История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 18

18. Pro­xi­mus Car­tha­gi­nien­sium exer­ci­tus Hasdru­ba­lis pro­pe ur­bem Bae­cu­lam erat. Pro castris equi­tum sta­tio­nes ha­be­bant. [2] In eas ve­li­tes an­te­sig­na­ni­que et qui pri­mi ag­mi­nis erant ad­ve­nien­tes ex iti­ne­re, pri­us­quam castris lo­cum ca­pe­rent, adeo con­temptim im­pe­tum fe­ce­runt ut fa­ci­le ap­pa­re­ret quid ut­ri­que par­ti ani­mo­rum es­set. [3] In castra tre­pi­da fu­ga con­pul­si equi­tes sunt, sig­na­que Ro­ma­na por­tis pro­pe ip­sis in­la­ta. [4] At­que il­lo qui­dem die in­ri­ta­tis tan­tum ad cer­ta­men ani­mis castra Ro­ma­ni po­sue­runt. [5] Noc­te Hasdru­bal in tu­mu­lum co­pias re­ci­pit pla­no cam­po in sum­mo pa­ten­tem; flu­vius ab ter­go, an­te cir­ca­que ve­lut ri­pa prae­ceps oram eius om­nem cin­ge­bat. [6] Su­be­rat et al­te­ra in­fe­rior sum­mis­sa fas­ti­gio pla­ni­ties; eam quo­que al­te­ra cre­pi­do haud fa­ci­lior in as­cen­sum am­bi­bat. [7] In hunc in­fe­rio­rem cam­pum pos­te­ro die Hasdru­bal, postquam stan­tem pro castris hos­tium aciem vi­dit, equi­tes Nu­mi­das le­vium­que ar­mo­rum Ba­lia­res et Af­ros de­mi­sit.

[8] Sci­pio cir­cum­vec­tus or­di­nes sig­na­que os­ten­de­bat hos­tem, prae­dam­na­ta spe aequo di­mi­can­di cam­po cap­tan­tem tu­mu­los, lo­ci fi­du­cia, non vir­tu­tis aut ar­mo­rum sta­re in conspec­tu; sed al­tio­ra moe­nia ha­buis­se Car­tha­gi­nem, quae transcen­dis­set mi­les Ro­ma­nus: [9] nec tu­mu­los nec ar­cem, ne ma­re qui­dem ar­mis obsti­tis­se suis. Ad id fo­re al­ti­tu­di­nes quas ce­pis­sent hos­ti­bus, ut per prae­ci­pi­tia et prae­rup­ta sa­lien­tes fu­ge­rent; eam quo­que se il­lis fu­gam clau­su­rum. [10] Co­hor­tes­que duas al­te­ram te­ne­re fau­ces val­lis per quam de­fer­re­tur am­nis iubet, al­te­ram viam in­si­de­re quae ab ur­be per tu­mu­li ob­li­qua in ag­ros fer­ret. Ip­se ex­pe­di­tos qui pri­die sta­tio­nes hos­tium pe­pu­le­rant ad le­vem ar­ma­tu­ram in­fi­mo stan­tem su­per­ci­lio du­cit. [11] Per aspre­ta pri­mum, ni­hil aliud quam via im­pe­di­ti, iere. Dein­de ut sub ic­tum ve­ne­runt, te­lo­rum pri­mo om­nis ge­ne­ris vis in­gens ef­fu­sa in eos est; [12] ip­si contra sa­xa quae lo­cus stra­ta pas­sim, om­nia fer­me mis­si­lia, prae­bet in­ge­re­re, non mi­li­tes so­lum sed etiam tur­ba ca­lo­num in­mix­ta ar­ma­tis.

[13] Ce­te­rum quam­quam as­cen­sus dif­fi­ci­lis erat, et pro­pe ob­rue­ban­tur te­lis sa­xis­que, ad­sue­tu­di­ne ta­men suc­ce­den­di mu­ros et per­ti­na­cia ani­mi su­bie­runt pri­mi. [14] Qui si­mul ce­pe­re ali­quid aequi lo­ci ubi fir­mo con­sis­te­rent gra­du, le­vem et con­cur­sa­to­rem hos­tem at­que in­ter­val­lo tu­tum, cum pro­cul mis­si­li­bus pug­na elu­di­tur, insta­bi­lem eun­dem ad com­mi­nus con­se­ren­das ma­nus, ex­pu­le­runt lo­co et cum cae­de mag­na in aciem al­tio­ri su­perstan­tem tu­mu­lo in­pe­ge­re. [15] In­de Sci­pio ius­sis ad­ver­sus me­diam eva­de­re aciem vic­to­ri­bus ce­te­ras co­pias cum Lae­lio di­vi­dit, at­que eum par­te dextra tu­mu­li cir­cu­mi­re, do­nec mol­lio­ris as­cen­sus viam in­ve­ni­ret, iubet; ip­se ab lae­va, cir­cui­tu haud mag­no, in transver­sos hos­tes in­cur­rit. [16] In­de pri­mo tur­ba­ta acies est, dum ad cir­cum­so­nan­tem un­di­que cla­mo­rem flec­te­re cor­nua et ob­ver­te­re or­di­nes vo­lunt. [17] Hoc tu­mul­tu et Lae­lius su­biit, et dum pe­dem re­fe­runt, ne ab ter­go vol­ne­ra­ren­tur, la­xa­ta pri­ma acies lo­cus­que ad eva­den­dum et me­diis da­tus est, [18] qui per tam ini­quum lo­cum stan­ti­bus in­teg­ris or­di­ni­bus ele­phan­tis­que an­te sig­na lo­ca­tis num­quam eva­sis­sent. [19] Cum ab om­ni par­te cae­des fie­ret, Sci­pio, qui lae­vo cor­nu in dextrum in­cu­cur­re­rat, ma­xi­me in nu­da la­te­ra hos­tium pug­na­bat; [20] et iam ne fu­gae qui­dem pa­te­bat lo­cus; nam et sta­tio­nes ut­rim­que Ro­ma­nae dextra lae­va­que in­se­de­rant vias, et por­ta castro­rum du­cis prin­ci­pum­que fu­ga clau­sa erat, ad­di­ta tre­pi­da­tio­ne ele­phan­to­rum, quos ter­ri­tos aeque at­que hos­tes ti­me­bant. Cae­sa igi­tur ad oc­to mi­lia ho­mi­num.