Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
68. (1) Âîò âû òóò îñàäèëè êóðèþ, ñäåëàëè ôîðóì íåáåçîïàñíûì, íàïîëíèëè òåìíèöó çíàòíåéøèìè ëþäüìè, òàê âûéäèòå-êà ñ òîþ æå õðàáðîñòüþ çà Ýñêâèëèíñêèå âîðîòà, (2) èëè, åñëè íå îòâàæèâàåòåñü, ïîãëÿäèòå ñî ñòåí, êàê îãíþ è ìå÷ó ïðåäàþò âàøè ïîëÿ, êàê óãîíÿþò äîáû÷ó, êàê äûìÿòñÿ ïîäîææåííûå ïîâñþäó äîìà! (3). À âåäü îáùåìó äåëó îò ýòîãî ïðèõîäèòñÿ åùå õóæå: ãîðÿò ïîëÿ, îñàæäåí Ãîðîä, âîåííàÿ ñëàâà äîñòàëàñü âðàãàì! ×òî äàëüøå?  êàêîì ñîñòîÿíèè âàøè ñîáñòâåííûå äåëà? Âîò âû óçíàåòå êàæäûé î ïîíåñåííîì óùåðáå. Îòêóäà è ÷åì âàì çäåñü åãî âîñïîëíèòü? (4) Òðèáóíû âîññòàíîâÿò è îòäàäóò âàì ïîòåðÿííîå? Ðå÷åé è ñëîâ äëÿ âàñ ó íèõ áóäåò ñêîëüêî óãîäíî, è îáâèíåíèé ïðîòèâ çíàòè, è çàêîíîâ îäèí ëó÷øå äðóãîãî, è ñõîäîê. Íî âåäü ñ ýòèõ ñõîäîê íèêòî èç âàñ íèêîãäà íå âîçâðàùàëñÿ äîìîé îáîãàùåííûì èëè îñ÷àñòëèâëåííûì. (5) Ïðèíîñèë ëè õîòü êòî-òî èç âàñ æåíå è äåòÿì ÷òî-íèáóäü, êðîìå íåíàâèñòè, îáèä è âðàæäû — êàê îáùåñòâåííûõ, òàê è ÷àñòíûõ? Íî âû íå ìîæåòå ñàìè, ñâîåé áåçóïðå÷íîé äîáëåñòüþ, çàùèòèòü ñåáÿ îò ýòîãî è ïîëüçóåòåñü ÷óæîþ ïîìîùüþ. (6) Êëÿíóñü, êîãäà âû ñëóæèëè ïîä íàøèì, êîíñóëîâ, íà÷àëîì, à íå òðèáóíîâ, è íå íà ôîðóìå, à íà âîéíå, è êðèê âàø ïðèâîäèë â òðåïåò âðàãà íà ïîëå áðàíè, à íå ðèìñêèõ ïàòðèöèåâ â ñîáðàíèè, òî âû ñ òðèóìôîì âîçâðàùàëèñü äîìîé, ê ïåíàòàì, íàãðóæåííûå äîáû÷åé, îáîãàùåííûå îòíÿòîé ó âðàãà çåìëåþ, îáëàñêàííûå óäà÷åé, ïðè÷àñòíûå è îáùåé ñëàâå, è òîé, ÷òî êàæäûé ñíèñêàë ñåáå ñàì; à òåïåðü âû ïîçâîëÿåòå íåïðèÿòåëþ óéòè, óíîñÿ ñ ñîáîþ âàøå äîáðî. (7) Îñòàâàéòåñü ïðè ñâîèõ ñõîäêàõ, æèâèòå íà ôîðóìå, íî âîéíà, îò êîòîðîé âû ïðÿ÷åòåñü, íåìèíóåìî íàñòèãíåò âàñ. Âàì òðóäíî áûëî âûñòóïèòü ñ.174 ïðîòèâ ýêâîâ è âîëüñêîâ, à âîéíà ñàìà ïðèøëà ê âîðîòàì, è, åñëè íå îòðàçèòü åå, îíà ïåðåêèíåòñÿ ÷åðåç ñòåíû, çàõëåñòíåò òâåðäûíþ Êàïèòîëèÿ è çàñòèãíåò âàñ â ñîáñòâåííîì äîìå. (8) Äâà ãîäà íàçàä ñåíàò ïðèêàçàë ïðîèçâåñòè íàáîð è ïîâåñòè âîéñêî íà Àëüãèä, à ìû áåççàáîòíî ñèäèì ñåáå äîìà, ïî-áàáüè ÷åøåì ÿçûêè, ðàäóÿñü íàñòóïèâøåìó ìèðó è íå çàìå÷àÿ â ýòîé êîðîòêîé ïåðåäûøêå, ÷òî ãðÿäåò âîéíà, åùå îïàñíåå ïðåæíèõ. (9) ß çíàþ, åñòü ðå÷è ïðèÿòíåé ìîåé, íî íåîáõîäèìîñòü çàñòàâëÿåò ìåíÿ ãîâîðèòü ïðàâäó, à íå ëþáåçíîñòè, äàæå åñëè áû ìîÿ ñîáñòâåííàÿ ïðèðîäà íå òðåáîâàëà ýòîãî. ß õîòåë áû äîáèòüñÿ âàøåãî ðàñïîëîæåíèÿ, êâèðèòû, íî åùå áîëüøå æàæäó ÿ âàøåãî ñïàñåíèÿ, ÷òî áû âû ïîòîì íè äóìàëè îáî ìíå. (10) Òàê óæ óñòðîåíî ïðèðîäîé, ÷òî òîò, êòî ïåðåä òîëïîþ ãîâîðèò î ñâîåì, åé ëþáåçíåé òîãî, êîìó íè÷òî íåéäåò íà óì, êðîìå îáùåñòâåííîé ïîëüçû. Ìîæåò, âû äóìàåòå, ÷òî ýòè óãîæäàþùèå òîëïå, ýòè ðàäåòåëè çà íàðîä, íå äàâàÿ âàì íè âçÿòüñÿ çà îðóæèå, íè íàñëàäèòüñÿ ìèðîì, ïîäñòðåêàþò è ñìóùàþò âàñ äëÿ âàøåãî áëàãà? (11) Èì âûãîäíû òîëüêî âðåìåíà ñìóò, îíè ïîíèìàþò, ÷òî ïðè ñîãëàñèè ñîñëîâèé èì íå âèäàòü íè ïî÷åñòåé, íè áàðûøåé, îíè äóìàþò, ÷òî ëó÷øå áûòü âîæäÿìè áåäñòâóþùèõ, ÷åì ñîâñåì íè÷üèìè. (12) Íî êîëü ñêîðî âû ìîæåòå ïðåñûòèòüñÿ è ýòèì è çàõîòèòå âåðíóòü ñòðîé ñâîèõ ïðåäêîâ, òî ÿ ãîòîâ îòäàòü ãîëîâó íà îòñå÷åíèå, åñëè â íåñêîëüêî äíåé íå ðàçãðîìëþ ðàçîðèòåëåé íàøèõ ïîëåé, (13) íå îòíèìó ó íèõ ëàãåðü è, îòâðàòèâ îò íàøèõ âîðîò âûçûâàþùèå òåïåðü ó âàñ ñîäðîãàíèå áåäñòâèÿ âîéíû, íå ïîðàæó èìè âðàæåñêèå ãîðîäà». |
68. «agitedum, ubi hic curiam circumsederitis et forum infestum feceritis et carcerem impleveritis principibus, iisdem istis ferocibus animis egredimini extra portam Esquilinam, [2] aut si ne hoc quidem audetis, ex muris visite agros vestros ferro ignique vastatos, praedam abigi, fumare incensa passim tecta. [3] at enim communis res per haec loco est peiore; ager uritur, urbs obsidetur, belli gloria penes hostes est. quid tandem? privatae res vestrae quo statu sunt? iam unicuique ex agris sua damna nuntiabuntur. [4] quid est tandem domi unde ea expleatis? tribuni vobis amissa reddent ac restituent? vocis verborumque quantum voletis ingerent et criminum in principes et legum aliarum super alias et contionum; sed ex illis contionibus nunquam vestrum quisquam re, fortuna domum auctior rediit. [5] ecquis rettulit aliquid ad coniugem ac liberos praeter odia offensiones simultates publicas privatasque? a quibus semper non vestra virtute innocentiaque, sed auxilio alieno tuti sitis. [6] at Hercules cum stipendia nobis consulibus, non tribunis ducibus, et in castris, non in foro faciebatis, et in acie vestrum clamorem hostes, non in contione patres Romani horrebant, praeda parta, agro ex hoste capto, pleni fortunarum gloriaeque simul publicae simul privatae triumphantes domum ad penates redibatis: nunc oneratum vestris fortunis hostem abire sinitis. [7] haerete adfixi contionibus et in foro vivite: sequetur vos necessitas militandi quam fugitis. grave erat in Aequos et Volscos proficisci: ante portas est bellum. si inde non pellitur, iam intra moenia erit et arcem et Capitolium scandet et in domos vestras vos persequetur. [8] biennio ante senatus dilectum haberi et educi exercitum in Algidum iussit: sedemus desides domi mulierum ritu inter nos altercantes, praesenti pace laeti nec cernentes ex otio illo brevi multiplex bellum rediturum. [9] his ego gratiora dictu alia esse scio; sed me vera pro gratis loqui, etsi meum ingenium non moneret, necessitas cogit. vellem equidem vobis placere, Quirites; sed multo malo vos salvos esse, qualicumque erga me animo futuri estis. [10] natura hoc ita comparatum est ut qui apud multitudinem sua causa loquitur gratior eo sit cuius mens nihil praeter publicum commodum videt; nisi forte adsentatores publicos, plebicolas istos, qui vos nec in armis nec in otio esse sinunt, vestra vos causa incitare et stimulare putatis. [11] concitati aut honori aut quaestui illis estis, et quia in concordia ordinum nullos se usquam esse vident, malae rei se quam nullius duces esse volunt. [12] quarum rerum si vos taedium tandem capere potest et patrum vestrosque antiquos mores voltis pro his novis sumere, nulla supplicia recuso, [13] nisi paucis diebus hos populatores agrorum nostrorum fusos fugatosque castris exuero et a portis nostris moenibusque ad illorum urbes hunc belli terrorem quo nunc vos attoniti estis transtulero.» |