäð­ñò­âî­âà­íèÿ, òðóï íàõî­äÿò ñ çàêðû­òû­ìè ãëà­çà­ìè, à åñëè âî âðå­ìÿ ñíà — ñ îòêðû­òû­ìè. ×åëî­âå­êà, ïîãèá­øå­ãî òàêèì îáðà­çîì, ðåëè­ãèÿ íå ïîç­âî­ëÿ­åò êðå­ìè­ðî­âàòü, íî òðå­áó­åò, ÷òîáû åãî ïðå­äà­ëè çåì­ëå. Íè îäíî­ãî æèâîò­íî­ãî ìîë­íèÿ íå âîñ­ïëà­ìå­íÿ­åò, òîëü­êî åñëè ïîïà­äåò óæå â òðóï. Ðàíû îò ìîë­íèé õîëîä­íåå îñòàëü­íî­ãî òåëà.
  • 54. (55) [142] Ful­get­rum pri­us cer­ni quam to­nit­rua audi­ri, cum si­mul fiant, cer­tum est, nec mi­rum, quo­niam lux so­ni­tu ve­lo­cior, ic­tum autem et so­ni­tum congrue­re ita mo­du­lan­te na­tu­ra, sed so­ni­tum pro­fec­ti es­se ful­mi­nis, non in­la­ti, etiam­num spi­ri­tum ocio­rem ful­mi­ne, ideo qua­ti pri­us om­ne et adfla­ri quam per­cu­ti, nec quem­quam tan­gi qui prior vi­de­rit ful­men aut to­nit­rua audie­rit. lae­va pros­pe­ra exis­ti­man­tur, quo­niam lae­va par­te mun­di or­tus est. nec tam ad­ven­tus spec­ta­tur quam re­di­tus, si­ve ab ic­tu re­si­lit ig­nis si­ve ope­re con­fec­to aut ig­ne con­sumpto spi­ri­tus re­meat.
  • [143] in se­de­cim par­tes cae­lum in eo spec­tu di­vi­se­re Tus­ci. pri­ma est a sep­temtrio­ni­bus ad aequi­noc­tia­lem exor­tum, se­cun­da ad me­ri­diem, ter­tia ad aequi­noc­tia­lem oc­ca­sum, quar­ta ob­ti­net quod est re­li­quum ab oc­ca­su ad sep­temtrio­nes. has ite­rum in qua­ter­nas di­vi­se­re par­tes, ex qui­bus oc­to ab exor­tu si­nistras, to­ti­dem e contra­rio ap­pel­la­ve­re dextras. ex iis ma­xi­me di­rae quae sep­temtrio­nes ab oc­ca­su at­tin­gunt. ita­que plu­ri­mum re­fert un­de ve­ne­rint ful­mi­na et quo con­ces­se­rint. op­ti­mum est in exor­ti­vas re­di­re par­tes.
  • [144] ideo cum a pri­ma cae­li par­te ve­ne­rint et in ean­dem con­ces­se­rint, sum­ma fe­li­ci­tas por­ten­de­tur, qua­le Sul­lae dic­ta­to­ri os­ten­tum da­tum ac­ce­pi­mus. ce­te­ra ad ip­sius mun­di por­tio­nem mi­nus pros­pe­ra aut di­ra. quae­dam ful­gu­ra enun­tia­re non pu­tant fas nec audi­re, prae­ter­quam si hos­pi­ti in­di­cen­tur aut pa­ren­ti. mag­na hui­us ob­ser­va­tio­nis va­ni­tas tac­ta Iuno­nis aede Ro­mae dep­re­hen­sa est Scau­ro con­su­le, qui mox prin­ceps fuit.
  • [145] noc­tu ma­gis quam in­ter­diu si­ne to­nit­ri­bus ful­gu­rat. Vnum ani­mal, ho­mi­nem, non sem­per exstin­guit, ce­te­ra ili­co, hunc vi­de­li­cet na­tu­ra tri­buen­te ho­no­rem, cum tot be­luae vi­ri­bus praes­tent. om­nia contra­rias in­cu­bant par­tes. ho­mo, ni­si con­ver­ta­tur in per­cus­sas, non res­pi­rat. su­per­ne ic­ti con­si­dunt. vi­gi­lans ic­tus co­ni­ven­ti­bus ocu­lis, dor­miens pa­ten­ti­bus re­pe­ri­tur. ho­mi­nem ita exa­ni­ma­tum cre­ma­ri fas non est, con­di ter­ra re­li­gio tra­di­dit. nul­lum ani­mal ni­si exa­ni­ma­tum ful­mi­ne ac­cen­di­tur. vul­ne­ra ful­mi­na­to­rum fri­gi­dio­ra sunt re­li­quo cor­po­re.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 98ïðè êîí­ñó­ëå Ñêàâ­ðå… — â 115 ã. äî í. ý.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010237 1260010301 1260010302 1327002055 1327002056 1327002057