Ïåðåâîä Â. Ì. Ñìèðèíà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
25. (1) Êîãäà çàêëþ÷èëè äîãîâîð, áëèçíåöû, êàê áûëî óñëîâëåíî, áåðóòñÿ çà îðóæèå. Ñ îáåèõ ñòîðîí îáîäðÿþò ñâîèõ: íà èõ îðóæèå, íà èõ ðóêè ñìîòðÿò ñåé÷àñ îòå÷åñêèå áîãè, îòå÷åñòâî è ðîäèòåëè, âñå ñîãðàæäàíå — è äîìà è â âîéñêå. Áîéöû, è îò ïðèðîäû âîèíñòâåííûå, è îáîäðÿåìûå êðèêàìè, âûñòóïàþò íà ñåðåäèíó ìåæ äâóìÿ ðàòÿìè. (2) Îáà âîéñêà ñåëè ïåðåä ñâîèìè ëàãåðÿìè, ñâîáîäíûå îò ïðÿìîé îïàñíîñòè, íî íå îò òðåâîãè — ñïîð âåäü øåë î ïåðâåíñòâå è ðåøåíèå çàâèñåëî îò äîáëåñòè è óäà÷è ñòîëü íåìíîãèõ.  íàïðÿæåííîì îæèäàíèè âñå ÷óâñòâà îáðàùàþòñÿ ê çðåëèùó, îòíþäü íå òåøàùåìó ãëàç. (3) Ïîäàþò çíàê, è øåñòü þíîøåé ñ îðóæèåì íàèçãîòîâå, ïî òðîå, êàê äâà ñòðîÿ, ñõîäÿòñÿ, âîáðàâ â ñåáÿ âåñü ïûë äâóõ áîëüøèõ ðàòåé. È òå è äðóãèå äóìàþò íå îá îïàñíîñòè, ãðîçÿùåé èì ñàìèì, íî î ãîñïîäñòâå èëè ðàáñòâå, îæèäàþùåì âåñü íàðîä, î ãðÿäóùåé ñóäüáå ñâîåãî îòå÷åñòâà, íàõîäÿùåéñÿ òåïåðü â ñîáñòâåííûõ èõ ðóêàõ. (4) Åäâà òîëüêî â ïåðâîé ñøèáêå ñòóêíóëè ùèòû, ñâåðêíóëè áëèñòàþùèå ìå÷è, ãëóáîêèé òðåïåò îõâàòûâàåò âñåõ, è, ïîêóäà íè÷òî íå îáíàäåæèâàåò íè îäíó èç ñòîðîí, ãîëîñ è äûõàíèå çàñòûâàþò â ãîðëå. (5) Êîãäà áîéöû ñîøëèñü ñ.32 ãðóäü íà ãðóäü è óæå ìîæíî áûëî âèäåòü íå òîëüêî äâèæåíèå òåë è ìåëêàíüå êëèíêîâ è ùèòîâ, íî è ðàíû è êðîâü, òðîå àëüáàíöåâ áûëè ðàíåíû, à äâîå ðèìëÿí ïàëè. (6) Èõ ãèáåëü èñòîðãëà êðèê ðàäîñòè ó àëüáàíñêîãî âîéñêà, à ðèìñêèå ëåãèîíû îñòàâèëà óæå âñÿêàÿ íàäåæäà, íî åùå íå òðåâîãà: îíè ñîêðóøàëèñü îá ó÷àñòè ïîñëåäíåãî, êîòîðîãî îáñòóïèëè òðîå Êóðèàöèåâ. (7) Âîëåþ ñëó÷àÿ îí áûë íåâðåäèì, è åñëè ïðîòèâ âñåõ âìåñòå áåññèëåí, òî êàæäîìó ïîðîçíü ãðîçåí. ×òîáû ðàçúåäèíèòü ïðîòèâíèêîâ, îí îáðàùàåòñÿ â áåãñòâî, ðàññ÷èòàâ, ÷òî ïðåñëåäîâàòåëè áåæàòü áóäóò òàê, êàê ïîçâîëèò êàæäîìó ðàíà. (8) Óæå îòáåæàë îí íà êàêîå-òî ðàññòîÿíüå îò ìåñòà áîÿ, êàê, îãëÿíóâøèñü, óâèäåë, ÷òî äîãîíÿþùèå ðàçäåëåíû íåìàëûìè ïðîìåæóòêàìè è îäèí ñîâñåì áëèçêî. (9) Ïðîòèâ ýòîãî è îáðàùàåòñÿ îí â ÿðîñòíîì íàòèñêå, è, ïîêóäà àëüáàíñêîå âîéñêî êðè÷èò Êóðèàöèÿì, ÷òîáû ïîòîðîïèëèñü íà ïîìîùü áðàòó, ïîáåäèòåëü Ãîðàöèé, óáèâ âðàãà, óæå óñòðåìëÿåòñÿ â íîâóþ ñõâàòêó. Òåïåðü ðèìëÿíå ïîääåðæèâàþò ñâîåãî áîéöà êðèêîì, êàêîé âñåãäà ïîäíèìàþò ïðè íåîæèäàííîì îáîðîòå ïîåäèíêà ñî÷óâñòâóþùèå çðèòåëè, è Ãîðàöèé ñïåøèò çàêîí÷èòü ñðàæåíèå. (10) Èòàê, îí, ïðåæäå ÷åì ñìîã ïîäîñïåòü ïîñëåäíèé, êîòîðûé áûë íåäàëåêî, ïðèêàí÷èâàåò åùå îäíîãî Êóðèàöèÿ: (11) è âîò óæå âîåííîå ñ÷àñòüå ñðàâíÿëîñü — ïðîòèâíèêè îñòàëèñü îäèí íà îäèí, íî íå ðàâíû ó íèõ áûëè íè íàäåæäû, íè ñèëû. Ðèìëÿíèí, öåëûé è íåâðåäèìûé, îäåðæàâøèé äâîéíóþ ïîáåäó, áûë ãðîçåí, èäÿ â òðåòèé áîé; àëüáàíåö, èçíåìîãøèé îò ðàíû, èçíåìîãøèé îò áåãà, ñëîìëåííûé çðåëèùåì ãèáåëè áðàòüåâ, ïîêîðíî ñòàíîâèòñÿ ïîä óäàð. (12) È òî íå áûëî áîåì. Ðèìëÿíèí âîñêëèöàåò, ëèêóÿ: «Äâîèõ ÿ ïðèíåñ â æåðòâó òåíÿì ìîèõ áðàòüåâ, òðåòüåãî îòäàì íà æåðòâåííèê òîãî äåëà, ðàäè êîòîðîãî èäåò ýòà âîéíà, ÷òîáû ðèìëÿíèí âëàñòâîâàë íàä àëüáàíöåì». Óäàðîì ñâåðõó âîíçàåò îí ìå÷ â ãîðëî ïðîòèâíèêó, åäâà äåðæàùåìó ùèò; ñ ïàâøåãî ñíèìàåò äîñïåõè. (13) Ðèìëÿíå âñòðåòèëè Ãîðàöèÿ ëèêîâàíèåì è ïîçäðàâëåíèÿìè, è òåì áîëüøåþ áûëà èõ ðàäîñòü, ÷åì áëèæå áûëè îíè ïðåæäå ê îò÷àÿíèþ. Îáå ñòîðîíû çàíÿëèñü ïîãðåáåíèåì ñâîèõ ìåðòâûõ, íî ñ äàëåêî íå îäèíàêîâûìè ÷óâñòâàìè — âåäü îäíè âûèãðàëè âëàñòü, à äðóãèå ïîäïàëè ÷óæîìó ãîñïîäñòâó. (14) Ãðîáíèöû ìîæíî âèäåòü è äî ñèõ ïîð íà òåõ ñàìûõ ìåñòàõ, ãäå ïàë êàæäûé: äâå ðèìñêèå âìåñòå, áëèæå ê Àëüáå, òðè àëüáàíñêèå ïîîäàëü, â ñòîðîíó Ðèìà, è âðîçü — èìåííî òàê, êàê áîéöû ñðàæàëèñü. |
25. Foedere icto trigemini, sicut convenerat, arma capiunt. cum sui utrosque adhortarentur, deos patrios, patriam ac parentes, quicquid civium domi, quicquid in exercitu sit, illorum tunc arma, illorum intueri manus, feroces et suopte ingenio et pleni adhortantium vocibus in medium inter duas acies procedunt. [2] consederant utrimque pro castris duo exercitus periculi magis praesentis quam curae expertes; quippe imperium agebatur in tam paucorum virtute atque fortuna positum. itaque ergo erecti suspensique in minime gratum spectaculum animos intendunt. [3] datur signum infestisque armis velut acies terni iuvenes magnorum exercituum animos gerentes concurrunt. nec his nec illis periculum suum, publicum imperium servitiumque obversatur animo futuraque ea deinde patriae fortuna, quam ipsi fecissent. [4] ut primo statim concursu concrepuere arma micantesque fulsere gladii, horror ingens spectantis perstringit; et neutro inclinata spe torpebat vox spiritusque. [5] consertis deinde manibus cum iam non motus tantum corporum agitatioque anceps telorum armorumque sed vulnera quoque et sanguis spectaculo essent, duo Romani, super alium alius, vulneratis tribus Albanis expirantes corruerunt. [6] ad quorum casum cum conclamasset gaudio Albanus exercitus, Romanas legiones iam spes tota, nondum tamen cura deseruerat, exanimes vice unius, quem tres Curiatii circumsteterant. [7] forte is integer fuit, ut universis solus nequaquam par, sic adversus singulos ferox. ergo, ut segregaret pugnam eorum, capessit fugam, ita ratus secuturos, ut quemque vulnere adfectum corpus sineret. [8] iam aliquantum spatii ex eo loco, ubi pugnatum est, aufugerat, cum respiciens videt magnis intervallis sequentes; unum haud procul ab sese abesse. [9] in eum magno impetu rediit, et dum Albanus exercitus inclamat Curiatios, uti opem ferant fratri, iam Horatius caeso hoste victor secundam pugnam petebat. tunc clamore, qualis ex insperato faventium solet, Romani adiuvant militem suum; et ille defungi proelio festinat. [10] prius itaque, quam alter, qui nec procul aberat, consequi posset, et alterum Curiatium conficit; [11] iamque aequato Marte singuli supererant, sed nec spe nec viribus pares. alterum intactum ferro corpus et geminata victoria ferocem in certamen tertium dabat; alter fessum vulnere, fessum cursu trahens corpus victusque fratrum ante se strage victori obicitur hosti. [12] nec illud proelium fuit. Romanus exsultans «duos» inquit «fratrum Manibus dedi; tertium causae belli huiusce, ut Romanus Albano imperet, dabo.» male sustinenti arma gladium superne iugulo defigit; iacentem spoliat. [13] Romani ovantes ac gratulantes Horatium accipiunt eo maiore cum gaudio, quo prope metum res fuerat. ad sepulturam inde suorum nequaquam paribus animis vertuntur, quippe imperio alteri aucti, alteri dicionis alienae facti. [14] sepulcra extant, quo quisque loco cecidit, duo Romana uno loco propius Albam, tria Albana Romam versus, sed distantia locis, ut et pugnatum est. |