Ïåðåâîä Â. Ì. Ñìèðèíà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
28. (1) Òîãäà àëüáàíñêîå âîéñêî, îñòàâøååñÿ çðèòåëåì áèòâû, ñïóñòèëîñü íà ðàâíèíó. Ìåòòèé ïîçäðàâëÿåò Òóëëà ñ ïîëíîé ïîáåäîþ íàä âðàãàìè; ñî ñâîåé ñòîðîíû Òóëë ëþáåçíî ðàçãîâàðèâàåò ñ Ìåòòèåì. Îí âåëèò ñîåäèíèòü, â äîáðûé ÷àñ, àëüáàíñêèé ëàãåðü ñ ëàãåðåì ðèìñêèì è ãîòîâèò î÷èñòèòåëüíîå æåðòâîïðèíîøåíèå ê ñëåäóþùåìó äíþ. (2) Íà ðàññâåòå, êîãäà âñå áûëî ïðèãîòîâëåíî ïî çàâåäåííîìó îáû÷àþ, Òóëë ïðèêàçûâàåò ñîçâàòü íà ñõîäêó îáà âîéñêà. Ãëàøàòàè, íà÷àâ ñ äàëüíåãî êîíöà ëàãåðÿ, ïåðâûìè ïîäíÿëè àëüáàíöåâ. À òåõ è ñàìîå äåëî, áûâøåå èì â íîâèíêó, ïîáóäèëî ñòàòü âïåðåäè, ÷òîáû ïîñëóøàòü ðå÷ü ðèìñêîãî öàðÿ. (3) Èõ îêðóæàåò ðèìñêèé ëåãèîí ïîä îðóæèåì — òàê áûëî ðåøåíî çàðàíåå; öåíòóðèîíàì áûëî âìåíåíî â îáÿçàííîñòü èñïîëíÿòü ïðèêàçàíèÿ áåç çàäåðæêè. (4) Òóëë íà÷èíàåò òàê: «Ðèìëÿíå, åñëè â êàêîé-ëèáî èç âîéí ðàíüøå âñåãî ñëåäîâàëî áëàãîäàðèòü áåññìåðòíûõ áîãîâ, à ïîòîì âàøó ñîáñòâåííóþ äîáëåñòü, òàê ýòî âî â÷åðàøíåì ñðàæåíèè. Áèòüñÿ ïðèøëîñü íå ñòîëüêî ñ âðàãàìè, ñêîëüêî ñ ïðåäàòåëüñòâîì è âåðîëîìñòâîì ñîþçíèêîâ, à ýòà áèòâà è òÿæåëåé, è îïàñíåé. (5) Ïóñòü íå áóäåò ó âàñ çàáëóæäåíèé — áåç ìîåãî ïðèêàçà ïîäíÿëèñü àëüáàíöû ê ãîðàì, è íå ðàñïîðÿæàëñÿ ÿ õîäîì áèòâû, íî ñõèòðèë è ïðèòâîðèëñÿ, ÷òîáû âû íå çíàëè, ÷òî áðîøåíû ñîþçíèêàìè, è íå îòâëåêëèñü îò ñðàæåíüÿ è ÷òîáû âðàãè, âîîáðàçèâ ñåáÿ îáîéäåííûìè ñ òûëà, â ñòðàõå óäàðèëèñü â áåãñòâî. (6) Òà âèíà, î êîòîðîé ÿ ãîâîðþ, ëåæèò íå íà âñåõ àëüáàíöàõ: îíè ïîøëè çà ñâîèì âîæäåì, êàê ïîñòóïèëè áû è âû, åñëè áû ÿ çàõîòåë óâåñòè âàñ îòñþäà. Ìåòòèé — âîò ïðåäâîäèòåëü, çà êîòîðûì îíè ïîøëè, òîò æå Ìåòòèé — çà÷èíùèê ýòîé âîéíû, Ìåòòèé — íàðóøèòåëü äîãîâîðà ìåæ Ðèìîì è Àëüáîé. Êîãäà-íèáóäü è äðóãîé äåðçíåò íà ñ.36 ïîäîáíîå, åñëè ñåãîäíÿ íå ïîêàæó ÿ ïðèìåð, êîòîðûé áóäåò íàóêîé âñåì ñìåðòíûì». (7) Âîîðóæåííûå öåíòóðèîíû îáñòóïàþò Ìåòòèÿ, à öàðü ïðîäîëæàåò: «Äà ïîñëóæèò ýòî êî áëàãó, ïîëüçå è ñ÷àñòüþ ðèìñêîãî íàðîäà, ìîåìó è âàøåìó ñ÷àñòüþ, àëüáàíöû, — âîçíàìåðèëñÿ ÿ âåñü àëüáàíñêèé íàðîä ïåðåâåñòè â Ðèì, ïðîñòîìó ëþäó äàðîâàòü ãðàæäàíñòâî, ñòàðåéøèí çà÷èñëèòü â îòöû, ñîçäàòü îäèí ãîðîä, îäíî ãîñóäàðñòâî. Êàê îäèí íàðîä, ñîñòàâëÿâøèé îáùèíó àëüáàíöåâ, áûë ïîäåëåí íåêîãäà íà äâà, òàê òåïåðü ïóñòü îíè âîññîåäèíÿòñÿ â îäèí». (8) Íà ýòî àëüáàíöû, áåçîðóæíûå â êîëüöå âîîðóæåííûõ, õîòü è äóìàþò îá ýòîì ïî-ðàçíîìó, íî, îáúåäèíåííûå îáùèì ñòðàõîì, îòâå÷àþò ìîë÷àíèåì. (9) Òîãäà Òóëë ãîâîðèò: «Ìåòòèé Ôóôåòèé, åñëè áû è òû ìîã íàó÷èòüñÿ õðàíèòü âåðíîñòü è ñîáëþäàòü äîãîâîðû, ÿ áû òåáÿ ýòîìó ïîó÷èë, îñòàâèâ â æèâûõ; íî òû íåèñïðàâèì, à ïîòîìó óìðè, è ïóñòü òâîÿ êàçíü íàó÷èò ÷åëîâå÷åñêèé ðîä óâàæàòü ñâÿòîñòü òîãî, ÷òî áûëî îñêâåðíåíî òîáîþ. Ñîâñåì íåäàâíî òû ðàçäâàèâàëñÿ äóøîþ ìåæ ðèìëÿíàìè è ôèäåíÿíàìè, òåïåðü ðàçäâîèøüñÿ òåëîì». (10) Òóò æå ïîäàëè äâå ÷åòâåðíè, è öàðü ïðèêàçàë ïðèâÿçàòü Ìåòòèÿ ê êîëåñíèöàì, ïîòîì ïóùåííûå â ïðîòèâîïîëîæíûå ñòîðîíû êîíè ðâàíóëè è, ðàçîäðàâ òåëî íàäâîå, ïîâîëîêëè çà ñîáîé ïðèêðó÷åííûå âåðåâêàìè ÷ëåíû. (11) Âñå îòâåëè ãëàçà îò ãíóñíîãî çðåëèùà.  ïåðâûé ðàç è â ïîñëåäíèé âîñïîëüçîâàëèñü ðèìëÿíå ýòèì ñïîñîáîì êàçíè, ìàëî ñîãëàñíûì ñ çàêîíàìè ÷åëîâå÷íîñòè; â îñòàëüíîì æå ìîæíî ñìåëî ñêàçàòü, ÷òî íè îäèí íàðîä íå íàçíà÷àë áîëåå ìÿãêèõ íàêàçàíèé. |
28. tum Albanus exercitus, spectator certaminis, deductus in campos. Mettius Tullo devictos hostes gratulatur; contra Tullus Mettium benigne adloquitur. quod bene vertat, castra Albanos Romanis castris iungere iubet; sacrificium lustrale in diem posterum parat. [2] ubi inluxit, paratis omnibus, ut adsolet, vocari ad contionem utrumque exercitum iubet. praecones ab extremo orsi primos excivere Albanos. hi novitate etiam rei moti, ut regem Romanum contionantem audirent, proximi constitere. [3] ex conposito armata circumdatur Romana legio; centurionibus datum negotium erat, ut sine mora imperia exequerentur. [4] tum ita Tullus infit: «Romani, si umquam ante alias ullo in bello fuit, quod primum dis immortalibus gratias ageretis, deinde vestrae ipsorum virtuti, hesternum id proelium fuit. dimicatum est enim non magis cum hostibus quam, quae dimicatio maior atque periculosior est, cum proditione ac perfidia sociorum. [5] nam, ne vos falsa opinio teneat, iniussu meo Albani subiere ad montes, nec imperium illud meum, sed consilium et imperii simulatio fuit, ut nec vobis ignorantibus deseri vos averteretur a certamine animus et hostibus circumveniri se ab tergo ratis terror ac fuga iniceretur. [6] nec ea culpa, quam arguo, omnium Albanorum est; ducem secuti sunt, ut et vos, si quo ego inde agmen declinare voluissem, fecissetis. Mettius ille est ductor itineris huius, Mettius idem huius machinator belli, Mettius foederis Romani Albanique ruptor. audeat deinde talia alius, nisi in hunc insigne iam documentum mortalibus dedero.» [7] centuriones armati Mettium circumsistunt; rex cetera, ut orsus erat, peragit: «quod bonum, faustum felixque sit populo Romano ac mihi vobisque, Albani, populum omnem Albanum Romam traducere in animo est, civitatem dare plebi, primores in patres legere, unam urbem, unam rem publicam facere. ut ex uno quondam in duos populos divisa Albana res est, sic nunc in unum redeat.» [8] ad haec Albana pubes inermis ab armatis saepta in variis voluntatibus communi tamen metu cogente silentium tenet. [9] tum Tullus «Metti Fufeti» inquit, «si ipse discere posses fidem ac foedera servare, vivo tibi ea disciplina a me adhibita esset; nunc, quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo supplicio doce humanum genus ea sancta credere, quae a te violata sunt. ut igitur paulo ante animum inter Fidenatem Romanamque rem ancipitem gessisti, ita iam corpus passim distrahendum dabis.» [10] exinde duabus admotis quadrigis in currus earum distentum inligat Mettium, deinde in diversum iter equi concitati lacerum in utroque curru corpus, qua inhaeserant vinculis membra, portantes. [11] avertere omnes ab tanta foeditate spectaculi oculos. primum ultimumque illud supplicium apud Romanos exempli parum memoris legum humanarum fuit; in aliis gloriari licet nulli gentium mitiores placuisse poenas. |