История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 17

17. Aes­ta­tis eius prin­ci­pio qua haec age­ban­tur, P. Sci­pio in His­pa­nia cum hie­mem to­tam re­con­ci­lian­dis bar­ba­ro­rum ani­mis par­tim do­nis, par­tim re­mis­sio­ne ob­si­dum cap­ti­vo­rum­que ab­sumpsis­set, Edes­co ad eum cla­rus in­ter du­ces His­pa­nos ve­nit. [2] Erant co­niunx li­be­ri­que eius apud Ro­ma­nos; sed prae­ter eam cau­sam etiam ve­lut for­tui­ta incli­na­tio ani­mo­rum, quae His­pa­niam om­nem aver­te­rat ad Ro­ma­num a Pu­ni­co im­pe­rio, tra­xit eum. [3] Eadem cau­sa In­di­bi­li Man­do­nio­que fuit, haud du­bie om­nis His­pa­niae prin­ci­pi­bus, cum om­ni po­pu­la­rium ma­nu re­lic­to Hasdru­ba­le se­ce­den­di in im­mi­nen­tes castris eius tu­mu­los, un­de per con­ti­nen­tia iuga tu­tus re­cep­tus ad Ro­ma­nos es­set. [4] Hasdru­bal, cum hos­tium res tan­tis auges­ce­re incre­men­tis cer­ne­ret, suas im­mi­nui, ac fo­re ut, ni­si auden­do ali­quid mo­ve­ret, qua coe­pis­sent flue­rent, di­mi­ca­re quam pri­mum sta­tuit. [5] Sci­pio avi­dior etiam cer­ta­mi­nis erat, cum a spe quam suc­ces­sus re­rum auge­bat, tum quod, pri­us­quam iun­ge­ren­tur hos­tium exer­ci­tus, cum uno di­mi­ca­re du­ce exer­ci­tu­que quam si­mul cum uni­ver­sis ma­le­bat. [6] Ce­te­rum, etiam­si cum plu­ri­bus pa­ri­ter di­mi­can­dum fo­ret, ar­te qua­dam co­pias auxe­rat. Nam cum vi­de­ret nul­lum es­se na­vium usum, quia va­cua om­nis His­pa­niae ora clas­si­bus Pu­ni­cis erat, sub­duc­tis na­vi­bus Tar­ra­co­ne na­va­les so­cios ter­restri­bus co­piis ad­di­dit. [7] Et ar­mo­rum ad­fa­tim erat, et cap­to­rum Car­tha­gi­ne et quae post cap­tam eam fe­ce­rat tan­to opi­fi­cum nu­me­ro inclu­so.

[8] Cum iis co­piis Sci­pio ve­ris prin­ci­pio ab Tar­ra­co­ne eg­res­sus — iam enim et Lae­lius re­die­rat ab Ro­ma, si­ne quo ni­hil maio­ris rei mo­tum vo­le­bat — du­ce­re ad hos­tem per­git. [9] Per om­nia pa­ca­ta eun­ti, ut cui­us­que po­pu­li fi­nes tran­si­ret, pro­se­quen­ti­bus ex­ci­pien­ti­bus­que so­ciis, In­di­bi­lis et Man­do­nius cum suis co­piis oc­cur­re­runt. [10] In­di­bi­lis pro ut­ro­que lo­cu­tus haud­qua­quam ut bar­ba­rus sto­li­de in­cau­te­ve, sed po­tius cum ve­re­cun­dia ac gra­vi­ta­te, pro­pior­que ex­cu­san­ti tran­si­tio­nem ut ne­ces­sa­riam quam glo­rian­ti eam ve­lut pri­mam oc­ca­sio­nem rap­tam; [11] sci­re enim se transfu­gae no­men ex­sec­ra­bi­le ve­te­ri­bus so­ciis, no­vis sus­pec­tum es­se; ne­que eum se rep­re­hen­de­re mo­rem ho­mi­num, si ta­men an­ceps odi­um cau­sa, non no­men fa­ciat. [12] Me­ri­ta in­de sua in du­ces Car­tha­gi­nien­ses com­me­mo­ra­vit, ava­ri­tiam contra eorum su­per­biam­que et om­nis ge­ne­ris iniu­rias in se at­que po­pu­la­res. [13] Ita­que cor­pus dum­ta­xat suum ad id tem­pus apud eos fuis­se; ani­mum iam pri­dem ibi es­se ubi ius ac fas cre­de­rent co­li. Ad deos quo­que con­fu­ge­re suppli­ces qui ne­queant ho­mi­num vim at­que iniu­rias pa­ti; [14] se id Sci­pio­nem ora­re, ut tran­si­tio si­bi nec frau­di apud eum nec ho­no­ri sit. Qua­les ex hac die ex­pe­riun­do cog­no­rit, pe­rin­de ope­rae eorum pre­tium fa­ce­ret.

[15] Ita pror­sus res­pon­det fac­tu­rum Ro­ma­nus, nec pro transfu­gis ha­bi­tu­rum qui non du­xe­rint so­cie­ta­tem ra­tam ubi nec di­vi­ni quic­quam nec hu­ma­ni sanctum es­set. [16] Pro­duc­tae dein­de in conspec­tum iis co­niu­ges li­be­ri­que lac­ru­man­ti­bus gau­dio red­dun­tur. [17] At­que eo die in hos­pi­tium ab­duc­ti; pos­te­ro die foe­de­re ac­cep­ta fi­des, di­mis­si­que ad co­pias ad­du­cen­das. Is­dem dein­de castris ten­de­bant, do­nec du­ci­bus iis ad hos­tem per­ven­tum est.