Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
ñ.120 16. (1) Ýòà ëàñêà òàê ðàñòðîãàëà íåóêðîòèìîãî þíîøó, ÷òî ñ òåõ ïîð íèêòî èç ñîþçíèêîâ íå ñëóæèë Ðèìó ñòîëü ìóæåñòâåííî è ïðåäàííî. (2) Êîãäà Ãàííèáàë ïîäîøåë ê ñàìûì âîðîòàì Íîëû — îí âåðíóëñÿ òóäà îò Íóöåðèè, — íîëàíñêàÿ ÷åðíü îïÿòü òîëüêî è äóìàëà, êàê áû îòïàñòü ê Ãàííèáàëó. (3) Ïðè åãî ïðèáëèæåíèè Ìàðöåëë çàïåðñÿ â ãîðîäå: îí íå ïîáîÿëñÿ áû îñòàòüñÿ è â ëàãåðå, íî íå õîòåë, ÷òîáû ó æåëàþùèõ îòäàòü ãîðîä Ãàííèáàëó — à òàêèõ áûëî ñëèøêîì ìíîãî — îêàçàëñÿ óäîáíûé ê òîìó ñëó÷àé. (4) Îáà âîéñêà íà÷àëè ñòðîèòüñÿ: ðèìëÿíå ïåðåä ñòåíàìè Íîëû, êàðôàãåíÿíå ïåðåä ñâîèì ëàãåðåì. Ñ òîé ïîðû ìåæäó ãîðîäîì è ëàãåðåì ïðîèñõîäèëè ìåëêèå ñòû÷êè, êîí÷àâøèåñÿ ïî-ðàçíîìó: âîæäè íå ïðåïÿòñòâîâàëè âûíîñèâøèìñÿ èç ñòðîÿ óäàëüöàì, íî è íå äàâàëè ñèãíàëà ê ñðàæåíèþ. (5) Îáà âîéñêà òàê äåíü çà äíåì è ñòîÿëè, êîãäà íîëàíñêàÿ çíàòü ñîîáùèëà Ìàðöåëëó, (6) ÷òî ìåæäó ÷åðíüþ è êàðôàãåíÿíàìè ïî íî÷àì âåäóòñÿ ïåðåãîâîðû è òàì ðåøåíî, êàê òîëüêî ðèìñêîå âîéñêî âûéäåò èç ãîðîäà, ðàçãðàáèòü îáîç è èìóùåñòâî âîèíîâ, çàïåðåòü âîðîòà, çàíÿòü ñòåíû è, ïîëó÷èâ âîçìîæíîñòü õîçÿéíè÷àòü â ãîðîäå, âïóñòèòü óæå íå ðèìëÿí, à êàðôàãåíÿí. (7) Ìàðöåëë ïîáëàãîäàðèë íîëàíñêèõ ñåíàòîðîâ è ðåøèë, ïðåæäå ÷åì â ãîðîäå âçâîëíóþòñÿ, ïîïûòàòü ñ÷àñòüÿ â áîþ. (8) Ó òðåõ âîðîò, îáðàùåííûõ ê íåïðèÿòåëþ, îí âûñòðîèë ïî îòðÿäó ñîëäàò (ðàçáèë âîéñêî íà òðè ÷àñòè), îáîç îí ðàñïîëîæèë â òûëó; êîíþõàì, òîðãîâöàì ïðè âîéñêå è ñîëäàòàì ïîñëàáåå âåëåë íåñòè êîëüÿ54. Ó ñðåäíèõ âîðîò îí ïîñòàâèë öâåò ëåãèîíîâ è ðèìñêóþ êîííèöó, ó äâóõ äðóãèõ âîðîò — è íîâîáðàíöåâ è ëåãêîâîîðóæåííûõ, à òàêæå ñîþçíè÷åñêóþ êîííèöó. (9) Íîëàíöàì çàïðåùåíî áûëî ïîäõîäèòü ê ñòåíàì è âîðîòàì; ê îáîçó ïðèñòàâëåíà áûëà îõðàíà, ÷òîáû åãî íå ðàçãðàáèëè, ïîêà ëåãèîíåðû áóäóò ñðàæàòüñÿ. Âîéñêî, âûñòðîåííîå òàêèì îáðàçîì, ñòîÿëî âíóòðè âîðîò. (10) Ãàííèáàë, êàê îí ýòî äåëàë óæå íåñêîëüêî äíåé, äåðæàë ñâîå âîéñêî â áîåâîì ñòðîþ; ñíà÷àëà îí óäèâëÿëñÿ, ÷òî äåíü ïðîõîäèò, à ðèìñêîå âîéñêî íå ïîêàçûâàåòñÿ èç âîðîò, è íà ñòåíàõ íå âèäíî íè îäíîãî âîîðóæåííîãî, (11) íî ïîòîì, ðåøèâ, ÷òî ðèìëÿíàì äîíåñëè î åãî ïåðåãîâîðàõ è îíè, áîÿñü, íè÷åãî íå ïðåäïðèíèìàþò, îòïðàâèë ÷àñòü âîèíîâ îáðàòíî â ëàãåðü ñ ïðèêàçîì ïîñêîðåå âûäâèíóòü íà ïåðåäîâóþ ëèíèþ âñå îñàäíûå ìàøèíû; îí áûë âïîëíå óâåðåí, ÷òî ãîðîäñêàÿ ÷åðíü âîññòàíåò, êàê òîëüêî îí íàïàäåò íà ìåäëÿùèõ ðèìëÿí. (12) Åãî âîèíû òîðîïëèâî ðàçáåãàëèñü ïî ñâîèì ìåñòàì, è ïåðâûå îòðÿäû óæå ïîäõîäèëè ê ñòåíàì, êàê âäðóã âîðîòà ðàñêðûëèñü, çàçâó÷àëè òðóáû, ïîäíÿëñÿ êðèê è ïî ïðèêàçó Ìàðöåëëà ñíà÷àëà ïåõîòà, à çàòåì êîííèöà ñòðåìèòåëüíî êèíóëèñü íà âðàãà, (13) âíîñÿ ðàññòðîéñòâî è óæàñ â ðÿäû íàõîäèâøèõñÿ â öåíòðå; ìåæ òåì ëåãàòû Ïóáëèé Âàëåðèé Ôëàêê è Ãàé Àâðåëèé, ïîñòàâëåííûå ó áîêîâûõ âîðîò, íàïàëè íà ôëàíãè âðàãà. (14) Äîáàâèëè êðèêó òîðãîâöû, ñëåäîâàâøèå çà âîéñêîì, êîíþõè è âñÿ òîëïà, ñ.121 ïðèñòàâëåííàÿ îõðàíÿòü îáîç; êàðôàãåíÿíå ïðåçèðàëè ìàëî÷èñëåííîå ðèìñêîå âîéñêî, è âäðóã èì ïîêàçàëîñü, ÷òî ïåðåä íèìè îãðîìíîå. (15) ß íå îñìåëèëñÿ áû óòâåðæäàòü, êàê íåêîòîðûå ïèñàòåëè, ÷òî âðàãîâ ïåðåáèòî áûëî äâå òûñÿ÷è âîñåìüñîò ÷åëîâåê, à ðèìëÿíå ïîòåðÿëè íå áîëüøå ïÿòèñîò; (16) íî áûëà ëè ïîáåäà âåëèêà èëè íåò, ñîáûòèå ñëó÷èëîñü â òîò äåíü âåëèêîå, ìîæåò áûòü, âåëè÷àéøåå çà âñþ âîéíó — âåäü èçáåæàòü ïîðàæåíèÿ îò Ãàííèáàëà áûëî òîãäà òðóäíåå, ÷åì âïîñëåäñòâèè åãî ïîáåæäàòü55. |
16. Hac comitate Marcelli ferocis iuvenis animus adeo est mollitus ut nemo inde sociorum rem Romanam fortius ac fidelius iuverit. [2] Cum Hannibal ad portas esset — Nolam enim rursus a Nuceria movit castra — plebesque Nolana de integro ad defectionem spectaret, [3] Marcellus sub adventum hostium intra muros se recepit, non castris metuens sed ne prodendae urbis occasionem nimis multis in eam inminentibus daret. [4] Instrui deinde utrimque acies coeptae, Romanorum pro moenibus Nolae, Poenorum ante castra sua. Proelia hinc parva inter urbem castraque et vario eventu fiebant, quia duces nec prohibere paucos temere provocantis nec dare signum universae pugnae volebant. [5] In hac cotidiana duorum exercituum statione principes Nolanorum nuntiant Marcello [6] nocturna conloquia inter plebem ac Poenos fieri statutumque esse ut, cum Romana acies egressa portis foret, inpedimenta eorum ac sarcinas diriperent, clauderent deinde portas murosque occuparent, ut potentes rerum suarum atque urbis Poenum inde pro Romano acciperent. [7] Haec ubi nuntiata Marcello sunt, conlaudatis senatoribus Nolanis, priusquam aliqui motus in urbe oreretur, fortunam pugnae experiri statuit. [8] Ad tris portas in hostes versas tripertito exercitum instruxit; inpedimenta subsequi iussit, calones lixasque et invalidos milites vallum ferre. Media porta robora legionum et Romanos equites, duabus circa portis novos milites levemque armaturam ac sociorum equites statuit. [9] Nolani muros portasque adire vetiti, subsidiaque destinata inpedimentis data, ne occupatis proelio legionibus in ea impetus fieret. Ita instructi intra portas stabant. [10] Hannibali sub signis, id quod per aliquot dies fecerat, ad multum diei in acie stanti primo miraculo esse quod nec exercitus Romanus porta egrederetur nec armatus quisquam in muris esset. [11] Ratus deinde prodita conloquia esse metuque resides factos, partem militum in castra remittit iussos propere adparatum omnem oppugnandae urbis in primam aciem adferre, satis fidens, si cunctantibus instaret, tumultum aliquem in urbe plebem moturam. [12] Dum in sua quisque ministeria discursu trepidat ad prima signa succeditque ad muros acies, patefacta repente porta Marcellus signa canere clamoremque tolli ac pedites primum, deinde equites, quanto maximo possent impetu in hostem erumpere iubet. [13] Satis terroris tumultusque in aciem mediam intulerant, cum duabus circa portis P. Valerius Flaccus et C. Aurelius legati in cornua hostium erupere. [14] Addidere clamorem lixae calonesque et alia turba custodiae inpedimentorum adposita, ut paucitatem maxime spernentibus Poenis ingentis repente exercitus speciem fecerit. [15] Vix equidem ausim adfirmare, quod quidam auctores sunt, duo milia et octingentos hostium caesos non plus quingentis Romanorum amissis; [16] sed sive tanta sive minor victoria fuit, ingens eo die res ac nescio an maxima illo bello gesta est: non vinci enim ab Hannibale difficilius fuit quam postea vincere. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß