Ïåðåâîä À. È. Ñîëîïîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1983. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
21. (1) Ãàëëû, óâåðåííûå â òîì, ÷òî ïðîõîäà íà ãîðó íåò íè ñ êàêîé ñòîðîíû, êðîìå þæíîé, ðåøèëè çàãðàäèòü âîîðóæåííîé ñèëîé è ýòîò ïóòü. Îíè ïîñëàëè ÷åòûðåõòûñÿ÷íîå ïðèìåðíî âîéñêî çàíÿòü õîëì, âîçâûøàþùèéñÿ íàä ñàìîé äîðîãîé ìåíüøå ÷åì â ìèëå îò ñòàíà; õîëì äîëæåí áûë ïðåâðàòèòüñÿ â ñâîåãî ðîäà êðåïîñòöó. (2) Óâèäåâ ýòî, ðèìëÿíå ïðèãîòîâèëèñü ê áèòâå. Íà íåêîòîðîì ðàññòîÿíèè ïåðåä çíàìåíàìè øëè ëåãêîâîîðóæåííûå âîèíû è ïðèñëàííûå Àòòàëîì êðèòñêèå ëó÷íèêè è ïðàùíèêè, à òàêæå òðàëëû è ôðàêèéöû. (3) Ïåøèå ÷àñòè øëè ìåäëåííî — äîðîãà áûëà êðóòà; îíè äåðæàëè ïåðåä ñîáîé ùèòû íå òàê, êàê äëÿ ñõâàòêè ãðóäü ñ ãðóäüþ, à òàê, ÷òîáû çàùèùàòüñÿ ëèøü îò ìåòàòåëüíîãî îðóæèÿ. (4) Òàêèì îðóæèåì, ïðåîäîëåâàâøèì ðàññòîÿíèå ìåæäó ïðîòèâíèêàìè, è çàâÿçàëè ñðàæåíèå. Ïîíà÷àëó áèëèñü íà ðàâíûõ; ãàëëàì ïîìîãàëà ïðèðîäà ìåñòíîñòè, à ðèìëÿíàì îáèëèå è ðàçíîîáðàçèå ìåòàòåëüíîãî ñíàðÿäà. ×åðåç íåêîòîðîå âðåìÿ, îäíàêî, ñòàëî î÷åâèäíî, ÷òî ñèëû íå ðàâíû. Ùèòû ó ãàëëîâ áûëè äëèííû, íî ñ.285 ñëèøêîì óçêè äëÿ èõ òåëîñëîæåíèÿ è ê òîìó æå ïëîñêèå, à ïîòîìó çàùèùàëè ïëîõî. (5) Âñêîðå ó ãàëëîâ íå îñòàëîñü èíîãî îðóæèÿ, êðîìå êîðîòêèõ ìå÷åé, ïðèãîäíûõ òîëüêî äëÿ áëèæíåãî áîÿ. (6) Ïîäõîäÿùèõ êàìíåé ãàëëû íå çàïàñëè, è ïîýòîìó èì ïðèøëîñü êèäàòü, òîðîïëèâî õâàòàÿ, òå, ÷òî ïîïàäàëèñü èì ïîä ðóêó. Íåïðèâû÷íûå ê òàêîìó áîþ, îíè ìåòàëè èõ íåóìåëî, íå ñòàðàÿñü óñèëèòü áðîñîê è íå çíàÿ ïðèåìîâ, îáëåã÷àþùèõ ýòî. (7) Îíè íå áûëè äîñòàòî÷íî îñìîòðèòåëüíû, òàê ÷òî ìåòàòåëüíûå êîïüÿ, ïóëè è ñòðåëû ïîðàæàëè èõ îòîâñþäó; îñëåïëåííûå ÿðîñòüþ, êàê è ñòðàõîì, è äåéñòâîâàâøèå íàîáóì, îíè äàëè âòÿíóòü ñåáÿ â áèòâó òàêîãî ðîäà, äëÿ êàêîãî ñîâñåì íå ãîäèëèñü. (8)  ñàìîì äåëå, îíè ïðèâûêëè ê áëèæíåìó áîþ, ãäå íà óäàð ìîæíî îòâåòèòü óäàðîì, ðàíåíèåì íà ðàíåíèå, — ýòî ðàçæèãàåò èõ ÿðîñòü è âîñïëàìåíÿåò äóõ. À çäåñü, ãäå ïðîòèâíèê, èçäàëåêà íàíîñÿùèé èì ðàíû ëåãêèì ìåòàòåëüíûì îðóæèåì, ñêðûò îò ãëàç, èõ ñëåïîå íåèñòîâñòâî íå íàõîäèò âûõîäà, è, ïîäîáíî ïðîíçåííûì çâåðÿì, îíè â èññòóïëåíèè êèäàþòñÿ íà ñâîèõ æå. (9) Ãàëëû èäóò â áîé íàãèìè, íî â èíûõ ñëó÷àÿõ íèêîãäà íå îáíàæàþòñÿ, è îòòîãî íà èõ áëåäíûõ äþæèõ òåëàõ âèäíà áûëà ëþáàÿ ðàíà. Äà è êðîâè èç òàêèõ òåë âûòåêàëî ìíîãî. Èç-çà òîãî, ÷òî ðàíû áûëè íà âèäó, îíè çèÿëè åùå îòâðàòèòåëüíåå, à çàïåêøàÿñÿ êðîâü áûëà çàìåòíåå íà áåëîé êîæå. (10) Íî îòêðûòûå ðàíû íå óñòðàøàþò ãàëëîâ: íàïðîòèâ òîãî, êîãäà çàäåòà ëèøü ìÿêîòü è ðàíà ñêîðåé øèðîêà, íåæåëè ãëóáîêà, îíè ëèøü ðàäû òîìó, ÷òî âîèíñêàÿ ñëàâà èõ âîçðîñëà; (11) çàòî åñëè çàñåâøåå ãëóáîêî â íåáîëüøîé ñ âèäó ðàíå îñòðèå ñòðåëû èëè ìåëêèé îñêîëîê òåðçàåò ïëîòü è, íåñìîòðÿ íà ïîïûòêè åãî èçâëå÷ü, íèêàê íå âûõîäèò, ãàëëû â áåøåíñòâå áðîñàþòñÿ íàçåìü îò ñòûäà, ÷òî ïðè÷èíà èõ ìó÷èòåëüíîé áîëè ñòîëü íè÷òîæíà. È â òîò ðàç òîæå òî è äåëî ñ êåì-òî ñëó÷àëîñü òàêîå. (12) À íåêîòîðûå êèäàëèñü íà íåïðèÿòåëüñêèå ðÿäû è, ïðèáëèçèâøèñü, òîò÷àñ ïðîòûêàëèñü êîïüÿìè è óìåðùâëÿëèñü ìå÷àìè ëåãêîâîîðóæåííûõ. (13) Ýòîò ðîä âîéñê âîîðóæåí êðóãëûìè ùèòàìè â òðè ôóòà â ïîïåðå÷íèêå è êîïüÿìè äëÿ äàëüíåãî áîÿ, íîñèìûìè â ïðàâîé ðóêå; êàæäûé âîèí îïîÿñàí èñïàíñêèì ìå÷îì; åñëè ïðèõîäèòñÿ èäòè âðóêîïàøíóþ, òî êîïüå ïåðåêëàäûâàþò â ëåâóþ ðóêó, à â ïðàâóþ áåðóò ìå÷. (14) Âñêîðå íåìíîãèå îñòàâàâøèåñÿ â æèâûõ ãàëëû, âèäÿ, ÷òî ïîáåæäåíû ëåãêîâîîðóæåííûìè, à ñëåäîì çà òåìè óæå íàäâèãàþòñÿ ìàíèïóëû ëåãèîíà, îáðàòèëèñü â áåñïîðÿäî÷íîå áåãñòâî è îòñòóïèëè îáðàòíî â ëàãåðü, ãäå âñå óæå òðåïåòàëî îò ñòðàõà, èáî òàì íàõîäèëèñü òîëüêî æåíùèíû, äåòè è âñå, êòî íå ìîã íîñèòü îðóæèå. (15) Ðèìëÿíå çàíÿëè õîëìû, îñòàâëåííûå ïîáåæäåííûì âðàãîì. |
21. Galli ab duobus lateribus satis fidentes invia esse, ab ea parte quae in meridiem vergeret, ut armis clauderent viam, quattuor milia fere armatorum ad tumulum imminentem viae minus mille passuum a castris occupandum mittunt, eo se rati veluti castello iter impedituros. [2] Quod ubi Romani viderunt, expediunt sese ad pugnam. Ante signa modico intervallo velites eunt et ab Attalo Cretenses sagittarii et funditores et Tralli et Thraeces; [3] signa peditum, ut per arduum, leni gradu ducuntur, ita prae se habentium scuta ut missilia tantum vitarent, pede collato non viderentur pugnaturi. [4] Missilibus ex intervallo loci proelium commissum est, primo par, Gallos loco adiuvante, Romanos varietate et copia telorum; procedente certamine nihil iam aequi erat. Scuta longa ceterum ad amplitudinem corporum parum lata, et ea ipsa plana, male tegebant Gallos. [5] Nec tela iam alia habebant praeter gladios, quorum, cum manum hostis non consereret, nullus usus erat. [6] Saxis nec modicis, ut quae non praeparassent, sed quod cuique temere trepidanti ad manum venisset, ut insueti, nec arte nec viribus adiuvantes ictum, utebantur. [7] Sagittis glande iaculis incauti ab omni parte configebantur nec quid agerent, ira et pavore occaecatis animis, cernebant et erant deprensi genere pugnae in quod minime apti sunt. [8] Nam quemadmodum comminus, ubi in vicem pati et inferre vulnera licet, accendit ira animos eorum, ita ubi ex occulto et procul levibus telis vulnerantur, nec quo ruant caeco impetu habent, velut ferae transfixae in suos temere incurrunt. [9] Detegebat vulnera eorum, quod nudi pugnant, et sunt fusa et candida corpora, ut quae numquam nisi in pugna nudentur; ita et plus sanguinis ex multa carne fundebatur et foediores patebant plagae et candor corporum magis sanguine atro maculabatur. [10] Sed non tam patentibus plagis moventur; interdum insecta cute, ubi latior quam altior plaga est, etiam gloriosius se pugnare putant; [11] iidem, cum aculeus sagittae aut glandis abditae introrsus tenui vulnere in speciem urit, et scrutantes qua evellant telum non sequitur, tum in rabiem et pudorem tam parvae perimentis versi pestis prosternunt corpora humi, sic tum passim procumbebant; [12] alii ruentes in hostem undique configebantur et, cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur. [13] Hic miles tripedalem parmam habet et in dextera hastas quibus eminus utitur; gladio Hispaniensi est cinctus; quodsi pede collato pugnandum est, translatis in laevam hastis stringit gladium. [14] Pauci iam supererant Gallorum, qui, postquam ab levi armatura superatos se viderunt et instare legionum signa, effusa fuga castra repetunt pavoris et tumultus iam plena, ut ubi feminae puerique et alia imbellis turba permixta esset. [15] Romanos victores deserti fuga hostium acceperunt tumuli. |