Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà III, ãë. 50

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

50. (1)  ëàãåðü, ðàñ­ïî­ëà­ãàâ­øèé­ñÿ òîãäà íà Âåöè­ëè­å­âîé85 ãîðå, áûëè îòïðàâ­ëå­íû ìëàä­øèå ñåíà­òî­ðû ñ ïðè­êà­çîì äåöåì­âè­ðàì íå äîïó­ñòèòü âîñ­ñòà­íèÿ â âîé­ñêå. (2) Íî Âåð­ãè­íèé âûçâàë çäåñü åùå áîëü­øå âîë­íå­íèÿ, ÷åì â Ðèìå. (3) Âåäü ïîìè­ìî òîãî, ÷òî îí ïðè­âåë ñ ñîáîþ òîë­ïó ïî÷òè â ÷åòû­ðå­ñòà ÷åëî­âåê, êîòî­ðûå ïîøëè çà íèì, âîñ­ïëà­ìå­íåí­íûå ãíóñ­íî­ñòüþ ñëó­÷èâ­øå­ãî­ñÿ, âåñü ëàãåðü áûë ïîðà­æåí, óâèäàâ, ÷òî â ðóêàõ ó íåãî êëè­íîê, à ñàì îí çàáðûç­ãàí êðî­âüþ. Ìåëü­êàâ­øèå ïîâñþäó òîãè çàñòàâ­ëÿ­ëè äóìàòü, ÷òî ãîðî­æàí â ëàãå­ðå çíà­÷è­òåëü­íî áîëü­øå, ÷åì íà ñàìîì äåëå. (4) Íà âîïðîñ, ÷òî âñå ýòî çíà­÷èò, Âåð­ãè­íèé äîë­ãî íå îòâå­÷àë íè ñëî­âà è òîëü­êî ïëà­êàë. Íàêî­íåö òå, êòî â ñìÿ­òå­íèè ìåòàë­ñÿ ïî ëàãå­ðþ, ñîáðà­ëèñü âìå­ñòå. Âîöà­ðè­ëàñü òèøè­íà, è Âåð­ãè­íèé ïî ïîðÿä­êó èçëî­æèë, êàê áûëî äåëî. (5) Ïðî­ñòè­ðàÿ ðóêè è âçû­âàÿ ê ñîðàò­íè­êàì, îí çàêëè­íàë íå ïðè­ïè­ñû­âàòü åìó ïðå­ñòóï­ëå­íèÿ Àïïèÿ Êëàâ­äèÿ è íå îòâî­ðà­÷è­âàòü­ñÿ îò íåãî êàê îò óáèé­öû äî÷å­ðè86. (6) Äîðî­æå ñîá­ñò­âåí­íîé áûëà åìó æèçíü äî÷å­ðè, åñëè á òîëü­êî îíà ìîã­ëà æèòü, ñîõðà­íÿÿ ñâî­áî­äó è äîñòî­èí­ñòâî, íî êîãäà îí óâèäåë, êàê åå, òî÷­íî ðàáû­íþ, ñõâà­òè­ëè, ÷òîá îáåñ­÷å­ñòèòü, òî ïðåä­ïî­÷åë åå ñìåðòü ïîçî­ðó, òàê ÷òî åãî æåñòî­êîñòü áûëà ëèøü âûðà­æå­íè­åì ìèëî­ñåð­äèÿ. (7) Ñàì æå îí îñòàë­ñÿ æèòü â åäèí­ñò­âåí­íîé íàäåæ­äå ñ ïîìî­ùüþ ñîðàò­íè­êîâ îòî­ìñòèòü çà ñìåðòü äî÷å­ðè. Âåäü è ó íèõ åñòü äî÷å­ðè, ñåñò­ðû, æåíû, à ïîõîòü Àïïèÿ Êëàâ­äèÿ íå óãàñ­ëà âìå­ñòå ñ Âåð­ãè­íè­åé, è áåç­íà­êà­çàí­íîñòü ñäå­ëà­åò åãî åùå áîëåå íåîáóçäàí­íûì. (8) Ïóñòü ÷óæîå íåñ÷à­ñòüå ïðå­äî­ñòå­ðå­æåò èõ ïðî­òèâ ïîäîá­íûõ ïîñÿ­ãà­òåëüñòâ. ×òî æå êàñà­åò­ñÿ åãî ñàìî­ãî, òî ñóäü­áà óæå ëèøè­ëà åãî æåíû, à äî÷ü, íå ïåðå­æèâ­øàÿ ïîçî­ðà, ïðè­íÿ­ëà õîòü è ìó÷è­òåëü­íóþ, íî ñëàâ­íóþ ñìåðòü — (9) â åãî äîìå íåêî­ìó òåïåðü óòî­ëèòü ïîõîòü Àïïèÿ. Ïðè íîâûõ ïðè­òåñ­íå­íè­ÿõ îí ñóìå­åò ïîñòî­ÿòü çà ñåáÿ ñ òåì æå ïðè­ñóò­ñò­âè­åì äóõà, ñ êàêèì ìñòèë çà äî÷ü, à îñòàëü­íûå ïóñòü ñàìè ïîçà­áîòÿò­ñÿ î ñåáå è ñâî­èõ äåòÿõ.

(10)  îòâåò íà æàëî­áû Âåð­ãè­íèÿ ñîáðàâ­øè­å­ñÿ êðè­÷à­ëè, ÷òî îòî­ìñòÿò çà åãî ìóêè è ïîñòî­ÿò çà ñâîþ ñâî­áî­äó. Ñìå­øàâ­øè­å­ñÿ ñ òîë­ïîþ âîè­íîâ ãðàæ­äàíå, æàëó­ÿñü, êàê è îí, ñòà­ðà­ëèñü ïîêà­çàòü, íàñêîëü­êî çðå­ëè­ùå ïðî­èñ­øåä­øå­ãî áûëî ñòðàø­íåé òîãî, î ÷åì ãîâî­ðèë Âåð­ãè­íèé. è ñîîá­ùà­ëè, ÷òî (11) â Ðèìå ñ äåöåì­âè­ðà­ìè ïîêîí­÷å­íî, — òóò âíîâü ïðè­áûâ­øèå èç ãîðî­äà â ëàãåðü ñ.158 ñêà­çà­ëè, ÷òî Àïïèé, åäâà ñïàñ­øèñü îò ñìåð­òè, óäà­ëèë­ñÿ â èçãíà­íèå, çàòåì ïðè­çâà­ëè íàêî­íåö âîè­íîâ áðî­ñèòü êëè÷ «Ê îðó­æèþ!» è ïîä çíà­ìå­íà­ìè äâè­íóòü­ñÿ íà Ðèì. (12) Äåöåì­âè­ðû, ïîòðÿ­ñåí­íûå êàê òåì, ÷òî âèäå­ëè ñàìè, òàê è òåì, ÷òî, ïî ñîîá­ùå­íè­ÿì, òâî­ðè­ëîñü â Ðèìå, ñíî­âà­ëè ïî ëàãå­ðþ, ïûòà­ÿñü óíÿòü âîë­íå­íèÿ. Íå ïîä­÷è­íÿ­ëèñü äàæå òåì èç íèõ, êòî äåé­ñò­âî­âàë ìÿã­êî, òå æå, êòî ïûòàë­ñÿ ïîëü­çî­âàòü­ñÿ âëà­ñòüþ, ñëû­øà­ëè â îòâåò, ÷òî ïðî­òèâ íèõ íàé­äóò­ñÿ è ñèëû, è îðó­æèå. (13) Èòàê, âîé­ñêî ïîøëî íà Ðèì è çàíÿ­ëî Àâåí­òèí­ñêèé õîëì, ïðè­çû­âàÿ ïëå­áå­åâ âûñòó­ïèòü çà âîç­âðà­ùå­íèå ñâî­áî­äû è èçáðà­íèå íàðîä­íûõ òðè­áó­íîâ. Äðó­ãîé êðà­ìî­ëû â èõ ðå÷àõ íå áûëî. (14) Ñïó­ðèé Îïïèé îòêðûë çàñåäà­íèå ñåíà­òà. Îò ïðè­íÿ­òèÿ ñóðî­âûõ ìåð ðåøå­íî áûëî îòêà­çàòü­ñÿ: âåäü ïîâîä ê ìÿòå­æó ïîäà­ëè ñàìè äåöåì­âè­ðû. (15) Ê âîé­ñêó îòïðà­âè­ëè ïîñîëü­ñòâî â ñîñòà­âå òðåõ áûâ­øèõ êîí­ñó­ëîâ — Ñïó­ðèÿ Òàð­ïåÿ, Ãàÿ Þëèÿ è Ïóá­ëèÿ Ñóëü­ïè­öèÿ, ÷òîá òå îò èìå­íè ñåíà­òà ñïðî­ñè­ëè, êòî îòäàë ïðè­êàç îñòà­âèòü ëàãåðü, äëÿ ÷åãî îíè ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ ïðè­øëè íà Àâåí­òèí­ñêèé õîëì è, áðî­ñèâ âîå­âàòü ñ âðà­ãîì, íàïà­ëè íà ñîá­ñò­âåí­íîå îòå­÷å­ñòâî. (16) Îòâåò ó âîè­íîâ, êîíå÷­íî, áûë, íå áûëî ëèøü òîãî, êòî ïðî­èç­íåñ áû åãî, èì íåäî­ñòà­âà­ëî âîæäÿ, è íèêòî íå õîòåë íàâëå÷ü íà ñåáÿ çàâèñòü îñòàëü­íûõ. Èç òîë­ïû âûêðèê­íó­ëè òîëü­êî, ÷òîá ïðè­ñëà­ëè Ëóöèÿ Âàëå­ðèÿ è Ìàð­êà Ãîðà­öèÿ: èì, ìîë, ìû äàäèì îòâåò.

50. ita­que mis­si iunio­res pat­rum in castra, quae tum in mon­te Ve­ci­lio erant, nun­tiant de­cem­vi­ris ut om­ni ope ab se­di­tio­ne mi­li­tes con­ti­neant. [2] ibi Ver­gi­nius maio­rem quam re­li­que­rat in ur­be mo­tum ex­ci­vit. [3] nam prae­ter­quam quod ag­mi­ne pro­pe quad­rin­gen­to­rum ho­mi­num ve­niens, qui ab ur­be in­dig­ni­ta­te rei ac­cen­si co­mi­tes ei se de­de­rant, conspec­tus est, stric­tum etiam te­lum res­per­sus­que ip­se cruo­re to­ta in se castra con­ver­tit. et to­gae mul­ti­fa­riam in castris vi­sae maio­ris ali­quan­to quam erat spe­ciem ur­ba­nae mul­ti­tu­di­nis fe­ce­rant. [4] quae­ren­ti­bus quid rei es­set flens diu vo­cem non mi­sit; tan­dem, ut iam ex tre­pi­da­tio­ne con­cur­ren­tium tur­ba consti­tit ac si­len­tium fuit, or­di­ne cuncta, ut ges­ta erant, ex­po­suit. [5] su­pi­nas dein­de ten­dens ma­nus com­mi­li­to­nes ap­pel­lans ora­bat ne quod sce­lus Ap. Clau­di es­set si­bi attri­bue­rent neu se ut par­ri­ci­dam li­be­rum aver­sa­ren­tur. [6] si­bi vi­tam fi­liae sua ca­rio­rem fuis­se, si li­be­rae ac pu­di­cae vi­ve­re li­ci­tum fuis­set: cum ve­lut ser­vam ad stup­rum ra­pi vi­de­ret, mor­te amit­ti me­lius ra­tum quam con­tu­me­lia li­be­ros, mi­se­ri­cor­dia se in spe­ciem cru­de­li­ta­tis lap­sum. [7] nec se su­persti­tem fi­liae fu­tu­rum fuis­se, ni­si spem ul­cis­cen­dae mor­tis eius in auxi­lio com­mi­li­to­num ha­buis­set. il­lis quo­que enim fi­lias so­ro­res co­niu­ges­que es­se, nec cum fi­lia sua li­bi­di­nem Ap. Clau­di exstinctam es­se, sed quo im­pu­ni­tior sit, eo effre­na­tio­rem fo­re. [8] alie­na ca­la­mi­ta­te do­cu­men­tum da­tum il­lis ca­ven­dae si­mi­lis iniu­riae. quod ad se at­ti­neat, uxo­rem si­bi fa­to erep­tam, fi­liam, quia non ultra pu­di­ca vic­tu­ra fue­rit, mi­se­ram sed ho­nes­tam mor­tem oc­cu­buis­se; [9] non es­se iam Ap­pi li­bi­di­ni lo­cum in do­mo sua: ab alia vio­len­tia eius eodem se ani­mo suum cor­pus vin­di­ca­tu­rum quo vin­di­ca­ve­rit fi­liae: ce­te­ri si­bi ac li­be­ris suis con­su­le­rent. [10] haec Ver­gi­nio vo­ci­fe­ran­ti succla­ma­bat mul­ti­tu­do nec il­lius do­lo­ri nec suae li­ber­ta­ti se de­fu­tu­ros. et im­mix­ti tur­bae mi­li­tum to­ga­ti, eadem il­la que­ren­do do­cen­do­que quan­to vi­sa quam audi­ta in­dig­nio­ra po­tue­rint vi­de­ri, si­mul prof­li­ga­tam iam rem nun­tian­do Ro­mae es­se, [11] in­se­cu­tis qui Ap­pium pro­pe in­te­remptum in ex­si­lium abis­se di­ce­rent, per­pu­le­runt ut ad ar­ma concla­ma­re­tur vel­le­rentque sig­na et Ro­mam pro­fi­cis­ce­ren­tur. [12] de­cem­vi­ri si­mul iis quae vi­de­bant iis­que quae ac­ta Ro­mae audie­rant per­tur­ba­ti, ali­us in aliam par­tem castro­rum ad se­dan­dos mo­tus dis­cur­runt. et le­ni­ter agen­ti­bus res­pon­sum non red­di­tur: im­pe­rium si quis in­hi­be­ret, et vi­ros et ar­ma­tos se es­se res­pon­de­tur. [13] eunt ag­mi­ne ad ur­bem et Aven­ti­num in­si­dunt, ut quis­que oc­cur­re­rat ple­bem ad re­pe­ten­dam li­ber­ta­tem crean­dos­que tri­bu­nos ple­bis ad­hor­tan­tes. [14] alia vox nul­la vio­len­ta audi­ta est. se­na­tum Sp. Op­pius ha­bet. ni­hil pla­cet as­pe­re agi; quip­pe ab ip­sis da­tum lo­cum se­di­tio­ni es­se. [15] mit­tun­tur tres le­ga­ti con­su­la­res, Sp. Tar­pei­us C. Iuli­us P. Sul­pi­cius, qui quae­re­rent se­na­tus ver­bis, cui­us ius­su castra de­se­ruis­sent aut quid si­bi vel­lent qui ar­ma­ti Aven­ti­num ob­se­dis­sent bel­lo­que aver­so ab hos­ti­bus pat­riam suam ce­pis­sent. [16] non de­fuit quod res­pon­de­re­tur: dee­rat qui da­ret res­pon­sum nul­lo­dum cer­to du­ce nec sa­tis auden­ti­bus sin­gu­lis in­vi­diae se of­fer­re. id mo­do a mul­ti­tu­di­ne concla­ma­tum est ut L. Va­le­rium et M. Ho­ra­tium ad se mit­te­rent: his se da­tu­ros res­pon­sum.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 85Ýòî åäèí­ñò­âåí­íîå óïî­ìè­íà­íèå î Âåöè­ëè­å­âîé ãîðå. Âåðî­ÿò­íî — îäíà èç âåð­øèí Àëü­ãèä­ñêî­ãî ìàñ­ñè­âà.
  • 86Ïî ðèì­ñêî­ìó ïðà­âó îòåö èìåë âëàñòü íàä æèç­íüþ è ñìåð­òüþ ñâî­èõ äåòåé (ñì.: ïðè­ìå÷. 90 ê êí. I), íî þðèäè­÷å­ñêè äîïó­ñòè­ìîå èõ óáèé­ñòâî ìîã­ëî âûçâàòü ðåç­êîå îñóæ­äå­íèå. Òàê, ïðè Àâãó­ñòå íåêèé ðèì­ñêèé âñàä­íèê, çàñåê­øèé äî ñìåð­òè ñâî­åãî ñûíà, åäâà íå ñòàë æåðò­âîé ñàìî­ñóäà òîë­ïû è áûë ñïà­ñåí òîëü­êî èìïå­ðà­òîð­ñêèì âìå­øà­òåëü­ñò­âîì (Ñåíå­êà. Î ìÿã­êî­ñåð­äå­÷èè, I, 15, 1). Îäíà­êî ïðè­ìå­íè­òåëü­íî ê Âåð­ãè­íèè ðå÷ü èäåò íå îá îòöîâ­ñêîé êàðå, à îá óáèé­ñòâå âûíóæ­äåí­íîì (ïî ðèì­ñêèì ïîíÿ­òè­ÿì, äëÿ ñâî­áîä­íî­ãî ÷åëî­âå­êà ïîçîð õóæå ñìåð­òè).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000351 1364000352 1364000353