Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà II, ãë. 45

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. À. Ïîçäíÿêîâîé. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

45. (1) Äà è ðèì­ñêèå êîí­ñó­ëû íå áîÿ­ëèñü íè÷å­ãî, êðî­ìå ñîá­ñò­âåí­íûõ âîè­íîâ è ñîá­ñò­âåí­íî­ãî îðó­æèÿ. Ïàìÿòü î ãîð­÷àé­øåì óðî­êå ïîñëåä­íåé âîé­íû ïðå­äî­ñòå­ðå­ãà­ëà èõ îò ñðà­æå­íèÿ, â êîòî­ðîì ïðè­øëîñü áû æäàòü õóäà îò îáî­èõ âîéñê ñðà­çó. (2) Ââèäó ýòîé äâîé­íîé îïàñ­íî­ñòè îòñè­æè­âà­ëèñü îíè â ëàãå­ðå, îæè­äàÿ, ÷òî, ìîæåò áûòü, âðå­ìÿ è îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâà ñàìè ñîáîé ñìÿã­÷àò ãíåâ è îòðåç­âÿò äóøè. (3) Òåì ñèëü­íåå ñïå­øè­ëè âðà­ãè — âåé­ÿíå è ýòðóñ­êè; îíè ïîä­ñòðå­êà­ëè ðèì­ëÿí ê áèò­âå — ñíà­÷à­ëà ïðè­áëè­æà­ÿñü ê èõ ëàãå­ðþ è âûìà­íè­âàÿ íà áîé, ïîòîì, íè÷å­ãî íå äîáèâ­øèñü, ãðîì­êî ïîíî­ñÿ òî ñàìèõ êîí­ñó­ëîâ, òî âîé­ñêî: (4) íàøëè, ìîë, ñðåä­ñòâî îò ñòðà­õà — ïðè­òâîð­íûå ðàçäî­ðû, âåäü íå ñâî­èõ âîè­íîâ îïà­ñà­þò­ñÿ êîí­ñó­ëû, íî èõ òðó­ñî­ñòè. À ìîë­÷à­ëè­âîå áåç­äå­ëüå, îêà­çû­âà­åò­ñÿ, íîâûé ðîä âîåí­íî­ãî ìÿòå­æà; äà ÷òî òàì, ñàìè îíè — íîâûé ðîä è ïëå­ìÿ. Äàëü­øå â õîä øëè è ïðàâ­äà è âûäóì­êè î ïðî­èñ­õîæ­äå­íèè ðèì­ëÿí. (5) Ýòà øóì­íàÿ áðàíü èç-ïîä ñàìî­ãî âàëà, èç-çà âîðîò íå äåé­ñò­âî­âà­ëà íà êîí­ñó­ëîâ; íî ñåðä­öà ìíî­æå­ñòâà íåèñ­êó­øåí­íûõ âîè­íîâ ìÿòóò­ñÿ ñòû­äîì è íåãî­äî­âà­íè­åì, îòâëå­êà­ÿñü îò âíóò­ðåí­íèõ íåóðÿäèö. Íå æåëà­þò îíè îñòà­âèòü âðà­ãîâ áåç îòìùå­íèÿ, íå æåëà­þò è ïîä­÷è­íÿòü­ñÿ ñåíà­òî­ðàì è êîí­ñó­ëàì; íåíà­âèñòü ê ÷óæèì è ê ñâî­èì áîðåò­ñÿ â èõ äóøàõ. (6) Íåíà­âèñòü ê ÷óæèì ïîáåæ­äà­åò — äî òîãî íåñòåð­ïè­ìî è íàã­ëî èçäå­âà­ëèñü âðà­ãè. Âîè­íû òîë­ïîé ñîáè­ðà­þò­ñÿ ê ïàëàò­êå êîí­ñó­ëîâ, ïðî­ñÿò áèò­âû, òðå­áó­þò äàòü çíàê ê áîþ. (7) Êîí­ñó­ëû, êàê áû ðàçäó­ìû­âàÿ, ñêëî­íÿ­þò­ñÿ äðóã ê äðó­ãó, äîë­ãî ïåðå­ãî­âà­ðè­âà­þò­ñÿ. È ñàìè îíè õîòå­ëè ñðà­æå­íèÿ, íî ñëå­äî­âà­ëî ñäåð­æàòü­ñÿ è ñêðûòü ýòî æåëà­íèå, ÷òîáû ïðî­ìåä­ëå­íè­åì è ïðî­òè­âî­äåé­ñò­âè­åì ïðè­áà­âèòü ïûëà âîç­áóæ­äåí­íûì âîè­íàì. (8) Êîí­ñó­ëû îòâå­÷à­þò: ðàíî, åùå íå âðå­ìÿ äëÿ áîÿ, ïóñòü âñå îñòà­þò­ñÿ â ëàãå­ðå. È îáú­ÿâ­ëÿ­þò: îò ñòîëê­íî­âå­íèé âîç­äåð­æè­âàòü­ñÿ, à êòî îñëó­øà­åò­ñÿ ïðè­êà­çà, òåõ êàç­íèòü êàê âðà­ãîâ. (9) Ñ òåì âîè­íû è ðàçî­øëèñü, è, ÷åì ìåíü­øå âèäå­ëè îíè ó êîí­ñó­ëîâ æåëà­íèÿ ñðà­æàòü­ñÿ, òåì áîëü­øå ïûëà­ëè ñàìè. À âðà­ãè, êàê òîëü­êî ñòà­ëî èçâåñò­íî, ÷òî êîí­ñó­ëû ñ.101 ïîñòà­íî­âè­ëè íå íà÷è­íàòü ñðà­æå­íèÿ, ðàñ­õî­äÿò­ñÿ åùå ïóùå: (10) èì ïîíÿò­íî òåïåðü, ÷òî è äàëü­øå áåç­íà­êà­çàí­íî áóäóò îíè ãëó­ìèòü­ñÿ íàä ðèì­ëÿ­íà­ìè, îðó­æèÿ âîè­íàì íå äîâå­ðÿò, äåëî âîò-âîò äîé­äåò äî ìÿòå­æà, êîíåö ïðè­øåë ðèì­ñêî­ìó âëà­äû­÷å­ñòâó. Ïîëî­æèâ­øèñü íà ýòî, ïîä­áå­ãà­þò îíè ê âîðîòàì ëàãå­ðÿ, âûêðè­êè­âà­þò ðóãà­òåëü­ñòâà, åäâà óäåð­æè­âà­þò­ñÿ îò ïðè­ñòó­ïà. (11) Íî è ðèì­ëÿíå íå â ñèëàõ äîëü­øå òåð­ïåòü îñêîðá­ëå­íèé: ïî âñå­ìó ëàãå­ðþ ñ ðàç­íûõ ñòî­ðîí áåãóò âîè­íû ê êîí­ñó­ëàì, ïîä­ñòó­ïà­þò ê íèì óæå íå ñ îñòî­ðîæ­íî­ñòüþ, íå ÷åðåç öåí­òó­ðè­î­íîâ, êàê ðàíü­øå, à âñå íàïå­ðå­áîé ñ ãðîì­êè­ìè êðè­êà­ìè. ×àñ íàñòàë, íî êîí­ñó­ëû ìåä­ëÿò. (12) È òóò Ôàáèé, êîãäà òîâà­ðèù åãî èç ñòðà­õà ìÿòå­æà áûë ãîòîâ óñòó­ïèòü íàðàñ­òàþ­ùå­ìó âîë­íå­íèþ, äàë òðóá­íûé çíàê ê òèøèíå è ñêà­çàë: «ß çíàþ, Ìàí­ëèé, ÷òî ïîáåäèòü îíè ìîãóò, íî èõ âèíà, ÷òî íå çíàþ, õîòÿò ëè. (13) Ïîýòî­ìó òâåð­äî ðåøå­íî íå äàâàòü çíà­êà ê âûñòóï­ëå­íèþ, ïîêóäà íå ïîêëÿ­íóò­ñÿ îíè, ÷òî âåð­íóò­ñÿ èç ýòî­ãî áîÿ ïîáåäè­òå­ëÿ­ìè. Ðèì­ñêî­ãî êîí­ñó­ëà âîè­íû ðàç îáìà­íó­ëè â áèò­âå, íî áîãîâ íèêî­ãäà íå îáìà­íóò». Áûë òóò öåí­òó­ðè­îí Ìàðê Ôëà­âî­ëåé, ñðå­äè ïåð­âûõ ðâàâ­øèé­ñÿ ê áèò­âå. (14) «Ïîáåäè­òå­ëåì ÿ èç áîÿ âåð­íóñü, Ìàðê Ôàáèé!» — âîç­ãëà­øà­åò îí, ïðè­çû­âàÿ íà ñåáÿ ãíåâ îòöà-Þïè­òå­ðà, Ìàð­ñà Ãðà­äè­âà è äðó­ãèõ áîãîâ, åñëè ñîë­æåò. Òó æå êëÿò­âó, êàæ­äûé çà ñåáÿ, äàåò è âñå âîé­ñêî. Ïîñëå êëÿò­âû äàþò ñèã­íàë ê íàñòóï­ëå­íèþ, õâà­òà­þò­ñÿ çà îðó­æèå, áðî­ñà­þò­ñÿ â áîé, èñïîë­íåí­íûå íàäåæ­äû è ãíå­âà. (15) Ïóñòü òåïåðü ïîñìå­þò áðà­íèòü­ñÿ ýòðóñ­êè, ïóñòü òåïåðü, ïåðåä îðó­æè­åì, ïîïðè­äåð­æèò âðàã ÿçû­êè! (16)  ýòîò äåíü âñå, è ïëå­áåè è ïàò­ðè­öèè, âûêà­çà­ëè ðåä­êóþ äîá­ëåñòü è ñàìîé áëè­ñòà­òåëü­íîé ñòà­ëà ñëà­âà Ôàáè­åâ. Îçëî­áèâ­øèå ïëå­áå­åâ âî ìíî­ãèõ ãðàæ­äàí­ñêèõ ðàñ­ïðÿõ, ýòîé áèò­âîé ïîæå­ëà­ëè îíè èõ ñ ñîáîé ïðè­ìè­ðèòü.

45. con­su­les quo­que Ro­ma­ni ni­hil prae­te­rea aliud quam suas vi­res, sua ar­ma hor­re­bant. [2] me­mo­ria pes­si­mi pro­xi­mo bel­lo exempli ter­re­bat, ne rem com­mit­te­rent eo, ubi duae si­mul acies ti­men­dae es­sent. ita­que castris se te­ne­bant, tam an­ci­pi­ti pe­ri­cu­lo aver­si: diem tem­pus­que for­si­tan ip­sum le­ni­tu­rum iras sa­ni­ta­tem­que ani­mis ad­la­tu­rum. [3] Veiens hos­tis Et­rus­ci­que eo ma­gis praep­ro­pe­re age­re; la­ces­se­re ad pug­nam pri­mo obe­qui­tan­do castris pro­vo­can­do­que, postre­mo, ut ni­hil mo­ve­bant, qua con­su­les ip­sos, qua exer­ci­tum incre­pan­do: [4] si­mu­la­tio­nem in­tes­ti­nae dis­cor­diae re­me­dium ti­mo­ris in­ven­tum, et con­su­les ma­gis non con­fi­de­re quam non cre­de­re suis mi­li­ti­bus; no­vum se­di­tio­nis ge­nus, si­len­tium oti­um­que in­ter ar­ma­tos. ad haec in no­vi­ta­tem ge­ne­ris ori­gi­nis­que qua fal­sa, qua ve­ra iace­re. [5] haec cum sub ip­so val­lo por­tis­que stre­pe­rent, haud aeg­re con­su­les pa­ti; at in­pe­ri­tae mul­ti­tu­di­ni nunc in­dig­na­tio, nunc pu­dor pec­to­ra ver­sa­re et ab in­tes­ti­nis aver­te­re ma­lis: nol­le inul­tos hos­tes, nol­le suc­ces­sum non pat­ri­bus, non con­su­li­bus; ex­ter­na et do­mes­ti­ca odia cer­ta­re in ani­mis. [6] tan­dem su­pe­rant ex­ter­na; adeo su­per­be in­so­len­ter­que hos­tis elu­de­bat. fre­quen­tes in prae­to­rium con­ve­niunt; pos­cunt pug­nam, pos­tu­lant, ut sig­num de­tur. [7] con­su­les ve­lut de­li­be­ra­bun­di ca­pi­ta con­fe­runt, diu con­lo­quun­tur. pug­na­re cu­pie­bant, sed ret­ro re­vo­can­da et ab­den­da cu­pi­di­tas erat, ut ad­ver­san­do re­mo­ran­do­que in­ci­ta­to se­mel mi­li­ti ad­de­rent im­pe­tum. [8] red­di­tur res­pon­sum in­ma­tu­ram rem agi, non­dum tem­pus pug­nae es­se; castris se te­ne­rent. edi­cunt in­de, ut absti­neant pug­na: si quis ini­us­su pug­na­ve­rit, ut in hos­tem ani­mad­ver­su­ros.

[9] ita di­mis­sis, quo mi­nus con­su­les vel­le cre­dunt, cres­cit ar­dor pug­nan­di. ac­cen­dunt in­su­per hos­tes fe­ro­cius mul­to, ut sta­tuis­se non pug­na­re con­su­les cog­ni­tum est: [10] quip­pe in­pu­ne se in­sul­ta­tu­ros, non cre­di mi­li­ti ar­ma, rem ad ul­ti­mum se­di­tio­nis erup­tu­ram, fi­nem­que ve­nis­se Ro­ma­no im­pe­rio. his fre­ti oc­cur­sant por­tis, in­ge­runt prob­ra, aeg­re absti­nent, quin castra op­pug­nent. enim­ve­ro non ultra con­tu­me­liam pa­ti Ro­ma­nus pos­se; [11] to­tis castris un­di­que ad con­su­les cur­ri­tur; non iam sen­sim, ut an­te, per cen­tu­rio­num prin­ci­pes pos­tu­lant, sed pas­sim om­nes cla­mo­ri­bus agunt. ma­tu­ra res erat; ter­gi­ver­san­tur ta­men. [12] Fa­bius dein­de, ad cres­cen­tem tu­mul­tum iam me­tu se­di­tio­nis col­le­ga con­ce­den­te, cum si­len­tium clas­si­co fe­cis­set: «ego is­tos, Cn. Man­li, pos­se vin­ce­re scio; [13] vel­le ne sci­rem, ip­si fe­ce­runt. ita­que cer­tum at­que dec­re­tum est non da­re sig­num, ni­si vic­to­res se re­di­tu­ros ex hac pug­na iurant. con­su­lem Ro­ma­num mi­les se­mel in acie fe­fel­lit, deos num­quam fal­let.» cen­tu­rio erat M. Fla­vo­lei­us, in­ter pri­mo­res pug­nae fla­gi­ta­tor. [14] «vic­tor» in­quit, «M. Fa­bi, re­ver­tar ex acie.» si fal­lat, Iovem pat­rem Gra­di­vum­que Mar­tem alios­que ira­tos in­vo­cat deos. idem dein­ceps om­nis exer­ci­tus in se quis­que iurat. iura­tis da­tur sig­num; ar­ma ca­piunt; eunt in pug­nam ira­rum spei­que ple­ni. nunc iubent Et­rus­cos prob­ra iace­re, [15] nunc ar­ma­ti si­bi quis­que lin­gua promptum hos­tem of­fer­ri. [16] om­nium il­lo die, qua ple­bis, qua pat­rum, exi­mia vir­tus fuit; Fa­bium no­men Fa­bia gens ma­xi­me eni­tuit. mul­tis ci­vi­li­bus cer­ta­mi­ni­bus in­fen­sos ple­bis ani­mos il­la pug­na si­bi re­con­ci­lia­re sta­tuunt.

ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
1327007031 1327008013 1327009001 1364000246 1364000247 1364000248