Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
70. (1) Õîòÿ îáà êîíñóëà ðàñïîëàãàëè â âîéñêå îäèíàêîâûìè ïîëíîìî÷èÿìè, èáî ýòî íàèëó÷øèé ñïîñîá âåäåíèÿ áîëüøèõ äåë, âñå æå ñ ñîãëàñèÿ Àãðèïïû âñÿ ïîëíîòà âëàñòè áûëà ïåðåäàíà äðóãîìó êîíñóëó, êîòîðûé, â îòâåò íà íåçëîáèâîñòü è óñòóï÷èâîñòü, ïî-äðóæåñêè äåëèëñÿ ñ íèì è çàìûñëàìè, è ñëàâîþ, âîçâûøàÿ òîãî, êòî íå ìîã ñ íèì ðàâíÿòüñÿ. (2)  áîþ Êâèíêöèé áûë íà ïðàâîì êðûëå, Àãðèïïà íà ëåâîì, ñåðåäèíà ââåðÿëàñü ëåãàòó Ñïóðèþ Ïîñòóìèþ Àëüáó, êîííèöà áûëà îòäàíà ïîä íà÷àëî äðóãîãî ëåãàòà — Ïóáëèÿ Ñóëüïèöèÿ. (3) Íà ïðàâîì êðûëå ïåõîòà îòëè÷íî äðàëàñü ïðîòèâ óïîðíî îáîðîíÿâøèõñÿ âîëüñêîâ. (4) Ïóáëèé Ñóëüïèöèé ñ êîííèöåé ïðîðâàë â ñåðåäèíå âðàæåñêóþ îáîðîíó. Õîòü åìó è ìîæíî áûëî òåì æå ïóòåì âåðíóòüñÿ ê ñâîèì, ïðåæäå ÷åì íåïðèÿòåëü ïîïðàâèò ñìåøàâøèåñÿ ðÿäû, íî âñàäíèêè ïðåäïî÷ëè óäàðèòü âî âðàæåñêèé òûë è â ìãíîâåíèå îêà ðàññåÿëè áû ñ äâóõ ñòîðîí âîéñêî, åñëè á êîííèöà âîëüñêîâ è ýêâîâ íå íàâÿçàëà èì áîÿ. (5) Òîãäà Ñóëüïèöèé çàêðè÷àë ñâîèì, ÷òî ìåäëèòü íåëüçÿ, ÷òî îíè îòðåçàíû è áóäóò îêðóæåíû, åñëè òîëüêî, îòäàâ âñå ñèëû, íå ñïðàâÿòñÿ ñ íåïðèÿòåëüñêîé êîííèöåé. (6) Ìàëî ïðîãíàòü âðàãà, íàäî ïåðåáèòü ëþäåé è êîíåé, äàáû íèêòî íå ñìîã âåðíóòüñÿ íà ïîëå áèòâû è ñíîâà âñòóïèòü â áîé. Äà îíè è íå ñìîãóò ñîïðîòèâëÿòüñÿ òåì, ïåðåä êåì íå óñòîÿëà ñîìêíóòàÿ â òåñíûå ðÿäû ïåõîòà! (7) È âñàäíèêè âíÿëè åãî ñëîâàì. Îäíèì óäàðîì îíè ñìÿëè âðàæåñêóþ êîííèöó: ìíîãèå ïîïàäàëè ñ êîíåé, è èõ ñàìèõ è ëîøàäåé èõ ïðîíçàëè êîïüÿìè. Òàê çàâåðøèëîñü ñðàæåíèå ñ êîííèöåé. (8) Íàïàâ ïîñëå ýòîãî íà ïåõîòèíöåâ, âñàäíèêè ëèøü òîãäà èçâåñòèëè î ñâîèõ ïîäâèãàõ êîíñóëà, êîãäà íåïðèÿòåëüñêîå âîéñêî óæå äðîãíóëî. Ýòî èçâåñòèå âîîäóøåâèëî îäåðæèâàâøèõ âåðõ ðèìëÿí è âûçâàëî ñ.176 çàìåøàòåëüñòâî ñðåäè îòñòóïàþùèõ ýêâîâ. (9) Ïîðàæåíèå âðàãîâ íà÷àëîñü â ñåðåäèíå ñòðîÿ, ãäå ðÿäû îáîðîíû ïðîðâàëà êîííèöà; (10) ïîòîì êîíñóë Êâèíêöèé ïîäàâèë ñîïðîòèâëåíèå íà ëåâîì êðûëå, è òîëüêî íà ïðàâîì äåëî åùå òðåáîâàëî áîëüøèõ óñèëèé. Òóò Àãðèïïà, ìîëîäîé è ãîðÿ÷èé, êàê òîëüêî çàìåòèë, ÷òî â äðóãèõ ìåñòàõ äåëî èäåò ëó÷øå, ÷åì ó íåãî, ñòàë âûõâàòûâàòü çíàìåíà ó çíàìåíîñöåâ è äàæå, áðîñàÿñü âïåðåä, øâûðÿòü èõ â ñîìêíóòûå íåïðèÿòåëüñêèå ðÿäû. (11) Ñòðàøàñü ïîçîðà112, âîèíû ðèíóëèñü íà âðàãà. Òàê ïîáåäà áûëà óðàâíîâåøåíà ìåæäó âñåìè. Íî òóò îò Êâèíêöèÿ ïðèøëî èçâåñòèå, ÷òî îí ïîáåäèë è ãðîçèò óæå íåïðèÿòåëüñêîìó ëàãåðþ, íî íå õî÷åò òóäà âðûâàòüñÿ, ïîêà íå óçíàåò, ÷òî áîé âûèãðàí è íà ëåâîì êðûëå; (12) Åñëè æå Àãðèïïà óæå ðàçáèë âðàãà, ïóñòü ïðèñîåäèíÿåòñÿ, ÷òîáû âñå âîéñêî ðàçîì îâëàäåëî äîáû÷åé. (13) Îäåðæàâøèé ïîáåäó Àãðèïïà ïðèáûë ïîçäðàâèòü ïîáåäèòåëÿ Êâèíêöèÿ óæå ê íåïðèÿòåëüñêîìó ëàãåðþ. Ìãíîâåííî ðàçîãíàâ íåìíîãèõ çàùèòíèêîâ, îíè áåç áîÿ ïðåîäîëåëè óêðåïëåíèÿ, à âûøëè îòòóäà ñ âîéñêîì, çàõâàòèâøèì áîãàòóþ äîáû÷ó è ê òîìó æå âåðíóâøèì ñâîå èìóùåñòâî, îòíÿòîå íåïðèÿòåëüñêèìè íàáåãàìè. (14) Ìíå èçâåñòíî, ÷òî êîíñóëû ñàìè íå òðåáîâàëè òðèóìôà, è ñåíàò åãî èì íå ïðåäîñòàâèë, íî ÿ íå èìåþ ñâåäåíèé î ïðè÷èíå, èç-çà êîòîðîé îíè ïðåíåáðåãëè ýòîé ïî÷åñòüþ èëè íå ïîíàäåÿëèñü íà íåå. (15) ß ïîëàãàþ, íàñêîëüêî ïîçâîëÿåò äàâíîñòü ñëó÷èâøåãîñÿ, ÷òî âñëåäñòâèå îòêàçà ñåíàòà ïî÷òèòü òðèóìôîì êîíñóëîâ Âàëåðèÿ è Ãîðàöèÿ, ñíèñêàâøèõ ñëàâó ïîáåäèòåëåé íå òîëüêî âîëüñêîâ è ýêâîâ, íî òàêæå è ñàáèíÿí, ýòèì êîíñóëàì ñòûäíî áûëî òðåáîâàòü òðèóìô çà ñâîè ïîäâèãè, âïîëîâèíó ìåíüøèå ñîâåðøåííûõ òåìè, âåäü, äîáåéñÿ îíè åãî, è ìîãëè áû ïîäóìàòü, ÷òî â ðàñ÷åò áûëè ïðèíÿòû ñàìè ëþäè, à íå èõ çàñëóãè. |
70. in exercitu Romano cum duo consules essent potestate pari, quod saluberrimum in administratione magnarum rerum est, summa imperii concedente Agrippa penes collegam erat; et praelatus ille facilitati summittentis se comiter respondebat communicando consilia laudesque et aequando imparem sibi. [2] in acie Quinctius dextrum cornu, Agrippa sinistrum tenuit; Sp. Postumio Albo legato datur media acies tuenda, legatum alterum P. Sulpicium equitibus praeficiunt. [3] pedites ab dextro cornu egregie pugnavere haud segniter resistentibus Volscis. [4] P. Sulpicius per mediam hostium aciem cum equitatu perrupit. unde cum eadem reverti posset ad suos priusquam hostis turbatos ordines reficeret, terga impugnare hostium satius visum est; momentoque temporis in aversam incursando aciem ancipiti terrore dissipasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum et Aequorum exceptum aliquamdiu tenuissent. [5] ibi vero Sulpicius negare cunctandi tempus esse, circumventos interclusosque ab suis vociferans, ni equestre proelium conixi omni vi perficerent. [6] nec fugare equitem integrum satis esse: conficerent equos virosque, ne quis reveheretur inde ad proelium aut integraret pugnam; non posse illos resistere sibi, quibus conferta peditum acies cessisset. [7] haud surdis auribus dicta. impressione una totum equitatum fudere, magnam vim ex equis praecipitavere, ipsos equosque spiculis confodere. [8] is finis pugnae equestris fuit. tunc adorti peditum aciem nuntios ad consules rei gestae mittunt, ubi iam inclinabatur hostium acies. Nuntius deinde et vincentibus Romanis animos auxit et referentes gradum perculit Aequos. [9] in media primum acie vinci coepti, qua permissus equitatus turbaverat ordines; [10] sinistrum deinde cornu ab Quinctio consule pelli coeptum; in dextro plurimum laboris fuit. ibi Agrippa, aetate viribusque ferox, cum omni parte pugnae melius rem geri quam apud se videret, arrepta signa ab signiferis ipse inferre, quaedam iacere etiam in confertos hostes coepit; [11] cuius ignominiae metu concitati milites invasere hostem. ita aequata ex omni parte victoria est Nuntius tum a Quinctio venit victorem iam se imminere hostium castris; nolle inrumpere antequam sciat debellatum et in sinistro cornu esse: [12] si iam fudisset hostes, conferret ad se signa, ut simul omnis exercitus praeda potiretur. [13] victor Agrippa cum mutua gratulatione ad victorem collegam castraque hostium venit. ibi paucis defendentibus momentoque fusis sine certamine in munitiones inrumpunt, praedaque ingenti conpotem exercitum suis etiam rebus reciperatis quae populatione agrorum amissae erant reducunt. [14] triumphum nec ipsos postulasse nec delatum iis ab senatu accipio, nec traditur causa spreti aut non sperati honoris. [15] ego quantum in tanto intervallo temporum conicio, cum Valerio atque Horatio consulibus, qui praeter Volscos et Aequos Sabini etiam belli perfecti gloriam pepererant, negatus ab senatu triumphus esset, verecundiae fuit pro parte dimidia rerum consulibus petere triumphum, ne etiamsi impetrassent magis hominum ratio quam meritorum habita videretur. |