Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
19. (1) Êîãäà ñïîêîéñòâèå áûëî âîññòàíîâëåíî, òðèáóíû ñòàëè âçûâàòü òî ê ñåíàòîðàì, ÷òîá òå âûïîëíèëè îáåùàííîå Ïóáëèåì Âàëåðèåì, òî ê Ãàþ Êëàâäèþ, ÷òîáû òîò èçáàâèë ìàíîâ ñâîåãî óáèòîãî òîâàðèùà41 îò ëæè è äîçâîëèë îáñóæäåíèå çàêîíà. Îäíàêî äî èçáðàíèÿ íîâîãî êîíñóëà Êëàâäèé íå äàâàë ðàçðåøåíèÿ íà îáñóæäåíèå çàêîíà è ãîëîñîâàíèå. (2) Ñïîðû ýòè çàòÿíóëèñü äî âûáîðîâ íîâîãî êîíñóëà.  äåêàáðå ñòàðàíèÿìè ïàòðèöèåâ êîíñóëîì ñòàíîâèòñÿ Ëóöèé Êâèíêöèé Öèíöèííàò, îòåö Öåçîíà, êîòîðûé äîëæåí áûë íåìåäëåííî âñòóïèòü â äîëæíîñòü. (3) Ïëåáåè îïàñàëèñü èìåòü êîíñóëîì ÷åëîâåêà, îçëîáëåííîãî ïðîòèâ íèõ, òâåðäî îïèðàþùåãîñÿ íà ïîääåðæêó ñåíàòîðîâ è ñîáñòâåííóþ äîáëåñòü, îòöà òðîèõ ñûíîâåé, èç êîòîðûõ íè îäèí íå óñòóïàë ñ.133 Öåçîíó â ìóæåñòâå, à ðàññóäèòåëüíîñòüþ è ñäåðæàííîñòüþ ìîãëè áû, åñëè ïîòðåáóåòñÿ, ïðåâçîéòè áðàòà. (4) Âñòóïèâ â äîëæíîñòü, Êâèíêöèé áåñïðåñòàííî âûñòóïàë ñ ðå÷àìè, íî âûêàçàë ìåíüøå ñòðîãîñòè, ñäåðæèâàÿ ïëåáååâ, ÷åì âûãîâàðèâàÿ ñåíàòîðàì çà áåçäåéñòâèå: òðèáóíû-äå óæå óâåêîâå÷èëè ñâîþ âëàñòü, êîòîðîé ðàñïîðÿæàþòñÿ òàê, ñëîâíî îíè íå â ãîñóäàðñòâå ðèìñêîì, à â çàáðîøåííîì äîìå. (5) Âìåñòå ñ åãî ñûíîì Öåçîíîì èç Ðèìà áåçâîçâðàòíî èçãíàíû äîáëåñòü, ñòîéêîñòü è âñå ïðî÷èå äîñòîèíñòâà ìîëîäåæè, íåîáõîäèìûå è äëÿ âîéíû, è äëÿ äîìà. À áîëòóíû, çàãîâîðùèêè, ñåÿòåëè ðàçäîðîâ, â äðóãîé è â òðåòèé ðàç áëàãîäàðÿ ñàìûì ãíóñíûì óõèùðåíèÿì ñòàâøèå òðèáóíàìè, õîçÿéíè÷àþò âîâñþ. (6) «Íåóæòî ýòîò âîò Àâë Âåðãèíèé çà òî, ÷òî íå áûë ñ íèìè íà Êàïèòîëèè, ìåíüøå çàñëóæèâàåò êàçíè, ÷åì Àïïèé Ãåðäîíèé? Ãîòîâ ïîêëÿñòüñÿ, ÷òî äàæå áîëüøå, åñëè òîëüêî ïðàâèëüíî ñìîòðåòü íà âåùè. Ãåðäîíèé ïî êðàéíåé ìåðå, îáúÿâèâ ñåáÿ âðàãîì, ïî÷òè çàñòàâèë âàñ âçÿòüñÿ çà îðóæèå, à ýòîò, îòðèöàÿ âñÿêóþ âîéíó, ëèøèë âàñ îðóæèÿ è íåçàùèùåííûìè ïðåäàë âàøèì ðàáàì è èçãíàííèêàì. (7) È âû — íå â îáèäó Ãàþ Êëàâäèþ è ïàâøåìó Ïóáëèþ Âàëåðèþ áóäü ñêàçàíî — ïîøëè íà ïðèñòóï Êàïèòîëèéñêîãî õîëìà, íå èçãíàâ ñíà÷àëà âðàãîâ ñ ôîðóìà? Ïåðåä áîãàìè è ëþäüìè ñòûäíî! Âðàã áûë â Êðåïîñòè, íà Êàïèòîëèè, ïðåäâîäèòåëþ èçãíàííèêîâ è ðàáîâ, îñêâåðíÿþùåìó âñå âîêðóã, æèëèùåì ñëóæèò õðàì Þïèòåðà Âñåáëàãîãî Âåëè÷àéøåãî, à â Òóñêóëå âçÿëèñü çà îðóæèå ðàíüøå, ÷åì â Ðèìå! (8) Ñîìíåâàëèñü, Ìàìèëèþ ëè, ïðåäâîäèòåëþ òóñêóëàíöåâ, èëè êîíñóëàì Âàëåðèþ è Êëàâäèþ îñâîáîæäàòü òâåðäûíþ Ðèìà, è âîò òåïåðü ìû, íå ïîçâîëÿâøèå ëàòèíàì âîîðóæàòüñÿ äëÿ èõ ñîáñòâåííîé çàùèòû îò âòîðãøèõñÿ âðàãîâ, áûëè á ïëåíåíû è ðàçáèòû, åñëè á òå æå ëàòèíû ïî ñîáñòâåííîé âîëå íå âçÿëèñü çà îðóæèå. (9) Îáðå÷ü áåçîðóæíûõ íà ñìåðòü îò âðàæåñêîãî ìå÷à — ýòî çíà÷èò, òðèáóíû, ïî-âàøåìó ïîìî÷ü íàðîäó? Òàê ÷òî åñëè êàêîé-íèáóäü íè÷òîæíûé ÷åëîâå÷èøêî èç òåõ ïëåáååâ, ÷òî âû îòòîðãëè îò îñòàëüíîãî íàðîäà, ñîçäàâ ýòèì êàê áû ñîáñòâåííîå îòå÷åñòâî è îòäåëüíîå ãîñóäàðñòâî, åñëè êòî-òî èç íèõ èçâåñòèò âàñ î òîì, ÷òî äîì åãî îñàæäåí âîîðóæåííîé ÷åëÿäüþ, òî âû ñî÷òåòå íåîáõîäèìûì ïðèéòè ê íåìó íà ïîìîùü (10), à Þïèòåð Âñåáëàãîé Âåëè÷àéøèé, êîòîðîãî îáñòóïèëè âîîðóæåííûå ðàáû è èçãíàííèêè, ÷åëîâå÷åñêîé ïîìîùè óæå íå çàñëóæèâàåò? È òå, äëÿ êîãî áîãè íå ñâÿùåííû è íå ñâÿòû, òðåáóþò, ÷òîá ñ íèìè îáðàùàëèñü êàê ñî ñâÿòûíåþ? (11) Ïîä áðåìåíåì ïðåñòóïëåíèé ïðîòèâ áîãîâ è ëþäåé âû ñ ïðåæíèì óïîðñòâîì äîìîãàåòåñü íîâîãî çàêîíà. Íî ãîòîâ ïîêëÿñòüñÿ, ÷òî, åñëè âû ïðîâåäåòå çàêîí, äåíü ìîåãî èçáðàíèÿ êîíñóëîì ïðèíåñåò ãîñóäàðñòâó êóäà áîëüøå ãîðÿ, ÷åì äåíü ãèáåëè êîíñóëà Ïóáëèÿ Âàëåðèÿ». (12) «Ïðåæäå âñåãî, êâèðèòû, — ïðîäîëæàë îí, — ÿ è òîâàðèù ìîé çàäóìàëè äâèíóòü ëåãèîíû ïðîòèâ âîëüñêîâ è ýêâîâ. ñ.134 Êàêîé-òî ðîê äàðèò íàñ ïîêðîâèòåëüñòâîì áîãîâ, êîãäà ìû âîþåì, à íå ïîëüçóåìñÿ áëàãàìè ìèðà. Ñêîëüêèìè áåäàìè ãðîçèëè á íàì ýòè íàðîäû, åñëè á îíè óçíàëè, ÷òî Êàïèòîëèé çàõâà÷åí èçãíàííèêàìè, — îá ýòîì òåïåðü ëó÷øå äîãàäûâàòüñÿ, ÷åì êîãäà-íèáóäü ïîçíàòü íà äåëå». |
19. pace parta instare tum tribuni patribus ut P. Valeri fidem exsolverent, instare C. Claudio, ut collegae deos manes fraude liberaret, agi de lege sineret. consul antequam collegam sibi subrogasset negare passurum agi de lege. [2] hae tenuere contentiones usque ad comitia consulis subrogandi. Decembri mense summo patrum studio L. Quinctius Cincinnatus, pater Caesonis, consul creatur, qui magistratum statim occiperet. [3] perculsa erat plebes consulem habitura iratum, potentem favore patrum, virtute sua, tribus liberis, quorum nemo Caesoni cedebat magnitudine animi, consilium et modum adhibendo ubi res posceret priores erant. [4] is ut magistratum iniit, adsiduis contionibus pro tribunali non in plebe coercenda quam senatu castigando vehementior fuit, cuius ordinis languore perpetui iam tribuni plebis, non ut in re publica populi Romani sed ut in perdita domo lingua criminibusque regnarent. [5] cum Caesone filio suo virtutem, constantiam, omnia iuventutis belli domique decora pulsa ex urbe Romana et fugata esse; loquaces, seditiosos, semina discordiarum, iterum ac tertium tribunos pessimis artibus regia licentia vivere. [6] «Aulus» inquit «ille Verginius, quia in Capitolio non fuit, minus supplicii quam Ap. Herdonius meruit? plus hercule aliquanto, qui vere rem aestimare velit. Herdonius, si nihil aliud, hostem se fatendo prope denuntiavit ut arma caperetis; hic negando bellum esse arma vobis ademit nudosque servis vestris et exsulibus obiecit. [7] et vos — C. Claudi pace et P. Valeri mortui loquar — prius in clivum Capitolinum signa intulistis quam hos hostes de foro tolleretis? pudet deorum hominumque. cum hostes in arce, in Capitolio essent, exsulum et servorum dux profanatis omnibus in cella Iovis optimi maximi habitaret, Tusculi ante quam Romae sumpta sunt arma; [8] in dubio fuit, utrum L. Mamilius, Tusculanus dux, an P. Valerius et C. Claudius consules Romanam arcem liberarent; et qui ante Latinos ne pro se quidem ipsis, cum in finibus hostem haberent, attingere arma passi sumus, nunc, nisi Latini sua sponte arma sumpsissent, capti et deleti eramus. [9] hoc est, tribuni, auxilium plebi ferre, inermem eam hosti trucidandam obicere? scilicet, si quis vobis humillimus homo de vestra plebe, quam partem velut abruptam a cetero populo vestram patriam peculiaremque rem publicam fecistis, si quis ex his domum suam obsessam a familia armata nuntiaret, ferendum auxilium putaretis: [10] Iuppiter optimus maximus exsulum atque servorum saeptus armis nulla humana ope dignus erat? et hi postulant ut sacrosancti habeantur, quibus ipsi di neque sacri neque sancti sunt? [11] at enim divinis humanisque obruti sceleribus legem vos hoc anno perlaturos dictitatis. tum hercule illo die quo ego consul sum creatus, male gesta res publica est, peius multo, quam cum P. Valerius consul periit, — si tuleritis. [12] iam primum omnium» inquit, «Quirites, in Volscos et Aequos mihi atque collegae legiones ducere in animo est. nescio quo fato magis bellantes quam pacati propitios habemus deos. quantum periculum ab illis populis fuerit, si Capitolium ab exsulibus obsessum scissent, suspicari de praeterito quam re ipsa experiri est melius.» |