Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
35. (1) Âîåâàëè â Èòàëèè ïîñëå Êàíí âÿëî: ñèëû îäíîé ñòîðîíû áûëè ñëîìëåíû, äðóãàÿ îñëàáåëà äóõîì. (2) Êàìïàíöû ðåøèëè äåéñòâîâàòü ñàìîñòîÿòåëüíî è ïîä÷èíèòü ñåáå Êóìû; ñíà÷àëà îíè óáåæäàëè èõ îòïàñòü îò Ðèìà, íî âòóíå è òîãäà ïðèãîòîâèëèñü äåéñòâîâàòü õèòðîñòüþ. (3) Ó âñåõ êàìïàíöåâ áûëî çàâåäåíî åæåãîäíî ïðèíîñèòü ñîîáùà æåðòâó â Ãàìàõ130. Êóìàíöåâ óâåäîìèëè, ÷òî òóäà ïðèáóäåò êàìïàíñêèé ñåíàò, è ïðèãëàñèëè òóäà æå ñåíàò êóìàíöåâ ïîñîâåùàòüñÿ î òîì, ÷òîáû èìåòü îáùèõ äðóçåé è âðàãîâ; (4) òàì, ñêàçàëè èì, áóäåò âîîðóæåííàÿ îõðàíà íà ñëó÷àé êàêîé-íèáóäü îïàñíîñòè îò ðèìëÿí èëè ïóíèéöåâ. Êóìàíöû ïîäîçðåâàëè ëîâóøêó, íî ïðèéòè íå îòêàçàëèñü, ðàññ÷èòûâàÿ ñêðûòü ñîáñòâåííûé õèòðûé óìûñåë. (5) Òåì âðåìåíåì ðèìñêèé êîíñóë Òèáåðèé Ñåìïðîíèé â Ñèíóýññå â íàçíà÷åííûé äëÿ ñáîðà äåíü ñäåëàë ñìîòð âîéñêó, ïðèíåñ çà íåãî æåðòâó è, ïåðåéäÿ ðåêó Âóëòóðí, ñòàë ëàãåðåì îêîëî Ëèòåðíà131. (6) Ñâîáîäíîãî âðåìåíè áûëî ìíîãî è Ñåìïðîíèé ÷àñòî ñîëäàò çàñòàâëÿë óïðàæíÿòüñÿ, ÷òîáû íîâîáðàíöû — â áîëüøèíñòâå äîáðîâîëüöû èç ðàáîâ — ïðèâûêëè õîäèòü ïîä çíàìåíàìè è çíàòü ñâîå ìåñòî â ñòðîþ. (7) Ïîëêîâîäåö áûë îñîáåííî îçàáî÷åí (òîãî æå îí òðåáîâàë îò ëåãàòîâ è òðèáóíîâ) òåì, ÷òîáû íèêàêèå ïîïðåêè ïîçîðíûì ïðîøëûì íå ïîñåëÿëè âðàæäû â ñîëäàòñêîé ñðåäå; ñòàðûé ñîëäàò è íîâîáðàíåö, ñâîáîäíûé è ðàá-äîáðîâîëåö ïóñòü çíàþò — ñåé÷àñ îíè óðàâíåíû ìåæäó ñîáîé; (8) âñå, êîìó ðèìñêèé íàðîä ââåðèë îðóæèå ñâîå è çíàìåíà, ïóñòü ñ÷èòàþò ñåáÿ äîñòàòî÷íî ïî÷òåííûìè è áëàãîðîäíûìè. Ýòîãî ïîòðåáîâàëè è òðåáóþò îáñòîÿòåëüñòâà. (9) Ýòè íàñòàâëåíèÿ îäèíàêîâî ñòðîãî ñîáëþäàëèñü è íà÷àëüíèêàìè, è âîèíàìè, è òàêîå åäèíîäóøèå âñêîðå ñïàÿëî âñåõ òàê, ÷òî ïî÷òè çàáûëîñü, èç êàêîãî çâàíèÿ êòî ñòàë ñîëäàòîì. (10) Ãðàêõ áûë çàíÿò ýòèì, êîãäà ïîñëû èç Êóì ñîîáùèëè åìó, êàêîå îò êàìïàíöåâ ïîñîëüñòâî ïðèøëî ê íèì çà íåñêîëüêî äíåé äî òîãî è êàê îíè êàìïàíöàì îòâåòèëè: (11) ÷åðåç òðè äíÿ ïðàçäíèê — íå òîëüêî âåñü ñåíàò áóäåò òàì, íî è ëàãåðü êàìïàíñêîãî âîéñêà. (12) Ãðàêõ âåëåë êóìàíöàì ñâåçòè âåñü óðîæàé ñ ïîëåé â ãîðîä è îñòàâàòüñÿ â åãî ñòåíàõ; ñàì îí íàêàíóíå óñòàíîâëåííîãî ó êàìïàíöåâ æåðòâîïðèíîøåíèÿ äâèíóëñÿ ê Êóìàì. (13) Ãàìû îòñòîÿò îò íèõ íà òðè ìèëè. Ìíîæåñòâî êàìïàíöåâ, êàê è áûëî óñëîâëåíî, òàì ñîáðàëîñü; íåïîäàëåêó ðàçáèë ëàãåðü Ìàðèé Àëôèé, ìåäèêñ òóòèêóñ (ýòî ãëàâíîå äîëæíîñòíîå ëèöî ó êàìïàíöåâ), ñ âîéñêîì â ÷åòûðíàäöàòü òûñÿ÷ ÷åëîâåê. (14) Îí áûë áîëüøå çàíÿò ïîäãîòîâêîé ê æåðòâîïðèíîøåíèþ è çàäóìàííîé ñ.138 ëîâóøêå, ÷åì óêðåïëåíèåì ëàãåðÿ è âîîáùå êàêèì-ëèáî âîèíñêèì äåëîì. (15) Æåðòâîïðèíîøåíèå ñîâåðøàëè íî÷üþ; âñå çàêàí÷èâàëîñü äî ïîëóíî÷è. (16) Ãðàêõ ñ÷åë, ÷òî ýòî êàê ðàç ïîäõîäÿùåå âðåìÿ óñòðîèòü çàñàäó; îí ïîñòàâèë ó âîðîò îõðàíó, ÷òîáû íèêòî íå âûäàë åãî ïëàíîâ, ñîáðàë îêîëî äåñÿòîãî ÷àñà ñîëäàò, âåëåë èì ïðèâåñòè ñåáÿ â ïîðÿäîê è íåìíîãî ïîñïàòü, (17) à, êàê òîëüêî ñòåìíååò, ïî äàííîìó çíàêó ñòðîèòüñÿ. Îêîëî ïåðâîé ñòðàæè îí ïîñòðîèë èõ, âûñòóïèë â ïîëíîì ìîë÷àíèè è ïîäîøåë ê Ãàìàì ãëóõîé íî÷üþ; (18) ëàãåðü ïîñëå íî÷íîãî ñâÿùåííîäåéñòâèÿ íå îõðàíÿëñÿ — Ãðàêõ âîðâàëñÿ â íåãî ÷åðåç âñå âîðîòà, ïåðåáèë è ñïàâøèõ, è áåçîðóæíûõ, âîçâðàùàâøèõñÿ ïîñëå æåðòâîïðèíîøåíèÿ. (19)  ýòîé íî÷íîé ñóìàòîõå áûëî ïåðåáèòî áîëüøå äâóõ òûñÿ÷ ÷åëîâåê, óáèò è ñàì Ìàðèé Àëôèé, â ïëåí âçÿòî <…> òûñÿ÷ ÷åëîâåê132 è òðèäöàòü ÷åòûðå âîåííûõ çíàìåíè. |
35. In Italia cum post Cannensem pugnam, fractis partis alterius viribus, alterius mollitis animis, segnius bellum esset, [2] Campani per se adorti sunt rem Cumanam suae dicionis facere, primo sollicitantes ut ab Romanis deficerent; ubi id parum processit, dolum ad capiendos eos comparant. [3] Campanis omnibus statum sacrificium ad Hamas erat. Eo senatum Campanum venturum certiores Cumanos fecerunt petieruntque ut et Cumanus eo senatus veniret ad consultandum communiter, ut eosdem uterque populus socios hostesque haberet; [4] praesidium ibi armatum se habituros, ne quid ab Romano Poenove periculi esset. Cumani, quamquam suspecta fraus erat, nihil abnuere, ita tegi fallax consilium posse rati. [5] Interim Ti. Sempronius consul Romanus Sinuessae, quo ad conveniendum diem edixerat, exercitu lustrato transgressus Volturnum flumen circa Liternum posuit castra. [6] Ibi quia otiosa stativa erant, crebro decurrere milites cogebat, ut tirones — ea maxima pars volonum erant — adsuescerent signa sequi et in acie agnoscere ordines suos. [7] Inter quae maxima erat cura duci, itaque legatis tribunisque praeceperat, ne qua exprobratio cuiquam veteris fortunae discordiam inter ordines sereret; vetus miles tironi, liber voloni sese exaequari sineret; [8] omnis satis honestos generososque ducerent quibus arma sua signaque populus Romanus commisisset; quae fortuna coegisset ita fieri, eandem cogere tueri factum. [9] Ea non maiore cura praecepta ab ducibus sunt quam a militibus observata, brevique tanta concordia coaluerant omnium animi ut prope in oblivionem veniret qua ex condicione quisque esset miles factus. [10] Haec agenti Graccho legati Cumani nuntiarunt quae a Campanis legatio paucos ante dies venisset et quid iis ipsi respondissent: [11] triduo post eum diem festum esse; non senatum solum omnem ibi futurum sed castra etiam et exercitum Campanum. [12] Gracchus iussis Cumanis omnia ex agris in urbem convehere et manere intra muros, ipse pridie quam statum sacrificium Campanis esset Cumas movet castra. [13] Hamae inde tria milia passuum absunt. Iam Campani eo frequentes ex composito convenerant, nec procul inde in occulto Marius Alfius medix tuticus — is summus magistratus erat Campanis — cum quattuordecim milibus armatorum habebat castra, [14] sacrificio adparando et inter id instruendae fraudi aliquanto intentior quam muniendis castris aut ulli militari operi. [15] Nocturnum erat sacrum, ita ut ante mediam noctem conpleretur. [16] Huic Gracchus insidiandum tempori ratus, custodibus ad portas positis, ne quis enuntiare posset coepta, et ab decuma diei hora coactis militibus corpora curare somnoque operam dare, [17] ut primis tenebris convenire ad signum possent, vigilia ferme prima tolli iussit signa, [18] silentique profectus agmine cum ad Hamas media nocte pervenisset, castra Campana ut in pervigilio neglecta simul omnibus portis invadit; alios somno stratos, alios perpetrato sacro inermis redeuntis obtruncat. [19] Hominum eo tumultu nocturno caesa plus duo milia cum ipso duce Mario Alfio, capta |