32. ( 50) 112 Îëåíÿì 166 òàêæå ïðèñóùà îïðåäåëåííàÿ çëîáíîñòü, õîòÿ ñðåäè æèâîòíûõ îíè ÿâëÿþòñÿ ñàìûìè êðîòêèìè. Áóäó÷è îêðóæåíû ñîáàêàìè, îíè ïî ñâîåé âîëå áåãóò ê ÷åëîâåêó, à ðîæàÿ äåòåíûøåé, ìåíüøå îñòåðåãàþòñÿ äîðîã, ïðîòîïòàííûõ ÷åëîâå÷åñêîé íîãîé, íåæåëè òàéíûõ òðîï, ïî êîòîðûì õîäÿò äèêèå çâåðè. Áðà÷íûé ñåçîí íà÷èíàåòñÿ ó íèõ ïîñëå ïîÿâëåíèÿ çâåçäû Àðêòóð 167. Îëåíèõè âûíàøèâàþò äåòåíûøåé â òå÷åíèå âîñüìè ìåñÿöåâ è èíîãäà ðîæàþò äâîéíþ. Ïîñëå çà÷àòèÿ ñàìêè óõîäÿò, à îñòàâøèåñÿ ñàìöû ïðèõîäÿò îò ñòðàñòè â èññòóïëåíèå è ðîþò çåìëþ, â ðåçóëüòàòå ÷åãî èõ ìîðäû îñòàþòñÿ ÷åðíûìè äî òåõ ïîð, ïîêà ëèâíè íå ñìîþò ñ íèõ ãðÿçü. Ñàìêè æå ïåðåä ðîäàìè î÷èùàþò æåëóäîê íåêîåé òðàâîé, êîòîðóþ íàçûâàþò æàáðèöà, è ýòèì îáëåã÷àþò ñåáå ðîäû. Ïîñëå ðîäîâ, ïîåâ äâå òðàâû — äåâè÷èé êîðåíü è æàáðèöó, — îíè âîçâðàùàþòñÿ ê äåòåíûøàì: ïî êàêîé-òî ïðè÷èíå îíè õîòÿò, ÷òîáû íîâîðîæäåííûå îëåíÿòà âìåñòå ñ ïåðâûìè ãëîòêàìè ìîëîêà âïèòàëè è ñîê ýòèõ òðàâ.
113 Îëåíÿò îíè òðåíèðóþò â áåãå è ó÷àò èõ óáåãàòü, ïðèâîäÿò ê îáðûâàì è ïîêàçûâàþò, êàê íàäî ïðûãàòü. Ñàìöû, îñâîáîäèâøèåñÿ ê òîìó âðåìåíè îò ïðèñòóïîâ ñòðàñòè, âñåìè ñèëàìè ñòðåìÿòñÿ íàéòè ìåñòà äëÿ âûïàñà; ïî÷óâñòâîâàâ, ÷òî ïåðååëè, îíè ïðÿ÷óòñÿ â óåäèíåííûõ ìåñòàõ, ñîçíàâàÿ, ÷òî íàáðàëè ñëèøêîì áîëüøîé âåñ. Âîîáùå â òåõ ñëó÷àÿõ, êîãäà ñàìöû âûíóæäåíû ñïàñàòüñÿ áåãñòâîì, îíè âñåãäà îñòàíàâëèâàþòñÿ, ÷òîáû ïåðåäîõíóòü, à îñòàíîâèâøèñü, îãëÿäûâàþòñÿ íàçàä: êîãäà îõîòíèêè îêàçûâàþòñÿ íåäàëåêî îò íèõ, îíè ñíîâà áðîñàþòñÿ áåæàòü. Ïîñòóïàþò îíè òàê èç-çà áîëåé â áðþøíîé ïîëîñòè, óÿçâèìîé íàñòîëüêî, ÷òî äàæå ëåãêèé óäàð ïðèâîäèò ê ðàçðûâó âíóòðåííîñòåé.
114 Óñëûøàâ ñîáà÷èé ëàé, îëåíè âñåãäà áåãóò â òó ñòîðîíó, êóäà äóåò âåòåð, ÷òîáû ñîáàêè íå ó÷óÿëè èõ çàïàõ. Óñïîêàèâàåò îëåíåé ïàñòóøüÿ ñâèðåëü è ïåñíè. Êîãäà îíè ïîäíèìàþò óøè, èõ ñëóõ ñòàíîâèòñÿ î÷åíü îñòðûì, à êîãäà îïóñêàþò — ñëàáûì.  îñòàëüíîì îëåíü — ïðîñòîå æèâîòíîå, çàìèðàþùåå îò óäèâëåíèÿ ïðè âèäå âñåãî íàñòîëüêî, ÷òî êîãäà ê íèì ïîäõîäèò ëîøàäü èëè êîðîâåíêà 168, îëåíè íå çàìå÷àþò ðÿäîì ñ ñîáîé îõîòíèêà, à çàìåòèâ åãî, îñòîëáåíåëî ñìîòðÿò íà åãî ëóê è ñòðåëû. Ìîðÿ îíè ïåðåïëûâàþò ñòàäàìè, âûòÿíóâøèñü â îäíó ëèíèþ è ïîëîæèâ ãîëîâó íà êðóï ïëûâóùåãî âïåðåäè îëåíÿ, è ïî î÷åðåäè çàìûêàþò øåðåíãó: ëó÷øå âñåãî ýòî âèäíî, êîãäà îëåíè ïåðåáèðàþòñÿ ñ Ñèöèëèè íà Êèïð, ïðè÷åì îíè íå âèäÿò çåìëè, à ïëûâóò ïî íþõó.
115 Ñàìöû èìåþò ðîãà è åäèíñòâåííûå èç æèâîòíûõ êàæäóþ âåñíó â îïðåäåëåííîå âðåìÿ èõ ñáðàñûâàþò; ïîýòîìó, êîãäà íàñòóïàåò âðåìÿ äëÿ ýòîé îïåðàöèè, îíè ñòðåìÿòñÿ óéòè â êàê ìîæíî áîëåå íåïðîõîäèìûå ìåñòà. Ëèøèâøèñü ðîãîâ, îëåíè, ñëîâíî îáåçîðóæåííûå, ïðÿ÷óòñÿ â ãëóõîìàíè, íî è áåçðîãèå, îíè ïîìíÿò î ñâîåì ñïåöèôè÷åñêîì ñîêðîâèùå. Ãîâîðÿò, ÷òî íåâîçìîæíî íàéòè ïðàâîãî îëåíüåãî ðîãà, îáëàäàþùåãî êàêèìè-òî ëå÷åáíûìè ñâîéñòâàìè; åùå áîëåå óäèâèòåëüíûì ñëåäóåò ïðèçíàòü òî, ÷òî è â âèâàðèÿõ îëåíè åæåãîäíî ñáðàñûâàþò ñâîè ðîãà, ïî-âèäèìîìó, çàðûâàÿ èõ â çåìëþ. Çàïàõ æå ñîææåííûõ ðîãîâ — òîãî è äðóãîãî — ïðåäîòâðàùàåò ýïèëåïòè÷åñêèå ïðèïàäêè.
116 Êðîìå òîãî, îëåíè íîñÿò íà ðîãàõ îòìåòèíû, ñâèäåòåëüñòâóþùèå îá èõ âîçðàñòå, è åæåãîäíî, ïîêà èì íå èñïîëíèòñÿ øåñòè ëåò, íà ðîãàõ ïðèáàâëÿåòñÿ îäèí îòðîñòîê, à ñ øåñòè ëåò êàæäûé ðàç âûðàñòàþò òàêèå æå ðîãà, êàêèå îëåíü ñáðîñèë, è âîçðàñò ïî íèì îïðåäåëèòü íåâîçìîæíî. Âïðî÷åì, ñòàðîñòü ó íèõ îïðåäåëÿþò ïî çóáàì, èáî ó ñòàðîãî îëåíÿ çóáîâ èëè î÷åíü ìàëî, èëè íåò âîâñå; êðîìå òîãî, ó îñíîâàíèé ðîãîâ íåò îòðîñòêîâ, âûñòóïàþùèõ íà ëáó ó áîëåå ìîëîäûõ îñîáåé.
117 Ó êàñòðèðîâàííûõ îëåíåé ðîãà íå âûïàäàþò è íå îòðàñòàþò âíîâü, à ïðîðûâàþòñÿ íàðóæó â âèäå ñïîñîáíûõ ðàñòè øèøå÷åê, êîòîðûå ñíà÷àëà íàïîìèíàþò êîæàíûå íàðîñòû, à ïîòîì ïðåâðàùàþòñÿ â ìÿãêèå ðîæêè, ïîõîæèå íà ïó÷êè òðîñòíèêà, îêðóæåííûå íåæíûì ïóøêîì. Äî òåõ ïîð, ïîêà ðîæêè íå îòðàñòóò, îëåíè ïàñóòñÿ ïî íî÷àì. Îòðàñòàþùèå ðîãà îíè çàêàëèâàþò ïîä òåïëûìè ëó÷àìè ñîëíöà, òî è äåëî èñïûòûâàÿ èõ êðåïîñòü íà äåðåâüÿõ; êîãäà êðåïîñòü ðîãîâ èõ óäîâëåòâîðÿåò, æèâîòíûå âûõîäÿò íà îòêðûòîå ïðîñòðàíñòâî. Ñ ðîãîâ îëåíåé, ïîéìàííûõ ðàíåå îêîí÷àíèÿ ýòîé ïðîöåäóðû çàêàëèâàíèÿ, ñâèñàåò, ñëîâíî ñ êàêèõ-íèáóäü âåòâåé, çåëåíûé ïëþù: îí öåïëÿåòñÿ çà ðîãà, êîãäà îëåíè òðóòñÿ ìîëîäûìè ðîãàìè î äåðåâüÿ âî âðåìÿ èõ çàêàëèâàíèÿ. Èíîãäà âñòðå÷àþòñÿ è áåëûå îëåíè; îäíîé èç íèõ áûëà, ïî ñëóõàì, îëåíèõà Êâèíòà Ñåðòîðèÿ 169, óáåäèâøåãî èñïàíñêèå ïëåìåíà â òîì, ÷òî îíà ÿâëÿåòñÿ ïðîðî÷èöåé,
118 è ÷òî îëåíè âðàæäóþò ñî çìåÿìè: îíè ðàçûñêèâàþò çìåèíûå íîðû è âûòàñêèâàþò ñîïðîòèâëÿþùèõñÿ ãàäîâ, âáèðàÿ âîçäóõ â íîçäðè. Ïîýòîìó èñêëþ÷èòåëüíûì ñðåäñòâîì äëÿ èçâëå÷åíèÿ çìåé ÿâëÿåòñÿ çàïàõ ñîææåííîãî îëåíüåãî ðîãà, à ñïåöèàëüíîå ñðåäñòâî ïðîòèâ çìåèíûõ óêóñîâ äîáûâàåòñÿ èç ñû÷óãà îëåíåíêà, óáèòîãî â óòðîáå ìàòåðè.
119 Æèçíü îëåíåé, êàê èçâåñòíî, äîëãàÿ: íåêîòîðûå, íà êîòîðûõ çîëîòûå îæåðåëüÿ íàäåë åùå Àëåêñàíäð Âåëèêèé, áûëè ïîéìàíû ñïóñòÿ ñòî ëåò ïîñëå ýòîãî — êîæà ó íèõ áûëà íåîáûêíîâåííî òîëñòàÿ. Æèâîòíîå ýòî íå ïîäâåðæåíî ëèõîðàäêå è äàæå âûëå÷èâàåò îò ïðèñòóïîâ ýòîé íàïàñòè äðóãèõ: ìû çíàåì, ÷òî íåêîãäà æåíùèíû èç èìïåðàòîðñêîãî äîìà èìåëè îáûêíîâåíèå êàæäîå óòðî åñòü îëåíüå ìÿñî è ïðàêòè÷åñêè âñþ æèçíü íå áîëåëè ëèõîðàäêîé. Âïðî÷åì, ñ÷èòàåòñÿ, ÷òî îëåíèé ðîã ïðèíîñèò ïîëüçó ëèøü â òîì ñëó÷àå, åñëè îëåíü áûë óáèò â ðåçóëüòàòå îäíîãî-åäèíñòâåííîãî óäàðà.
|
32. (50) [112] Cervis quoque est sua malignitas, quamquam placidissimo animalium. urgente vi canum ultro confugiunt ad hominem et in pariendo semitas minus cavent humanis vestigiis tritas quam secreta ac feris opportuna. conceptus earum post arcturi sidus. octonis mensibus ferunt partus, interim et geminos. a conceptu separant se, at mares relicti rabie libidinis saeviunt, fodiunt scrobes. tunc rostra eorum nigrescunt, donec aliqui abluant imbres. feminae autem ante partum purgantur herba quadam, quae seselis dicitur, faciliore ita utentes utero; a partu duas, quae tamnus et seselis appellantur, pastae redeunt ad fetum: illis imbui lactis primos volunt sucos quacumque de causa.
[113] editos partus exercent cursu et fugam meditari docent, ad praerupta ducunt saltumque demonstrant. iam mares soluti desiderio libidinis avide petunt pabula; ubi se praepingues sensere, latebras quaerunt fatentes incommodum pondus. et alias semper in fuga adquiescunt stantesque respiciunt, cum prope ventum est, rursus fugae praesidia repetentes. hoc fit intestini dolore tam infirmi, ut ictu levi rumpatur intus.
[114] fugiunt autem latratu canum audito secunda semper aura, ut vestigia cum ipsis abeant. mulcentur fistula pastorali et cantu, cum erexere aures, acerrimi auditus, cum remisere, surdi. cetero animal simplex et omnium rerum miraculo stupens in tantum, ut equo aut bucula accedente propius hominem iuxta venantem non cernant aut, si cernant, arcum ipsum sagittasque mirentur. maria trameant gregatim nantes porrecto ordine et capita inponentes praecedentium clunibus vicibusque ad terga redeuntes. hoc maxime notatur a Cilicia Cyprum traicientibus. nec vident terras, sed in odorem earum natant.
[115] cornua mares habent solique animalium omnibus annis stato veris tempore amittunt. ideo sub ista die quam maxime invia petunt: latent amissis velut inermes, sed et hi bono suo invidentes. dextrum cornu negant inveniri ceu medicamento aliquo praeditum, idque mirabilius fatendum est, cum et in vivariis mutent omnibus annis. defodi ab iis putant. accensi autem utrius libeat odore et serpentes fugantur et comitiales morbi deprehenduntur.
[116] indicia quoque aetatis in illis gerunt, singulos annis adicientibus ramos usque ad sexennes; ab eo tempore similia revivescunt, nec potest aetas discerni; sed dentibus senecta declaratur: aut enim paucos aut nullos habent nec in cornibus imis ramos, alioqui ante frontem prominere solitos iunioribus.
[117] non decidunt castratis cornua nec nascuntur, erumpunt autem renascentibus tuberibus primo aridae cuti similia, dein teneris increscunt ferulis harundineas in paniculas molli plumata lanugine. quamdiu carent iis, noctibus procedunt ad pabula. increscentia solis vapore durant ad arbores subinde experientes; ubi placuit robur, in aperta prodeunt. captique iam sunt hedera in cornibus viridante, ex attritu arborum ut in aliquo ligno teneris, dum experiuntur, innata. sunt aliquando et candido colore, qualem fuisse traditur Q. Sertorii cervam, quam esse fatidicam Hispaniae gentibus persuaserat.
[118] et his cum serpente pugna: vestigant cavernas nariumque spiritu extrahunt renitentes. ideo singulare abigendis serpentibus odor adusto cervino cornu, contra morsus vero praecipuum remedium ex coagulo hinnulei matris in utero occisi.
[119] vita cervis in confesso longa, post C annos aliquibus denuo captis cum torquibus aureis, quos Alexander Magnus addiderat, adopertis iam cute in magna obesitate. febrium morbos non sentit hoc animal, quin et medetur huic timori. quasdam modo principes feminas scimus omnibus diebus matutinis carnem eam degustare solitas et longo aevo caruisse febribus, quod ita demum existimant ratum, si vulnere uno interierit.
|