Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
20. (1) Ïîêà îáà êîíñóëà è âñå ñèëû ðèìëÿí áûëè áðîøåíû ãëàâíûì îáðàçîì íà âîéíó ñ ýòðóñêàìè, â Ñàìíèè äëÿ îïóñòîøåíèÿ ðèìñêèõ îêðàèííûõ çåìåëü ïîäíÿëèñü íîâûå âîèíñòâà è, ïðîéäÿ ÷åðåç âåñöèéñêèå çåìëè â êàìïàíñêèå è ôàëåðíñêèå ïîëÿ, íàãðàáèëè íåñìåòíóþ äîáû÷ó. (2) Âîëóìíèé øåë óæå áîëüøèìè ïåðåõîäàìè íàçàä â Ñàìíèé, ïîòîìó ÷òî èñòåêàë ñðîê âîåííûõ ïîëíîìî÷èé Ôàáèÿ è Äåöèÿ, íî èçâåñòèå î ñàìíèòñêîì âîéñêå è î ðàçãðàáëåíèè Êàìïàíèè çàñòàâèëî åãî ðàäè çàùèòû ñîþçíèêîâ ñâåðíóòü ñ ïóòè. (3) Ïðèäÿ â Êàëåí, îí è ñàì óâèäåë ñâåæèå ñëåäû ðàçáîÿ, è êàëåíöû ïîâåäàëè åìó, ÷òî ó âðàãà óæå ñòîëüêî äîáû÷è, ÷òî îí åëå äåðæèò ïîõîäíûé ñòðîé, (4) à âîæäè èõ îòêðûòî ãîâîðÿò, ÷òî íàäî òîò÷àñ âîçâðàòèòüñÿ â Ñàìíèé è, îñòàâèâ òàì äîáû÷ó, âíîâü èäòè â ïîõîä, ÷òîáû íå âñòóïàòü â áîé, èìåÿ ñòîëü îáðåìåíåííîå âîéñêî. (5) Ñêîëü íè ïðàâäîïîäîáíî ýòî êàçàëîñü, Âîëóìíèé ðåøèë ðàçâåäàòü âñå ïîëó÷øå è ðàçîñëàë âñàäíèêîâ âûëîâèòü ãðàáèòåëåé, áðîäèâøèõ ïî äåðåâíÿì. (6) Îò íèõ îí äîçíàëñÿ, ÷òî íåïðèÿòåëü ñòàë ñòàíîì ó ðåêè Âîëüòóðíà, à îòòóäà â òðåòüþ ñòðàæó íî÷è73 äâèíåòñÿ ê Ñàìíèþ. (7) Òùàòåëüíî ýòî ïðîâåðèâ, Âîëóìíèé îòïðàâèëñÿ â ïóòü è îñòàíîâèëñÿ íà òàêîì ðàññòîÿíèè îò íåïðèÿòåëÿ, ÷òîáû ñàìîìó îñòàòüñÿ íåçàìå÷åííûì, à âðàãà çàõâàòèòü âðàñïëîõ ïðè âûõîäå èç ëàãåðÿ. (8) Ïåðåä ñàìûì ðàññâåòîì êîíñóë ïðèáëèçèëñÿ ê ëàãåðþ è ïîñëàë ëþäåé, çíàþùèõ îñêñêèé74 ÿçûê, ðàçâåäàòü, ÷òî òàì äåëàåòñÿ. Ñìåøàâøèñü ñ âðàæåñêèìè âîèíàìè, ÷òî â íî÷íîé ñóìàòîõå áûëî íåòðóäíî, îíè óçíàëè, ÷òî çíàìåíà ñ íåáîëüøîé âîîðóæåííîé îõðàíîþ óæå ïîêèíóëè ëàãåðü, îáîç è åãî îõðàíà íà âûõîäå è ÷òî âîéñêî ëèøåíî ïîäâèæíîñòè, êàæäûé çàíÿò ñâîåé ïîêëàæåé è íèãäå íåò íè ñîãëàñèÿ, íè äîñòàòî÷íî ÿñíûõ ðàñïîðÿæåíèé. (9) Ðåøèëè, ÷òî ýòî è åñòü ñ.476 ëó÷øåå âðåìÿ äëÿ íàïàäåíèÿ, äà è çàðÿ óæå çàíèìàëàñü. È âîò, Âîëóìíèé, ïðèêàçàâ òðóáèòü ê áîþ, íàñòóïàåò íà âðàæåñêèå âîéñêà. (10) Ñàìíèòû îáðåìåíåíû äîáû÷åé, è ìàëî êòî ïðè îðóæèè; îäíè ïðèáàâèëè øàãó, ãîíÿ ïåðåä ñîáîþ ñêîò, äðóãèå îñòàíîâèëèñü, íå çíàÿ, ÷òî áåçîïàñíåé: èäòè âïåðåä èëè âåðíóòüñÿ â ëàãåðü; à ïîêóäà îíè êîëåáëþòñÿ, ðèìëÿíå íàïàäàþò, è âîò óæå îíè ïåðåáðàëèñü ÷åðåç âàë è ó÷èíÿþò â ëàãåðå áåñïîðÿäî÷íóþ ðåçíþ. (11) Íå òîëüêî âðàæåñêîå íàïàäåíèå ïðèâåëî â çàìåøàòåëüñòâî ñàìíèòñêèå îòðÿäû, íî âäîáàâîê åùå è áóíò ïëåííûõ: (12) êòî íå ñâÿçàí, òîò ðàçâÿçûâàåò äðóãèõ, à èíûå, ðàñõâàòàâ îðóæèå, ïðèòîðî÷åííîå ê ïîõîäíîé êëàäè, âðûâàþòñÿ â ðÿäû âîèíîâ è ïðîèçâîäÿò ïåðåïîëîõ ñòðàøíåé ñàìîé áèòâû. (13) À ïîòîì ñâåðøàþò ïîäâèã åùå äîñòîïàìÿòíåå: êîãäà âîæäü Ñòàé Ìèíàöèé ïðèáëèçèëñÿ ê ðÿäàì äëÿ îáîäðåíèÿ, îíè75 íàïàäàþò íà íåãî, ðàññåèâàþò âñàäíèêîâ èç åãî ñâèòû è, îáñòóïèâ åãî ñàìîãî ñî âñåõ ñòîðîí, ïëåíåííîãî âåðõîì íà êîíå, òàùàò ê ðèìñêîìó êîíñóëó. (14) Ïðè òàêîì çàìåøàòåëüñòâå ïåðåäîâûå îòðÿäû ñàìíèòîâ âîçâðàòèëèñü íàçàä, è áèòâà, óæå ðåøåííàÿ, âîçîáíîâèëàñü, îäíàêî äëèòåëüíîå ñîïðîòèâëåíèå áûëî íåâîçìîæíî. (15) Äî øåñòè òûñÿ÷ ÷åëîâåê áûëî óáèòî, äâå ñ ïîëîâèíîé âçÿòî â ïëåí, â èõ ÷èñëå ÷åòûðå âîåííûõ òðèáóíà, çàõâà÷åíî òðèäöàòü áîåâûõ çíàìåí è — ÷òî âñåãî îòðàäíåå ïîáåäèòåëÿì — âûçâîëåíî ñåìü òûñÿ÷ ÷åòûðåñòà ïëåííèêîâ è îòáèòû íàçàä ãîðû îòíÿòîãî ó ñîþçíèêîâ èìóùåñòâà. Âñå âëàäåëüöû óêàçîì áûëè ñîçâàíû, ÷òîáû îïîçíàòü è ïîëó÷èòü íàçàä ñâîþ ñîáñòâåííîñòü; (16) äîáðî, êîòîðîìó â äîëæíûé ñðîê íå íàøëîñü õîçÿèíà, ðàçäàëè âîèíàì, à âîèíîâ çàñòàâèëè ðàñïðîäàòü ýòó äîáû÷ó, ÷òîáû íå áûëî ó íèõ ìûñëè íè î ÷åì, êðîìå îðóæèÿ. |
20. Dum ambo consules omnisque Romana vis in Etruscum bellum magis inclinat, in Samnio novi exercitus exorti ad populandos imperii Romani fines per Vescinos in Campaniam Falernumque agrum transcendunt ingentesque praedas faciunt. [2] Volumnium magnis itineribus in Samnium redeuntem — iam enim Fabio Decioque prorogati imperii finis aderat — fama de Samnitium exercitu populationibusque Campani agri ad tuendos socios convertit. [3] Ut in Calenum venit, et ipse cernit recentia cladis vestigia et Caleni narrant tantum iam praedae hostes trahere ut vix explicare agmen possint: [4] itaque iam propalam duces loqui extemplo eundum in Samnium esse, ut relicta ibi praeda in expeditionem redeant nec tam oneratum agmen dimicationibus committant. [5] Ea quamquam similia veris erant, certius tamen exploranda ratus dimittit equites, qui vagos praedatores in agris palantes intercipiant; [6] ex quibus inquirendo cognoscit ad Volturnum flumen sedere hostem, inde tertia vigilia moturum; iter in Samnium esse. [7] His satis exploratis profectus tanto intervallo ab hostibus consedit ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset et egredientem e castris hostem opprimeret. [8] Aliquanto ante lucem ad castra accessit gnarosque Oscae linguae exploratum quid agatur mittit. Intermixti hostibus, quod facile erat in nocturna trepidatione, cognoscunt infrequentia armatis signa egressa, praedam praedaeque custodes exire, immobile agmen et sua quemque molientem nullo inter ullos consensu nec satis certo imperio. [9] Tempus adgrediendi aptissimum visum est, et iam lux adpetebat; itaque signa canere iussit agmenque hostium adgreditur. [10] Samnites praeda impediti, infrequentes armati, pars addere gradum ac prae se agere praedam, pars stare incerti utrum progredi an regredi in castra tutius foret: inter cunctationem opprimuntur et Romani iam transcenderant vallum caedesque ac tumultus erat in castris. [11] Samnitium agmen praeterquam hostili tumultu, captivorum etiam repentina defectione turbatum erat, [12] qui partim ipsi soluti vinctos solvebant, partim arma in sarcinis deligata rapiebant tumultumque proelio ipso terribiliorem intermixti agmini praebebant. [13] Memorandum deinde edidere facinus; nam Staium Minatium ducem adeuntem ordines hortantemque invadunt; dissipatis inde equitibus qui cum eo aderant ipsum circumsistunt insidentemque equo captum ad consulem Romanum rapiunt. [14] Revocata eo tumultu prima signa Samnitium, proeliumque iam profligatum integratum est; nec diutius sustineri potuit. [15] Caesa ad sex milia hominum, duo milia et quingenti capti — in eis tribuni militum quattuor — signa militaria triginta, et quod laetissimum victoribus fuit, captivorum recepta septem milia et quadringenti, et praeda ingens sociorum; accitique edicto domini ad res suas noscendas recipiendasque praestituta die. [16] Quarum rerum non exstitit dominus, militi concessae, coactique vendere praedam, ne alibi quam in armis animum haberent. |