Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXIII, ãë. 16

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

ñ.120 16. (1) Ýòà ëàñ­êà òàê ðàñ­òðî­ãà­ëà íåóêðî­òè­ìî­ãî þíî­øó, ÷òî ñ òåõ ïîð íèêòî èç ñîþç­íè­êîâ íå ñëó­æèë Ðèìó ñòîëü ìóæå­ñò­âåí­íî è ïðå­äàí­íî. (2) Êîãäà Ãàí­íè­áàë ïîäî­øåë ê ñàìûì âîðîòàì Íîëû — îí âåð­íóë­ñÿ òóäà îò Íóöå­ðèè, — íîëàí­ñêàÿ ÷åðíü îïÿòü òîëü­êî è äóìà­ëà, êàê áû îòïàñòü ê Ãàí­íè­áà­ëó. (3) Ïðè åãî ïðè­áëè­æå­íèè Ìàð­öåëë çàïåð­ñÿ â ãîðî­äå: îí íå ïîáî­ÿë­ñÿ áû îñòàòü­ñÿ è â ëàãå­ðå, íî íå õîòåë, ÷òîáû ó æåëàþ­ùèõ îòäàòü ãîðîä Ãàí­íè­áà­ëó — à òàêèõ áûëî ñëèø­êîì ìíî­ãî — îêà­çàë­ñÿ óäîá­íûé ê òîìó ñëó­÷àé. (4) Îáà âîé­ñêà íà÷à­ëè ñòðî­èòü­ñÿ: ðèì­ëÿíå ïåðåä ñòå­íà­ìè Íîëû, êàð­ôà­ãå­íÿíå ïåðåä ñâî­èì ëàãå­ðåì. Ñ òîé ïîðû ìåæ­äó ãîðî­äîì è ëàãå­ðåì ïðî­èñ­õî­äè­ëè ìåë­êèå ñòû÷­êè, êîí­÷àâ­øè­å­ñÿ ïî-ðàç­íî­ìó: âîæäè íå ïðå­ïÿò­ñò­âî­âà­ëè âûíî­ñèâ­øèì­ñÿ èç ñòðîÿ óäàëü­öàì, íî è íå äàâà­ëè ñèã­íà­ëà ê ñðà­æå­íèþ. (5) Îáà âîé­ñêà òàê äåíü çà äíåì è ñòî­ÿ­ëè, êîãäà íîëàí­ñêàÿ çíàòü ñîîá­ùè­ëà Ìàð­öåë­ëó, (6) ÷òî ìåæ­äó ÷åð­íüþ è êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè ïî íî÷àì âåäóò­ñÿ ïåðå­ãî­âî­ðû è òàì ðåøå­íî, êàê òîëü­êî ðèì­ñêîå âîé­ñêî âûé­äåò èç ãîðî­äà, ðàç­ãðà­áèòü îáîç è èìó­ùå­ñòâî âîè­íîâ, çàïå­ðåòü âîðîòà, çàíÿòü ñòå­íû è, ïîëó­÷èâ âîç­ìîæ­íîñòü õîçÿé­íè­÷àòü â ãîðî­äå, âïó­ñòèòü óæå íå ðèì­ëÿí, à êàð­ôà­ãå­íÿí. (7) Ìàð­öåëë ïîáëà­ãî­äà­ðèë íîëàí­ñêèõ ñåíà­òî­ðîâ è ðåøèë, ïðåæ­äå ÷åì â ãîðî­äå âçâîë­íó­þò­ñÿ, ïîïû­òàòü ñ÷à­ñòüÿ â áîþ. (8) Ó òðåõ âîðîò, îáðà­ùåí­íûõ ê íåïðè­ÿ­òå­ëþ, îí âûñòðî­èë ïî îòðÿäó ñîë­äàò (ðàç­áèë âîé­ñêî íà òðè ÷àñòè), îáîç îí ðàñ­ïî­ëî­æèë â òûëó; êîíþ­õàì, òîð­ãîâ­öàì ïðè âîé­ñêå è ñîë­äà­òàì ïîñëà­áåå âåëåë íåñòè êîëüÿ54. Ó ñðåä­íèõ âîðîò îí ïîñòà­âèë öâåò ëåãè­î­íîâ è ðèì­ñêóþ êîí­íè­öó, ó äâóõ äðó­ãèõ âîðîò — è íîâî­áðàí­öåâ è ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íûõ, à òàê­æå ñîþç­íè­÷å­ñêóþ êîí­íè­öó. (9) Íîëàí­öàì çàïðå­ùå­íî áûëî ïîä­õî­äèòü ê ñòå­íàì è âîðîòàì; ê îáî­çó ïðè­ñòàâ­ëå­íà áûëà îõðà­íà, ÷òîáû åãî íå ðàç­ãðà­áè­ëè, ïîêà ëåãè­î­íå­ðû áóäóò ñðà­æàòü­ñÿ. Âîé­ñêî, âûñòðî­åí­íîå òàêèì îáðà­çîì, ñòî­ÿ­ëî âíóò­ðè âîðîò. (10) Ãàí­íè­áàë, êàê îí ýòî äåëàë óæå íåñêîëü­êî äíåé, äåð­æàë ñâîå âîé­ñêî â áîå­âîì ñòðîþ; ñíà­÷à­ëà îí óäèâ­ëÿë­ñÿ, ÷òî äåíü ïðî­õî­äèò, à ðèì­ñêîå âîé­ñêî íå ïîêà­çû­âà­åò­ñÿ èç âîðîò, è íà ñòå­íàõ íå âèä­íî íè îäíî­ãî âîîðó­æåí­íî­ãî, (11) íî ïîòîì, ðåøèâ, ÷òî ðèì­ëÿ­íàì äîíåñ­ëè î åãî ïåðå­ãî­âî­ðàõ è îíè, áîÿñü, íè÷å­ãî íå ïðåä­ïðè­íè­ìà­þò, îòïðà­âèë ÷àñòü âîè­íîâ îáðàò­íî â ëàãåðü ñ ïðè­êà­çîì ïîñêî­ðåå âûäâè­íóòü íà ïåðå­äî­âóþ ëèíèþ âñå îñàä­íûå ìàøè­íû; îí áûë âïîëíå óâå­ðåí, ÷òî ãîðîä­ñêàÿ ÷åðíü âîñ­ñòàíåò, êàê òîëü­êî îí íàïà­äåò íà ìåä­ëÿ­ùèõ ðèì­ëÿí. (12) Åãî âîè­íû òîðîï­ëè­âî ðàç­áå­ãà­ëèñü ïî ñâî­èì ìåñòàì, è ïåð­âûå îòðÿäû óæå ïîä­õî­äè­ëè ê ñòå­íàì, êàê âäðóã âîðîòà ðàñ­êðû­ëèñü, çàçâó­÷à­ëè òðó­áû, ïîä­íÿë­ñÿ êðèê è ïî ïðè­êà­çó Ìàð­öåë­ëà ñíà­÷à­ëà ïåõîòà, à çàòåì êîí­íè­öà ñòðå­ìè­òåëü­íî êèíó­ëèñü íà âðà­ãà, (13) âíî­ñÿ ðàñ­ñòðîé­ñòâî è óæàñ â ðÿäû íàõî­äèâ­øèõ­ñÿ â öåí­òðå; ìåæ òåì ëåãà­òû Ïóá­ëèé Âàëå­ðèé Ôëàêê è Ãàé Àâðå­ëèé, ïîñòàâ­ëåí­íûå ó áîêî­âûõ âîðîò, íàïà­ëè íà ôëàí­ãè âðà­ãà. (14) Äîáà­âè­ëè êðè­êó òîð­ãîâ­öû, ñëå­äî­âàâ­øèå çà âîé­ñêîì, êîíþ­õè è âñÿ òîë­ïà, ñ.121 ïðè­ñòàâ­ëåí­íàÿ îõðà­íÿòü îáîç; êàð­ôà­ãå­íÿíå ïðå­çè­ðà­ëè ìàëî­÷èñ­ëåí­íîå ðèì­ñêîå âîé­ñêî, è âäðóã èì ïîêà­çà­ëîñü, ÷òî ïåðåä íèìè îãðîì­íîå. (15) ß íå îñìå­ëèë­ñÿ áû óòâåð­æäàòü, êàê íåêî­òî­ðûå ïèñà­òå­ëè, ÷òî âðà­ãîâ ïåðå­áè­òî áûëî äâå òûñÿ­÷è âîñåìü­ñîò ÷åëî­âåê, à ðèì­ëÿíå ïîòå­ðÿ­ëè íå áîëü­øå ïÿòè­ñîò; (16) íî áûëà ëè ïîáåäà âåëè­êà èëè íåò, ñîáû­òèå ñëó­÷è­ëîñü â òîò äåíü âåëè­êîå, ìîæåò áûòü, âåëè­÷àé­øåå çà âñþ âîé­íó — âåäü èçáå­æàòü ïîðà­æå­íèÿ îò Ãàí­íè­áà­ëà áûëî òîãäà òðóä­íåå, ÷åì âïî­ñëåä­ñò­âèè åãî ïîáåæ­äàòü55.

16. Hac co­mi­ta­te Mar­cel­li fe­ro­cis iuve­nis ani­mus adeo est mol­li­tus ut ne­mo in­de so­cio­rum rem Ro­ma­nam for­tius ac fi­de­lius iuve­rit.

[2] Cum Han­ni­bal ad por­tas es­set — No­lam enim rur­sus a Nu­ce­ria mo­vit castra — ple­bes­que No­la­na de in­teg­ro ad de­fec­tio­nem spec­ta­ret, [3] Mar­cel­lus sub ad­ven­tum hos­tium intra mu­ros se re­ce­pit, non castris me­tuens sed ne pro­den­dae ur­bis oc­ca­sio­nem ni­mis mul­tis in eam in­mi­nen­ti­bus da­ret. [4] Instrui dein­de ut­rim­que acies coep­tae, Ro­ma­no­rum pro moe­ni­bus No­lae, Poe­no­rum an­te castra sua. Proe­lia hinc par­va in­ter ur­bem castra­que et va­rio even­tu fie­bant, quia du­ces nec pro­hi­be­re pau­cos te­me­re pro­vo­can­tis nec da­re sig­num uni­ver­sae pug­nae vo­le­bant. [5] In hac co­ti­dia­na duo­rum exer­ci­tuum sta­tio­ne prin­ci­pes No­la­no­rum nun­tiant Mar­cel­lo [6] noc­tur­na con­lo­quia in­ter ple­bem ac Poe­nos fie­ri sta­tu­tum­que es­se ut, cum Ro­ma­na acies eg­res­sa por­tis fo­ret, in­pe­di­men­ta eorum ac sar­ci­nas di­ri­pe­rent, clau­de­rent dein­de por­tas mu­ros­que oc­cu­pa­rent, ut po­ten­tes re­rum sua­rum at­que ur­bis Poe­num in­de pro Ro­ma­no ac­ci­pe­rent. [7] Haec ubi nun­tia­ta Mar­cel­lo sunt, con­lau­da­tis se­na­to­ri­bus No­la­nis, pri­us­quam ali­qui mo­tus in ur­be ore­re­tur, for­tu­nam pug­nae ex­pe­ri­ri sta­tuit. [8] Ad tris por­tas in hos­tes ver­sas tri­per­ti­to exer­ci­tum instru­xit; in­pe­di­men­ta sub­se­qui ius­sit, ca­lo­nes li­xas­que et in­va­li­dos mi­li­tes val­lum fer­re. Me­dia por­ta ro­bo­ra le­gio­num et Ro­ma­nos equi­tes, dua­bus cir­ca por­tis no­vos mi­li­tes le­vem­que ar­ma­tu­ram ac so­cio­rum equi­tes sta­tuit. [9] No­la­ni mu­ros por­tas­que adi­re ve­ti­ti, sub­si­dia­que des­ti­na­ta in­pe­di­men­tis da­ta, ne oc­cu­pa­tis proe­lio le­gio­ni­bus in ea im­pe­tus fie­ret. Ita instruc­ti intra por­tas sta­bant.

[10] Han­ni­ba­li sub sig­nis, id quod per ali­quot dies fe­ce­rat, ad mul­tum diei in acie stan­ti pri­mo mi­ra­cu­lo es­se quod nec exer­ci­tus Ro­ma­nus por­ta eg­re­de­re­tur nec ar­ma­tus quis­quam in mu­ris es­set. [11] Ra­tus dein­de pro­di­ta con­lo­quia es­se me­tu­que re­si­des fac­tos, par­tem mi­li­tum in castra re­mit­tit ius­sos pro­pe­re ad­pa­ra­tum om­nem op­pug­nan­dae ur­bis in pri­mam aciem ad­fer­re, sa­tis fi­dens, si cunctan­ti­bus insta­ret, tu­mul­tum ali­quem in ur­be ple­bem mo­tu­ram. [12] Dum in sua quis­que mi­nis­te­ria dis­cur­su tre­pi­dat ad pri­ma sig­na suc­ce­dit­que ad mu­ros acies, pa­te­fac­ta re­pen­te por­ta Mar­cel­lus sig­na ca­ne­re cla­mo­rem­que tol­li ac pe­di­tes pri­mum, dein­de equi­tes, quan­to ma­xi­mo pos­sent im­pe­tu in hos­tem erum­pe­re iubet. [13] Sa­tis ter­ro­ris tu­mul­tus­que in aciem me­diam in­tu­le­rant, cum dua­bus cir­ca por­tis P. Va­le­rius Flac­cus et C. Aure­lius le­ga­ti in cor­nua hos­tium eru­pe­re. [14] Ad­di­de­re cla­mo­rem li­xae ca­lo­nes­que et alia tur­ba cus­to­diae in­pe­di­men­to­rum ad­po­si­ta, ut pau­ci­ta­tem ma­xi­me sper­nen­ti­bus Poe­nis in­gen­tis re­pen­te exer­ci­tus spe­ciem fe­ce­rit. [15] Vix equi­dem ausim ad­fir­ma­re, quod qui­dam auc­to­res sunt, duo mi­lia et oc­tin­gen­tos hos­tium cae­sos non plus quin­gen­tis Ro­ma­no­rum amis­sis; [16] sed si­ve tan­ta si­ve mi­nor vic­to­ria fuit, in­gens eo die res ac nes­cio an ma­xi­ma il­lo bel­lo ges­ta est: non vin­ci enim ab Han­ni­ba­le dif­fi­ci­lius fuit quam pos­tea vin­ce­re.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 54Íà ñëó­÷àé, åñëè îí áóäåò îòðå­çàí îò ãîðî­äà è ïðè­äåò­ñÿ ñòà­âèòü ëàãåðü.
  • 55Öèöå­ðîí (Áðóò, 3, 12) îá ýòîé áèò­âå ïèøåò: «Ïîñëå ïðå­ñëî­âó­òî­ãî ïîðà­æå­íèÿ ó Êàíí ðèì­ñêèé íàðîä âïåð­âûå âîñ­ïðÿ­íóë äóõîì òîëü­êî ñ ïîáåäîé Ìàð­öåë­ëà ïðè Íîëå, çà êîòî­ðîé óäà­÷è ïîñëå­äî­âà­ëè îäíà çà äðó­ãîé» (ïåð. È. Ñòðåëü­íè­êî­âîé).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364002317 1364002318 1364002319