Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
37. (1) Ïîñëå òàêîãî èñõîäà äåëà êîíñóë, ñîáðàâ âîéñêîâóþ ñõîäêó, âîçäàë õâàëó çàñëóãàì Ïóáëèÿ Äåöèÿ, ïðè÷åì íå òîëüêî òåì, î êîòîðûõ óæå íà÷èíàë ãîâîðèòü, íî è òåì, ÷òî ïðèáàâèëèñü ñ íîâûìè åãî ïîäâèãàìè, è, êðîìå ïðî÷èõ âîåííûõ äàðîâ, îí æàëóåò åãî çîëîòûì âåíêîì è ñîòíåé áûêîâ, à åùå îäíèì áûêîì îñîáåííûì: áåëûì, òó÷íûì, ñ çîëî÷åíûìè ðîãàìè. (2) Âîèíîâ, áûâøèõ ñ Äåöèåì â îòðÿäå, êîíñóë òîæå ïîæàëîâàë íàâñåãäà äâîéíûì äîâîëüñòâèåì, à åäèíîâðåìåííî êàæäîìó äàë ïî áûêó è ïî äâå òóíèêè. Âñëåä çà êîíñóëüñêèìè äàðàìè ëåãèîíû ïðè ãðîìêèõ êðèêàõ îäîáðåíèÿ âîçëàãàþò íà Äåöèÿ âåíîê èç òðàâû çà ñíÿòèå îñàäû, äðóãîé âåíîê â çíàê òîé æå ÷åñòè âîçëàãàåò íà íåãî åãî ñîáñòâåííûé îòðÿä91. (3) Óêðàøåííûé ýòèìè çíàêàìè îòëè÷èÿ, îí ïðèíåñ îñîáåííîãî áûêà â æåðòâó Ìàðñó, à ñîòíþ áûêîâ ïåðåäàë â äàð âîèíàì, áûâøèì ñ íèì â ïîõîäå. Äëÿ íèõ æå ëåãèîíåðû ïðèíåñëè ïî ìåðå õëåáà è âèíà êàæäîìó, è âñå ýòî ñäåëàëîñü ìãíîâåííî ïîä äðóæíûå êðèêè, îçíà÷àâøèå âñåîáùåå îäîáðåíèå. (4) Òðåòüå ñðàæåíèå ïðîèçîøëî ïîä Ñâåññóëîé, ãäå âîéñêî ñàìíèòîâ, îáðàùåííîå â áåãñòâî Ìàðêîì Âàëåðèåì, âûçâàâøè èç äîìó öâåò þíîøåñòâà, ðåøèëî èñïûòàòü ñóäüáó â ïîñëåäíåé ñõâàòêå. (5) Âñòðåâîæåííûå ãîíöû ïðèáûëè èç Ñâåññóëû â Êàïóþ, à îòòóäà ñïåøíî ïîñêàêàëè âñàäíèêè ê êîíñóëó Âàëåðèþ ïðîñèòü ïîìîùè. (6) Òîò÷àñ ïîäíÿëè çíàìåíà è, îñòàâèâ âåñü ëàãåðíûé îáîç ïîä ñèëüíîé îõðàíîé, áûñòðî äâèíóëèñü â ïîõîä. Âáëèçè îò âðàãà îíè ñòàëè ëàãåðåì, çàíÿâ î÷åíü ìàëî ìåñòà, òàê êàê âìåñòî âüþ÷íîãî ñòàäà è òîëïû ïîãîíùèêîâ ó íèõ áûëè òîëüêî êîíè. (7) Ñàìíèòñêîå âîéñêî âûñòðîèëîñü â áîåâîì ïîðÿäêå, ñëîâíî áîé íà÷íåòñÿ íåìåäëåííî; à êîãäà íèêòî íå äâèíóëñÿ èì íàâñòðå÷ó, ñ óãðîæàþùèì âèäîì ïîäñòóïèëè ê ñòàíó ïðîòèâíèêà. (8) Óâèäàâ òàì âîèíîâ íà âàëó è óçíàâ îò ðàçîñëàííûõ ëàçóò÷èêîâ, â êàêîì òåñíîì êîëüöå çàêëþ÷åí ëàãåðü, îíè ðåøèëè, ÷òî âðàãîâ î÷åíü ìàëî, (9) è âåñü ñòðîé çàøóìåë, òðåáóÿ çàñûïàòü ðâû, ðàçðóøèòü âàë è âîðâàòüñÿ â ëàãåðü; ýòî áåçðàññóäñòâî ïîëîæèëî áû êîíåö âîéíå, åñëè á âîæäè íå ñäåðæàëè ïîðûâ âîèíîâ, (10) Ìåæ òåì ïîñêîëüêó èõ ñîáñòâåííîå îãðîìíîå âîéñêî èñïûòûâàëî òðóäíîñòè ñ ïðîïèòàíèåì è ñïåðâà èç-çà ñèäåíèÿ ïîä Ñâåññóëîé, à òåïåðü èç-çà îòñðî÷êè áèòâû äåëî äîøëî ïî÷òè äî ñ.358 ïîëíîãî èñòîùåíèÿ ïðèïàñîâ, òî áûëî ðåøåíî, ïîêóäà âðàã â îñàäå äðîæèò îò ñòðàõà, îòïðàâèòü âîèíîâ â ïîëÿ çà ïðîäîâîëüñòâèåì; (11) à òåì âðåìåíåì ó ðèìëÿí, ñèäÿùèõ íà ìåñòå è ïðèíåñøèõ ñ ñîáîé áåç îáîçà ëèøü ñòîëüêî ïðîäîâîëüñòâèÿ, ñêîëüêî ìîãëè óíåñòè íà ñîáñòâåííûõ ïëå÷àõ âìåñòå ñ îðóæèåì, âûéäóò âñå çàïàñû. (12) Óâèäåâ, ÷òî ïðîòèâíèêè îòïðàâèëèñü ðûñêàòü ïî ïîëÿì è îñòàëèñü òîëüêî ðåäêèå äîçîðû, êîíñóë íåìíîãîñëîâíî îáîäðèë âîèíîâ è ïîâåë èõ áðàòü ëàãåðü ïðèñòóïîì. (13) Âçÿâ åãî ñ ïåðâûì êëè÷åì è ïðè ïåðâîì íàòèñêå è ïåðåáèâ áîëüøóþ ÷àñòü âðàãîâ åùå â øàòðàõ, à íå ó âîðîò è óêðåïëåíèé, îí ïðèêàçàë ñíåñòè çàõâà÷åííûå çíàìåíà â îäíî ìåñòî, îñòàâèë äëÿ îõðàíû è çàùèòû äâà ëåãèîíà, ñòðîæàéøå çàïðåòèâ èì äî åãî âîçâðàùåíüÿ çàíèìàòüñÿ ðàçãðàáëåíèåì ëàãåðÿ, (14) à ñàì ñîìêíóòûì ñòðîåì äâèíóëñÿ âïåðåä; êîãäà æå êîííèöà, ïîñëàííàÿ âïåðåä, ñòàëà ñãîíÿòü ñàìíèòîâ, ðàçáåãàâøèõñÿ, ñëîâíî çâåðè ïðè îáëàâå, óñòðîèë ñòðàøíóþ ðåçíþ. (15) Îò èñïóãà òå íå ìîãëè ñãîâîðèòüñÿ, ïîä êàêèì ñîáèðàòüñÿ çíàìåíåì è ñïåøèòü èì ê ëàãåðþ èëè ïîñòàðàòüñÿ óáåæàòü ïîäàëüøå; (16) è òàêîå òóò áûëî áåãñòâî è òàêîé óæàñ, ÷òî äî ñîðîêà òûñÿ÷ ùèòîâ ïðèíåñëè êîíñóëó — óáèòûõ, êîíå÷íî, áûëî íå ñòîëüêî, — à âîåííûõ çíàìåí, âìåñòå ñ çàõâà÷åííûìè â ëàãåðå, îêîëî ñòà ñåìèäåñÿòè. (17) Ñ ýòèì âîçâðàòèëèñü âî âðàæåñêèé ëàãåðü, è òàì âñÿ äîáû÷à áûëà îòäàíà íà ðàçãðàáëåíèå âîèíàì. |
37. ita rebus gestis consul advocata contione P. Deci non coeptas solum ante sed cumulatas nova virtute laudes peragit et praeter militaria alia dona aurea corona eum et centum bubus eximioque uno albo opimo auratis cornibus donat. [2] milites qui in praesidio simul fuerant duplici frumento in perpetuum, in praesentia bubus privis binisque tunicis donati. secundum consulis donationem legiones gramineam coronam obsidialem, clamore donum approbantes, Decio imponunt; altera corona, eiusdem honoris index, a praesidio suo imposita est. [3] his decoratus insignibus bovem eximium Marti immolavit, centum boves militibus dono dedit qui secum in expeditione fuerant. iisdem militibus legiones libras farris et sextarios vini contulerunt; omniaque ea ingenti alacritate per clamorem militarem, indicem omnium adsensus, gerebantur. [4] tertia pugna ad Suessulam commissa est, quia fugatus a M. Valerio Samnitium exercitus omni robore iuventutis domo accito certamine ultimo fortunam experiri statuit. [5] ab Suessula nuntii trepidi Capuam, inde equites citati ad Valerium consulem opem oratum veniunt. [6] confestim signa mota relictisque impedimentis castrorum cum valido praesidio raptim agitur agmen; nec procul ab hoste locum perexiguum, ut quibus praeter equos ceterorum iumentorum calonumque turba abesset, castris cepit. [7] Samnitium exercitus, velut haud ulla mora pugnae futura esset, aciem instruit; deinde, postquam nemo obvius ibat, infestis signis ad castra hostium succedit. [8] ibi ut militem in vallo vidit missique ab omni parte exploratum quam in exiguum orbem contracta castra essent — paucitatem inde hostium colligentes — [9] rettulerunt, fremere omnis acies complendas esse fossas scindendumque vallum et in castra inrumpendum; transactumque ea temeritate bellum foret, ni duces continuissent impetum militum. [10] ceterum, quia multitudo sua commeatibus gravis et prius sedendo ad Suessulam et tum certaminis mora haud procul ab rerum omnium inopia esset, placuit, dum inclusus paveret hostis, frumentatum per agros militem duci: [11] interim quieto Romano, qui expeditus quantum umeris inter arma geri posset frumenti secum attulisset, defutura omnia. [12] consul palatos per agros cum vidisset hostes, stationes infrequentes relictas, paucis milites adhortatus ad castra oppugnanda ducit. [13] quae cum primo clamore atque impetu cepisset, pluribus hostium in tentoriis suis quam in portis valloque caesis, signa captiva in unum locum conferri iussit relictisque duabus legionibus custodiae et praesidii causa gravi edicto monitis ut, donec ipse revertisset, praeda abstinerent, [14] profectus agmine instructo, cum praemissus eques velut indagine dissipatos Samnites ageret, caedem ingentem fecit. [15] nam neque quo signo coirent inter se neque utrum castra peterent an longiorem intenderent fugam, territis constare poterat; [16] tantumque fugae ac formidinis fuit ut ad quadraginta milia scutorum — nequaquam tot caesis — et signa militaria cum iis quae in castris capta erant ad centum septuaginta ad consulem deferrentur. [17] tum in castra hostium reditum ibique omnis praeda militi data. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß