Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
67. (1) Îí ïðîèçíåñ òàì, êàê ãîâîðÿò, òàêóþ ðå÷ü: «Õîòü ÿ è íå çíàþ çà ñîáîé íèêàêîé âèíû, êâèðèòû, îäíàêî, ñòîÿ çäåñü, ïåðåä âàìè, ÿ èñïûòûâàþ æãó÷èé ñòûä. Îòíûíå è âû çíàåòå, è ïîòîìêàì áóäåò èçâåñòíî, ÷òî ýêâû è âîëüñêè, ñëàáåé êîòîðûõ, ìîæåò áûòü, îäíè òîëüêî ãåðíèêè, â ÷åòâåðòîå êîíñóëüñòâî Òèòà Êâèíêöèÿ ñ îðóæèåì â ðóêàõ áåçíàêàçàííî ïîäîøëè ê ñòåíàì Ðèìà! (2) È, õîòÿ òî, êàê ìû æèâåì, äàâíî óæå íå ìîæåò ïðåäâåùàòü íè÷åãî õîðîøåãî, åñëè áû òîëüêî ÿ ìîã óçíàòü, ÷òî èìåííî â ýòîì ãîäó ìåíÿ æäåò òàêîé ïîçîð, ÿ áû ñïàññÿ îò íåãî èçãíàíèåì èëè ñìåðòüþ, ëèøü áû èçáàâèòüñÿ îò êîíñóëüñêîãî çâàíèÿ. (3) È åñëè áû â÷åðà ñ îðóæèåì ïåðåä íàøèìè âîðîòàìè âñòàëè íàñòîÿùèå âîèíû, òî â ìîå êîíñóëüñòâî ìîã áû ïàñòü Ðèì. Õâàòèò ïî÷åñòåé, íåçà÷åì æèòü. Ñëåäîâàëî áû ìíå óìåðåòü, êîãäà â òðåòèé ðàç ÿ áûë êîíñóëîì. Íî êîãî, îäíàêî æå, îñìåëèëèñü ïðåçðåòü íè÷òîæíåéøèå èç íàøèõ âðàãîâ? (4) Íàñ, êîíñóëîâ, èëè âàñ, êâèðèòû? (5) Åñëè âèíîâàòû ìû, îòíèìèòå ó íàñ âëàñòü, à åñëè ýòîãî ìàëî, ïîêàðàéòå íàñ. Åñëè æå âèíà ëåæèò íà âàñ, òî íå íàéòè òàêèõ áîãîâ è ëþäåé, êîòîðûå âçûñêàëè áû ñ âàñ çà âàøè ïðåãðåøåíèÿ: ëèøü âàì ñàìèì íàäëåæèò ðàñêàÿòüñÿ â íèõ. Íî âðàãè ïðåçèðàëè íå âàøó òðóñîñòü è ïîëàãàëèñü íå íà ñâîþ äîáëåñòü: ñëèøêîì ÷àñòî áûâàëè îíè ðàçãðîìëåíû, îñòàâëÿëè ëàãåðÿ, îòäàâàëè â óïëàòó çåìëè, ïðîõîäèëè ïîä ÿðìîì, ÷òîáû íå çíàòü ñåáÿ è âàñ. (6) Ðàçëàä ìåæäó ñîñëîâèÿìè, ðàçäîðû ìåæäó ïàòðèöèÿìè è ïëåáåÿìè ãóáèòåëüíû äëÿ Ãîðîäà. Êîãäà ìû íå âåäàåì ãðàíèö íàøåé âëàñòè, à âû — âàøåé âîëüíîñòè, âàì âíóøàþò îòâðàùåíèå ïðåäñòàâèòåëè ïàòðèöèàíñêîé, à íàì — ïëåáåéñêîé âëàñòè — âîò ÷òî âñåëÿåò ñìåëîñòü â ýòèõ íàøèõ âðàãîâ. Âî èìÿ áîãîâ, ÷åãî åùå âû õîòèòå? (7) Âû ïîæåëàëè íàðîäíûõ ñ.173 òðèáóíîâ — ìû óñòóïèëè, ÷òîáû ñîõðàíèòü ñîãëàñèå, âàì ïîíàäîáèëèñü äåöåìâèðû — ìû äîïóñòèëè èõ èçáðàíèå, äåöåìâèðû âàì îïðîòèâåëè — ìû çàñòàâèëè èõ îòêàçàòüñÿ îò âëàñòè. (8) Íî è, ñäåëàâøèñü ÷àñòíûìè ëþäüìè, îíè îñòàëèñü æåðòâîé âàøåé çëîáû, à ìû ïîçâîëèëè ýòèì ðîäîâèòåéøèì, îòìå÷åííûì âûñøèìè ïî÷åñòÿìè ìóæàì óìèðàòü è îòïðàâëÿòüñÿ â èçãíàíèå. (9) Âû ñíîâà ïîæåëàëè èçáðàòü íàðîäíûõ òðèáóíîâ — è èçáðàëè èõ. Êîíñóëàìè ñòàëè âàøè ñòîðîííèêè, è ýòè ïðåäñòàâèòåëè ïàòðèöèàíñêîé âëàñòè, âðàæäåáíûå ñàìèì ïàòðèöèÿì, ñòàëè íàøèì äàðîì âàì, ïëåáåè. Çàñòóïíè÷åñòâî òðèáóíîâ, ïðàâî îáæàëîâàíèÿ ïåðåä íàðîäîì, îáÿçàòåëüíîñòü ïîñòàíîâëåíèé ïðîñòîãî íàðîäà äëÿ ïàòðèöèåâ — âî èìÿ ðàâåíñòâà ïåðåä çàêîíîì ìû òåðïåëèâî ñíîñèì ïîïðàíèå íàøèõ ïðàâ. Êóäà ïðèâåäóò ðàçäîðû? (10) Êîãäà ñòàíåò åäèíûì Ãîðîä, êîãäà ìû ñìîæåì ñêàçàòü, ÷òî ýòî îáùåå íàøå îòå÷åñòâî? Ïîáåæäåííûå, ìû äåðæèìñÿ ñïîêîéíåå âàñ, ïîáåäèòåëåé. (11) Òàê íå äîâîëüíî ëè âàì ñòðàõà, êîòîðûé âû íàì âíóøàåòå? Óãðîæàÿ íàì, âû çàíÿëè Àâåíòèí, óãðîæàÿ íàì, çàõâàòèëè Ñâÿùåííóþ ãîðó, âîò è Ýñêâèëèíñêîé õîëì ïî÷òè óæå âçÿò âîëüñêàìè, íî íèêòî íå ñáðîñèë êàðàáêàþùåãîñÿ ïî ñêëîíó âðàãà, ïîòîìó ÷òî îðóæèå â âàøèõ ðóêàõ ïîâåðíóòî ïðîòèâ íàñ. |
67. ibi in hanc sententiam locutum accipio: «etsi mihi nullius noxae conscius, Quirites, sum, tamen cum pudore summo in contionem in conspectum vestrum processi. hoc vos scire, hoc posteris memoriae traditum iri, Aequos et Volscos, vix Hernicis modo pares, T. Quinctio quartum consule ad moenia urbis Romae impune armatos venisse! [2] hanc ego ignominiam, quamquam iam diu ita vivitur ut nihil boni divinet animus, si huic potissimum imminere anno scissem, vel exsilio vel morte, si alia fuga honoris non esset, vitassem. [3] ergo si viri arma illa habuissent quae in portis fuere nostris, capi Roma me consule potuit. satis honorum, satis superque vitae erat; mori consulem tertium oportuit. [4] quem tandem ignavissimi hostium contempsere? nos consules an vos, Quirites? si culpa in nobis est, auferte imperium indignis, et si id parum est, insuper poenas expetite: [5] si in vobis, nemo deorum nec hominum sit qui vestra puniat peccata, Quirites: vosmet tantum eorum paeniteat. non illi vestram ignaviam contempsere nec suae virtuti confisi sunt; quippe totiens fusi fugatique, castris exuti, agro multati, sub iugum missi et se et vos novere: [6] discordia ordinum et venenum urbis huius, patrum ac plebis certamina, dum nec nobis imperii nec vobis libertatis est modus, dum taedet vos patriciorum, nos plebeiorum magistratuum, sustulere illis animos. [7] pro deum fidem quid vobis voltis? tribunos plebis concupistis; concordiae causa concessimus. decemviros desiderastis; creari passi sumus. decemvirorum vos pertaesum est; coegimus abire magistratu. [8] manente in eosdem privatos ira vestra mori atque exsulare nobilissimos viros honoratissimosque passi sumus. [9] tribunos plebis creare iterum voluistis; creastis; consules facere vestrarum partium; etsi patribus videbamus iniquum, patricium quoque magistratum plebi donum fieri vidimus. auxilium tribunicium, provocationem ad populum, scita plebis iniuncta patribus, sub titulo aequandarum legum nostra iura oppressa tulimus et ferimus. [10] qui finis erit discordiarum? ecquando unam urbem habere, ecquando communem hanc esse patriam licebit? victi nos aequiore animo quiescimus quam vos victores. [11] satisne est nobis vos metuendos esse? adversus nos Aventinum capitur, adversus nos Sacer occupatur mons; Esquilias vidimus ab hoste prope captas, et scandentem in aggerem Volscum. hostem nemo submovit: in nos viri, in nos armati estis. |