Ïåðåâîä Í. À. Ïîçäíÿêîâîé. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
40. (1) Òîãäà ðèìñêèå ìàòåðè ñåìåéñòâ òîëïîé ñõîäÿòñÿ ê Âåòóðèè, ìàòåðè Êîðèîëàíà, è ê Âîëóìíèè, åãî ñóïðóãå. Îáùåå ëè ðåøåíèå ïîáóäèëî èõ ê ýòîìó èëè ïðîñòî æåíñêèé èñïóã, âûÿñíèòü ÿ íå ñìîã. (2) Âî âñÿêîì ñëó÷àå, äîáèëèñü îíè, ÷òîáû è Âåòóðèÿ, ïðåêëîííûõ óæå ëåò, è Âîëóìíèÿ ñ äâóìÿ Ìàðöèåâûìè ñûíîâüÿìè íà ðóêàõ îòïðàâèëèñü âî âðàæåñêèé ëàãåðü è ÷òîáû ãîðîä, êîòîðûé ìóæ÷èíû íå ìîãëè îáîðîíèòü îðóæèåì, îòñòîÿëè áû æåíùèíû ìîëüáàìè è ñëåçàìè. (3) Êîãäà îíè ïîäîøëè ê ëàãåðþ è Êîðèîëàíó äîíåñëè, ÷òî ÿâèëàñü áîëüøàÿ òîëïà æåíùèí, òî îí, êîãî íå òðîíóëî íè âåëè÷èå íàðîäà, âîïëîùåííîå â ïîñëàõ, íè îëèöåòâîðåííàÿ áîãîáîÿçíåííîñòü, ïðåäñòàâëåííàÿ æðåöàìè åãî âçîðó è ñåðäöó, òåì áîëåå âðàæäåáíî íàñòðîèëñÿ ïîíà÷àëó ïðîòèâ ïëà÷óùèõ æåíùèí. (4) Íî âîò êòî-òî èç åãî ïðèáëèæåííûõ çàìåòèë Âåòóðèþ ìåæäó íåâåñòêîé è âíóêàìè, ñàìóþ ñêîðáíóþ èç âñåõ. «Åñëè ìåíÿ íå îáìàíûâàþò ãëàçà, — ñêàçàë îí, — çäåñü òâîè ìàòü, æåíà è äåòè». (5) Êàê áåçóìíûé âñêî÷èë Êîðèîëàí ñ ìåñòà è êîãäà ãîòîâ óæå áûë çàêëþ÷èòü ìàòü â îáúÿòèÿ, òî æåíùèíà, ñìåíèâ ìîëüáû íà ãíåâ, çàãîâîðèëà: «Ïðåæäå ÷åì ïðèìó ÿ òâîè îáúÿòèÿ, äàé ìíå óçíàòü, ê âðàãó èëè ê ñûíó ïðèøëà ÿ, ïëåííèöà èëè ìàòü ÿ â òâîåì ñòàíå? (6) Ê òîìó ëè âåëà ìåíÿ äîëãàÿ æèçíü è íåñ÷àñòíàÿ ñòàðîñòü, ÷òîá âèäåòü òåáÿ ñïåðâà èçãíàííèêîì, ïîòîì âðàãîì? (7) È òû ïîñìåë ðàçîðÿòü òó çåìëþ, êîòîðàÿ äàëà òåáå æèçíü è âñêîðìèëà òåáÿ? Íåóæåëè â òåáå, õîòÿ áû è øåë òû ñþäà ðàçãíåâàííûé è ïðèøåë ñ óãðîçàìè, íå óòèõ ãíåâ, êîãäà âñòóïèë òû â ýòè ïðåäåëû? È â âèäó Ðèìà íå ïðèøëî òåáå â ãîëîâó: “Çà ýòèìè ñòåíàìè ìîé äîì è ïåíàòû, ìîÿ ìàòü, æåíà è äåòè?” (8) Ñòàëî áûòü, íå ðîäè ÿ òåáÿ íà ñâåò — âðàã íå ñòîÿë áû ñåé÷àñ ïîä Ðèìîì, è íå áóäü ó ìåíÿ ñûíà — ñâîáîäíîé óìåðëà áû ÿ â ñâîáîäíîì îòå÷åñòâå! Âñå óæå èñïûòàëà ÿ, íè äëÿ òåáÿ íå áóäåò óæå áîëüøåãî ïîçîðà, íè äëÿ ìåíÿ — áîëüøåãî íåñ÷àñòüÿ, ñ.96 äà è ýòî íåñ÷àñòüå ìíå íåäîëãî óæå òåðïåòü; (9) íî ïîäóìàé î íèõ, î òåõ, êîòîðûõ, åñëè äâèíåøüñÿ òû äàëüøå, æäåò èëè ðàííÿÿ ñìåðòü, èëè äîëãîå ðàáñòâî». Îáúÿòèÿ æåíû è äåòåé, ñòîí æåíùèí, òîëïîþ îïëàêèâàâøèõ ñâîþ ñóäüáó è ñóäüáó îò÷èçíû, ñëîìèëè ìîãó÷åãî ìóæà. (10) Îáíÿâøè ñâîèõ, îí èõ îòïóñêàåò è îòâîäèò âîéñêî îò ãîðîäà ïðî÷ü. Óâåäÿ ëåãèîíû èç ðèìñêîé çåìëè, âûçâàë îí ïðîòèâ ñåáÿ òÿæêóþ íåíàâèñòü è ïîãèá, (11) — êàêîþ ñìåðòüþ, î òîì ðàññêàçûâàþò ïî-ðàçíîìó. Âïðî÷åì, ó Ôàáèÿ, äðåâíåéøåãî èç ïèñàòåëåé, ñêàçàíî, áóäòî äîæèë îí äî ãëóáîêîé ñòàðîñòè — âî âñÿêîì ñëó÷àå, áóäòî íà ñêëîíå ëåò îí íå ðàç ãîâàðèâàë, ÷òî ñòàðèêó èçãíàíèå åùå ãîðøå. Íå îñòàâèëè áåç âíèìàíèÿ æåíñêóþ äîáëåñòü ðèìñêèå ìóæè — òàê ÷óæäà áûëà èì çàâèñòü ê ÷óæîé ñëàâå: (12) â ïàìÿòü î ñëó÷èâøåìñÿ áûë âîçäâèãíóò è îñâÿùåí õðàì Æåíñêîé Ôîðòóíû88. Âîëüñêè âíîâü íàïàëè íà ðèìñêóþ çåìëþ, íà ýòîò ðàç â ñîþçå ñ ýêâàìè, íî ýêâû íèêàê íå æåëàëè ïðèçíàòü âîæäåì Àòòèÿ Òóëëèÿ. (13) Èç ýòîãî ñïîðà — âîëüñêè ëè èëè ýêâû äàäóò ïîëêîâîäöà îáúåäèíåííîìó âîéñêó — âîçíèê ñíà÷àëà ðàçäîð, ïîòîì — æåñòîêàÿ áèòâà. È çäåñü â ñðàæåíèè ñòîëü æå óïîðíîì, ñêîëü è êðîâîïðîëèòíîì ñ÷àñòüå ðèìñêîãî íàðîäà èñòðåáèëî îáà âðàæåñêèõ âîéñêà. (14) Êîíñóëàìè ñòàëè Òèò Ñèöèíèé è Ãàé Àêâèëèé [487 ã.]. Ñèöèíèþ áûëè ïîðó÷åíû âîëüñêè, Àêâèëèþ — ãåðíèêè, êîòîðûå òîæå âçÿëèñü çà îðóæèå. Ãåðíèêè â ýòîò ãîä áûëè ïîáåæäåíû îêîí÷àòåëüíî, à âîéíà ñ âîëüñêàìè íå ïðèíåñëà íè óñïåõà íè ïîðàæåíèÿ. |
40. tum matronae ad Veturiam, matrem Coriolani, Volumniamque uxorem frequentes coeunt. id publicum consilium an muliebris timor fuerit, parum convenit; [2] pervicere certe, ut et Veturia, magno natu mulier, et Volumnia duos parvos ex Marcio ferens filios secum in castra hostium irent, et, quoniam armis viri defendere urbem non possent, mulieres precibus lacrimisque defenderent. [3] ubi ad castra ventum est nuntiatumque Coriolano est adesse ingens mulierum agmen, primo, ut qui nec publica maiestate in legatis nec in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religione motus esset, multo obstinatior adversus lacrimas muliebres erat. [4] dein familiarium quidam, qui insignem maestitia inter ceteras cognoverat Veturiam inter nurum nepotesque stantem, «nisi me frustrantur» inquit «oculi, mater tibi coniunxque et liberi adsunt». [5] Coriolanus prope ut amens consternatus ab sede sua cum ferret matri obviae complexum, mulier in iram ex precibus versa «sine, priusquam complexum accipio, sciam» inquit, «ad hostem an ad filium venerim, captiva materne in castris tuis sim. [6] in hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut exulem te, deinde hostem viderem? potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit? [7] non tibi quamvis infesto animo et minaci perveneras ingredienti fines ira cecidit? non, cum in conspectu Roma fuit, succurrit “intra illa moenia domus ac penates mei sunt, [8] mater, coniunx liberique”? ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. sed ego nihil iam pati nec tibi turpius nec mihi miserius possum nec, ut sim miserrima, diu futura sum; [9] de his videris, quos, si pergis, aut inmatura mors aut longa servitus manet.» uxor deinde ac liberi amplexi, fletusque ab omni turba mulierum ortus et conploratio sui patriaeque fregere tandem virum. [10] complexus inde suos dimittit; ipse retro ab urbe castra movit. abductis deinde legionibus ex agro Romano invidia rei oppressum perisse tradunt alii alio leto. apud Fabium, longe antiquissimum auctorem, usque ad senectutem vixisse eundem invenio; [11] refert certe hanc saepe eum exacta aetate usurpasse vocem, multo miserius seni exilium esse. non inviderunt laude sua mulieribus viri Romani — adeo sine obtrectatione gloriae alienae vivebatur, — [12] monumentoque quod esset, templum Fortunae muliebri aedificatum dedicatumque est. rediere deinde Volsci adiunctis Aequis in agrum Romanum, sed Aequi Attium Tullium haud ultra tulere ducem. [13] hinc ex certamine, Volsci Aequine imperatorem coniuncto exercitui darent, seditio, deinde atrox proelium ortum. ibi fortuna populi Romani duos hostium exercitus haud minus pernicioso quam pertinaci certamine confecit. [14] consules T. Sicinius et C. Aquilius. Sicinio Volsci, Aquilio Hernici — nam ii quoque in armis erant — provincia evenit. eo anno Hernici devicti; cum Volscis aequo Marte discessum est. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß