Ïåðåâîä Â. Ì. Ñìèðèíà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
27. (1) Íî íåäîëîã áûë ìèð ñ Àëüáîé. Íåäîâîëüñòâî ÷åðíè, ðàçäðàæåííîé òåì, ÷òî ñóäüáà ãîñóäàðñòâà áûëà âðó÷åíà òðåì âîèíàì, ñìóòèëî ñóåòíûé óì äèêòàòîðà, è, ïîñêîëüêó, äåéñòâóÿ ïðÿìî, îí íè÷åãî íå âûãàäàë, Ìåòòèé ïðèíÿëñÿ áåñ÷åñòíûìè óõèùðåíèÿìè äîìîãàòüñÿ ïðåæíåãî ðàñïîëîæåíèÿ ñîîòå÷åñòâåííèêîâ. (2) Êàê ïðåæäå, â âîåííîå âðåìÿ, îí èñêàë ìèðà, òàê òåïåðü, â ìèðíîå, èùåò âîéíû, è, ñîçíàâàÿ, ÷òî áîåâîãî äóõà ó åãî ñîãðàæäàí áîëüøå, ÷åì ñèë, îí ê ïðÿìîé è îòêðûòîé âîéíå ïîäñòðåêàåò äðóãèå íàðîäû, ñâîåìó æå îñòàâëÿåò ïðèêðûòîå âèäèìîñòüþ ñîþçà ïðåäàòåëüñòâî. (3) Ôèäåíÿíå, æèòåëè ðèìñêîãî ïîñåëåíèÿ, äàëè ñêëîíèòü ñåáÿ ê âîéíå ñ Ðèìîì, ïîëó÷èâ îò àëüáàíöåâ îáåùàíèå ïåðåéòè íà èõ ñòîðîíó. Âîéäÿ â ñîãëàøåíèå ñ âåéÿíàìè, îíè âçÿëèñü çà îðóæèå. (4) Êîãäà ôèäåíÿíå îòïàëè, Òóëë, âûçâàâ Ìåòòèÿ è åãî âîéñêî èç Àëüáû, ïîâåë èõ íà âðàãà. Ïåðåéäÿ Àíèåí, îí ðàçáèë ëàãåðü ïðè ñëèÿíèè ðåê. Ìåæäó ýòèì ìåñòîì è Ôèäåíàìè ïåðåøëî Òèáð âîéñêî âåéÿí. (5) Îíè â áîåâîì ñòðîþ íå îòäàëèëèñü îò ðåêè, çàíèìàÿ ïðàâîå êðûëî; íà ëåâîì, áëèæå ê ãîðàì, ðàñïîëîæèëèñü ôèäåíÿíå. Ïðîòèâ âåéÿí Òóëë âûñòðîèë ñâîèõ, à àëüáàíöåâ ðàçìåñòèë ïðîòèâ ëåãèîíà ôèäåíÿí. Õðàáðîñòè ó àëüáàíñêîãî ïîëêîâîäöà áûëî íå áîëüøå, ÷åì âåðíîñòè. Íå îòâàæèâàÿñü íè îñòàòüñÿ íà ìåñòå, íè îòêðûòî ïåðåéòè ê âðàãó, îí ìàëî-ïîìàëó îòñòóïàåò ê ãîðàì. (6) Ðåøèâ, ÷òî äàëüøå îòõîäèòü íå íàäî, îí âûñòðàèâàåò âñå âîéñêî è â íåðåøèòåëüíîñòè, ÷òîáû ïðîòÿíóòü âðåìÿ, ïîïðàâëÿåò ðÿäû. Çàìûñåë åãî áûë — íà òó ñòîðîíó ïðèâåñòè ñâîè ñèëû, íà êàêîé îêàæåòñÿ ñ÷àñòüå. (7) Ðèìëÿíå, ñòîÿâøèå ðÿäîì, ñïåðâà óäèâëÿëèñü, âèäÿ, ÷òî èõ êðûëî îñòàåòñÿ íåçàùèùåííûì èç-çà îòõîäà ñîþçíèêîâ; ïîòîì âî âåñü îïîð ïðèñêàêàë êîííèê è ñîîáùèë öàðþ, ÷òî àëüáàíöû óõîäÿò. Ñðåäè âñåîáùåãî çàìåøàòåëüñòâà Òóëë äàë îáåò ó÷ðåäèòü äâåíàäöàòü ñàëèåâ92 è ñâÿòèëèùà Ñòðàõó è Ñìÿòåíüþ. (8) Âñàäíèêà îí îò÷èòûâàåò ãðîìêèì ãîëîñîì — ÷òîá óñëûõàëè âðàãè — è ïðèêàçûâàåò âåðíóòüñÿ â ñðàæåíüå: òðåâîæèòüñÿ íå÷åãî, ýòî îí, Òóëë, ïîñëàë â îáõîä àëüáàíñêîå âîéñêî, ñ.35 ÷òîáû îíî íàïàëî íà íåçàùèùåííûå òûëû ôèäåíÿí. È åùå öàðü ðàñïîðÿäèëñÿ, ÷òîáû âñàäíèêè ïîäíÿëè êîïüÿ. (9) Êîãäà ýòî áûëî èñïîëíåíî, îò áîëüøåé ÷àñòè ðèìñêîé ïåõîòû áûë çàãîðîæåí âèä óõîäÿùåãî àëüáàíñêîãî âîéñêà, à òå, êòî óñïåë óâèäåòü, äîâåðèëèñü ðå÷è öàðÿ è ñðàæàëèñü òåì ãîðÿ÷åå. Ñòðàõ òåïåðü ïåðåõîäèò ê âðàãàì; îíè ñëûøàëè ãðîìêèé ãîëîñ Òóëëà, à áîëüøèíñòâî ôèäåíÿí, æèòåëåé ðèìñêîãî ïîñåëåíèÿ, çíàëè ëàòèíñêèé ÿçûê. (10) È âîò, ÷òîáû íå îêàçàòüñÿ îòðåçàííûìè îò ñâîåãî ãîðîäà, åñëè àëüáàíöû ñ õîëìîâ âíåçàïíî äâèíóòñÿ âíèç, ôèäåíÿíå ïîâîðà÷èâàþò âñïÿòü. Òóëë íàñòóïàåò, è, êîãäà êðûëî, êîòîðîå çàíèìàëè ôèäåíÿíå, áûëî ðàññåÿíî, îí, ñ åùå áîëüøèì âîèíñêèì ïûëîì, âíîâü îáðàùàåò ðàòü ïðîòèâ âåéÿí, óñòðàøåííûõ ÷óæèì èñïóãîì. Íå âûäåðæàëè íàòèñêà è îíè, íî áåæàòü êàê ïðèäåòñÿ íå äàâàëà ïðîòåêàâøàÿ ñçàäè ðåêà. (11) Äîáåæàâ äî íåå, îäíè, ïîñòûäíî áðîñàÿ ùèòû, ñëåïî ðèíóëèñü â âîäó, äðóãèå ìåäëèëè íà áåðåãó, êîëåáëÿñü ìåæ áåãñòâîì è áèòâîé, è áûëè ðàçäàâëåíû. Èç âñåõ ñðàæåíèé, ÷òî äî ñèõ ïîð äàëè ðèìëÿíå, íè îäíî íå áûëî áîëåå îæåñòî÷åííûì. |
27. nec diu pax Albana mansit. invidia vulgi, quod tribus militibus fortuna publica conmissa fuerat, vanum ingenium dictatoris corrupit et, quoniam recta consilia haud bene evenerant, pravis reconciliare popularium animos coepit. [2] igitur, ut prius in bello pacem, sic in pace bellum quaerens, quia suae civitati animorum plus quam virium cernebat esse, ad bellum palam atque ex edicto gerundum alios concitat populos, suis per speciem societatis proditionem reservat. [3] Fidenates, colonia Romana, Veientibus sociis consilii adsumptis pacto transitionis Albanorum ad bellum atque arma incitantur. [4] cum Fidenae aperte descissent, Tullus Mettio exercituque eius ab Alba accito contra hostes ducit. ubi Anienem transiit, ad Confluentis collocat castra. inter eum locum et Fidenas Veientium exercitus Tiberim transierat. [5] hi in acie prope flumen tenuere dextrum cornu; in sinistro Fidenates propius montes consistunt. Tullus adversus Veientem hostem derigit suos, Albanos contra legionem Fidenatium conlocat. Albano non plus animi erat quam fidei. nec manere ergo nec transire aperte ausus sensim ad montes succedit; [6] inde, ubi satis subisse sese ratus est, erigit totam aciem fluctuansque animo, ut tereret tempus, ordines explicat. consilium erat, qua fortuna rem daret, ea inclinare vires. [7] miraculo primo esse Romanis, qui proximi steterant, ut nudari latera sua sociorum digressu senserunt; inde eques citato equo nuntiat regi abire Albanos. Tullus in re trepida duodecim vovit Salios fanaque Pallori ac Pavori. [8] equitem clara increpans voce, ut hostes exaudirent, redire in proelium iubet: nihil trepidatione opus esse; suo iussu circumduci Albanum exercitum, ut Fidenatium nuda terga invadant; [9] item imperat, ut hastas equites erigerent. id factum magnae parti peditum Romanorum conspectum abeuntis Albani exercitus intersaepsit; qui viderant, id, quod ab rege auditum erat, rati, eo acrius pugnant. terror ad hostes transit; et audiverant clara voce dictum, et magna pars Fidenatium, ut qui coloni additi Romanis essent, Latine sciebant. [10] itaque, ne subito ex collibus decursu Albanorum intercluderentur ab oppido, terga vertunt. instat Tullus fusoque Fidenatium cornu in Veientem alieno pavore perculsum ferocior redit. nec illi tulere impetum, sed ab effusa fuga flumen obiectum ab tergo arcebat. [11] quo postquam fuga inclinavit, alii arma foede iactantes in aquam caeci ruebant, alii, dum cunctantur in ripis, inter fugae pugnaeque consilium oppressi. non alia ante Romana pugna atrocior fuit. |