Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXIII, ãë. 18

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

ñ.122 18. (1) Êîãäà Ãàí­íè­áàë áûë óæå íåäà­ëå­êî îò Êàçè­ëè­íà, îí ïîñëàë âïå­ðåä ãåòó­ëîâ62 ïîä íà÷àëü­ñò­âîì Èñàë­êà è âåëåë åìó, åñëè ïåðå­ãî­âî­ðû áóäóò âîç­ìîæ­íû, óëå­ùàòü æèòå­ëåé ëàñ­êî­âû­ìè ðå÷à­ìè: ìîæåò áûòü, îíè îòêðî­þò âîðîòà è âïó­ñòÿò âîè­íîâ. Åñëè æå îíè áóäóò óïðÿ­ìû, òî íà÷àòü âîåí­íûå äåé­ñò­âèÿ è ïîñìîò­ðåòü, íåëü­çÿ ëè â êàêîì-íèáóäü ìåñòå âîðâàòü­ñÿ â ãîðîä. (2) Ïîäî­øëè ê ñòå­íàì: â ãîðî­äå òèõî è, ïî-âèäè­ìî­ìó, ïóñòî; âàð­âàð ðåøèë, ÷òî ïåðå­ïó­ãàí­íîå íàñå­ëå­íèå óøëî; (3) îí ãîòî­âèë­ñÿ ðàç­áè­âàòü âîðîòà è ëîìàòü çàñî­âû, êàê âäðóã âîðîòà ðàñ­êðû­ëèñü è äâå ñòî­ÿâ­øèå íàãîòî­âå êîãîð­òû âûíåñ­ëèñü ñ ãðî­õîòîì è ãóëîì èç ãîðî­äà è íà÷à­ëè èçáè­âàòü âðà­ãà. (4) Ïåð­âûå ðÿäû áûëè îòáðî­øå­íû; â áîé áûë ïîñëàí ñ áîëü­øè­ìè è ëó÷­øè­ìè ñèëà­ìè Ìàãàð­áàë, íî è îí íå âûäåð­æàë íàòèñ­êà êîãîðò. (5) È âîò, íàêî­íåö, Ãàí­íè­áàë, ðàñ­êè­íóâ ëàãåðü ó ñàìûõ ãîðîä­ñêèõ ñòåí, ãîòî­âèë­ñÿ îñà­æäàòü ìàëåíü­êèé ãîðîä è ìàëåíü­êèé ãàð­íè­çîí âñåì âîé­ñêîì è âñå­ìè ñðåä­ñòâà­ìè. Ãîðîä áûë êðó­ãîì îáëî­æåí, è Ãàí­íè­áàë íå äàâàë åìó ïîêîÿ, íî ïîòå­ðÿë êàêóþ-òî ÷àñòü âîè­íîâ, è ïðè­òîì ñàìûõ îòâàæ­íûõ, ïîðà­æåí­íûõ ìåò­êè­ìè ñòðå­ëà­ìè ñî ñòåí è áàøåí. (6) Îäíà­æäû îí åäâà íå îòðå­çàë îò ãîðî­äà âûøåä­øèõ îòòóäà è ïûòàâ­øèõ­ñÿ ïðî­ðâàòü­ñÿ ëþäåé: äâè­íóë íà íèõ ñëî­íîâ63 è çàãíàë ïåðå­ïó­ãàí­íûõ îáðàò­íî â ãîðîä. Óáè­òûõ áûëî äîñòà­òî÷­íî ìíî­ãî, åñëè ïîäó­ìàòü, êàê ìàëî ëþäåé îñòà­ëîñü â ãîðî­äå. Ïàâ­øèõ áûëî áû åùå áîëü­øå, åñëè áû íî÷ü íå ïðå­êðà­òè­ëà ñðà­æå­íèå. (7) Íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü âñå ãîðå­ëè æåëà­íè­åì èäòè íà ïðè­ñòóï, îñî­áåí­íî ïîñëå òîãî êàê ïåðåä íèìè âûñòàâ­ëåí áûë çîëî­òîé ñòåí­íîé âåíîê64, à ñàì âîæäü êîðèë ñâî­èõ âîè­íîâ, êîãäà-òî îñà­æäàâ­øèõ Ñàãóíò, çà ëåíè­âóþ è âÿëóþ îñà­äó êðå­ïîñò­öû íà ðàâ­íèíå; ïîìè­íàë âñåì è êàæ­äî­ìó Êàí­íû, Òðà­çè­ìåí­ñêîå îçå­ðî è Òðå­áèþ. (8) Ïîòà­ùè­ëè íàâå­ñû è ñòà­ëè ðûòü ïîä­êî­ïû; ó ðèì­ñêèõ ñîþç­íè­êîâ õâà­òà­ëî è ñèë, è óìå­íüÿ îòðà­çèòü ðàç­íûå ïîïûò­êè âðà­ãà. (9) Ïðî­òèâ íàâå­ñîâ ñòà­âè­ëè îáî­ðî­íè­òåëü­íûå óêðåï­ëå­íèÿ; âðà­æå­ñêèå ïîä­êî­ïû ïåðå­ðå­çà­ëè ïîïå­ðå­÷­íû­ìè êàíà­âà­ìè; ñêðû­òî è ÿâíî ðàç­ðó­øà­ëè äåëî âðà­ãîâ. Ãàí­íè­áà­ëó íàêî­íåö ñòà­ëî íåëîâ­êî; ÷òîáû íå ïîäó­ìà­ëè, áóä­òî îí îòêà­çàë­ñÿ îò ñâî­èõ íà÷è­íà­íèé, îí óêðå­ïèë ëàãåðü, îñòà­âèë íåáîëü­øîé ãàð­íè­çîí è îòïðà­âèë­ñÿ íà çèìîâ­êó â Êàïóþ. (10) Áîëü­øóþ ÷àñòü çèìû âîé­ñêî ïðî­âå­ëî ïîä êðîâ­ëåé. Ñîë­äà­òû äàâ­íî ïðè­òåð­ïå­ëèñü êî âñåì òÿãîòàì; õîðî­øàÿ æèçíü áûëà âíî­âå. (11) È âîò, òåõ, êîãî íå ìîã­ëà îñè­ëèòü íèêà­êàÿ áåäà, ïîãó­áè­ëè óäîá­ñòâà è íåóìå­ðåí­íûå íàñëàæ­äå­íèÿ — è òåì ñòðå­ìè­òåëü­íåå, ÷òî ñ íåïðè­âû÷­êè ê íèì æàä­íî ðèíó­ëèñü è â íèõ ïîãðó­çè­ëèñü. (12) Ñïàòü, ïèòü, ïèðî­âàòü ñ äåâ­êà­ìè, õîäèòü â áàíè è áåç­äåëü­íè­÷àòü âîøëî â ïðè­âû÷­êó, è ýòî ñ êàæ­äûì äíåì íåçà­ìåò­íî ïîä­òà­÷è­âà­ëî äóøåâ­íîå è òåëåñ­íîå çäî­ðî­âüå. Êîå-êàê åùå äåð­æà­ëèñü ïàìÿ­òüþ î ïðî­øëûõ ïîáåäàõ. (13) Çíà­òî­êè âîåí­íî­ãî äåëà ñ÷è­òà­ëè, ÷òî Ãàí­íè­áàë ñîâåð­øèë áîëü­øóþ îøèá­êó íå ïîñëå Êàíí, êîãäà îí íå ïîøåë íà Ðèì65, à èìåí­íî ñåé­÷àñ: òîãäà ìîæ­íî ñ.123 áûëî äóìàòü, ÷òî îêîí­÷à­òåëü­íàÿ ïîáåäà òîëü­êî îòëî­æå­íà, ñåé­÷àñ ñèëû ïîáåäèòü áûëè îòíÿ­òû. (14) Ãàí­íè­áàë âûøåë èç Êàïóè ñëîâ­íî ñ äðó­ãèì âîé­ñêîì; îò ïðåæ­íå­ãî ïîðÿä­êà íè÷å­ãî íå îñòà­ëîñü. (15) Áîëü­øèí­ñòâî è âåð­íó­ëîñü â îáíèì­êó ñ äåâ­êà­ìè, à êàê òîëü­êî èõ ïîìå­ñòè­ëè â ïàëàò­êàõ, êîãäà íà÷à­ëèñü ïîõî­äû è ïðî­÷èå âîèí­ñêèå òðóäû, èì, ñëîâ­íî íîâî­áðàí­öàì, íåäî­ñòà­ëî íè äóøåâ­íûõ, íè òåëåñ­íûõ ñèë. (16) Íà ïðî­òÿ­æå­íèè âñå­ãî ëåòà áîëü­øèí­ñòâî ñîë­äàò ïîêèäà­ëî çíà­ìå­íà áåç ðàç­ðå­øå­íèÿ, è ïðè­þòîì äåçåð­òè­ðàì áûëà Êàïóÿ66.

18. Han­ni­bal cum iam in­de haud pro­cul es­set, Gae­tu­los cum prae­fec­to no­mi­ne Isal­ca prae­mit­tit ac pri­mo, si fiat con­lo­quii co­pia, ver­bis be­nig­nis ad por­tas ape­riun­das prae­si­dium­que ac­ci­pien­dum per­li­ce­re iubet: si in per­ti­na­cia perstent, vi rem ge­re­re ac tempta­re si qua par­te in­va­de­re ur­bem pos­sit. [2] Ubi ad moe­nia ad­ces­se­re, quia si­len­tium erat, so­li­tu­do vi­sa; me­tu­que con­ces­sum bar­ba­rus ra­tus mo­li­ri por­tas et cla­ustra ref­rin­ge­re pa­rat, [3] cum pa­te­fac­tis re­pen­te por­tis co­hor­tes duae, ad id ip­sum instruc­tae in­tus, in­gen­ti cum tu­mul­tu erum­punt stra­gem­que hos­tium fa­ciunt. [4] Ita pri­mis re­pul­sis Ma­har­bal cum maio­re ro­bo­re vi­ro­rum mis­sus nec ip­se erup­tio­nem co­hor­tium sus­ti­nuit. [5] Postre­mo Han­ni­bal castris an­te ip­sa moe­nia op­po­si­tis par­vam ur­bem par­vum­que prae­si­dium sum­ma vi at­que om­ni­bus co­piis op­pug­na­re pa­rat, ac dum instat la­ces­sit­que, co­ro­na un­di­que cir­cum­da­tis moe­ni­bus, ali­quot mi­li­tes et promptis­si­mum quem­que e mu­ro tur­ri­bus­que ic­tos ami­sit. [6] Se­mel ultro erum­pen­tis ag­mi­ne ele­phan­to­rum op­po­si­to pro­pe in­terclu­sit tre­pi­dos­que con­pu­lit in ur­bem sa­tis mul­tis ut ex tan­ta pau­ci­ta­te in­ter­fec­tis. Plu­res ce­ci­dis­sent ni nox proe­lio in­ter­ve­nis­set. [7] Pos­te­ro die om­nium ani­mi ad op­pug­nan­dum ac­cen­dun­tur, uti­que postquam co­ro­na aurea mu­ra­lis pro­po­si­ta est, at­que ip­se dux cas­tel­li pla­no lo­co po­si­ti seg­nem op­pug­na­tio­nem Sa­gun­ti ex­pug­na­to­ri­bus exprob­ra­bat, Can­na­rum Tra­su­men­ni­que et Tre­biae sin­gu­los ad­mo­nens uni­ver­sos­que. [8] In­de vi­neae quo­que coep­tae agi cu­ni­cu­li­que; nec ad va­rios co­na­tus hos­tium aut vis ul­la aut ars dee­rat so­ciis Ro­ma­no­rum. [9] Pro­pug­na­cu­la ad­ver­sus vi­neas sta­tue­re, transver­sis cu­ni­cu­lis hos­tium cu­ni­cu­los ex­ci­pe­re, et pa­lam et clam coep­tis ob­viam ire, do­nec pu­dor etiam Han­ni­ba­lem ab in­cep­to aver­tit, castris­que com­mu­ni­tis ac prae­si­dio mo­di­co in­po­si­to, ne omis­sa res vi­de­re­tur, in hi­ber­na Ca­puam con­ces­sit.

[10] Ibi par­tem maio­rem hie­mis exer­ci­tum in tec­tis ha­buit, ad­ver­sus om­nia hu­ma­na ma­la sae­pe ac diu du­ra­tum, bo­nis inex­per­tum at­que in­sue­tum. [11] Ita­que, quos nul­la ma­li vi­ce­rat vis, per­di­de­re ni­mia bo­na ac vo­lup­ta­tes in­mo­di­cae, et eo in­pen­sius quo avi­dius ex in­so­len­tia in eas se mer­se­rant. [12] Som­nus enim et vi­num et epu­lae et scor­ta ba­li­nea­que et oti­um con­sue­tu­di­ne in dies blan­dius ita ener­va­ve­runt cor­po­ra ani­mos­que ut ma­gis dein­de prae­te­ri­tae vic­to­riae eos quam prae­sen­tes tu­ta­ren­tur vi­res, [13] mai­us­que id pec­ca­tum du­cis apud pe­ri­tos ar­tium mi­li­ta­rium ha­be­re­tur quam quod non ex Can­nen­si acie pro­ti­nus ad ur­bem Ro­ma­nam du­xis­set; il­la enim cuncta­tio dis­tu­lis­se mo­do vic­to­riam vi­de­ri po­tuit, hic er­ror vi­res ade­mis­se ad vin­cen­dum. [14] Ita­que her­cu­le, ve­lut si cum alio exer­ci­tu a Ca­pua exi­ret, ni­hil us­quam pris­ti­nae dis­cip­li­nae te­nuit. [15] Nam et re­die­runt ple­ri­que scor­tis inpli­ci­ti, et, ubi pri­mum sub pel­li­bus ha­be­ri coep­ti sunt, via­que et ali­us mi­li­ta­ris la­bor ex­ce­pit, ti­ro­num mo­do cor­po­ri­bus ani­mis­que de­fi­cie­bant, [16] et dein­de per om­ne aes­ti­vo­rum tem­pus mag­na pars si­ne com­mea­ti­bus ab sig­nis di­la­be­ban­tur, ne­que aliae la­teb­rae quam Ca­pua de­ser­to­ri­bus erant.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 62Ãåòó­ëû — êî÷å­âîé íàðîä áåð­áåð­ñêî­ãî ïðî­èñ­õîæ­äå­íèÿ â ñåâå­ðî-çàïàä­íîé Àôðè­êå.
  • 63Ýòî, âèäè­ìî, áûëè ñëî­íû, òîëü­êî ÷òî ïðè­ñëàí­íûå â Èòà­ëèþ ïî ðåøå­íèþ êàð­ôà­ãåí­ñêî­ãî «ñåíà­òà» (ñð. âûøå, ãë. 13, 7).
  • 64Ñòåí­íîé âåíîê — íàãðà­äà âîè­íó, ïåð­âûì âçî­áðàâ­øå­ìó­ñÿ íà ñòå­íó îñà­æäåí­íî­ãî ãîðî­äà.
  • 65Ñð.: XXII, 51, 4.
  • 66Î ðîêî­âîé ðîëè çèìîâ­êè â Êàïóå äëÿ Ãàí­íè­áà­ëà ñð.: XXIII, 45, 4 (óñòà­ìè Ìàð­öåë­ëà) è XXIII, 45, 6 (óñòà­ìè Ãàí­íè­áà­ëà); ñð. òàê­æå: Ñòðà­áîí, V, 251.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364002319 1364002320 1364002321